Научная статья на тему 'ҲУКУМАТИМИЗ ТОМОНИДАН БЕРИЛАЁТГАН СОЛИҚ ИМТИЁЗЛАРИНИНГ ҲИСОБИНИ ЮРИТИШ ВА САМАРАДОРЛИГИНИ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШ МАСАЛАЛАРИ'

ҲУКУМАТИМИЗ ТОМОНИДАН БЕРИЛАЁТГАН СОЛИҚ ИМТИЁЗЛАРИНИНГ ҲИСОБИНИ ЮРИТИШ ВА САМАРАДОРЛИГИНИ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
139
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бюджет сиёсати / инқироз / бюджет / солиқ имтиёзлари / солиқ маъмурчилиги / тад­ биркорлик субъектлари / солиқ ҳисоботи / солиқ тушумлари / солиқ имтиёзлари / солиқ / солиқ став­ каси / преференциялар. / бюджетная политика / кризис / бюджет / налоговые льготы / налоговое админи­ стрирование / хозяйствующие субъекты / налоговая отчетность / налоговые поступления / налоговые льготы / налоги / налоговые ставки / преференции.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Нормурзаев Умид Холмурзаевич

Ўзбекистон Республикасида имтиёзлар бериш борасида аниқ мезон ва механизмларни ишлаб чиқиш, берилаётган имтиёзлар ва преференцияларнинг самарадорлигини баҳолашга алоҳида эъти­ бор қаратилмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВОПРОСЫ УЧЕТА И АНАЛИЗА ЭФФЕКТИВНОСТИ НАЛОГОВЫХ ЛЬГОТ, ПРЕДОСТАВЛЯЕМЫХ ПРАВИТЕЛЬСТВОМ

Особое внимание уделяется разработке четких критериев и механизмов предоставления льгот в Республике Узбекистан, оценке эффективности льгот и преференций.

Текст научной работы на тему «ҲУКУМАТИМИЗ ТОМОНИДАН БЕРИЛАЁТГАН СОЛИҚ ИМТИЁЗЛАРИНИНГ ҲИСОБИНИ ЮРИТИШ ВА САМАРАДОРЛИГИНИ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШ МАСАЛАЛАРИ»

Нормурзаев Умид Холмурзаевич,

фалсафа доктори (PhD), Давлат солик кумитаси Йирик солик туловчилар буйича х,удудлараро давлат солик инспекцияси бош инспектори

щуматимиз томонидан берилаетган

солик имтиЕзларининг хисобини

юритиш ва самарадорлигини тащл килиш масалалари

УУК: 336.025

НОРМУРЗАЕВ У.Х. ЦУКУМАТИМИЗ ТОМОНИДАН БЕРИЛАЁТГАН СОЛИК, ИМТИЁЗЛАРИНИНГ ЦИСОБИНИ ЮРИТИШ ВА САМАРАДОРЛИГИНИ ТАЦЛИЛ КИЛИШ МАСАЛАЛАРИ

Узбекистан Республикасида имтиёзлар бериш борасида аник мезон ва механизмларни ишлаб чик,иш, берилаётган имтиёзлар ва преференцияларнинг самарадорлигини бах,олашга алох,ида эъти-бор каратилмокда.

Таянч сузлар: бюджет сиёсати, инкироз, бюджет, солик имтиёзлари, солик маъмурчилиги, тад-биркорлик субъектлари, солик х,исоботи, солик тушумлари, солик имтиёзлари, солик, солик став-каси, преференциялар.

НОРМУРЗАЕВ У.Х. ВОПРОСЫ УЧЕТА И АНАЛИЗА ЭФФЕКТИВНОСТИ НАЛОГОВЫХ ЛЬГОТ, ПРЕДОСТАВЛЯЕМЫХ ПРАВИТЕЛЬСТВОМ

Особое внимание уделяется разработке четких критериев и механизмов предоставления льгот в Республике Узбекистан, оценке эффективности льгот и преференций.

Ключевые слова: бюджетная политика, кризис, бюджет, налоговые льготы, налоговое администрирование, хозяйствующие субъекты, налоговая отчетность, налоговые поступления, налоговые льготы, налоги, налоговые ставки, преференции.

NORMURZAEV U.KH. ISSUES OF ACCOUNTING AND ANALYSIS OF THE TAX BENEFITS EFFECTIVENESS

In the article attention is paid to the development of clear criteria and mechanisms for the provision of taxes benefits in the Republic of Uzbekistan, the assessment of the effectiveness of the benefits and preferences.

