Научная статья на тему 'ҚУМ БЎРТМА НЕМАТОДАСИ – MELOIDOGYNE ARENAREA НИНГ ПОМИДОР ИЛДИЗИДА ТАРҚАЛИШИ ВА ЗАРАРИ'

ҚУМ БЎРТМА НЕМАТОДАСИ – MELOIDOGYNE ARENAREA НИНГ ПОМИДОР ИЛДИЗИДА ТАРҚАЛИШИ ВА ЗАРАРИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бўртма / нематода / тирик тўқима / помидор / личинка / паразит / илдиз / инвазион / Meloidogyne / қум бўртма нематодаси. / Embossment / nematode / living tissue / tomato / larva / parasite / root / invasion / Meloidogyne / sand embossment nematode / meloydoginosis.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Арамова Г.Б., Бобокелдиева Ш.А.

Бўртма нематодаларнинг барча турлари ихтисослашган паразитлар ҳисобланади. Улар тирик ўсимлик тўқимаси билан озиқланиб, ўсимликда патологик ўзгаришлар пайдо қилади натижада ўсимликларни жиддий жароҳатлайди. Қум бўртма нематодаси личинкалари помидор илдизида 3-5 мм га тенг бўртмаларни юзага келтиради. Ўсимлик илдизида паразит таъсирида ҳосил бўлувчи бўртмаларнинг ўлчамлари ўсимлик илдиз тўқималарининг қалинлиги ва илдиз тизимининг тузилиш хусусиятлари ва шунингдек личинканинг кириш усулларига боғлиқ.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по Гуманитарные науки , автор научной работы — Арамова Г.Б., Бобокелдиева Ш.А.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DISTRIBUTION AND DAMAGE OF THE SAND NEMATODE – MELOIDOGYNE ARENAREA IN TOMATO ROOTS

All types of nematodes are specialized parasites. They feed on living plant tissue, causing pathological changes in the plant, resulting in serious damage to the plant. The larvae of the ridge nematode form ridges 3-5 mm thick on the roots of tomatoes. The size of the tubercles formed by the parasite on the plant root depends on the thickness of the plant root tissues and the structural features of the root system, as well as the methods of penetration of the larvae.

Текст научной работы на тему «ҚУМ БЎРТМА НЕМАТОДАСИ – MELOIDOGYNE ARENAREA НИНГ ПОМИДОР ИЛДИЗИДА ТАРҚАЛИШИ ВА ЗАРАРИ»

Арамова Г.Б.

Термиз давлат университети Зоология кафедраси, уцитувчи Бобокелдиева Ш.А.

Термиз давлат университети Зоология кафедраси, уцитувчи

КУМ БУРТМА НЕМАТОДАСИ - MELOIDOGYNE ARENAREA НИНГ ПОМИДОР ИЛДИЗИДА ТАРКАЛИШИ ВА ЗАРАРИ

Аннотация. Буртма нематодаларнинг барча турлари ихтисослашган паразитлар уисобланади. Улар тирик усимлик туцимаси билан озицланиб, усимликда патологик узгаришлар пайдо цилади натижада усимликларни жиддий жароуатлайди. Кум буртма нематодаси личинкалари помидор илдизида 3-5 мм га тенг буртмаларни юзага келтиради. Усимлик илдизида паразит таъсирида уосил булувчи буртмаларнинг улчамлари усимлик илдиз туцималарининг цалинлиги ва илдиз тизимининг тузилиш хусусиятлари ва шунингдек личинканинг кириш усулларига бозлиц.

Калит суз: буртма, нематода, тирик туцима, помидор, личинка, паразит, илдиз, инвазион, Meloidogyne, цум буртма нематодаси.

