Научная статья на тему 'УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ'

УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
13
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЖАМИЯТ / МАКТАБ / ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯ / ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТ / ТАЪЛИМ / ТАЪЛИМ ОЛУВЧИ / ШАХС / ЭҲТИЁЖ / ЎқИТУВЧИ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шукуров Ё.А.

Мақолада педагогик технологияларнинг таълим сифати ва самарадорлигини ошириш ҳамдадаги ўрни ва аҳамияти, шунингдек мактаб битирувчиларининг ҳаётий мақсад ва тамойилларни танлашдаги зарурати ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TOPICAL ISSUES OF THE USE OF EDUCATIONAL TECHNOLOGIES IN SECONDARY SCHOOLS

The article discusses the role and importance of pedagogical technologies in improving the quality and effectiveness of education, as well as the need for school graduates to choose life goals and principles.

Текст научной работы на тему «УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ»

Шукуров Ё.А.

AL-BUKHARI UNIVERSITY нодавлат ОТМда укув булими бошлиги уринбосари

УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ДОЛЗАРБ

МАСАЛАЛАРИ

Аннотация: мацолада педагогик технологияларнинг таълим сифати ва самарадорлигини ошириш уамдадаги урни ва ауамияти, шунингдек мактаб битирувчиларининг уаётий мацсад ва тамойилларни танлашдаги зарурати ёритилган.

Калит сузлар: жамият, мактаб, педагогик технология, педагогик фаолият, таълим, таълим олувчи, шахс, эутиёж, уцитувчи.

Shukurov Yo.A.

deputy head of the department of education at Al-Bukhari University nongovernmental university

TOPICAL ISSUES OF THE USE OF EDUCATIONAL TECHNOLOGIES

IN SECONDARY SCHOOLS

Abstract: The article discusses the role and importance of pedagogical technologies in improving the quality and effectiveness of education, as well as the need for school graduates to choose life goals and principles.

Keywords: society, school, pedagogical technology, pedagogical activity, education, learner, person, need, teacher.

Замонавий шароитда таълим тизими шахс имкониятлари ва эхтиёжларини хар доимгидан хам купрок инобатга олиш зарур. Зеро, таълим шахснинг касбий жихатдан такомиллашувини таъминловчи асосий омил саналади. Такомилашган, давр талабларига тула жавоб бера оладиган таълим уз хусусиятига кура шахсга йуналтирилган булиши, демакки, унинг хаётий интилишлари, эхтиёжлари хамда кизикишларига мос келиши лозим. Бу эса шахс томонидан мавжуд билимларнинг узлаштирилиш даражаси ва шахс кобилиятини инобатга олган холда табакалаштирилиши максадга мувофиклигини курсатади.

Бугунги кунга кадар жахоннинг купгина ривожланган мамлакатлари таълим тизимида устувор уринни эгаллаб келган хамда билимларни узлаштиришнинг уртача даражасига эга булган таълим олувчиларга мулжалланган анъанавий таълим истеъмолчилар эхтиёжини кондира олмаяпти. Узлуксиз тадкикотлар, таълим самарадорлиги ва истикболини белгилаш йулидаги амалга оширилган тахлиллар замонавий шароитда анъанавий таълимнинг давлат томонидан эркин, мустакил ва хар

томонлама камол топган шахсни тарбиялаб вояга етказишга куйилаётган ижтимоий талабни кондириш имкониятига эга эмаслигини курсатмокда. Такомиллашган таълим тизими таълим олувчиларнинг ички имкониятларини тула руёбга чикариш ва кобилиятларини ривожлантириш имкониятига эга булиши мухим ахамиятга эга.