Key words: budget policy, crisis, budget, tax benefits, tax administration, business entities, tax reporting, tax revenues, tax benefits, taxes, tax rates, preferences.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)

Кириш.

Солик имтиёзлари самарадорлигини мониторинг ва назорат килиш буйича таъсир-чан тизимни жорий этиш оркали имтиёзлар-нинг солик туловчининг молиявий фаолия-тига таъсирини тахлил килиш хамда самарасиз ва максадсиз берилган солик хамда божхона имтиёзларини бекор килиш буйича бир канча меъёрий-х,ук,ук,ий хужжатлар тасдикланиши, шу жумладан Солик кодексининг тегишли модда-ларига узгартириш ва кушимчалар кирилмокда. Солик имтиёзларини хисобга олиш буйича мах-сус маълумот базаларида, шунингдек, уларни куллаётган юридик ва жисмоний шахслар туFрисидаги маълумотларнинг сифатини тахлил ва назорат килиш мухим ахамиятга эга.

Илмий муаммонинг цуйилиши.

Мавзу доирасида асосий урганилувчи иктисодий категория солик имтиёзлари тушун-часи булиб, солик имтиёзларига нисбатан берилган таърифларга батафсил тухталсак.

Незамайкин ва Юрзиновалар (2004) —солик имтиёзи - бошка туловчиларга нисбатан солик туловчиларга солик туловчиларнинг алохида тоифаларига солик конунчилигида кузда тутилган афзалликларнинг, жумладан, солик ёки йиFимини туламаслик ёки кичикрок хажмда тулаш имкониятининг берилиши дейди.

Майбуров (2011) солик имтиёзларини конун хужжатларида белгиланган тартибда солик тулаш муддатини узгартириш буйича имтиёзлар олишга имкон берувчи имтиёзлар хамда улар бир нечта шаклларга ажратилади: солик кредити, инвестицион солик имтиёзи, солик таътили.

Милякова (2008) —солик имтиёзи - солик туловчиларнинг алохида тоифаларига бошка солик туловчилар билан таккослаганда афзалликлар такдим этиш, жумладан солик ёки йиFимни туламаслик ёки уларни озрок микдорда тулаш имконияти.

Рахматуллаева (2016) солик имтиёзига категория сифатида куйидагича таъриф берган: — имтиёзлар - бу иктисодиётни давлат томонидан тартибга солиш ва ижтимоий вазифаларни х,ал этиш максадида солик туловчининг солик мажбуриятларини конун томонидан белгиланган шаклда бутунлай ёки

кисман камайтиришнинг йуллари, хукуклари ва мажбуриятлари мажмуидир.

Завалишина (2005) Солик имтиёзи - деганда солик туловчиларнинг айрим тоифаларига бошка солик туловчилар билан киёслаганда соликлар туFрисидаги конун хужжатларида назарда тутилган афзалликлар берилиши, шу жумладан солик (йиFим) туламаслик ёхуд кам хажмда тулаш имконияти тушунилади.

Жураев ва бошкалар (2009) солик имтиёзлари - солик туловчиларга соликлар буйича турли хил енгилликлар булиб, улар вактинчалик ва доимий, тулик ёки кисман ва бошка куринишларда берилиши мумкин.

Баладина (2011) бу борада куйидагича таъриф берган: солик преференцияси - давлат томонидан солик мажбуриятини камайтириш юзасидан айрим солик туловчилар учун мажбу-рий тартибда, бажарилиши лозим булган такдим килинадиган устуворликлар.

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёевнинг 2021 йил 20 августдаги мамла-катимиз тадбиркорлари билан очик мулокот шаклидаги учрашувда сузлаган нуткида "... халол тадбиркор, интизомли солик туловчилар сафини кенгайтириш долзарб вазифа булиб, бу - яширин иктисодиётга карши курашнинг энг макбул йулидир"1 дейилган. Маълумки, сунгги уч йилда соликлар тури 16 тадан 9 тага кискарди. Бюджетдан ташкари жамFармаларга мазкур йиFимларни бекор килиш хисобидан 7 мингга якин корхоналар хар йили уртача 6 триллион сум солик тулашдан озод булди.

Юкоридагилардан келиб чикиб, солик имтиёзлари такдим этилиши борасида, унинг жамият манфаатлари нуктаи назардан самарадорлиги, шаффофлиги, адолатлиги ва иктисодий чора сифатида катор бошка кирраларини ёритиш борасида тадкикотлар амалга оширилиши лозимлиги, мазкур изланишларнинг илмий мохиятини намойиш килади.

