Научная статья на тему 'ЎҚУВ ФАОЛИЯТИ КАСБИЙ МОТИВАЦИЯГА ЙЎНАЛТИРУВЧИ ЖАРАЁН'

ЎҚУВ ФАОЛИЯТИ КАСБИЙ МОТИВАЦИЯГА ЙЎНАЛТИРУВЧИ ЖАРАЁН Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

414
56
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мотив / мотивация / шахс қадрияти / касбий / фаолият / ижодкорлик / когнитив / метод / технология / восита / лаборатория / рефлексив. / motive / motivation / personal value / attitude / creativity / cognitiv method / technology / means / laboratory / reflexive activity

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Тешабаева Замира Собировна

Мақоланинг асосий ғояси бўлажак тарбиячиларда касбий мотивацияни шакллантиришнинг долзарб муаммо эканлигига қаратилган. Касбий мотивацияни шаклланишида мотив ва ўқув фаолияти мотивацияси манбаларининг аҳамияти илмий жиҳатдан асосланган. Касбий мотивацияни шаклланишида талабаларнинг индивидуал хусусиятларини ҳисобга олиш муҳимлиги хусусида ҳам сўз юритилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STUDY ACTIVITY PROCESS FOR PROFESSIONAL MOTIVATION

The main idea of the article is that the formation of professional motivation of future educators is an urgent problem. The importance of sources of motivation and motivation for educational activity in the formation of professional motivation has been scientifically substantiated. The importance of taking into account the individual characteristics of students in the formation of professional motivation is discussed.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВ ФАОЛИЯТИ КАСБИЙ МОТИВАЦИЯГА ЙЎНАЛТИРУВЧИ ЖАРАЁН»

УЦУВ ФАОЛИЯТИ КАСБИЙ МОТИВАЦИЯГА ЙУНАЛТИРУВЧИ

ЖАРАЁН

Замира Собировна Тешабаева

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти мустакил тадкикотчиси

АННОТАЦИЯ

Маколанинг асосий FOяси булажак тарбиячиларда касбий мотивацияни шакллантиришнинг долзарб муаммо эканлигига каратилган. Касбий мотивацияни шаклланишида мотив ва укув фаолияти мотивацияси манбаларининг ахамияти илмий жихатдан асосланган. Касбий мотивацияни шаклланишида талабаларнинг индивидуал хусусиятларини хисобга олиш мухимлиги хусусида хам суз юритилади.

Калит сузлар: мотив, мотивация, шахс кадрияти, касбий, фаолият, ижодкорлик, когнитив, метод, технология, восита, лаборатория, рефлексив.

STUDY ACTIVITY PROCESS FOR PROFESSIONAL MOTIVATION

Zamira Sobirovna Teshabaeva

Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region Independent Researcher

ABSTRACT

The main idea of the article is that the formation of professional motivation of future educators is an urgent problem. The importance of sources of motivation and motivation for educational activity in the formation of professional motivation has been scientifically substantiated. The importance of taking into account the individual characteristics of students in the formation of professional motivation is discussed.

Keywords: motive, motivation, personal value, attitude, creativity, cognitiv method, technology, means, laboratory, reflexive activity

КИРИШ

Бугунги кунда мактабгача таълим тизимига малакали ракобатбардош мутахассисларни тайёрлаш энг долзарб масалалардан хисобланади. Президентимиз Ш.Мирзиёевнинг "Мактабгача таълим тизими бошкарувини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги 2017 йил 30

