Научная статья на тему 'ҚУРИЛИШ САНОАТИ БОЗОРИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА УЛАРНИ БОШҚАРИШНИНГ ИЛМИЙ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ'

ҚУРИЛИШ САНОАТИ БОЗОРИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА УЛАРНИ БОШҚАРИШНИНГ ИЛМИЙ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
253
57
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қурилиш материаллари / қурилиш материаллари саноати / инновация / ннавацион салоҳият / экспорт ва импорт имкониятлари / инновацион ривожланиш. / building materials / building materials industry / innovation / innovation potential / export and import opportunities / innovative development.

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Искандаров Бекзод Абдижалилович

Мамлакатимизда қурилиш материаллари саноати корхоналарининг инновацион салоҳиятини бошқаришнинг назарий ҳамда қурилиш материалларининг инновацион ривожланишини ўрганиш натижалари келтирилган. Қурилиш материаллари саноатининг асосий жаҳон тенденциялари тасвирланган, ички ҳақиқатлар тасвирланган. Мамлакат қурилиш материаллари саноати комплексини ривожлантиришга таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The results of the study of the theoretical and innovative development of construction materials management of the enterprises of the construction materials industry in our country are presented. The main world trends of the construction materials industry are described, internal realities are described. Proposals and recommendations for the development of the country's building materials industry complex have been developed.

Текст научной работы на тему «ҚУРИЛИШ САНОАТИ БОЗОРИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА УЛАРНИ БОШҚАРИШНИНГ ИЛМИЙ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ»

КУРИЛИШ САНОАТИ БОЗОРИНИНГ РИВОЖЛАНИШ

ХУСУСИЯТЛАРИ ВА УЛАРНИ БОШКАРИШНИНГ ИЛМИЙ -

НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

Искандаров Бекзод Абдижалилович

СамИСИ тадкикотчиси E-mail: bek SamISI2018@mail.ru

Аннотация. Мамлакатимизда курилиш материаллари саноати корхоналарининг инновацион салохиятини бошкаришнинг назарий хамда курилиш материалларининг инновацион ривожланишини урганиш натижалари келтирилган. Курилиш материаллари саноатининг асосий жахон тенденциялари тасвирланган, ички хакикатлар тасвирланган. Мамлакат курилиш материаллари саноати комплексини ривожлантиришга таклиф ва тавсиялар ишлаб чикилди.

Калит сузлар: курилиш материаллари, курилиш материаллари саноати, инновация, ннавацион салохият, экспорт ва импорт имкониятлари, инновацион ривожланиш.

Abstract. The results of the study of the theoretical and innovative development of construction materials management of the enterprises of the construction materials industry in our country are presented. The main world trends of the construction materials industry are described, internal realities are described. Proposals and recommendations for the development of the country's building materials industry complex have been developed.

Keywords: building materials, building materials industry, innovation, innovation potential, export and import opportunities, innovative development.

Кириш. Жахоннинг ривожланган мамлакатларида курилиш саноатининг инновацион салохияти ктисодий ривожланишнинг асосий манбаси сифатида каралади ва миллий бойликнинг таркибий кисми хисобланади. Миллий иктисодиётда инновацион салохиятни шакллантириш, куллаш, унинг механизмларини жорий килиш ва ундан самарали фойдаланиш муаммолари хозиргача уз долзарблигини саклаб колмокда. Замонавий шароитда янги технологияларни иктисодий айланишга жалб килиш ва самарадорлигини ошириш учун иктисодий тизим сифатида курилиш материаллари саноати корхоналарни инновацион ривожлантириш методологиясини ишлаб чикмасдан ва инновацияларни хар томонлама бахолашнинг услубий асосларини шакллантирмай эришиб булмайди. Х,озирги кунда хар кандай мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий тараккиёти унинг инновацион салохиятини шакллантириш ва ундан самарали фойдаланиш хусусиятларини бахолаш асосида аникланади. Шундай экан, инновацион салохиятдан самарасиз фойдаланиш ракобатбардош, ижтимоий йуналтирилган бозор иктисодиётининг ривожланиш жараёнини секинлаштиради ва мамлакатнинг иктисодий усиш суръатларини пасайтиради.