1 https://uza.uz/uz/posts/tadbirkorlikni-zhadal-va-yanada-keng-rivozhlantirish-uchun-barcha-sharoitlarni-Уaratish-eng-muhim-vazifamizdir_294720. - Электрон ресурс. Мурожаат куни 2022 йил 26 февраль.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)

Тадкикот методологияси.

Ушбу маколада киёсий тах,лил х,амда индукция ва дедукция бах,олаш усулларидан фойда-ланилди. Киёсий усулдан фойдаланилиб, солик имтиёзларига доир маълумотлар ва уларни тах,лиллар амалга оширилиб илмий хулосалар берилди.

Та^лил ва натижалар му^окамаси.

Узбекистан Республикаси Солик кодекси-нинг 75-моддасига асосан, солик имтиёзлари индивидуал хусусиятга эга булиши мумкин эмас. Айрим соликлар буйича солик имтиёзлари, кушилган киймат солиFи, акциз солиFи солинадиган мах,сулотлар ишлаб чикарилганда ва (ёки) сотилганида килинганда акциз солиFи ва ер каъридан фойдаланганлик учун соликдан ташкари, ушбу модданинг олтинчи кисми коидаларини х,исобга олган х,олда Узбекистон Республикаси Президентининг карорлари билан факат белгиланган солик ставкасини камайти-риш, лекин купи билан 50 фоизга камайтириш тарзида ва купи билан уч йил муддатга бери-лиши мумкин. Соликлар буйича имтиёзлар солик солишдан бушаган маблаFларни аник максадларга йуналтириши шарти билан бери-лиши мумкин.

Бундай маблаFлар максадли ишлатилмаган такдирда максадсиз ишлатилган маблаFлар сум-маси белгиланган тартибда пеня х,исобланган х,олда бюджетга ундирилиши лозим. Соликлар буйича имтиёзлар берилиши муносабати билан бушаган ва мазкур имтиёзларнинг амал килиш даврида фойдаланилмаган маблаFлар суммаси берилган имтиёзларнинг амал килиш муддати тугаганидан сунг бир йил давомида уларни такдим этишда белгиланган максадлар учун йуналтирилиши мумкин. Бунда белгиланган муддатда фойдаланилмаган маблаFлар бюджетга утказилиши лозим.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2021 йил 22 сентябрдаги "Солик, туловчиларни х,исобга олишни янада такомил-лаштириш ва кушилган киймат солиFининг урнини коплаш тартибини соддалаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги 595-сон карори билан Давлат солик кумитасининг бошкарув ходимлари штатининг умумий чекланган сони доирасида кушилган киймат солиFи туловчилар махсус руйхатдан утказилишида солик хав-

фини тах,лил килувчи х,амда солик имтиёзлари х,исобини юритувчи алох,ида махсус таркибий булинмалар ташкил этилди. Бундан ташкари мавжуд солик имтиёзлари буйича маълумотлар базасини яратиш ва х,ар бир солик имти-ёзи учун алох,ида солик имтиёзи уникал кодини (Ю-ракамини) бериш тартибини жорий этиш х,амда солик имтиёзлари кодлари туFрисидаги ахборотларни солик туловчиларнинг шахсий кабинетига етказиб бериш амалиётини жорий этиш вазифаси белгилаб куйилди.

Узбекистон Республикасида соликлар буйича имтиёзлар Узбекистон Республикаси-нинг солик конунчилиги асосида такдим эти-либ келинмокда. Солик имтиёзлар х,исобини юритиш максадида "E-¡mt¡yoz" автоматлаш-тирилган ахборот тизими амалиётга жорий этилади. Дастур ёрдамида солик туловчиларга такдим этилган имтиёзлардан туFри фойдалани-шини назорат килиш, бизнесда соFлом ракобат мух,итини яратиш, имтиёздан фойдаланиш юза-сидан хабардор килиш интерактив хизматини жорий этиш оркали товар ва хизматлар х,амда корхоналарга имтиёзларни боFлаш механизми яратилмокда.

Солик туловчиларга реализация килинаётган товар ва хизматларга х,амда объектларга (кучмас мулк ва ер участкаси) имтиёзларни куллаш ёки рад этиш куйидаги боскичларда амалга оши-рилади.

Биринчи боскичда имтиёздан фойдаланиш юзасидан хабардор килиш интерактив хизмати оркали келиб тушган мурожаатлар сараланади.

