Научная статья на тему 'УМАР ТЕРМИЗИЙНИНГ “ИХЛОС КИТОБИ”ДА КЕЛТИРИЛГАН ЎН БИТТА ҲАДИСЛАР ҲАҚИДА'

УМАР ТЕРМИЗИЙНИНГ “ИХЛОС КИТОБИ”ДА КЕЛТИРИЛГАН ЎН БИТТА ҲАДИСЛАР ҲАҚИДА Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
3
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Умар Термизий / “Ихлос китоби” / ҳадис илми / ўн битта ҳадис. / Umar Tirmidhi / "Ikhlas Kitobi" / hadith science / eleven hadiths.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Чориев, Мухиддин

Мазкур мақолада Умар Термизийнинг “Ихлос китоби”да келтирилган ҳадис илми ҳақида манбалар таҳлил қилинган. Биз агар Умар термизининг ҳаётини ва қолдирган мерсони ўрганадаган бўлсак. Шу нарса аниқ бўладики у киши сўфий ва воиз бўлганликлиги.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ABOUT THE ELEVEN HADITHS CITED IN THE "BOOK OF DEVOTION" BY UMAR TERMIZI

This article analyzes the sources of the science of hadith presented in Umar Termizi's "Book of Sincerity". If we study the life and legacy of Umar Termiz. It is clear that he was a Sufi and a preacher.

Текст научной работы на тему «УМАР ТЕРМИЗИЙНИНГ “ИХЛОС КИТОБИ”ДА КЕЛТИРИЛГАН ЎН БИТТА ҲАДИСЛАР ҲАҚИДА»

УМАР ТЕРМИЗИЙНИНГ "ИХЛОС КИТОБИ"ДА КЕЛТИРИЛГАН УН БИТТА ХДДИСЛАР ХДОВДА

d https://doi.org/10.5281/zenodo.10373731

Мухиддин Чориев

Имом Термизий халцаро илмий-тадцицот маркази илмий ходими

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацолада Умар Термизийнинг "Ихлос китоби"да келтирилган уадис илми уацида манбалар таулил цилинган. Биз агар Умар термизининг уаётини ва цолдирган мерсони урганадаган булсак. Шу нарса аниц буладики у киши суфий ва воиз булганликлиги.

Килит сузлар: Умар Термизий, "Ихлос китоби", уадис илми, ун битта уадис.

ABSTRACT

This article analyzes the sources of the science of hadith presented in Umar Termizi's "Book of Sincerity". If we study the life and legacy of Umar Termiz. It is clear that he was a Sufi and a preacher.

Key words: Umar Tirmidhi, "Ikhlas Kitobi", hadith science, eleven hadiths.

КИРИШ (Introduction)

Умар термизий яшаган урта асрларда моварауннахда тарикат анча ривожланган давр эди. Бу эса Умар термизийнинг тарикат ахлидан булишлигига сабаблардан бири эди.

Умар термизнинг "Ихлос китоби" асарида келдирилган хадисларни тахлил килиб курадиган булсак бунга гувох буламиз. Умар термизий хам бошка суфийлар каби хадиснинг сахих ёки заифлигига эътибор бермайди. Келтираётган хадисларининг аксари тукима ёки заиф хадисларни ташкил этади. У кишинг ихлос китобида келтирган хадисларни тахлил килиб курамиз.

-UJI VI f^K j^UJl J j^Ul VI ¿^Ul J j^Ul VI ^Ulli

Расулуллох соллоху алайхи ва салламдан: "Олимлардан бошка барча одамлар халокатда, олимларнинг амал килгувчиларидан ташкари барчаси

20

14 www.birunijournal .uz

халокатда, барча амал килгувчи олимларнинг ихлос килгувчиларидан бошкаси халокатда, ихлос килгувчилар эса катта хатардадир".

Ушбу хадис Умар термизийнинг ихлос китобида келтирлагн биринчи хадис булиб. Хадис уломалари бу хадисни мавзуъ яни тукима хадислар жумласидан дейишган. Баъзи тарикат ахиллари матинни озгана узгартириб яъни "халокатга учрабди" сузи урнгига "гарк булибди" калимаси ёки "маст булибди" калимаси билан айтишади. Яна бошкалари "уликлар" ёки "уйкудалар" ёки "магрурлар" ва турли куринишда айтишади.