сентябрдаги ПФ-5198-сонли фармони хамда 2019 йил 8 майдаги ПК,-4312-сон карорига асосан кабул килинган Узбекистон Республикаси мактабгача таълим тизимини ривожлантириш концепциясида болаларни сифатли мактабгача таълим билан камраб олиш, замонавий инновацион педагогик технологияларни, таълим ва тарбиянинг самарали шакллари хамда усулларини таълим-тарбия жараёнига, шу жумладан нодавлат секторида жорий этиш, замонавий педагогик технологиялар ва методларни хисобга олган холда болаларни тарбиялаш ва хар томонлама ривожлантириш масалаларини профессионал даражада хал этишга кодир булган мактабгача таълим муассасалари педагог-тарбиячилари, рахбар кадрларини тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш вазифаси белгиланган.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мазкур муаммоларни ечишда олий таълим тизими хам алохида урин тутади. Олий таълим жараёнида булажак тарбиячиларда касбий мотивацияни шакллантириш мактабгача таълим тизимида сифатли таълимни ташкил этишни таъминлайди. Касбий мотивация талабаларни касбий-дидактик билим, куникма ва малакаларни етарли даражада узлаштиришларига турки беради. Булажак тарбиячиларда касбий мотивацияни шакллантириш мактабгача таълим жараёнида инновацион FOяларни яратиш ва самарали равишда ташкил этиш хамда педагогик изланувчанликни амалга оширишни кафолатлайди. Бугунги кунда замонавий тарбиячиларга жамият томонидан педагогик психология, ижтимоий психология, педагогика, ёш физиологияси

хамда гигиенадан чукур билимларга эга булиши талаб этилади. Чунки, мактабгача таълим сохасига оид мукаммал билимга эга булиш болаларни мактаб таълимига тайёрлашдаги энг мухим омиллардан бири хисобланади. Тарбиячилар уз касби, сохаси буйича жахон фанида эришилган янги ютук ва камчиликлар, ривожланган давлатлар тажрибасидан хабардор булишлари лозим. Булажак тарбиячилар таълим ва тарбия методикасини эгаллашлари, болаларнинг ёш хусусиятларини билиши, уларнинг ички дунёсини тушуна олиш, педагогик техника (мантик, нутк, таълимнинг ифодали воситалари) ва педагогик тактга эга булиши, уз билими ва педагогик махоратини доимий равишда ошириб бориш малакасига хам эга булишлари зарур. Булажак тарбиячиларни педагогик фаолиятга тайёрлашда укув фаолияти мотивацияси асосий омил хисобланади. Укув фаолияти мотивацияси харакатлантирувчи куч булиб, талабаларни билим, куникма ва малакаларни фаол узлаштиришга

йуналтирувчи жараёндир. Укув фаолияти мотивациясининг манбалари мавжуд булиб, уларга куйидагилар киради:

1. Ички манбалар. Улар инсоний туFма ёки орттирилган эхтиёжлари

билан

белгиланади. Орттирилган эхтиёжлар фаолликка ундайди хамда гностик ва ижтимоий ижобий эхтиёжлар хисобланади.

2. Ташки манбалар. Улар шахснинг ижтимоий шарт-шароитлари билан белгиланади. Турли хил таълимий вазиятлар ва жамиятни шахсдан талаб киладиган доимий хулк-атвори билдиради.

3. Шахсий манбалар. Шахснинг кадриятлари системаси установкалари FOяларидир. Бу манбалар хар бир шахс фаолиятида у ёки бу даражада мавжуд. Уларнинг барчаси фаолиятга таъсир этиб таълим жараёнининг мотивациясини ташкил этади. Шахснинг ички коникиши, узини тан олиш, муваффакиятларга эришиши билан намоён булади [4;92-93 б].

