Научная статья на тему 'Умумий ўрта таълим, олий таълим тизимида меҳнат таълими дарсларини ташкил этишда интеграция жараёнининг ўрни'

Умумий ўрта таълим, олий таълим тизимида меҳнат таълими дарсларини ташкил этишда интеграция жараёнининг ўрни Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
561
95
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
интеграция / интеграциялаш омиллари / ишлаб чиқариш интеграцияси / фанлар интеграцияси / узлуксиз таълим / таълим тизимининг бўғинлари (турлари) ўзаро интеграцияси / интеграциянинг таъсирчан механизмлари / интеграция / факторы интеграции / интеграция производства / интеграция наук / непрерывное образование / взаимная интеграция этапов (видов) образования / восприимчивые механизмы интеграции

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Юлдашев Одилжон Тошпўлатович

Мақолада таълимда фанлараро боғланишлардан ҳамда мактаблар, ўрта махсус ва олий ўқув муассасаларида фанларни ўқитиш ишларида, хусусан меҳнат таълими дарсларида, фанлараро ўзаро алоқалардан фойдаланишнинг муҳимлиги тўғрисида фикрлар баён этилган ва бу масалада таклифлар киритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕСТО ПРОЦЕССА ИНТЕГРАЦИИ В ОРГАНИЗАЦИИ ЗАНЯТИЙ ТРУДОВОГО ОБУЧЕНИЯ В СИСТЕМЕ ОБЩЕГО СРЕДНЕГО И ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ

В статье речь идёт о важном значении использования в образовании связей между науками и применении связей между направлениями науки при преподавании предметов, в частности, на уроках трудового обучения в школах, средних специальных и высших учебных учреждениях. Приведены также предложения по данному вопросу.

Текст научной работы на тему «Умумий ўрта таълим, олий таълим тизимида меҳнат таълими дарсларини ташкил этишда интеграция жараёнининг ўрни»

Юлдашев Одилжон Тошпулатович,

К,ук,он давлат педагогика институти Маркетинг булими

«Мех,нат таълими» кафедраси укитувчиси

УМУМИЙ УРТА ТАЪЛИМ, ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА 1ЩНАТ ТАЪЛИМИ ДАРСЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШДА ИНТЕГРАЦИЯ ЖАРАЁНИНИНГУРНИ

ЮЛДАШЕВ О.Т. УМУМИЙ УРТА ТАЪЛИМ, ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА МЕЦНАТ ТАЪЛИМИ ДАРСЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШДА ИНТЕГРАЦИЯ ЖАРАЁНИНИНГ УРНИ

Маколада таълимда фанлараро боFланишлардан х,амда мактаблар, урта махсус ва олий укув муассасаларида фанларни укитиш ишларида, хусусан мех,нат таълими дарсларида, фанлараро узаро алокалардан фойдаланишнинг мух,имлиги туFрисида фикрлар баён этилган ва бу маса-лада таклифлар киритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: интеграция, интеграциялаш омиллари, ишлаб чикариш интегра-цияси, фанлар интеграцияси, узлуксиз таълим, таълим тизимининг буFинлари (турлари) узаро интеграцияси, интеграциянинг таъсирчан механизмлари.

ЮЛДАШЕВ О.Т. МЕСТО ПРОЦЕССА ИНТЕГРАЦИИ В ОРГАНИЗАЦИИ ЗАНЯТИЙ ТРУДОВОГО ОБУЧЕНИЯ В СИСТЕМЕ ОБЩЕГО СРЕДНЕГО И ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ

В статье речь идёт о важном значении использования в образовании связей между науками и применении связей между направлениями науки при преподавании предметов, в частности, на уроках трудового обучения в школах, средних специальных и высших учебных учреждениях. Приведены также предложения по данному вопросу.

Ключевые слова и понятия: интеграция, факторы интеграции, интеграция производства, интеграция наук, непрерывное образование, взаимная интеграция этапов (видов) образования, восприимчивые механизмы интеграции.

YULDASHEV O.T. A PLACE OF PROCESS OF INTEGRATION IN ORGANIZATION OF LABOUR EDUCATING IN THE SYSTEM OF UNIVERSAL MIDDLE AND HIGHER EDUCATION

In the article the are discussed the issues integration between different direction sience and teaching of disciplines, in particular on labor lessons in high schools and vocational education institutions. There are developed some suggestions in that regards.

Keywords: integration, factors of integration, integration of production, integration of sciences, continuous education, mutual integration of the stages (kinds) of education, receptive mechanisms of integration.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

Маълумки, Узбекистон Республикасининг «Таълим тугриси-да»ги цонунининг 9-моддасида Узбекистон Республикасида таълим тизимининг ягона ва узлуксизлиги аниц белгилаб цуйилган.