Барча замон ва маконда хам таълим тизими маълум ижтимоий, иктисодий, маданий хамда илмий-техникавий эхтиёжларни кондиришга хизмат килиб келган. Зеро, бу каби эхтиёжлар, биринчидан, таълим максадларини белгилаш учун асос булади; иккинчидан, таълим максадларини амалга ошириш ва уларни такомиллаштириш учун зарур булган шарт-шароитларнинг яратилишига туртки беради. Таълим тизимининг ривожланишида ижтимоий-иктисодий омиллар дастлабки асос саналади. Айнан жамиятнинг ижтимоий-иктисодий тузилмаси яна куплаб омиллар билан узаро мувофикдикда таълим тизимини шакллантириш ва ривожлантириш учун зарур булган шарт-шароитларни яратиш имконини беради. Илмий-техник тараккиёт, мавжуд маданий ва ижтимоий-гоявий мухит жамиятда ижтимоий-иктисодий узгаришларни амалга оширилишини рагбатлантиради ёки мавжуд тизимни, шу жумладан, таълим тизимининг ривожланишига тускинлик килади.

Таълим тизими олдига куйиладиган масалалардан энг мухими -унинг жамият олдида ижтимоий-иктисодий ва маданий сохаларида юзага келган муаммоларни ижобий хал килишга ёрдам беришдан иборатдир.

Умумтаълим мактабларининг жамият томонидан куйиладиган ижтимоий талабларга тезкор жавоб бера олиши, юзага келган янги вазиятга тез мослашиши, шу билан бирга, тупланган илгор тажрибаларни саклаб колиши мухимдир. Тадкикотларнинг курсатишича, умумтаълим мактаблари бир кадар консерватив хусусиятга эга булиб, уларда фаолият олиб бораётган укитувчиларнинг аксарияти руй бераётган ижтимоий-иктисодий узгаришлар ва илмий-техник тараккиётига жуда суст мослашадилар. Куп вазиятларда янгиликлар ижобий кабул килинмайди. Илгор тажрибалар, янгиликларнинг укитувчилар ва укувчилар томонидан ижобий кабул килиниши учун маълум вакт талаб этилади.

Бирок, глобал ахборотлашув шароитида инновацион педагогик технологияларини кабул килиш ва улардан таълим жараёнида самарали фойдаланиш масаласининг ижобий хал этилиши эътирозларга сабаб булмаслиги лозим. Агарда анъанавий таълим устувор булган даврларда таълим тизимида укитиш етакчи уринни эгаллаган булса, мавжуд шароитда мустакил укиш тизимнинг мухим жихати хисобланади. Шу сабабли эндиликда "укдтувчи - дарслик - укувчи" тамойили "укувчи -дарслик - укитувчи" тарзида узлаштирилиши максадга мувофикдир. Ушбу тамойилга кура укитувчининг асосий вазифаси аник таълимий максадларга мувофик укувчиларнинг мустакил таълим олишга йуналтирилган фаолиятларини ташкил этиш, уларни мустакил билим эгаллаш ва

yзлaштиргaн нaзaрий билимлaрни aмaдиётдa фaол кУллaшгa yргaтишдaн иборaт. Эндиликдa Укитувчи aсосий эътиборни тaйёр билимлaрни Укyвчилaргa yзaтишгa эмaс, aксинчa, yлaрни турли мaнбaлaрдaн фойдaдaнгaн xpлдa билимлaрни мyстaкил yзлaштириш, yлaрдa мyстaкдл, эркин фикрлaш кобилиятини шaкллaнтириш, шaхсий нукгаи нaзaрлaрини исботлaй олиш, aввaд yзлaштирилгaн билимлaрни янги мaълyмотлaр билaн бойитишгa имкон берувчи сaмaрaди методлaрни тaнлaй олишгa кaрaтиши зaрyр.