Иккинчи боскичда Солик туловчиларга хиз-мат курсатиш департаменти томонидан имти-ёзни куллаш буйича мурожаатларни категори-яларга ажратилади ва бир иш куни ичида куриб чикиб, ички идоравий жужжат (ЕДО тизими) оркали хулоса бериш учун юборилади.

Учинчи боскичда солик туловчиларга хиз-мат курсатиш департаменти (Солик турига масъул бошкарма ва булимлар) томонидан мазкур тузулмалар билан биргаликда хулоса тай-ёрланиб, имзоланади.

Туртинчи боскичда имтиёз кулланилиши юзасидан хулоса килинган х,олларда автомат-лаштирилган ахборот тизимига киритилади. Имтиёз кулланилиши рад этилган х,олларда

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)

хулоса олинган куннинг узида солик туловчига асослантирилган хабар юборилади.

Солик имтиёзларидан фойдаланиш тутрисида юборилган маълумотларни урганиб чикиш буйича Ишчи гурух таркиби тасдиклаш максадга мувофик булади. Солик имтиёзларининг кулланиши Ишчи гурухнинг хулосасига асо-сан амалга оширилиши белгилаб куйилади. ДСКнинг Ахборот - коммуникация технологи-ялари департаменти "Имтиёздан фойдаланиш юзасидан хабардор килиш" интерактив хизмати амалиётга жорий этилишини таъминлаши керак булади.

Бундан ташк,ари, Давлат солик, кумитасининг янги тузилмаси яъни "Солик имтиёзларини хисобини юритиш ва тахлил килиш" булими томонидан солик имтиёзларини куллай олиш хукукига эга булган юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорлар хисобини юритиш буйича маълумотлар "ЕчтИуо!" ахборот тизимида шакллантирилади ва хар бир солик имтиёзи учун алохида солик имтиёзи уникал кодини (Ю-раками) бериши зарур булади. Маз-кур ахборот базаси барча фойдаланувчиларга солик имтиёзларидан фойдаланган корхоналар туFрисидаги маълумотларни тез (битта СТИР ва бошка) шакллантириб олиш ва назорат килиш имкониятини яратилади.

"Солик имтиёзларини хисобини юритиш ва тахлил килиш" булими томонидан кулланилган имтиёзлар тахлил килиб борилади. Тахлилда юридик ва жисмоний шахслар томонидан хисобот даври давомида кулланилган имтиёзлар сони, суммаси аникланади. Юридик ва жисмоний шахсларнинг солик имтиёзларини куллаш тартибини бузиш холатлари билан боFлик булган тахлилий маълумотларни шакллантирилади ва Кумита марказий аппарати таркибий тузилмасининг масъул тузилмаларига такдим этилиши керак. Кумита марказий аппарати таркибий тузилмалари билан солик имти-ёзлари маъмуриятчилиги масалалари юзасидан узаро Молия вазирлиги, Божхона кумитаси билан хамкорлик ва ахборот алмашишни йулга куйиш керак.

Солик имтиёзлари кулланилиши билан боFлик булган солик назоратини утказиш максадларида солик туловчиларни хавф гурухларига киритиш мезонларини шакллан-

тиради ва масъул тузилмаларига такдим этилишини таъминлаши керак. Солик туловчиларга имтиёзларни бириктириш ёки рад этиш тартибини 1-жадвал маълумотларидан куриш мум-кин.

2-жадвал маълумотларидан куриниб турибдики, фойдаланилган солик имтиёзлари юзасидан солик турлари кесимида тахлил килганимизда жами берилган солик имтиёзлар 11 та солик турлари буйича имтиёз. Ю код-лар сони 3931 та шундан 2022 йилдан кучини йукотадиган имтиёзлар сони 2679 тани 2022 йилдан кейин амалда буладиган имтиёзлар хамда 2022 йилдан кейин амалда буладиган имтиёзлар сони 1252 тани, жами корхоналар сони 89485тани, 2021 йилда жами имтиёз хажми 32675775,0 млн.сумни, 10 ойлик (солик хисоботи)да 30399242,6 млн.сумни, Ш-чорак (солик хисоботидан)да 1218761,2 млн.сум хажмида ташкил этган.