Кулланилган материаллар ва услублар. "Инновация" тушунчасини олим Ж. Шумпетер томонидан фанга киритилган булиб, унинг таърифига кура, бу технология ва бошкарувдаги узгаришлардан бошка нарса эмас, чунки ресурслардан фойдаланишнинг янги йуналишлари, яъни "инновацион салохият" тушунчаси пайдо булади. Корхонанинг инновацион салохияти - бу корхонанинг инновацияларни яратиш ва улардан фойдаланиш буйича фаолиятни амалга ошириш кобилиятини аниклайдиган хусусиятлар мажмудир. Шунингдек "инновацион салохият" тушинчасини бойитиш шунингдек унга таъсир этувчи омилларни иктисодчи олимларнинг илмий тадкикотлари оркали куриш мумкин. А.А.Трифилованинг фикрича инновацион салохияти унсурлари куйидаги омилларни уз ичига олади:

1. Инновацияга мулжалланган кисмлар.

2. Малакали кадрлар таркиби.

3. Молиявий ресурслар (бойликлар).

4. Моддий-техник таъминланиш.

5. Интеллектуал (аклий) мулк.

Рус олимларидан Д.В.Филиппов уз илмий таткикотида: курилиш саноати корхоналари иктисодий фаолияти тахлили ва инновацион салохиятига тизимли ёндашуви, мамлакат иктисодётининг барча тармоклари ташки интеграция муносабатлари механизмининг мураккаб тизими эканлигини тушунишни назарда тутади.

Махаллий олимлардан И.Абдурахмонов, Ш. Бобожонов, Р.И. Нуримбетов, Г. Шаназароваларнинг мавзуга оид куплаб илмий асарлари ва тадкикотлари урганилган. Уларнинг фикрига кура мамлакатнинг иктисодий ривожланишида курилиш материаллари саноати корхоналарининг урни юкори хисобланади. Хрзирги кунда ракобатбардош махсулотларни ишлаб чикариш ва экспорт килиш буйича баркарор усиш суръатларини таъминлаш, шунингдек, курилиш материаллари саноати корхоналарини модернизация килиш, техник ва технологик янгилашга каратилган таркибий узгартиришларни янада чукурлаштириш хамда бошкарувнинг замонавий коммуникацион усуллари оркали сохани инновацион ривожланиши юзасидан тизимли ишлар амалга оширилишини назарга тутишади.

Тах,лил ва натижалар. Мамлакатимиз яшаш мухитини яхшилаш, иктисодий - ижтимоий мухитни замон билан хамоханг булиши курилиш саноатининг юкори технологияли ривожланиши билан узвий боглик. Натижада худудларни кулай яшаш ва муваффакиятли бизнеснинг тизимига айлантириш мумкин хисобланади. Курилиш комплексининг инновацион ривожланиши яъни миллий, минтакавий, тармок ва корпоратив инновацион дастурлари ва лойихаларини амалга ошириш давомида минтакавий хусусиятларни хисобга олиши ва курилиш саноати корхоналарининг инновацион салохияти ва маданиятини ривожлантириши учун иктисодий ресурслардан максимал фойдаланиш лозимлигини курсатади.

Узбекистан Респyбликaси Президентининг 2019 йил 20 феврaлдa «Курилиш мaтериaллaри сaноaтини тyбдaн тaкомиллaштириш Ba комплекс ривожлaнтириш чорa-тaдбирлaри тyFрисидa»ги ПК-4198-сонли кдрори ижросини тaъминлaш, шунингдек, респyбликa дaвлaт оргaнлaри Ba корхонaлaридa инновaцион фaолият бошкaрyвини зaмонaвий yсyллaрини илFор хaлкaро стaндaртлaргa мувофик жорий этиш xдмдa курилиш мaтериaллaри сaноaти корхонaси рax1бaрлaри инновaцион бошкaрyвининг сaмaрaли тизимини ишлaб чикиш Ba уни тaкомиллaштиришгa кaрaтилгaн yзгaришлaрни aмaлгa ошириш мехaнизмлaрини тaшкил этишнинг aмaлий эхтиёжи борлиги бугунги куннинг долзaрб мyaммолaридaн x1исоблaнaди. Шунта кaрaмaй, бугунги кyндa хдм инновaцион фaолиятни бош^риш сaмaрaдорлигини оширишнинг ижтимоий-иктисодий мехaнизмлaри етaрли дaрaжaдa ишлaб чикилмaгaн. Курилиш мaтериaллaри сaноaти корхонaлaридa инновaциялaрни сaмaрaли бош^риш мyaммоси иктисодий иерaрхиянинг бaрчa дaрaжaлaри рax1бaрлaри учун, мулк шaкли Ba иктисодий тaртибгa солишнинг дaвлaт тизимидaн ^тьи нaзaр, доимо долзaрб 6ули6 келгaн.