Ушбу асардаги иккинчи хадисни урганиб чикадиган булсак. Хасан розияллоху анху айтдилар: " Расулуллох соллаллоху алайхи васаллам дедилар:" Аллох таоло айтади: "Ихлос менинг сирларимдан бир сирдир, уни мен бандаларимдан яхши курган кишиларимнинг калбига омонат куйдим".

Ушбу хадисни мухаддис уломалари Хдсан розияллоху анхудан ривоят килинган дейишади. Казвинийнинг силсиласида шундай ривоят килинади. Фалончидан ихлос хакида сурадим, бас у киши Ахмад ибн Аъто ал-хужаймийдан у киши Абдулвохид ибн Зайддан у киши Хузайфадан у киши Пайгамбар алайхиссаломдан у киши Жаброилдан: Аллох таоло айтади: "Ихлос менинг сирларимдан бир сирдир, уни мен бандаларимдан яхши курган кишиларимнинг калбига омонат куйдим". Мухаддис уломолари ровийлар силсиласидаги Ахмад ибн Аъто ал-хужаймий ва Абдулвохид ибн Зайд ахли суфийлардан эди ривоят килган хадислари матрук дейишди. Ушбу хадисни Абулкосим Кушайрий Али ибн Абутолибдан заиф санад билан ривоят килган.

<Цл А^ Цл ^^а а] ¿^ <1а АЛс <^1 Цс Ц

Ушбу асардаги учинчи хадисни урганиб чикадиган булсак. Мусъаб ибн Саъд розияллоху анху оталаридан ривоят килади: "Отам Расулуллох соллаллоху алайхи васалламнинг асхоблари ичида узини фазилатлирок деб уйлаб шундай дедилар:" Менга Расулуллох соллаллоху алайхи васаллам айтдилар: "Аллох мана бу умматга заифлари, уларнинг дуолари ва намозлари ва ихлослари туфайли нусрат беради". Ушбу хадисни мухаддис уломалари бир овоздан сахих хадислигини айтишади. Имом бухорийнинг "сахих ал-Бухорий" асарида 2896-рикам билан ривоят килинган.

21

Ушбу асардаги туртинчи хадисни урганиб чикадиган булсак: Расулуллох соллаллоху алайхи васаллам айтдилар: "^ирк кун амалларини холис Аллох учун сидкидилдан бажарган кишининг хикмат булоклари калбидан тилига кучади". Мухаддис уломалари ушбу хадисда бир канча илатларни санаб утишади. Х,ажжож ибн Артот ушбу хадисни жуда заиф ва ровийларда ва матинда куп хатоликлар бор дейди. Воситий хам бунга кушимча килиб ибн Х,иббон хатолик куп булиб ровийлар орасидаги хатоликлар хам бор. Мухаммад ибн Исмоил бу хадисни мажхул хадис деб заиф хадислардан деди.

и^ic ^ Jta AJIC <^1 ^ <^1 JJ^J üli

Ушбу асардаги бешинчи хадисни урганиб чикадиган булсак:

Расулуллох соллаллоху алайхи васаллам Муъоз ибн Жабал розияллоху анхуга: "Амалингни холис кил. Шунда унинг ози хам сенга кифоя килади".

Мухаддис уломалар ушбу хадисни Абу Нуайим "Хилятул авлиё" асарида 1/244 да ривоят килган. Имом Байхакий эса "Шуъбил Имон"асарида 6859 ракам билан ривоят килган. Х,оким "Мустадрак" асарининг 7844 ракам билан ривоят килганликларини урганиб чикиб заиф санашган.

Cüjl JJ JJSJ j AJI^A^ <^1 JjSji jtg-^l ^IjLl j JJÜI *UI (JJ^JI ^j Ь

¿JJJ ^j IJ JjSji tli^I^ liL JUJ <^1 JjSji <^1 J^ JJ! J^j j JJ! ja j VI JIJ^ ü^i JISJ ül JJ! J! j Vi ü^i JISJ ül JJ JJSJ j ciuiS <^1 JjSji ¿JJ! ¿ilJlSi

ojjjA Ы IJ Jl! j ^^i Je j AJJC <^1 ^l^ ^ JJ^J ^ ^ o^j ®JJJ^ JJI Jl! j

Ушбу асардаги олтинчи хадисни урганиб чикадиган булсак: Пайгамбар соллаллоху алайхи васаллам: "Албатта, киёмат куни биринчи булиб уч кишининг хукми чикади. Бир илм урганган кишини олиб келиниб, сунгра: ундан Аллох Таоло

Булар ила нима килдинг? деб сурайди. Сенга кеча-кундуз ибодат килиб турдим, дейди. ЁлFOн айтдинг ва фаришталар хам ёлFOн айтдинг дейди. Сен, илмни у олим, дейилиш учун ургандинг, шундок дейилди хам дейди У зот.