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Агарда аник максад ва натижалар белгиланган булса, мотивация манбалари укув фаолиятига ижобий муносабатни пайдо килади [3;127б]. Тадкикот даврида булажак тарбиячиларда касбий мотивация укув фаолияти жараёнларида ривожлантирилди. Яъни "Болаларни сахналаштириш ва ижодий фаолиятга ургатиш" модулини укитишда, маъруза, амалий ва семинар дарслари, тугараклар, амалиёт ва малакавий амалиёт учун танланган "Мактабгача таълим ташкилоти лабораториялари" да амалий машFулот ва маънавий тадбирлар («Болажон» кУFирчок театри студияси ва "Эртаклар оламига саёхат") ташкил этилди. Булажак тарбиячиларда касбий мотивацияни ривожлантиришда уларнинг кизикишлари ва мойилликларини инобатга олиш лозим. Булажак тарбиячиларда касбий мотивация шаклланиши натижасида касбий компетенция хам ривожланади. Улар уртасидаги узаро боFликликни таъминлаш учун олий таълим жараёнида булажак тарбиячида уз фаолиятини муваффакиятли булишига юкори даражада ишонч мотивацияни ошириш лозим.

Шунингдек, талабаларда шахсий муваффакиятга эришишга харакат килиш ва маъсулиятни уз кулига олиш куникмасини хам тарбиялаб бориш зарур.

Талабаларда касбий мотивация турли мотивлар негизида шаклланади. Касбий сохага оид мотивлар куйидагиларни уз ичига олади:

- мактабгача таълим сохаси буйича билим олишга интилиш;

- педагогик фаолиятида муваффакиятга эришишйулларини пухта эгаллаш;

- педагогик махорат ва этикага эга булиш.

Мазкур компонентлар касбий фаолиятни ташкил этишнинг асоси хисобланади.

Буларнинг барчаси талабаларнинг касбга кизикиши билан боFлик булиб, уз олдига куйган максадга эришишда ютукларни эгаллаш ва касбий фаолиятида ижод килишга интилишни таъминлайди. Шахсий мотивлар талабаларда касбий фаолиятида уз урнига эга булиш ва узини тарбиячилик касбига баFишлашга ундайди. Талабалар жамоада ва жамиятда уз урнига эга булиш, ташкилотчилик ва рахбарлик килиш кобилияти, шахсий хатти-харакатларини намоён этишга харакат киладилар. Шунингдек танлаган касбига кизикиши ортади, интеллектуал жихатдан дунёкараши кенгаяди, ижодий фаолият юритишга харакат килади. Шахсий мотивлар укув фаолияти мазмуни билан бевосита боFлик булади. Талабаларни фаол укишга йуналтиради. Амалий мотивлар иш харакатда намоён булади, талабалар уз билими ва тажрибасига таяниб амалий машFулотда эртак ва хикояларни сахналаштирирадилар. Натижада турли хаётий вазиятлар, педагогик фаолиятида дуч келадиган муаммоларни хал этиш куникма ва малакалари шаклланади. Талабалар педагогик амалиётда тарбиячилик касбига оид мухим жихатларни узлаштирадилар. Бундан ташкари ижтимоий мотивлар хам мавжуд булиб, талабаларни олий маълумотли шахс сифатида жамиятда уз урнига эга булиш, ижтимоий тан олиниш, жамият равнаки учун хисса кушиш, фукаролик бурчини хис этишга ундайди. Олий таълим жараёнида касбий мотивацияни шаклланишида укув-тарбиявий жараёнда турли метод, технология ва воситаларни самарали кулланилиши талабаларда фаолликни уЙFотади, амалий куникмаларни эгаллашларига ёрдам беради. Бугунги кунда замонавий педагогларга жамият томонидан куйиладиган талаблардан энг мухими хам болаларни мактаб таълимига самарали тайёрлашдир. Бунинг учун булажак тарбиячиларда шахсий ва касбий компетенция етарли даражада шаклланган булиши лозим. Касбий мотивация касбий компетенцияни шаклланишига замин яратади. Касбий эхтиёж талабаларни танлаган касбига булган кизикишни оширади. Когнитив фаолият эса мактабгача таълимга оид назарий-методологик билим, куникма ва малакаларни узлаштиришга йуналтиради. Рефлексив фаолият уз-узини ва касбий имкониятларини тахлил килиш хамда такомиллаштиришга харакат килишга ундайди. Мазкур омиллар таъсирида булажак тарбиячиларда маънавий сифатлар хамда умуминсоний кадриятлар,