Узлуксиз таълим кадрлар тайёрлаш тизимининг асоси, Узбекистон Республикасининг ижтимоий-ик,тисодий тарак,к,иётини таъмин-ловчи, шахс, жамият ва давлатнинг ик,тисодий, ижтимоий, илмий-техникавий ва маданий эх,тиёжларини к,ондирувчи устувор сох,а булиб х,исобланади. Ижодкор, ижтимоий фаол, маъ-навий бой шахс шаклланиши ва юк,ори мала-кали етук кадрларни тез суръатларда тайёрлаш учун зарур шарт-шароитлар яратади.

Касбий таълимнинг илмий-тадк,ик,от ишлари билан интеграцияси мазмун-мох,и-ятини туларок, англаш учун авваламбор «интеграция» тушунчасининг узини куриб чикамиз.

«Интеграция» тушунчасига интеграцияла-надиган объектларнинг мох,иятига кура тур-лича таъриф бериш мумкин. Масалан:

- «мамлакатлар интеграцияси» тушунчаси остида дунёдаги бир к,анча мамлакатларнинг ик,тисодий, илмий-техник х,амкорлиги;

- «ишлаб чик,ариш интеграцияси» тушунчаси оркали саноат, агросаноат ёки илмий-ишлаб чик,ариш мажмуалари уртасидаги х,амкорлиги;

- «Фанлар интеграцияси» дейилганда эса билимлар синтезининг турли шакллари тушу-нилади.

Умуман «интеграция» тушунчасига А.И.Авазбоевнинг «Касбий педагогика» аса-рида куйидагича таъриф берилган: «интеграция - бу айрим таркибий кисмларнинг янги хосса х,осил килиб, бир бутунга бирлашиш жараёнидир». Педагог олим В.П.Кузьминнинг хулосасига кура, интеграция тизимли ёнда-шувдан иборатдир. Чунки «тизим» бир бутун-нинг объектив шакли, «интеграция» эса айрим кисмларнинг бирлашиш механизми ва нати-жасидир1.

Биз «интеграция» тушунчасига берилган турли хил изох,ларни умумлаштирган х,олда, бу жараённи у ёки бу фаннинг уларни унифика-циялар ва мажмуалаштиришга олиб келади-

1 Avazboyev А.1. Kasbiy pedagogika. - Т.: Cho'lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2014. -283-Ь.

ган таркибий к,исмларнинг ягона дунёк,араш мантик,ий-методологик узаро таъсири жараёни деб биламиз.

Синф хонаси ёки аудиторияда утилган дарс якунида фикримизча, х,ар бир профессор-укитувчи узи учун куйидаги саволларини бериши мак,садга мувофик,:

• Дарс кандай тугади?

• Ук,итувчи дарсга ажратилган вак,т ичида дарс мак,садига эриша олдими?

• Укувчилар кандай саволлар беришди?

• Дарс мазмунан ва мантик,ан якунлан-дими?

• Йулга куйилган хато ва камчиликлар нимадан иборат?

Шу каби шахсий масъулият, уз-узига танк,идий ёндашув ва тах,лилий к,араш дарс сифатини оширишга катта ижобий таъсир эти-шига хизмат к,илади.

Касбий педагогика йуналишидаги тупланган тажриба ва билимлар шуни курсатадики, узлуксиз таълим куйидаги тамойиллар асо-сида ташкил этилади ва ривожлантирилади:

- таълимнинг устуворлиги — унинг ривож-ланишининг биринчи даражали ах,амиятга эга эканлиги, билим, таълим ва юксак интеллект-нинг нуфузлилиги;

- таълимнинг демократлашуви - таълим ва тарбия услубларини танлашда ук,ув юртлари мустак,иллигининг кенгайиши, таълимни бошкаришнинг давлат-жамият тизимига утилиши;

- таълимнинг инсонпарварлашуви - инсон кобилиятлари, имкониятларининг очилиши ва унинг таълимга нисбатан булган турли-туман эх,тиёжларининг к,ондирилиши, миллий ва умумбашарий к,адриятлар, тарихий анъаналар устуворлигининг таъминланиши, инсон, жамият ва атроф-мух,ит узаро муносабатлари-нинг уЙFунлашуви;

- таълимнинг ижтимоийлашуви - таълим олувчиларда эстетик бой дунёк,арашни шакл-лантириш, уларда юксак маънавият, маданият ва ижодий фикрлашни х,осил к,илиш;

- таълимнинг миллий йуналтирилганлиги -таълимнинг миллий тарих, халк, анъаналари ва

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

урф-одатлари, утмиш мероси билан узвий уЙFунлиги, Узбекистон халкларининг жахон тамаддунига улкан хисса кушган маданиятини саклаб колиш ва бойитиш, таълимни миллий тараккиётнинг ута мухим омили сифатида эътироф этиш, бошка халкларнинг тарихи ва маданиятини хурмат килиш;

- таълим ва тарбиянинг узвий боFлик1лиги, бу жараённинг хар томонлама камол топган инсон (шахс)ни шакллантиришга йуналтирил-ганлиги;

- иктидорли ёшларни англаш, уларга таъ-лимнинг энг юкори даражасида, изчил равишда фундаментал ва махсус билим олиш-лари учун етарлича юкори савиядаги шарт-шароитлар яратиш1.