Сунг яна бир одамки, Аллох унинг ризкини кенг килиб, турли молларнинг барчасидан бериб куйган эди. Бас, уни олиб келиниб:

22

www.birunijournal .uz

Булар ила нима килдинг? деб сурайди.

Сенинг йулингда кечаю-кундуз инфок килдим, дейди. ЁлFOн айтдинг ва фаришталар хам ёлFOн айтдинг дейди. Сен сахий, дейилиш учун килдинг, шундок дейилди хам, дейди У зот.

Сунг шахид булган одам. Уни олиб келиниб. Сунгра:

Булар ила нима килдинг? деб сурайди.

Сенинг йулингда жанг килдим, ахийри шахид булдим, дейди.

ЁлFOн айтдинг ва фаришталар хам ёлFOн айтдинг дейди сен "шижоатли" дейилиш учун жанг килдинг, шундок дейилди хам, дейди У

зот. Абу Хурайра розияллоху анху айтди: Сунг, Пайгамбар соллаллоху алайхи васаллам сонимга бармокларини куйиб: "Эй Абу Хурайра ана улар киёмат куни энг аввал киёмат кун жаханнам утида куядиганлар" дедилар.

Мухаддис уломалари ушбу хадисни урганиб, имом Термизий "Сунан ат-Термизий" асарида 2382-ракам билан ривоят килганлигини айтади. Мухаддис уломалар ушбу хадисни хасан гариб хадислар жумласидан санайди. ebjJl j <^1 J1S АЪ <^1 o^j <^jj j

Ушбу асардаги еттинчи хадисни урганиб чикадиган булсак: Муоз розияоллоху анхудан Расулуллох сололлаху алайхи васаллам айтдилар: "Риёнинг энг кичкинаси ширкдир". Мухаддис уломалар ушбу хадисни, Ибн Можжа3979 ракам билан,Хоким Мустадракда, Ибн абу Хотим Жарх ва таъдилда 1/474/4 да ривоят килган санадларни урганиб чикиб жуда заиф санд дейишди.

^jA.1 ik ALC ^i ^j^l ¿Л JtL Ajl <^1 ö^ Aic ^ o^j J^I j

A

Ушбу асардаги саккизинчи хадисни урганиб чикадиган булсак: Абу Хурайра розияоллоху анхудан: Расулуллох сололлоху алайхи васаллам айтдилар: "Амалида ширк килган кишига айтилади, амалингнинг ажрини ширк келтирган одамингдан ол".

Ушбу хадисни Имоми Муслим "Сахихи Муслим" асарида 2985-ракам билан озгина ихтилоф билан ривоят килган. ушбу хадисни Муслим матинда бироз фаркли ривоят килган маъно эса деярли бир хил.Мухаддис уломалари ушбу хадисни сахих хадис жумласиадан санаган.

^i j <^1 ^i^ o^Jl b^lj^ <jl ^ o^j j^I ^jj j

^ JJJщ oi ^JOJ JJI^J <J^JJI j <J^JJI j Алл^. JJISJ <J^jJl : ^ JJ^J Ь A Jl

Jjjui oi j^i Ul*!l <^1 üj^jJ JjH ^i^ j A^i^ ^ J^

Бир аъробий Расулуллох сололлоху алайхи васаллам хузурига келиб деди. Ё, Расулуллох сололлоху алайхи васаллам бир киши борки ор учун жанг

23

килади, яна бир киши узини баходир булиш учун жанг килади, яна бир киши Аллох хузуридан бир жой умид килиб жанг килади? Расулуллох сололлаху алайхи васаллам айтидлар: "Аллохнинг калимаси олий булиш учун жанг килаётган киши Аллохнинг йулидадир".