Курилиш мaтериaллaри сaноaти корхонaлaри ишлaб чи^риш жaрaёнидa техникa-технологиялaрдaн тaшкaри ходимлaрнинг кобилияти, мaлaкaси Ba иш тaжрибaси бевоситa тaъсир кyрсaтaди. Мaмлaкaт иктисодиётини рaкaмлaштириш шaроитидa курилиш мaтериaллaри сaноaти корхонaлaридa инновaциялaрни сaмaрaли бошкaриш aлоx1идa ax^^^a эта. Сохдни ривожлaнтиришнинг aсосий йyнaлишлaридaн бири сифaтидa инновaцион сaлоx1иятни бошкaришни тaшкил этиш оркaли истикболли курилиш мaтериaллaри сaноaти корхонaлaридa инновaциялaрни бошкaришнинг янaдa сaмaрaли yсyллaрини жорий этишни тaлaб килaди. Тaдкикотчиннг фикричa курилиш сaноaти корхонaлaрининг инновaцион сaлоx1иятини бax1олaш, уни бир томонлaмa тax1лил килиш оркaли эмaс, бaлки иктисодий тизимлaштириш оркaли aмaлгa ошириш мумкин. Иктисодий тизимнинг тaркибий элементлaри тaъсири бевоситa бошкaрyв мyносaбaтлaридa уз aксини кyрсaтaди. Иктисодий тизимнинг сaмaрaли ишлaши Ba aмaл килиши сaноaт корхонaлaрнинг инновaцион сaлоx1ияти сaмaрaдорлигини ошириш иктисодий мyносaбaтлaрни тyFри тaртибгa солиш, инновaцион мax1сyлотлaрни ишлaб чикaришни кенгaйтириш оркaли Узбекистондa сaноaт корхонaлaрининг ишлaб чикaриш х^ми бош^ мaмлaкaтлaр билaн солиштирилгaндa, янги инновaцион тyрдaги мax1сyлотлaр улуши 2020 йилдa 10,20% ни тaшкил килгaн.

Бу кyрсaткич Гермaниядa 69,7%, Буюк Бритaниядa 43,7%, Норвегиядa 41%ни тaшкил килaди. Шyндaн курилиш мaтериaллaри сaноaти мax1сyлотлaри ишлaб чикaришдaги инновaцион мax1сyлот улуши 3,2% ни тaшкил этaди.2016-2020 йиллaрдa Узбекистондa курилиш мaтериaллaри сaноaти соxдсидa эришилгaн нaтижaлaр бyйичa тaxлиллaрини келтириб yтсaк. Тaъкидлaш керaки, 2020 йилдa 257 млн. АКШ доллaрлик курилиш мax1сyлотлaри экспорт килингaн булиб, 2016 йилгa нисбaтaн 4,6 бaробaргa yсгaнлигини куриш мумкин. Шунингдек курилиш мax1сyлотлaри импорт хджми 2020 йил 468 млн. АКШ

долларни ташкил этиб, 2016 йилга нисбатан 91.6% га ошган. Натижада, Узбекистонда курилиш материаллари ишлаб чикариш хажми усганлигини, ишлаб чикарилаётган курилиш материалларига булган талаб махаллий бозордаги истеъмоли ва жахон бозорига экспорт улушининг ошганлиги оркали куришимиз мамкин булади.

Мамлакатимизда курилиш материаллари саноати махсулотларини ишлаб чикариш хажми охирги 5 йилда сезиларли усганини куришимиз мумкин. Натижада, курилиш материалларини ишлаб чикаришнинг замон талабларига мос ривожланган йуналишларининг кириб келиши, шунингдек хорижий инвесторларни кенг жалб килиш оркали курилиш материаллари саноати махсулотлари жозибадорлигини, ракобат бардошлигини ошириш хамда экспорт ва импорт хажмининг кескин усишига эришилади