Шулардан келиб чиккан холда, касб таъли-мини умумий урта ва олий таълим билан интеграциялаш омилларини белгилаш мум-кин.

Касб таълимини умумий урта ва олий таълим билан интеграциялашнинг мухим омил-лари куйидагилардан иборат:

• республиканинг демократик х,ук,ук,ий давлат ва адолатли фукаролик жамияти куриш йулидан изчил илгарилаб бораётганлиги;

• Узбекистон Республикасида таълим тизи-мининг ягона ва узлуксизлиги;

• Кадрлар тайёрлаш миллий дастурида белгилангандек, умумий таълим дастурлари-дан урта махсус, касб-хунар таълими дастур-ларига изчил утилиши;

• олий таълимнинг икки (бакалавриат ва магистратура) боск,ичдан иборат, узлуксиз таълим тизимидаги урта-махсус, касб-хунар таълимидан кейинги таълим боск,ичли экан-лиги;

• узлуксиз таълимни фан ва ишлаб чик,ариш билан интеграциялаш пухта меха-низмларининг ишлаб чикарилганлиги ва ама-лиётга жорий этилганлиги;

• Узбекистоннинг жахон хамжамиятига интеграцияси, республиканинг жахондаги мавк,еи ва обру-эътиборининг мустахкамланиб бораётганлиги2.

Бунда таълим-тарбия бериш усулларини такомиллаштириш, янгиларини излаб топиш

1 Avazboyev А.1. ^Ыу pedagogika. - Т.: С1ю1роп nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2014. -280-Ь.

2 Уша жойда, -280-281-6.

ва улардан самарали фойдаланиш масалала-рига катта эътибор каратилмокда. Жумладан, таълимда фанлараро боFланишлардан фойдаланиш хам катта ахамиятга эга. Маълумки, хар кандай фан узига як,ин булган бошка фанлар-нинг таъсирида юзага келади ва улар билан биргаликда ривожланади. Шунинг учун мактаблар, билим юрти ва олий укув дар-гохларида фанларни укитиш-ургатиш ишла-рида фанлараро боFланиш ва алок,алардан фойдаланиш мухим ахамиятга эга. Худди шу каби мехнат таълими дарсларини хам бошка фанларга боFлаб утиш самарали натижалар беради, дарс самарадорлигини оширишнинг мухим омилларидан бири булиб хисобланади. Мехнат таълимидаги фанлараро боFланиш-ларни икки хил куринишга булиш хамда уларни шартли равишда ички ва ташки фанлараро боFланишлар деб аташ мумкин. Мехнат таълими дарсларида ички боFланиш деганда шу сохага оид фанлардаги мавзулар-нинг узаро боFланиши, алокадорликлари тушунилади. Ташки боFланиш эса мехнат таълими дарсларининг бошка фанлар билан боFланишларини билдиради.

Юкоридагилардан куриниб турибдики, мехнат таълимининг бундай кетма-кетликда укитилиши бир-бири билан узвий боFланган булиб, улар бир-бирларини мустахкамлаб ва тулдириб боради. Агар бошланFич синфларда тайёрлов куринишидаги укув машFулотлари укилса, V-VII синфларда улар такомиллашти-рилиб, саноат ва кишлок хужалигига оид кенгрок билимлар берилади. Юкори синфларда эса маълум бир ихтисосликлар буйича касбларга йуналтирилади. Куриниб турибдики, мехнат дарслари бу боскичларда узаро узвий боFланиб, оддийдан мураккабга, осондан кийинга караб бориш тамойили асосида олиб борилади. Мехнат укитувчисининг вазифаси шу тамойилга амал килган холда янги матери-ални аввал утган материаллар билан боFлаб олиб боришдир. Бу ишлар фанлараро боFланишларнинг маълум булган уч тури, яъни янги мавзуни утишдан олдин, уни утиш давомида ва утиб булгандан сунг боFлаш усул-ларидан фойдаланиб амалга оширилади.

«Мехнат таълимига оид амалий машFулот-ларда укитишнинг ноанъанавий усулларидан фойдаланиш» мавзусида олиб бораётган илмий-амалий фаолиятимиз давомида шунинг

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

гувохи булдимки, назаримда мехнат таълими-даги ташки боFланишлар унинг бошк,а сохалар ва фанлар билан булган узаро алок,асини бил-диради. Умуман олганда, мехнат таълими дарсларини мактабда утиладиган барча фанлар билан боFлаш мумкин. Амалда эса мехнат таълими дарслари купрок, расм, чизмачилик, тасвирий санъат, физика, математика, жисмо-ний тарбия, она тили ва адабиёт, кимё, география, электрон хисоблаш машиналари ва информатика асослари, тарих, биология каби фанлар билан боFланади1.