болаларни ватанпарварлик рухида тарбиялаш, уз Ватани ва оиласига булган мухаббат шаклланади. Шунингдек, мактабгача таълимга оид пухта билимга эга булиш талаб этилади. Мактабгача таълим сохасига оид мустахкам билимга эга булиш болаларни мактаб таълимига тайёрлашдаги энг мухим омиллардан бири хисобланади. Булажак тарбиячидан уз касби ва сохаси буйича жахон фанида эришилган сунгги ютуклар ривожланган давлатлар тажрибасидан хабардор булиш такозо этилади.

Ф.Хдйдаров, Х.Абдукаримов каби педагог олимларнинг фикрича "касбни туFри танлашга хос етакчи мотивларни аниклаш мухим. Етакчи мотивлар сирасига севимли укитувчисига таклид килиш; касбий-мутахассислик йуналишидаги фанларга кизикиш;касбнинг ижтимоий мохиятини англаб етиш; касбга хосамалий куникмалар ва хулк-атворнинг шаклланиши; узига хос касбий педагогик махоратнинг шаклланиши; касбий уз-узини тарбиялашга булган талабчанликнинг ортиб бориши; касбига хос билим ва кобилиятларнинг ривожланиб бориши; касбий изланиш ва ижодкорликка хос фаолликнинг ортиб бориши; тахлил ва уз-узини тахлил этиш хамда узининг касбий фаолиятига бахо бериб бориш; касбий-педагогик фаолиятга оид синовларга шайлик хиссининг пайдо булиши ва х.к.лар киради" [5;42 б].

ХУЛОСА

Юкорида келтирилган фикрлар асосида хулосалайдиган булсак булажак тарбиячиларда касбий мотивациянинг шаклланиши таълимни сифатли ташкил этиш, талабаларда танлаган касби мохиятини чукур англашларига боFлик деган фикрни тасдиклайди. Булажак тарбиячилар таълим ва тарбия методикасини эгаллашлари, болаларнинг ёш хусусиятларини билиши, уларнинг ички дунёсини тушуна олиш, педагогик техника (мантик, нутк, таълимнинг ифодали воситалари) ва педагогик тактга эга булишлари, уз билими ва тажрибаларини доимий равишда ошириб боришлари лозим.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Мактабгача таълим тизими бошкарувини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида фармон. 30.09. 2017 й., ПФ-5198. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 06/17/5198/0043-сон.

2. Мирзиёев Ш.М. Мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида карор. 9.09.2017 й., П^-3261, «Халк сузи» газетаси. 2017 й., 11 сентябрь. 181 (6875)-сон.

3. 2019 йил 8 майдаги ПК,-4312-сон карорига асосан кабул килинган Узбекистон Республикаси мактабгача таълим тизимини ривожлантириш концепция

4. Абатуров И.А. Исследование профессиональной мотивации у студентов педагогических специальностей. Вестник ТГПУ (TSPU Bulletin). 2014. №3

5. Давлетшин М.Г ва бошк. Ёш даврлари ва педагогик психология. Укув методик кулланма-Т.: 2004.-129 б.

6. Гайдаров Ф., Абдукаримов Х., Алимова Ф., Ботиров Б. Талабаларнинг укув мотивларини шакллантириш.Т.:2009-131 б.

7. Тешабаева З.С. Олий таълим жараёнида булажак тарбиячиларни инновацион фаолиятга тайёрлаш. Журнал. Замонавий таълим.№1-сон. 2020 й. Б. 30-35 .

8. Тешабаева З.С. Булажак тарбиячиларда касбий мотивацияни шакллантириш мазмуни Academic Research in Edicational Sciences 2020№3

9. Teshabaeva Z. THE use of modern information technologies in the process of training future preschool educators. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, Vol.24, Issue 09, 2020.y.