3-жадвал маълумотларидан куриниб турибдики, фойдаланилган солик имтиёзлари юзасидан йуналишлар кесимида тахлилий маъ-лумотда жами берилган солик имтиёзлар 6 та солик турлари буйича имтиёз Ю кодлар сони 3931 та шундан 2022 йилдан кучини йукотадиган имтиёзлар сони 2679 тани 2022 йилдан кейин амалда буладиган имтиёзлар хамда 2022 йилдан кейин амалда буладиган имтиёзлар сони 1252 тани, жами корхоналар сони 89485 тани, 2021 йилда жами имтиёз хажми 32 675 775,0 млн. сумни, 10 ойлик (солик хисоботи) да 30 399 242,6 млн. сумни, Ш-чорак да (солик хисоботидан) 1 218 761,2 млн. сум хажмида ташкил этган. Ташкилотда 2021 йилда жами кор-хоналардан имтиёз Ю кодлар 2021 тани хамда 7406 та корхоналардан 2 226 148,8 млн. сум хажмида, 10 ойлик (солик хисоботи)да 1 506 595,7 млн. сум хажмида имтиёзлардан фойдаланган. Товарлар буйича 2021 йилда корхоналардан имтиёз Ю кодлар сони 214 тани, корхоналар сони 1064 тани, 2021 йилда жами 585 687,4 млн. сум хажмида, 10 ойлик (солик хисоботи)да 436 645,9 млн. сум хажмида имтиёзлардан фойдаланган. Хизмат курсатиш сохаси буйича 2021 йилда корхоналардан имтиёз Ю кодлар сони 168 тани, корхоналар сони 6930 тани, 2021 йилда жами 6 137 972,6 млн. сум хажмида, 10 ойлик (солик хисоботи)да 5 693

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)

1-жадвал. Солик, туловчиларга имтиёзларни бириктириш ёки рад этиш тартиби1

{—\

Мурожаатлар

Категорияларга ажратиш

Масъул тузулма номи

Хулоса

Тизимга киритиш

I. Боск,ич

I. Боск,ич

I. Боск,ич

IV. Боск,ич

V. Боск,ич

"Имтиёздан фойдаланиш юзасидан хабардор к,илиш" интерактив хизмати орк,али келиб тушган мурожаатлар сараланади

Солик, туловчиларга хизмат курсатиш департаменти:

Имтиёзни куллаш буйича мурожаатларни категорияларга ажратиб, масъул тузилмага ички идоравий хужжат орк,али хулоса бериш учун юборади (ЭДО тизимидан).

(1 иш кунида)

Та ш кил от (Солик, турлари)

Товар (ЩС, АОС, Акциз)

Хизмат (К,К,С, АОС)

Объект (Мол-мулк, ер)

1. Солик, туловчиларга хизмат курсатиш департаменти (солик, турига масъул бошк,арма); 2. Солик, солиш методологияси департаменти; 3. Солик, назорати методологияси ва сифатини бах,олаш бошк,армаси.

Операция (Солик, турлари)

Масъул тузилмалар билан х,амкорликда

хулоса тайёрланади х,амда имзоланади.

(3 иш кунида)

Жисмоний шахе даромади (ЖШДС, ижтимоий солик,)

1. Солик, туловчиларга хизмат курсатиш департаменти (Мех,натга х,ак, тулаш тарзидаги даромадлардан олинадиган солик,лар булими); 2. Солик, солиш методологияси департаменти; 3. Солик, назорати методологияси ва сифатини бах,олаш бошк,армаси.

1. Имтиёз кулланилиши

юзасидан хулоса к,илинган х,олларда тизимга киритилади.

2. Рад этилган

х,олларда солик, туловчига асослантирилган хабар юборилади.

(хулоса олинган кун)

Жадвал Давлат солик, кумитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан ишлаб чик,илган.

ноябрь ойи |Д|>1Н НИБ1/-НО 26290,3 25970,4 о о~ о о~ 319,9 о о~ О о~ о о~ о о~ о о~ о

(кжия-гпех) ФУе 290473 290473 о о~ о о~ о о~ о о~ о о~ о о~ о о~ о о~

(1ви-еих еа deaoI) >ИХИ 741007,5 741007,5 о о~ о о~ о о~ о о~ о о~ о о~ о о~ о о~

яи1/-ио о о о о о о о о о о

И1Л1БХ 1057771 1057451 о о 319,9 о о о о о

(неУ-июд-оэи'х ,яи1/оэ) яес1ои-||| 1218761,2 о о 1107697,1 111064,1 о о о~ о о о

(июд-оэиУ ,яи1/оэ) яи1/ио 01 30399242,6 27431930,1 9 о о 411245,6 о о~ 254,2 484670,3 1916352,0 154693,3

И1А1БЖ БУ1/ИИ lZ0Z 32675775,0 28489381,5 9 1107697,1 111384,0 411245,6 о о~ 254,2 484670,3 1916352,0 154693,3