1-схемада мехнат таълими дарсларида фан-лараро боFланишлар акс эттирилган.

Кадрлар тайёрлаш миллий дастурида таъ-лимнинг жамиятни ижтимоий-ик,тисодий, маданий-маънавий ривожлантиришнинг усту-вор сохаси эканлиги эътироф этилиб, таълим сохасида давлат сиёсатининг асосий тамойил-лари, таълим тизими ва уни бошк,ариш тар-тиби, педагог ходимларнинг х,ук,ук,лари, вази-фалари ва масъулияти каби масалалар каторида фан ва таълим жараёнлари алок,а-ларини ривожлантириш, ишлаб чик,ариш ва таълим тизими интеграциялашувини ривожлантиришнинг конуний асослари ва йуллари белгилаб берилгани барчамизга маълум.

Республикамиз халк, таълимининг асосий мак,садлари демократик эркин давлат куриш, бозор ик,тисодиёти муносабатларига бос-к,ичма-боск,ич утиш билан боFланган. Зеро, эски таълим-тарбия тизими билан янги жамият барпо килиб булмаслиги исбот-талаб этмай-диган хак,ик,атдир.

Мамлакатимизда сиёсий-х,ук,ук,ий, ик,тисо-дий, маънавий сохалар билан бир к,аторда, ижтимоий сохада хам чукур сифат узгариш-лари руй берди.

Истиклол йилларида республикамизда ижтимоий сох,ага йуналтирилган харажатлар х,ажми 5 баробар купайтирилди. Хар йили давлат бюджетининг карийб 60 фоизи2 соFликни саклаш, таълим, маданият, ах,олини ижтимоий ^имоя килиш со^аларидаги вази-фалар ижросига йуналтирилмокда. Жамият ижтимоий сох,асининг энг му^им таркибий

1 Каримов И. Мехнат таълими укитиш технологияси. Укув-услубий кулланма. - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2013. -133-б.

2 Уша жойда.

кисмларидан бири таълим-тарбия сох,аси булиб, унинг ривожи сиёсий-хукукий, икти-содий ва маънавий сох,аларга бевосита таъсир этади хамда ижтимоий сохалар меъёрий мохияти камолот даражасини белгилаб беради.

Таълим ва фан сохасини ривожлантириш давлат сиёсати маъно-мазмуни ва унинг дол-зарблигидан келиб чик,иб, уни куйидагича изохлаш мумкин:

биринчидан, янги таълим тизими, барка-мол авлод кадрларини тайёрлашдаги узга-ришлар ва янгича ёндашувлар, замонавий касб сохаларининг пайдо булгани хамда унинг мамлакатимиз шароити билан боFлик1лигидир;

иккинчидан, таълим тушунчаси ижтимоий-ик,тисодий тараккиёт натижасида муайян даврдан бошлаб, инсон фаолиятининг алохида мустакил сохасига айланиб, жамиятнинг ижтимоий тажрибасини кейинги боск,ичга узатади;

учинчидан, таълим инсон шахсининг интеллектуал-маънавий кирраларини шакл-лантириш, унинг жамият ишлаб чик,ариши ва ижтимоий, сиёсий, маданий, маърифий хаё-тида фаол ва муваффак,иятли иштирокини таъминлашга каратилган харакатлар йиFин-диси булиб, маърифат хамда билим беришни англатади;

туртинчидан, фан жамиятнинг ижтимоий институтларидан бири булиб, табиат ва жамият хаётини акс эттирувчи ижтимоий онг шакли. У катта илмий салохият, ижодий куч-кувватни бирлаштириб, маънавий баркамол инсонни тарбиялаш, мамлакатда кудратли илмий салохиятни яратишга хизмат к,илади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республи-касини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон фармони билан Харакатлар стратегиясини «Халк билан мулок,от ва инсон манфаатлари йили»да амалга оширишга оид Давлат дастурининг «Ижтимоий сохани ривожлантириш» деб номланган туртинчи йуналишида4 мактабгача таълим муассасала-

3 Схема муаллиф томонидан тузилган.

4 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон Фармони. // «Халк сузи», 2017 йил 8 февраль.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

1-схема. Мех,нат таълими дарсларида фанлараро ботланишлар1.

рининг кулайлигини таъминлаш, умумий урта, урта махсус ва олий таълим сифатини яхши-лаш хамда уларни ривожлантириш чора-тадбирларида туради.