Мaълyмки, ХХ aсрнинг бошлaридa УКУВ мaшFyлотлaри шyндaй тyзилгaн эдики, унта кyрa Укувчи хдр куни мyaйян фaнлaр мaжмyaси (мaсaдaн, бир соaт мaтемaтикa, бир соaт, физи^, бир соaт aдaбиёт, мусикд Ba xpкaзолaр)дaн тaркиб топгaн жaрaёндa aсосий иштирокчи бyлa олиши тaдaб этилaрди. МaшFyлотлaр сyнггидa эсa aйнaн Mam шу предметлaр бyйичa уй вaзифaлaри топширилaрди. Укувчи сaнaб yтилгaн предметлaр бyйичa yзлaштиргaн билимлaрни yзaро бир-бирига боFлaшгa кдйнaдaрди, предметлaр yртaсидaги yзaро боFликнинг тизимдa aкс этишини aнглaшдa кдйинчиликгарни хдс этaрди.

Россиялик мaшx1yр педaгог Б.С.Гершунский XXI aсрдa тaълим тизимидa устувор axдмият кaсб этувчи тaълимий-педaгогик тaмойиллaрни бaшорaтлaр экaн, педaгогик жaрaён сaмaрaдорлигини ошириш йyллaрини тaдкдк этишдa уни кдйга йyнaдтириш зaрyрлигигa эътиборни тортaди. Бyндa кyйидaгилaргa эришиш мaксaдгa мувофикдир:

- Укувчининг ижрочи, татжввий фaолияти yрнигa Укув жaрaёнининг бaрчa боскдчлaридa ижодий, излaнyвчaн фaолиятини тaшкил этишгa эришиш;

- кдтъий бошкaрyв, тaълим, тaрбия Ba ривожлaнтиришнинг мaксaд, мaзмyн, метод, воситa Ba тaшкилий шaкллaри бирлигини тaъминлaшдaн тaълим олyвчилaрнинг yкyв-aнглaш фaолиятини индивидyaдлaштириш Ba тaбaкaдaштиришгa УТИШ:

- тaълим жaрaёнининг бaрчa элементлaрини ягонa FOягa бyйсyндиришдaн FOявий куп фикрлилик, хдётий мaксaд Ba тaмойиллaрни тaнлaшдa тaълим олyвчилaр эркинлигини тaъминлaш;

- технокрaтик Ba инсонпaрвaрлик йyнaдишлaри Ba yстyвор тaмойиллaри тизимининг yзaро мyвофикдигидaн педaгог Ba тaълим олyвчилaрнинг тaълимий Ba Укyв-aнглaш борaсидaги yзaро фaолиятлaрининг тaбиий ртожтаниш билaн yЙFyн бyлa олишигa эришиш.

Шyндaй экaн, зaмонaвий жaмиятдa тaълим тизими тaрaккиётининг истикбол йyнaдишлaридa кyйидaгилaр кyзгa тaшлaнaди: турли билим соx1aдaри бyйичa шaхснинг хилмa-хил, мyстaкил Ba мaксaдгa мyвофик фaолияти негизидa интеллектyaл Ba aхдокий ривождaнишини тaъминлaш. Ривожлaнгaн мaмлaкaтлaр - А^Ш, Буюк Бритaния, Фрaнция, Гермaния, Kaнaдa Ba бошкaдaрдa тaълимий ислоxpтлaрни aмaдгa оширишдa aйнaн

юкорида кайд этилган йуналиш асосий деб кабул килинган. Шунга кура куйидаги уч мухим вазифалар белгиланган:

1) таълим тизимини ислох килиш;

2) таълим олувчиларнинг мустакил фаолият олиб боришлари, фаолликлари ва тафаккур юрита олишларини таълим ва тарбиянинг етакчи тамойиллари сифатида эътироф этиш;

3) таълим жараёнида илгор ахборот технологиялари, техник воситаларни интеграциялаш.