иноэ •xdo>| 89485 15024 ^ 2617 8289 40649 о о гч 6431 9347 4 о о

шундан Ьв^-еэии/чи нех -иУе^Лд 2\1\12П2 нииэя неУ -и ZZ0Z 1252 0 00 2 5 2 00 4 1Л т гч 1Л 00 0 1Л 6 1Л

Ьв^-еэии/чи HBJИt7'-B±0'>lЛи инииЛя НВУ1/ИИ ZZ0Z 2679 1Л 4 ГЧ 2 3 9 00 5 т 7 о гч т гч 5 о 2 О! О! 0 гч 8

иноэ Ье^Уо^ а| '£Э11Л1|/| 3931 т 7 О! гч 5 8 2 8 00 2 1Л 2 О! 3 8 1Л 3 0 гч О!

Солик тур-лари ЖАМИ и ^ и л о и С Акциз COЛИFИ Фойда COЛИFИ Айланма солик ЖШОД COЛИFИ Ер каъри. фой. COЛИFИ Сув рес. COЛИFИ Мулк COЛИFИ и и ^ о с р Е Ижт. солик Бошка мажбурий туловлар

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

О! - гч т 1Л ю 00 О! о

г

и

5 <

го

I-

пз

и <и а

>

0

и

1

(б ^

и (б т

2

т :ф

О и

(б ^

>5 О

е

го

Ш

8

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)

3-жадвал. Фойдаланилган соли к, имтиёвлари ювасидан йуналишлар кесимида тах,лилий маълумот1 (млн.сумда)

2021 йилдажами ноябрь ойи

т/р Солик, турлари Имтиёз Ю кодлар сони Корхона сони | 1 р О ю ° 8 >< 111-чорак (солик, х;исоботидан Жами ойлик МХИК (товар ва хиз о ii <Т» 3 с £ Онлайн НКМ

ЖАМИ 3931 89 485 32675775,0 30399242,6 1218761,2 1057771,2 0,0 741007,5 290473,3 26290,3

1 Ташкилот 2021 7 406 2226148,8 1506 595,7 650281,2 69271,9 0,0 9550,1 56745,4 2976,5

2 Товар 214 1 064 585687,4 436 645,9 0,0 149041,4 0,0 116735,7 19236,6 13069,1

3 Хизмат 168 6 930 6137972,6 5693586,9 0,0 444385,7 0,0 414368,1 19773,0 10244,7

4 Объект 340 14 386 2385797,5 2385797,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

5 Операция 1085 11 946 20774229,9 19810677,7 568480,0 395072,1 0,0 200353,7 194718,5 0,0

6 жшод 103 47 753 565938,9 565 938,9 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

1 Жадвал Давлат солик, кумитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан ишлаб чик,илган.

4-жадвал. Фойдаланилган соли^ имтиёвлари юзасидан норматив ^ужжатлар кесимида та^лилий маълумот1 (млн.сумда)

Т/Р Солик, турлари Имтиёз Ю кодлар сони Корх. сони 2021 й.да жами 10 ойлик (х;исобот) Ш-чорак (х;исобот) ноябрь ойи

Жами Ойлик (х,исобот) МХИК е X т Онлайн НКМ

ЖАМИ 3931 89485 32675775, 30399242,6 1218761,2 1057771,2 0,0 741007,5 290473,3 26290,3

1 Солик, кодекси 655 59873 26809800 25528576,3 303816,9 977406,8 0,0 730996,1 222653,4 23757,3

2 Узбекистан К,онунлари 21 148 83376,2 79663,8 3005,3 707,0 0,0 26,2 680,8 0,0

3 Президент Фармонлари 400 6994 928487,7 607004,3 305729,4 15754,0 0,0 117,7 15 636,3 0,0

4 Президент к,арорилар 2327 19449 3180461,5 2687378,3 444293,3 48790,0 0,0 4282,2 41974,7 2533,1

5 Ваз.Мах,камаси к,арорлари 399 2239 1032027,6 976150,9 55042,2 834,5 0,0 24,0 810,5 0,0

6 Бошк,а хужжатлар 129 782 641622,0 520 469,0 106874,0 14279,0 0,0 5 561,3 8717,7 0,0

1 Жадвал Давлат солик, кумитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан ишлаб чик,илган.