Aramova G.B. teacher

Termiz State University, Department of Zoology

Bobokeldieva Sh.A.

teacher

Termiz State University, Department of Zoology

DISTRIBUTION AND DAMAGE OF THE SAND NEMATODE -MELOIDOGYNE ARENAREA IN TOMATO ROOTS

Abstract. All types of nematodes are specialized parasites. They feed on living plant tissue, causing pathological changes in the plant, resulting in serious damage to the plant. The larvae of the ridge nematode form ridges 3-5 mm thick on the roots of tomatoes. The size of the tubercles formed by the parasite on the plant root depends on the thickness of the plant root tissues and the structural features of the root system, as well as the methods ofpenetration of the larvae.

Keywords. Embossment, nematode, living tissue, tomato, larva, parasite, root, invasion, Meloidogyne, sand embossment nematode, meloydoginosis.

Хрзирги вактда Ер юзида Meloidogyne авлоди буртма нематодаларининг 90 га якдн тури маълум, улар иссик; ва курук иклимли мамлакатларда катта иктисодий зарар келтиради. Марказий Осиё

мамлакатлари жумладан, Узбекистан табиий шароитига кура буртма нематодалар кишлок хужалик экинларига жиддий зарар келтирадиган худудлар каторига киради.

Meloidogyne авлоди буртма нематодалари ёки илдиз буртма нематодаларимаданий ва ёввойи усимликларда паразитлик килувчи хавфли патогенлардан бирихисобланади, хозирги вактда очик ва ёпик тупрокларда ушбу авлодга кирувчи нематодаларнинг 4000 дан ортик сабзавот ва полиз, дон ва дуккакли, мевали ва резавор, техник, гулли ва манзарали усимлик хужайинлари маълум [8].

Шунинг учун буртма нематодаларнинг маданий усимликларга келтирадиган зарарини хар томонлама чукур урганиш долзарб масалалардан бири хисобланади. Meloidogyne авлоди буртма нематодаларининг помидорда таркалиши ва зарари урганиш учун тадкикот материаллари Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети Ботаника богидан йигилди.

Буртма нематодаларнинг табиий шароитда усимликда таркалиши ва зарари УзМУ Ботаника богида помидорнинг ТЕМП навида урганилди.

Буртма нематодаларни усимлик илдизи ва тупрокдан нематодаларни ажратиб олиш лаборатория шароитида узгартирилган Берман воронкали [5] ва тупрок ювишуслублари [6] билан утказилди.

Буртма нематодасининг турини аниклаш Е.С.Кирьянова, Э.Л.Кралль [4] буйича олиб борилди.

Усимликларни буртма нематодалар билан зарарланишини урганиш учун иш жараёнида буртма нематодалар кенг таркалган майдонда помидорнинг зарарланиш экстенсивлиги (даражаси) Кирьянова буйича аникланди [3].

Тадкикотлар давомида буртма нематодалари таркалган майдонда касалланган помидорнинг вегетатив органлари текширувдан утказилди. Кузатишлар давомида зарарланган илдизда буртмалар поянинг пастки кисмидан хосил булган кушимча илдиз, ён илдиз ва асосий илдизнинг деярли барча кисмида аникланди. Буртмалар илдизнинг бошлангич кисмидан (0,5 см) бошлаб, илдизнинг пастки (15-20 см) кисмларигача яхши ривожланганлиги аникланди.

1- жадвал

Кум буртма нематодаси-Meloidogyne arenaria билан зарарланган

помидорнинг вегетатив органлари улчами (см)

№ Органларнинг улчамлари Назо рат Тажриба (n=6)

1 2 3 4 5 6

1 Асосий илдиз узунлиги 20 5,5 5,7 6 6,5 17 15

2 Ён илдиз узунлиги 40 10 15 30 35 22 26

3 Поя узунлиги 110 30 33 40 40 47 48

4 Барглар сони 78 20 23 27 30 32 35

5 Барг узунлиги 30 20 24 25 26 26 26

6 Барг эни 20 17 16 18 17 17 17

7 Барг банди 8 1,9 2 2 2 2 3

8 Бугим оралиги 5 3 4 5 4 5 5

Буртма нематодалар билан касалланган усимликларни зарарланиш даражасини билиш учун зарарланган далаларда 5 га майдонда экилган усимликлардан 100 та усимлик текширувдан утказилди. Кичик булса 15-20 тача усимлик урганилди [1].