Якин-якингача мавжуд шароитда, яъни таълим олувчиларга билимларни узатишда синф-дарс тизимидан оммавий фойдаланган вактда анъанавий ёндашувга кура юкорида санаб утилган вазифаларни ижобий хал килишнинг имкони йук деб хисобланарди. Узбекистон Республикасининг "Таълим тугрисида"ги ^онуни талабларига кура вазият бутунлай узгарди. Республика мустакилликка эришгандан сунг утган йиллар давомида таълимий ислохотларнинг етакчи вазифаларини хал килиш учун етарлича шароит яратилди ва улар ижобий хал килинди. Хуш, бу йулда яратилган зарур шарт-шароитлар нималардан иборат эди? Улар куйидагилардир:

1) хар бир таълим олувчининг укув-англаш жараёнида фаол иштирок этиш имконияти инобатга;

2) педагог ва таълим олувчилар уртасида узаро хамкорликни карор топтиришнинг имкониятлари урганилди.

Таълимий ислохотларда устувор этиб белгиланган вазифаларни хал килишда узлуксиз таълим тизимида фаолият юритаётган барча таълим муассасалари, давлат хамда жамиятнинг имкониятларини бирлаштириш, муайян нуктага туплаш талаб этилади. Эндиликда таълим муассасаларида замонавий ахборот технологиялари ёрдамида масофавий таълимдан фойдаланган холда мавжуд билимларни мустахкамлаш, бойитиш, изчил равишда уз устида ишлашга булган эхтиёжни кондириш йулида амалий харакатлар олиб борилмокда.

Мазкур долзарб педагогик муаммони хал килиш самарали ва изчил, шу билан бирга киска муддатларда амалга оширилиши лозим. Шу сабабли таълим тизимининг асосий элементлари, ташкилий кисмлари уртасидаги алока характерини инобатга олиш, яхлит занжирни яратилишида мухим булган бугинни топа олиш, яъни янги ижтимоий ва иктисодий шароитда таълим максадини аник бажаришга эришиш максадга мувофикдир.

Бизнинг фикримизча, таълим тизимининг яхлит занжирида богловчи мухим бугин - бу укитиш жараёнида илгор педагогик ва ахборот технологияларни куллаш хисобланади. Уларни бир-биридан ажратиш мумкин эмас. Зеро, илгор педагогик технологияларни таълим жараёнига кенг татбик этиш таълим парадигмаларининг узгартирилишига олиб келади. Ва факат янги ахборот технологияларигина илгор педагогик

технологияларда жам булган имкониятлардан самарали фойдаланиш имкониятини яратади.

Бугунги кунда замонавий педагогик таълим нафакат ижтимоий-иктисодий ва демографик вазиятни, шу билан бирга тарихий-маданий анъаналарни хам инобатга оладиган баркарор ва самарадор таълим тизимининг ташкил этилишини такозо килади.

Маълумки, педагогик фаолият куп микдорда интеллектуал, хиссий, жисмоний ва асаб тизими оркали кувватни сарфлашни талаб этади. Кувватнинг бу тарзида сарфлаш натижасидагина шахснинг ижтимоий фаоллигини таъминловчи англаш ва мулокот жараёни ташкил этилади. Укув машгулотларининг тизимли ташкил этилиши натижасида онгли фаолият жараёни йулга куйилади ва бу жараёнда шахсга хос мухим фазилатлар, яъни умумий лаёкатлилик, мехнатсеварлик, ишчанлик, мустакиллик, ижтимоий фаоллик, масъулият ва бошкалар карор топади. Фаолиятнинг янги характер касб этиши шахсни шакллантириш эхтиёжини кондиради, ушбу эхтиёжнинг кондирилиш натижаси эса индивидуал имкониятларнинг очилиши учун бошлангич асос, пойдевор булиб хизмат килади.

Укув предметлари буйича яратилган Давлат таълим стандартлари йуналишларга мувофик умумтаълим муассасаларида укитилиши йулга куйилган хар бир укув предмети буйича укувчиларда муайян билим, куникма ва компетенциялар даражасининг хосил булиши зарурлигини назарда тутади. Укувчиларнинг психологик хусусиятлари хамда индивидуал имкониятлари уларнинг эса талаб этилувчи билим, куникма ва малакалар даражаларини етарлича узлаштиришларига имкон бермайди. Мазкур муаммони хал этишда илгор гояларга асосланувчи замонавий укитиш технологиялари мухим урин тутади.