10. Abdullayeva, M. (2020). Bo'lajak tarbiyachilarning qobiliyatini rivojlantiruvchi asosiy omil. Zamonaviy fan va talim-tarbiya: muammo, yechim, natija, 1, 112-114.

11. Abdurashidovna, M. D. (2020). Idea of philosophy and sufisis in poetry (On the example of Z.Mamadalieva's work). Internation Journal of Word Art, (2).

12. Atabekov, F. O. (2020). Boshlang'ich sinf o'quvchilarida jismoniy hattiharakatlarni mustaqil egallash ko'nikmalarini shakllantirish. Zamonaviy fan va talim-tarbiya: muammo, yechim, natija, 1, 229-231.

13. Gimazutdinov, R. G. (2020). Theoretical basis of physical education of children of preschool age. Academic Research in Educational Sciences, 1(4).

14. Hamidovna, N. R. (2020). Preparation of children in schools by making technological techniques in pre-school education. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(2), 120-124.

15. Juraboev, A. B. (2020). The formation of general cultural attitudes towards the environment among students as a factor in the development of a healthy lifestyle.

Academic Research in Educational Sciences, 1(4).

16. Mahmudova, D. B. (2020). Teaching applique for older preschool children.

Academic Research in Educational Sciences, 1(4).

17. Narimbaeva, L. K. (2020). The Development Of The Preschool Education System Is A Requirement Of The Times. The American journal of social science and education innovations, 2(11), 108-111.

18. Nosirova, R. K. (2020). Methodology for teaching outdoor games in preschool institutions. Academic Research in Educational Sciences, 1(4).

19. Sanakulova, A. (2020). Maktabgacha yoshdagi bolalarni intellektual ta'lim va tarbiyasida innovatsion yondashuv. Zamonaviy uzluksiz ta'lim sifatini oshirish: innovatsiya va istiqbollar, (3), 64-66.

20. Shukurovna, B. L. (2020). The importance of literary tales in national education.

International Journal of Word Art, (2).

21. Soatov, E. M. (2020). Psychological properties development of volitional qualities in pupils. Academic Research in Educational Sciences, 1(4).

22. Xatamjanovna, N. Z. (2020). Critical text of the codex cumanicus manuscript.

International Journal of Wort Art, (2).

23. Xurramov, E. E. (2020). Ajdodlarimiz bolalarda ijtimoiy sog'lom muhitni shakllantirish xususida. Zamonaviy fan va talim-tarbiya: muammo, yechim, natija, 1, 236-238.

24. Yuldoshevna, S. Z. (2020). History of the prophets and judges - light of spirituality. International Journal of Word Art, (2).

25. Абдуллаев, А. А. (2020). Халк уйинларидан фойдаланиш укувчиларни баркамол килиб тарбиялаш йуллари. Муаллим ваузлуксиз таълим, 1(1), 10-13.

26. Болиева, Л. Ш. (2020). Мактабгача таълимда соFлом турмуш тарзини яратишда халк уйинлари. Муаллим ва узлуксиз таълим, 1(1), 122-125.

27. Муталова, Д. А. (2020). Мактабгача таълимда интерактив методлар - сифат ва кластер самарадорлик омили. Муаллим ва узлуксиз таълим, 1(1), 131-133.

28. Тешабаева, З. С. (2020). Олий таълим жараёнида булажак тарбиячиларни инновацион фаолиятга тайёрлаш. Замонавий таълим, 1(86), 30-34.

29. Шанасирова, З. Ю. (2020). Мактабгача таълим мазмунини оширишда замонавий технологиялардан фойдаланишда кластер тизими. Муаллим ва узлуксиз таълим, 1(1), 125-128.

30. Kholmatova, S. K. (2020). Didactical principles of initial teaching in Mathematics. Academic Research in Educational Sciences, 1(4).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.