Помидорни буртма нематодалар билан зарарланиш экстенсивлиги фоизда аникланди. Майдон кичик булганлиги сабабли 20 та усимлик текширувдан утказилди, шулардан 17 таси паразит билан зарарланганлиги аникланди, бу 85% ни ташкил этди.

Буртма нематодалар билан зарарланган усимлик илдиз системасининг зарарланиш интенсивлигини беш балли системада бахоланди (Кирьянова, 1969) [2]. 1 балл - илдиздабитта ёки иккита буртмалар булса, айрим илдизчалар 10% гача зарарланган булса; 2 балл - усимлик илдизи буртманематода билан 10 дан 35% гача зарарланган булса; 3 балл - усимлик илдизи буртманематода билан 35 дан 70% гача зарарланган ва илдизнинг айрим кичик участкалари деформацияга учраган булса; 4 балл - усимлик илдизи буртма нематода илдизни 70% дан ортигини эгаллаган булса ва илдизнинг ярми деформацияга учраган булса; 5 балл - усимлик илдизи буртма нематода билан илдизнинг деярли барча кисми зарарланган булса, илдизда сингаллалар (ухшаш буртмалар)булса.

Буртма нематодаси билан кучли зарарланган помидорда илдизнинг деярли барча кисми паразит билан зарарланганлиги, илдизда сингаллалар (ухшаш буртмалар) хосил булганлиги кузатилди.

Табиий шароитда кум буртма нематодаси билан кучли зарарланган помидор илдизида патологик узгаришлар, яъни илдизда буртмалар хосил булганлиги текширилди ва усимлик илдизининг зарарланиш даражаси 5 баллни ташкил этди.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, Мелойдогиноз - буртма нематодаларнинг келтириб чикарадиган касаллик хисобланади. Тадкикотлар натижасида УзМУ Ботаника боги дала шароитида помидорнинг кум буртма нематодаси-Meloidogyne агепагеа билан зарарланганлиги аникланди.

Кум буртма нематодаси билан касалланган помидор ер устки кисмларида баргларнинг ранги окиш, кичик улчамли, поя оралиги кам, мевалар хажми кичик ва бошка белгилар аникланди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Барыкина Р.П., Костринова Л.Н., Кочемарова И.П., Лотова Л.И., Транковский Д.А., Чистякова О.Н. Практикум по анатомии растений.-М.: Росвузиздат, 1963.-184с.

2. Блиновский К.В. Галловая нематода (Heterodera marioni Cornu)-вредитель древесных культур Туркмении // Изд. Туркменск. филиала, 5-6: 1945. -С. 107-113.

3. Гурвич Г.А Корневая нематода (Heterodera marioni Cornu, 1879) (Heterodera radioiooia Greef, 1872) на кулътурах восточного побережья Черного моря // Паразитологический сб. Зоолог. Инст. АН России, 1935. -С. 317-337.

4. Зиновьева С.В., Васюкова Н.И., Озерецковская О.Л. Исследовние иммунобиологических механизмов коадаптации партнеров в системе растение - паразитические нематоды. Россия, М:. 2008. - 302 c.

5. Каримова С.М. Нематоды сельскохозяйственных культур левобережья Амударьи // Паразитические круглые черви - нематоды Узбекистана. -Ташкент, 1957. -С.135-208.

6. Кирьянова Е.С. Некоторые проблемы нематодологии растений, почвы и насекомых. - Самарканд, 1961. - 161 с.

7. Устинов А.А. Галловая нематода. - Харьков: Харьковский университет.Т-2. 1959.-293 с.

8. Amonova G. R., Rashidov N. E. Useful Properties of Medicinal Chamomile (Matricaria Recutita) //European journal of innovation in nonformal education. -2024. - Т. 4. - №. 4. - С. 130-132.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.