Россиялик машхур педагог-олим Б.С.Гершунский XXI асрга хос булиши назарда тутилувчи устувор хусусиятларни аниклар экан, педагогик жараён самарадорлигини ошириш йулларини белгилашда куйидагиларга эътиборни каратиш кераклигини таъкидлайди:

1) укув жараёнининг барча боскичларида таълим олувчилар фаолиятида ижодий изланиш элементларининг устунлиги;

2) тарбия, таълим ва ривожлантириш максадлари, мазмуни, методлари ва ташкилий шаклларини катъий бир хиллаштирилишини инкор этган холда таълим олувчиларнинг укув-билиш фаолиятларини индивидуаллаштириш ва табакалаштириш;

3) таълим жараёнининг барча таркибий кисмларининг ягона гояга буйсундирилишига бархам берган холда фикрлар хилма-хиллиги, ижтимоий борликни тушуниш, узаро ишончни карор топтириш, маънавий шаклланиш ва ривожланиш йулларини эркин танлашга эришишни карор топтириш;

4) Texro^aTm Ba инсонпaрвaр йyнaлишлaрнинг номyтaносиб тизимигa бapxaм бергaн xoлдa тaбиий рaвишдa педaгоглaр Ba тaълим олyвчилaрнинг тaълим Ba yKyB-билиш фaолиятининг y3apo бирлигини тaъминлaш.

Билдирилгaн фикрлaрдaн aнглaнaдики, зaмонaвий шaроитдa xap кaндaй жaмиятдa тaълим тизимини ривожлaнтиришнинг стрaтегик йyнaлиши - 6у шaxсдa турли œxanapra оид билимлaрни мyстaкил эгaллaш кyникмa Ba мaлaкaлapини хосил килиш opкaли уни интеллектyaл Ba мaънaвий-axлoкий жиxaтдaн pивoжлaнтиpишдaн ибopaт. Ушбу йyнaлишдa тaълимни pивoжлaнтиpишдa кyйидaги уч acocий вaзифaни xan этиш дoлзapб axaмиятгa эта дея эътироф этилгaн:

1) тaълим тизимини кaйтa куриш;

2) тaълим-тapбия жapaёнидa энг ycтyвop тaмoйиллap cифaтидa -тaълим oлyвчилapнинг мycтaкил фaoлият кypcaтишлapи Ba эркин фикpлaшлapигa эришиш;

3) тaълим жapaёнидa илгор axбopoт теxнoлoгиялapидaн caмapaли фoйдaлaниш.

Мycтaкиллик йиллapидa кис^ вaкт ичидa тaълим тизимини ^ma куриш xaмдa тaълим жapaёнидa илгор axбopoт теxнoлoгиялapидaн caмapaли фoйдaлaнишгa имкон беpyвчи зapyp шapт-шapoитлap яpaтилди. Яъни: xap бир yкyвчининг билимлapни сует yзлaштиpyвчи субъект 6улиши инкор этилиб, y мycтaкил тaълим олиш, yзлaштиpгaн билимлapини aмaлиётдa фaoл кУллaш, шунингдек, тaшкил этaётгaн фaoлиятидa мyвaффaкиятлapгa эришиш чopa-тaдбиpлapини белгилaшдa мycтaкил фикpлaш имкoниятигa эгa бyлишигa эътибор кapaтилмoкдa. Шунингдек, Укyвчилapни xaмкopликдa ишлaш, yлapдa кoммyникaтив кобилиятни pивoжлaнтиpиш, yлapнинг мaълyм бир мyaммo юзacидaн нaфaкaт узи яшaётгaн минтaкa, шу билaн бирга бoшкa мaмлaкaтлapнинг ёшлapи билaн Узapo фикр aлмaшишлapи, xan этилaётгaн мacaлa юзacидaн шaxcий фикpлapни илгapи суриш, yлapни дaлиллap acocидa acocли бaён этишлapигa эришиш, aнa шу мaкcaддa axбopoт теxнoлoгиялapидa мaвжyд бyлгaн мaълyмoтлapдaн фoйдaлaниш имкoниятигa эгa бyлишлapи учун шapoит яpaтиши лозим.