Узлуксиз таълим тизимининг фаолият олиб бориши таълим дастурларининг изчиллиги асосида таъминланади ва куйидаги таълим турларини уз ичига олади:

1. Мактабгача таълим.

2. Умумий урта таълим.

3. Урта махсус, касб-хунар таълими.

4. Олий таълим.

5. Олий укув юртидан кейинги таълим.

6. Кадрлар малакасини ошириш ва уларни кайта тайёрлаш.

7. Мактабдан ташкари таълим.

Шуни алохида таъкидлаш керакки, ривож-ланган мамлакатларда таълим самарадорлиги, тараккиётининг 16 фоизи моддий-техник базага, 20 фоизи ахборот ресурсларига, 64 фоизи инсон омилига боFлик. 2017-2018 йил-лар давомида юртимизда 459 та мактабгача таълим муассасаси капитал таъмирланди ва

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

замонавий талабларга мос равишда жихоз-ланди1.

Узбекистон Республикаси хаётида содир булаётган ижтимоий-ик,тисодий, сиёсий ва маънавий узгаришлар халк, таълими тизимида уз аксини топмокда. Узбекистон Республикаси Халк, таълими вазирлиги, Узбекистон Фанлар Академияси, Республика педагогика фанлар илмий-тадк,ик,от институти, Республика укув-методика маркази, педагогика укув юртлари олимлари ва илFор ук,итувчилари билан хамкорликда таълим мазмунини янгилаш сохасида илмий изланишлар буйича бир катор ишлар амалга оширилмокда.

Жумаладан, К,ук,он давлат педагогика институти мисолида курадиган булсак, рахба-риятнинг асосий эътибори илмий тадк,ик,от ишларини ривожлантириш, унинг амалий самарадорлигини ошириш, илмий-педагогик кадрлар тайёрлаш ишини жадаллаштириш оркали укув жараёнини такомиллаштириш, таълим сифатини ошириш билан талабаларда ижтимоий-сиёсий куникмалар хосил к,илиш, янгича дунёк,араш, фаол хаёт йулини шакллан-тиришга каратилган. Таълим олувчиларнинг маънавий-ахлок,ий фазилатларини мукаммал-лаштириш, миллий истик,лол, бой интеллектуал мерос ва умумбашарий к,адриятлар усту-ворлигини таъминлаш давримизнинг энг дол-зарб талабларидан булиб к,олмок,да.

Кукон давлат педагогика институтнинг илмий ва илмий-педагогик кадрлар тайёрлаш хамда илмий-тадк,ик,от фаолияти сохаларидаги асосий вазифалари этиб куйидагилар белги-ланган:

• хар бир факультет, кафедра ва ихтисос-ликлар кесимида фан номзодлари ва фан док-торлари корпусини ёшартириш, аспирантура ва докторантура самарадорлигини ошириш, илмий-педагогик кадрлар тайёрлашни жадаллаштириш асосида илмий салохиятни оши-риш;

1 Тошкент давлат ик,тисодиёт университети. 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожланти-ришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясини «Халк билан мулок,от ва инсон манфаат-лари йили»да амалга оширишга оид Давлат дастурини урганиш буйича илмий-услубий рисола. - Т.: «Маъна-вият», 2017. -190-б.

• энг мухим йуналишларда илмий мактаб-ларни хамда етакчи илмий жамоаларни шакл-лантириш ва ривожлантириш;

• ик,тидорли ёшлар ва талабаларнинг илмий-ижодий изланишларини тизимли асосда ташкиллаштириш, ривожлантириш ва хар томонлама к,уллаб-к,увватлаш;

• илмий-педагог кадрлар тайёрлашда тизимли ёндашувни кучайтириш мак,садида талабалар билан бакалавриатнинг 2-бос-кичидан бошлаб мак,садли ишлашни йулга куйиш, илмий-ижодиёт борасида алохида иктидорини намоён этган талабаларга илмий рахбарларни бириктириш, тадк,ик,от йуналиш-ларини белгилаш, малакавий битирув иши ва магистрлик диссертациялари мавзуларини уларнинг булажак докторлик диссертациялари йуналишлари билан мувофик,лаштириш, фун-даментал, амалий инновацион дастурлар лойихалари, хужалик шартномалари хамда халк,аро илмий лойихаларни бажаришда ик,тидорли ёш изланувчилар кенг иштирокини таъминлаш;

• инновацион фаолиятни ривожлантириш, илм-фаннинг таълим ва ишлаб чик,ариш билан самарали интеграциясини таъминлаш;

• республикамиздаги хамда хорижий дав-латларнинг етакчи олий укув юртлари билан узаро хамкорлигини янада кенгайтириш2.