5-жадвал. Республикада 2021 йил давомида реализация килинган мис ва мис мах,сулотлари

тyfрисида маълумот, миллиард сум

шу жумладан,

Мис махсулоти Мис катанкаси Мис катоди Мис листи Бошка мис махсулоти

Кор-хона номи |s 2 и 3S 2 и 3S 2 и 3S 2 и 3S 2 и

cc ^ а Мх >s и s ^ сс ^ а Мх >S U S ^ сс ^ а Мх >S U S ^ сс ^ а Мх >S U S ^ сс ^ а Мх >S U S ^

Хажми 30145,3 2062,8 8665,5 248,4 20700 1767,8 18,1 1,7 761,7 44,8

Узвторцветмет 781,1 46,3 19,8 1,4 0,0 0,0 0,0 0,0 761,3 44,8

Olmaliq KMK 23208,4 1986,6 2508,0 218,8 20700 1767,8 0,0 0,0 0,4 0,0

Узметкомбинат 3662,8 25,5 3644,6 23,8 0,0 0,0 18,1 1,7 0,0 0,0

Kabel tech energy 4,5 0,3 4,5 0,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Uzkabel 2423,7 1,9 2423,7 1,9 0 0 0 0 0 0

Yuqorichirchiq metall invest 64,9 2,2 64,9 2,2 0 0 0 0 0 0

586,9 млн. сум хажмида имтиёзлардан фойда-ланган. Объект буйича 2021 йилда корхоналар-дан имтиёз ID кодлар сони 340 тани, корхоналар сони 14386 тани, 2021 йилда жами 2 385 797,5 млн. сум хажмида, 10 ойлик (солик хисоботи) да 2 385 797,5 млн. сум хажмида имтиёзлардан фойдаланганлигини куришимиз мумкин.

4-жадвал маълумотларидан куриниб туриб-дики, фойдаланилган солик имтиёзлари юза-сидан норматив хужжатлар кесимида тахлилий маълумотда жами Узбекистон Республикаси Солик кодекси буйича 2021 йилда жами кор-хоналардан имтиёз ID кодлар 655 тани х,амда 59873 та корхоналардан 26 809 800 млн. сум хажмида имтиёздан фойдаланган. Узбекистон Республикаси Конунлари буйича 2021 йилда жами корхоналардан имтиёз ID кодлар 21 тани хамда 148 та корхоналардан 83 376,2 млн. сум хажмида имтиёздан фойдаланган. Узбекистон Республикаси Президентнинг Фармонлари буйича 2021 йилда жами корхоналардан имтиёз ID кодлар 400 тани хамда 6994 та корхоналардан 928 487,7 млн. сум хажмида имтиёздан фойдаланган. Узбекистон Республикаси Президентнинг карорилар буйича 2021 йилда жами корхоналардан имтиёз ID кодлар 2327 тани хамда 19449 та корхоналардан 3 180 461,5 млн. сум хажмида имтиёздан фойдаланган.

Бундан ташкари, Мамлакатимизда чет эл инвестицияларини кенг жалб килган холда фойдали казилма конларини саноат усулида

узлаштириш, замонавий усуллар ва техноло-гиялар ёрдамида геология-кидирув ишларини раFбатлантириш хамда ер каъридан фойдала-нувчиларга солик солиш тартибини янада тако-миллаштириш буйича бир канча ишлар олиб борилмокда. Жумладан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 6 октяб-рдаги "Геология-кидирув ишларини янада раFбатлантириш ва ер каъридан фойдаланув-чиларга солик солиш тартибини такомиллашти-риш чора-тадбирлари туFрисида" ПФ-6319-сон Фармони тасдикланди.

Мазкур Фармон билан, 2022 йил 1 январдан бошлаб мухим тижорат салохиятига эга булган углеводородлар, кимматбахо, рангли, нодир ва радиоактив металлар ва бошка турдаги рудали фойдали казилмалар объектлари буйича геологик урганиш ёки аввал урганилган ер каъри участкасида казиш ишлари учун ер каъри участ-касидан фойдаланиш хукукини танлов савдола-рига чикаришнинг махсус тартиби урнатилади. Бунда сотув суммаси ер каъридан фойдаланиш хукуки учун бонус суммаси сифатида каралади ва танлов савдолари ташкилотчиларининг хара-жатларини чегирган холда республика бюдже-тига утказилади. Бундан ташкари, танлов савдолари ташкилотчиси ёки танлов савдолари ишти-рокчилари конунчиликда белгиланган тартибда фойдали казилмаларни казиб олишда (ажра-тиб олишда) айрим солик турлари буйича солик

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)

ставкаларини оширилган микдорда таклиф килиш хукукига эга булдилар.