Бу таби мacaлaлapни xan этишдa yмyмтaълим мyaccacaлapигинa эмac, бaлки pеcпyбликa узлуксиз тaълим тизимидa фaoлият олиб бopaётгaн тaълим мyaccacaлapининг бapчacи бирдек фaoллик кypcaтишлapи тaлaб этилaди. Анa шyндaгинa тaълим олишни тaкoмиллaштиpиш бopacидaги ижтимоий эxтиёжни кондириш имконияти юзaгa келaди. Бу Уpиндa янги axбopoт Ba илгор педaгoгик теxнoлoгиялapдaн caмapaли фoйдaлaниш мaкcaдгa мyвoфикдиp.

Бизнинг фикpимизчa, янги axбopoт Ba илгор педaгoгик теxнoлoгиялapни биp-биpидaн aжpaтиш тугри эмac. Бинoбapин, илгор педaгoгик теxнoлoгиялapдaн тaълим жapaёнидa caмapaли фoйдaлaниш

таълим мазмунини такомиллаштириш, сифатини ошириш ва самарадорлигини таъминлашга ёрдам беради, янги ахборот технологиялари эса педагогик технологиялар имкониятларининг оширилишини таъминлайди.

Инновацион таълим технологияларидан фойдаланиш натижасида укувчиларда таълим дастурларини мустакил равишда лойихалаштира олиш ва уларни амалиётга муваффакиятли татбик этиш кобилиятини ривожлантириши лозим. Зеро, мутахассиснинг касбий салохияти у томонидан тупланган назарий билимларни амалиётда куллашдангина иборат булиб, колмай, балки мавжуд билимларидан укитишнинг макбул йул ва самарали методларини танлашда фойдалана олиши мухим саналади.

Таълим фаолияти шахс ижтимоий фаолиятининг асосий турларидан бири сифатида моддий борликни идрок килиш, ижтимоий муносабатларни ташкил этиш жараёнларига хос интеллектуал, хиссий ва жисмоний куч сарфланиши хисобига йулга куйилади. Мунтазам ташкил этилувчи машгулотлар натижасида онгли фаолият жараёнлари мувофиклаштирилади ва укувчиларнинг мухим психологик хусусиятлари, умумий кобилиятлари, мустакилликлари, ижтимоий фаолликлари, масъулиятлари ва бошка мухим сифатлари ривожлантирилади. Укувчиларда юзага келаётган янги эхтиёжлар таълим фаолиятининг узгарувчанлигини таъминлайди, эхтиёжларнинг кондирилиши эса индивидуал ижодий имкониятларини очиб беришда мухим омил хисобланади.

Педагогик фаолият негизида моделлаштириш методининг кулланилиши укувчиларнинг касбий йуналганлигини фаоллаштиради, уларни назарий ва амалий билимлар билан пухта куроллантирилишига ёрдам беради. Ушбу метод ёрдамида укувчиларнинг педагогик нутки такомиллаштирилади, педагогик таъсир курсатиш кобилияти ривожланади, мавжуд вазиятларни чукур тахлил килиш, кузатиш ва тугри, окилона бахолай олиш малакаси ошади.

Адабиётлар:

1. Гершунский Б. С. Прогностические методы в педагогике. М., Просвещение. 2001

2. Разумовский В.Г. «Инновации в преподавании физики в школах за рубежом». Новосибирск: РИД НГУ. 2005

3. Хурвалиева Т.Л. Мактаб амалиётчи-психологлари малакаларини оширишнинг педагогик шарт-шароитлари (илгор педагогик технологиялардан фойдаланиш мисолида): Пед.фанл.номз.... дисс. - Т.: 2008. - 167 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.