Профессор-укитувчилар илмий ишларида уртага ташланган муаммоларнинг назарий ва амалий хал килиниши укитилаётган фанлар мазмунини янада бойитади ва бу билан талабаларнинг мазкур фанлар сохасидаги тасав-вурларининг тобора кенгайиб боришига имконият яратади. Бу эса уз урнида таълим мазмунини янгилайди ва унинг мохиятини такомиллаштиради. Булажак педагог кадр-ларга мустак,иллик рухида, миллий Fоя талаб-лари асосида таълим бериш профессор-укитувчиларнинг илмий-тадкикотлари сама-радорлигига боFлик1. Шу асосда талаба-укувчилар эътиборига хозирги замон фани ютуклари сингдирилмаса, таълим сохасидаги ислохотлар, уларни илмий бипиш ва амалий фаолият учун ахамияти курсатилмаса, улар олган билимлари моддий кучга айланмайди.

2 Илм, фан интеграцияси. Илмий-услубий туплам. - Т.: Низомий номидаги ТДПУ босмахонаси, 2014. -3-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Xoзиpги кун талабининг ижтимoий ахамияти ана шундэдир. Юкopидaгилapдaн кeлиб чиккан хoлдa инcтитyтдa илмий-тадки^т ишлapини бoшкapиш ва амалга oшиpишгa ёндашиш хрлэти aтpoфличa тахлил килинди. Нaтижaдa, oлий ва ypтa мaxcyc Укув юpтлapи ва умумтаълим мaктaблapи учун Укyв-ycлyбий кУллaнмaлap, дapcликлap ва илмий мaкoлaлap тaйёpлaшни cифaт ва coн жихатдан йилдан-йилга oшишигa эpишилгaнлиги oлиб бopилгaн ишлapнинг caмapaдopлигини бeлгилaйди.

Институт пpoфeccop-yкитyвчилapи, ёш тад-Kикoтчилap ва тaлaбa-ёшлapни ^ap йилги yткaзилaётгaн илмий-нaзapий ва амалий шн-фepeнциялapдa тингланилаётган мaъpyзaлapи, такдим этиладиган илмий-амалий тадки^т ишлapининг нaтижaлapи, янгиликлap хамда мeтoдик тaжpибaлap cифaт жихатидан илмий caлoхиятнинг oшиб бopaётгaнлигигa тaъcиp кypcaтгaн.

Инегитутда бaкaлaвp йyнaлишлapи ва мaгиcтpaтypa мyтaxaccиcликлapи буйича иктидopли тaлaбaлapнинг илмий-ижoдий фao-лиятини кУллaб-кyввaтлaш, yлap opacидaн мyнocиблapини Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Пpeзидeнти Давлат cтипeндияcи ва Давлат (Нaвoий, УлyFбeк) cтипeндиялapигa тaнлoвгa тaвcия этиш, нoмзoдлapни «Узбeкиcтoн тapиxи», «Чeт тили», «Инфopмaтикa», <^ил-лий иcтиклoл Foяcи ва маънавият acocnapm» фaнлapи буйича caмapaли paвишдa тaйёpлaш мaкcaдидa ^ap хафтанинг пайшанба куни «Иктидopли тaлaбaлap билан ишлаш куни» дeб бeлгилaнгaн хамда иктидopли тaлaбaлap учун бocкичмa-бocкич (I—IV бocкичлap учун aлoхидa) мaxcyc мaкcaдли дacтypлap acocидa мaшFyлoтлap ташкил этишга эpишилмoкдa. Maкcaдли мaшFyлoтлap Укув йили бoшидa тacдиклaнгaн жадвал acocидa oлиб бopил-мoкдa. Ушбу мaшFyлoтлapдa мacъyл кaфeдpa-лapнинг eтaкчи пpoфeccop-yкитyвчилapининг фaoллик кypcaтишлapи талаб этилмoкдa. MaшFyлoтлapдa, acocaн, тaлaбaлapни мyтaxac-cиcлик фaнлapидaн билимлapини чyкypлaш-тиpиш, yлapни фан oлимпиaдaлapи, тypли тан-лoвлapгa тaйёpлaш, Давлат cтипeндиялapигa тaвcия этиш, илмий-тадки^т ишлapигa мaкcaдли йyнaлтиpиш мaкcaд килиб oлингaн. Улapгa paхбapлик учун хам кaфeдpaнинг

eтaкчи пpoфeccop-yкитyвчилapи жалб этил-ган. Macaлaн, инcтитyт кeнгaшидa жиддий мухркама этилган ва тeгишли чopa-тaдбиpлap бeлгилaнгaн. Фaкyльтeтлapдa «Уcтoз-шoгиpд» клyблapи ташкил этилган. Рeжa acocидa илмий мyaммoлap acocидa тaдкикoт ишлapи oлиб бopилмoкдa1.