Ушбу асардаги туккизинчи хадисни урганиб чикадиган булсак: Ушбу хадис имом ал-Бухорийнинг "Сахих ал - Бухорий" асарида 3126-хадис билан ривоят килган булиб сахих хадислар жумласидан.

j ^jjl Jc ^jl^'Hl Ciajoil j Aaji üj*. j ^^l Jc ^jjjJl ^^joil : j Ajlc ^l^

Пайгамбар алайхис салом айтдилар: "Яхудийлар етмиш бир фиркага, насоролар етмиш икки фиркага ва менинг умматим эса етмиш уч фиркага булиниб, шулардан биттаси нажот топувчидир." Бошка бир ривоятда: "факат саводул аъзам (катта жамоат) дан бошкаси дузахда,"-дедилар. Яна бир ривоятда: "Адашган ва адаштирувчи фиркаларнинг барчаси дузахга бошлайди,"- дедилар. Ушбу асардаги туккизинчи хадисни урганиб чикадиган булсак:Мазкур хадис машхур хадис булиб бир канча мухаддис уломалар узларини китобларида ривоят килган. Жумладан: Абу Дувуд ва Термизий ва ибн Можжа ва Хоким ва имом Муслим шартларига кура сахихи санашди.

IjjmiT-j V j Ijj^J j 'jj^ V j 'jj^j j Ijc^jjj Vj Ij*2I ^ j Ajlc <^1 ^l^ ^ Jj^j J1S.

j ^AnJl j ^Sbl jUJI Jl AJ^^ JS j AJ^^ Ac^j JS j AcAj J£a ^¿Jl j di^Jl j ^SU j .jfJl ^ü ü^ j ^jljli A'wll A^j.wj jljl ü^ yj^^^l ^ ^¿c jlj^ <jli

Расулуллох соллаллоху алайхи васаллам айтдилар: "Эргашинглар узларингдан бир янгилик чикарманглар, башорат беринглар, нафратлантирманглар, енгил килинглар, OFир килманглар, бидъатдан сакланинглар хар бир янглик бир бидаътдир ва хар бир бидаът залолатдир ва барча залолат дузахдадир. Бидъат килишдан ва динда Fулу кетишдан сакланинглар, Бандаларнинг ёмонлари Fулу кетган вайсакилардир. Кимда-ким жаннатнинг боFларини хохласа, жамоатни лозим тутсин, кимки жамоатдан ажраса дузахдадир".

Ушбу асардаги унбиринчи хадисни урганиб чикадиган булсак: Мазкур хадис бир канча хадисларни аралаштириб битта хадис сифатида ривоят килинмокда. Аслида эса "башорат беринглар, нафратлантирманглар, енгил килинглар, OFир килманглар" бу алохида битта хадисди уни Абу Довуд ва Термиз,Муслим ва бошкалар ривоят килаган. Яна "бидъатдан сакланинглар хар бир янглик бир бидаътдир ва хар бир бидаът залолатдир ва барча залолат дузахдадир" бу кисми хам алохида сахих хадис булиб Абу Довуд

24

www.birunijournal .uz

5407pa;aM 6unaH, TepMH3HH 2676-pa;aM 6unaH Ba höh Mo^^ö 42-pa;M 6unaH puBoaT KunurnraH. Ba aHa '3pramHHmap. y3^apHHrgaH 6np HHrH^HK HH^apMaHr^ap" öy xaM aroxuga öup xaguc 6ynu6 yHH hmom ^opuMufi "CyHaH ag-^opuMHH"ga 211-pa;aM ocTuga puBoaT KunraH.

YMap TepMH3HHHHHr "Hxnoc" acapuga KerapunraH yH öup goHa xagucHu ypraHuö HHKumra xapaKar KunguK.

OOH^A.HAHrAH A^ABHEmAP:

1. YMap TepMH3HH. Ta^cupu cyparnn uxnoc.

2. Hcmohh ByxopuH. Caxux an-Byxopufi.

3. Aöy Hco MyxaMMag. CyHaH ar-TepMH3HH.

4. hmom MycnuM. CyHaH an-MycnuM.

5. Hmom ^opuMufi. CyHaH ag-^opuMufi.

25

www.birunijournal .uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.