Узбекистонда 2020 йилда курилиш материалларини ишлаб чикаришдаги инвестицияларнинг хажми: курилиш материалларини ишлаб чикариш буйича761 та лойихага 1 820 млн. АКШ долларлик инвестициялар жалб килиниб, 2016 йилга нисбатан 5 баробарга ошганини куришимиз мумкин. Хусусан курилиш материаллари саноати корхоналарига киритилаётган инвестициялар хажмининг йил сайин усиши, курилиш индустрияси корхоналари томонидан ишлаб чикарилаётган махсулот турларини диверсификация килиш хамда ишлаб чикариш хажмларини кенгайтиришга сабаб булади. Курилиш материаллари саноати корхоналарининг инновацион салохиятини бошкариш амалиёти шуни курсатадики, инновацион фаолият самарадорлиги молиявий ресурслар хажми ва инвестициялар киймати хамда уларнинг уз вактида келиб тушиш максадга мувофик хисобланади. Инновацияларни ишлаб чикиш ва амалга оширишни молиялаштириш жараёнини бошкариш тизими мослашувчанлик, индивидуал элементларининг динамиклиги, узгартириш кобилиятига асосланган булиши керак. Шунингдек, курилиш материаллари саноатида инновацион лойихаларни молиялаштириш жараёнини бошкариш, молиялаштириш манбаларининг мукобиллигига йуналтирилган булиши керак.

Хулоса ва тавсиялар. Курилиш материаллари саноати корхоналарнинг инновацион салохиятини шакллантиришнинг барча боскичлари инновацион салохиятни шакллантиришнинг максад ва вазифаларини амалга ошириш, зарур маблаг микдорини хисоблаш, инвесторларни жалб килиш ва молиялаштириш манбаларини хисобга олиш, зарур ресурслар билан ишлаш муддатларини аниклаш имконини беради. Шундан келиб чикиб куйидаги хулоса ва тавсияларни беришимиз мумкин:

• курилиш саноатида инновацион технологияларни жорий этишга каратилган лойихани шакллантириш ва амалга оширишни ишлаб чикиш лозимлигини курсатади. Натижада, корхоналарнинг иктисодий самарадорлигини ошириш, курилиш махсулотлари сифатини яхшилаш хамда ракобатбардошлигини юкори даражада ушлаб туриш имконини беради. Бу эса

инновацион жараённинг яхлитлик, тизимлилик ва мураккаблик каби мухим тамойиллари ишлашига ёрдам беради;

• курилиш саноатида замонавий материалларни жорий этиш максадида инновацион жараённинг асосий боскичлари аник кетма-кетликда бажарилишининг ташкилий схемани яратиш, самарадорликни прогнозлаш ва ресурсларга булган эхтиёжни аниклаш, инновацион фаолият стратегиясини аниклаш хамда якуний боскичда инновацион курилиш материаллари лойихасини ишлаб чикиш керак хисобланади.

• мамлакатимиз курилиш саноатини ривожлантиришда инновацион салохияти самарадорлигини ошириш максадида лойиханинг Дастури стратегиясини аниклаш хамда ресурс салохиятидан окилона фойдаланишнинг манзилли стратегияларини ишлаб чикиш лозим;

• корхонанинг инновацион салохиятини бошкариш стратегияси мураккаб характерга эга булиб, унда соха субъектларининг ва давлат бошкаруви манфаатлари инобатга олиниши лозим. Бунинг натижасида, курилиш саноати инновацион салохияти бошкариш самарадорлигини оширишда курилиш саноатининг янги захиралари, манбаларини ташкил этишнинг хукукий-меъёрий асосларини таъминловчи механизмларини тугри йуналтириш оркали тавсифланади.

Фойдаланилган адабиётлар оуйхати

1. И.С.Лукашов "Факторы формирования инновационного потенциала предприятия" Научно-технические ведомости СПбГПУ 4' 2019. Экономические науки

2. Т.Т.Жураев, А.А.Орипов „Миллий иктисодиётнинг инновацион салохияти ва ундан самарали фойдаланиш йуллари" "халкаро молия ва хисоб" илмий журнали. №2, апрель, 2021 йил. issn: 2181-1016

3. Филиппов Дмитрий Валерьевич "Системный подход к комплексной оценке инновационной деятельности"

4. http//www.worldbank.org - (Жахон Банки). 2020 йилда саноат махсулотлари ишлаб чикариш хажмида янги инновацион турдаги махсулотлар улуши

5. stat.uz маълумотлари 6/2021 (№ 00056) http://iqtisodiyot.tsue.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.