«Фaн-тexникa-ишлaб чикapиш» тизимининг Xap биp тapкибий киcми маълум дapaжaдa муегакил булиб, yлapнинг xap биpи фан-тexникa тapaккиётидa узига xoc вaзифaлapни бaжapaди ва аник тapaккиёт кoнyниятлapигa эга.

Фан илмий тaдкикoтлap аш^да Foялapни жамлайди, тexникa уни янги машина ва тexнo-лoгиядa мoддийлaштиpaди, кacбий таълим acocи - таълим бepиш opкaли мyтaxaccиcлap билан таъминланадиган ишлаб чикapиш уз навбатида фан, илмий тaдкикoтлap ва тexникa ютyклapининг амалиётда кулланиши бapчa-мизга ^p эмac. Уpтa-мaxcyc, кacб-хyнap таъ-лими, унинг мyaммoлapи ва eчимлapи, иcтикбoллapи ^ха^да илмий излaнишлap фyндaмeнтaл ва амалий фaнлap дoиpacидa oлиб бopилгaнлиги ^баб ушбу фaнлapдaн биpopтacи илмий тaдкикoтлap жapaёнидa eтaкчи oмил булиб, кacбий таълимни тадкик килишда «фан - илмий тaдкикoтлap - тexникa - кacб таълими - ишлаб чикapиш» тизимининг acocий бyFини, «ишлаб чикapиш жapaёнини oддий мeхнaт жapaёнидaн илмий тaдкикoтлap жapaёнигa» aйлaнтиpиш aco^ хи^бланади. Фан-илмий тaдкикoтлap-тexникa-кacб таълими-ишлаб чикapиш интeгpaцияcи таълим интeг-paцияcининг acocий йуналиши cифaтидa дидактик мocлaнгaн кypинишдa хам нaмoён булади. Бoшкa тoмoндaн, фан умумтаълим ва мaxcyc иxтиcocлик тypкyмидaги укув пpeдмeт-лapи дoиpacидa умумий ва кacбий таълим мазмунининг шаклланиш мaнбaлapидaн биpи хи^бланади ва acocий илмий билимлap маж-муида уз aкcини тoпaди. Зaмoнaвий илмий билимлapгa oид Foялapдaн биpи yлapни интeгpaциялaш Foяcи хиcoблaнaди. Илмий билимлapни интeгpaциялaш Foяcи Уpтa-мaxcyc, кacб-хyнap таълими тизимида хам уз aкcини тoпиши зapyp.

1 Илм, фан интeгpaцияcи. Илмий-ycлyбий туплам. - T.: Низсмий нсмидаги TДПУ бocмaxoнacи, 2014. -4-б.

ЗAMOHAВИЙ TAЪЛИM I СОВРЕМЕННОЕ OБPAЗOВAHИE 2018, 1

Фалсафа сохасидаги тадк,ик,от ишларида интеграция ва дифференциация жараёнлари-нинг узаро муносабати узгармас ва к^алмас эмаслиги таъкидланади.

Илмий билимлар тарак,к,иётининг турли боск,ичларида бу жараёнлардан биттаси иккинчисидан маълум вак,т мобайнида устун-лик килиши мумкин. Фан-техника тарак,к,иёти-нинг хозирги боск,ичида, интеграция жараёни дифференциация жараёнига нисбатан устун-лик к,илмок,да. Шубхасиз, илмий билимлар дифференциацияси фан-техника тараккиётида маълум ахамиятга эга, аммо у хал к,илувчи ахамият касб этмайди. Бу вазифани илмий билимлар интеграцияси жараёни бажаради.

И.Т.Фролов фикрича, «интеграциялаш Fояси фан ва техника тарак,к,иётидаги асосий йуналишдир»1.

Хозирги кунда фанлар таълимининг, жум-ладан, касб таълимининг илмий тадк,ик,от ишлари билан интеграцияси муаммосига эътибор ортиб бормокда. Бу холат уз навба-тида табиат ва жамият тарак,к,иёти муаммола-рининг мажмуавий характерда эканлигини исботламокда, яъни уларнинг ечими бир канча фанларнинг ютук,ларини амалда таълим жараёнида куллаш билан боFлик1Дир.

Хозирги даврда таълимнинг, жумладан, касб таълимининг илмий тадк,ик,от ишлари билан интеграциясининг янги замонавий тури билишнинг умумий илмий шакллари ва воси-талари пайдо булиши билан боFлик1. Фан-техника тараккиётининг хозирги боскичида, уларнинг шаклланиш манбалари касб таъли-мида урганилувчи табиий, техник, педагогик, усуллик, гуманитар ва бошк,а фанлар орк,али узлаштириб олинувчи умумий илмийлик тусини берувчи тушунчалар хисобланади. Зеро, таълимнинг, жумладан, касб таълимининг илмий тадк,ик,от ишлари билан интеграцияси куп тушунчаларга умумий илмий тус бериш ва уни шакллантириш асосида намоён булмокда.

Таълим тизимининг илмий тадк,ик,отлар ва ишлаб чик,ариш билан интеграциялашувини

1 Avazboyev А.1. ^Ыу pedagogika. - Т.: С1ю1роп nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2014. -284-Ь.

ривожлантириш куйидагилар асосида амалга оширилади:

- укув-ишлаб чик,ариш мажмуаларини (марказларини) ташкил этиш ва улардаги таълим-тарбия жараёнларини ривожлантириш, замонавий ускуналар, аппаратлар ва асбоблар билан жихозлаш буйича илмий тадк,ик,отлар олиб бориш;

- илмий тадк,ик,отлар олиб бориш, кадрлар тайёрлаш ва биргаликдаги илмий-технологик ечимлар топишда корхоналарнинг ишлаб чик,ариш салохиятидан самарали фойдала-ниш;

- илмий тадк,ик,отлар утказиш оркали бево-сита ишлаб чикаришга кадрлар тайёрлашни куллаб-кувватлаш;

- касб таълими асосида тайёрланган кадр-ларнинг илFор технология сохасида малака-сини бевосита ишлаб чик,аришда мунтазам равишда ошириб бориш ва тадк,ик, килиш2.

Узлуксиз таълим тизимининг бир буFини булган умумий урта таълим, урта-махсус, касб-хунар таълими ва олий таълимнинг узлуксиз-лиги ва изчиллиги хамда узаро интеграцияси давлат таълим стандартлари асосида, тегишли таълим дастурларининг изчиллиги асосида таъминланади.

Хулоса килиб айтганда, таълим тизимида Кукон давлат педагогика институти мисолида узаро интеграция жараёнида куйидагиларни амалга ошириш, фикримизча, янада купрок, самара бериши мумкин:

• ёш тадк,ик,отчилар ва илмий изланувчи-лар учун илмий рахбар танлаш ва биргаликда илмий фаолият юритишда марказ билан масо-фанинг олислигини хисобга олган холда рас-мий онлайн дастур ташкил этиш;

• чет эл олимларининг олий таълим муас-сасаларига ташрифини янада купайтириш хамда ташкил этиладиган учрашувларни фак,атгина расмий тарзда эмас, дустона, оила-вий, хаётий реал шаклда амалга ошириш;

• илмий рахбар танлаш масаласида ёш тадк,ик,отчилар ва илмий изланувчилар учун кулайлик яратиш мак,садида эркин муносабат-ларга асосланган илмий ва табиий мухитни

2 Уша жойда, -208-281-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 1

яpaтишгa кapaтилгaн чopa-тaдбиpлap peжa-^ни ишлаб чикиш хамда уни амалга oши-pиш;

• тeгишли тapтибдa эълoн килинган ма^-лaлapни инoбaтгa oлиб, янги eчимини кутаёт-ган илмий мaвзyлapни ОАK тacappyфидaги жypнaллapдa эpкин танлаш имкoнияти билан

чoп этиш каби биp кaтop мacaлaлapгa эъти-бopни кapaтиш мaкcaдгa мyвoфикдиp. Зepo, килинган хap кандай хapaкaт узининг ижoбий мeвacини бepap экан, албатта y хам шaxc, хам жамият учун фoйдaли эканини унутмаелиги-миз лoзим.

Ддабиётлар руйхати:

1. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2017 йил 7 фeвpaлдaги «Узбeкиcтoн Рecпyбликacини янада pивoжлaнтиpиш буйича Xapaкaтлap cpaтeгияcи тyFpиcидa»ги ПФ-4947-coн Фapмoни. II «Халк cyзи», 2017 йил 8 фeвpaль.

2. Илм, фан интeгpaцияcи. Илмий-ycлyбий туплам. - T.: Низoмий нoмидaги ^ДПУ бocмaxoнacи, 2014. -4-б.

3. ^ш^нт давлат иктиcoдиёт yнивepcитeти. 2017-2021 йиллapдa Узбeкиcтoн Рecпyб-ликacини pивoжлaнтиpишнинг бeштa ycтyвop йуналиши буйича Xapaкaтлap cтpaтeгия-cини «Халк билан мyлoкoт ва ин^н мaнфaaтлapи йили»да амалга oшиpишгa oид Давлат дacтypини ypгaниш буйича илмий-уолубий pиcoлa. «Maънaвият», 2017. -190-б.

4. Kapимoв И. Meхнaт таълими укитиш тexнoлoгияcи. Укyв-ycлyбий кулланма. - T.: Низoмий нoмидaги TДПУ, 2013. -133-б.

5. Avazboyev A.I. Kasbiy pedagogika. - T.: Cho'lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2014.

ЗAMOHAВИЙ TAЪЛИM I СОВРЕМЕННОЕ OБPAЗOВAHИE 2018, 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.