Солик кодексига мувофик, ер каъри фойда-ланувчилари ер ости бойликларидан фойда-ланганлик учун солик ва бонусларни (имзоли ва тижоратбоп топилма бонуси) тулайдилар. Ер каъридан фойдаланганлик учун солик базаси солик базаси казиб олинган (ажратиб олин-ган) фойдали казилмалар хажмининг хисобот даври учун уртача олинган реализация килиш бахосида хисоблаб чикилган киймати сифатида аникланади.

Узбекистон Республикасида мис казиб олишни "Олмалик КМК" амалга оширишини инобатга олиб, бир катор курсаткичлар тахлил килинди. Хусусан, 2020 йилда "Олмалик КМК" томонидан 125,2 минг тонна мис казиб олинган булиб, бюджетга 1 068,6 миллиард сум солик хисобланган (солик ставкаси - 15%).

2021 йилнинг ярим йиллигида эса 59,6 минг тонна мис казиб олинган хамда бюджетга 779,1 миллиард сум солик туланган.

Айрим хорижий давлатларнинг фойдали казилмаларга солик солиш тизимлари урганиб чикилди.

Жумладан, Россия Федерациясида рента солик солиш усулларидан бири фойдали казилмаларни казиб чикариш х,удудини тавсиф-ловчи коэффициентни (Ктд), нефт казиб олиш-нинг мураккаблик даражасини тавсифловчи коэффициентни (Кд) ва тугаш даражасини тавсифловчи коэффициентни киритишдир. Табиий ресурсни иктисодий бахолашга ижара ёндашу-вининг мохияти шундаки, унинг киймати ушбу ресурс келтирадиган дифференциал рентанинг хажми билан белгиланади.

Дифференциал рента тахмин килинадиган ресурснинг янада кулай табиий хусусият-лари (сифатли, кулай жойлашув ва бошкалар) туфайли миллий иктисодиёт оладиган иктисодий ютукларни курсатади. Дифференциал рентани аниклаш ресурсларнинг хусусиятларидаги худудий фаркларнинг ижтимоий мехнат унум-дорлигига таъсирини хисобга олишга имкон беради.

КозоFистон Республикасида сунгги уч йил ичида ер ости бойликларидан фойдала-нувчиларга солик солиш буйича бир катор узгаришлар киритилди:

2018 йил 1 январдан тоF-кон корхоналари учун юкори фойда солиFи чикариб ташланди;

2019 йил 1 январдан бошлаб тижорат боп топилма бонуси чикариб ташланди;

Шу билан бирга, кон казиб олувчи компа-ниялар учун ер ости участкаларини ижарага бериш буйича туловлар жорий этилди. Ижара туловлари фойдали казилмаларни разведка килиш боскичида 15 дан 60 МРПгача (тахми-нан 110 дан 430 АКШ долларигача) ва ишлаб чикариш боскичида хар квадрат километр учун 450 бараваригача (тахминан 3 250 АКШ дол-лари) тенг.

Республикада 2021 йил давомида реализация килинган мис ва мис махсулотлари туFрисидаги маълумотни куришимиз мумкин

5-жадвал маълумотларидан куриниб туриб-дики 6 та корхоналарда мис махсулоти хажми 301 45,3 миллиард сум, киймати ККСсиз 2 062,8 миллиард сум хажмида, шу жумладан мис катан-каси буйича хажми 8 665,5 миллиард сумда, киймати ККСсиз 248,4 миллиард сумни, мис катоди буйича хажми 20 700 миллиард сумда, киймати ККСсиз 1 767,8 миллиард сумни, мис листи буйича эса хажми 18,1 миллиард сумда, киймати ККСсиз 1,7 миллиард сумни, бошка мис махсулоти хажми 761,7 миллиард сумда, киймати ККСсиз 44,8 миллиард сумни ташкил этган.

Юкоридагиларини инобатга олган холда, солик маъмурчилигини такомиллаштириш ва иктисодиётни баркарор ривожланишини таъ-минлаш максадида куйидагилар таклиф этилади.

Хулоса ва таклифлар.

Солик кодексининг 75-моддасига Солик имтиёзларини хисобга олиш солик органлари томонидан ахборот тизимлари ва солик имти-ёзларининг хар бир турига махсус идентификация кодидан фойдаланган холда амалга оши-рилишини киритиш керак.

Солик кодексининг 243-моддасига узгартириш киритиш керак. Чунки 2020 йилда жисмоний тарбия ва спорт хизматлари кисмида имтиёзлар суммаси - 765,4 млн. сумни, 2021 йил 1 яримйилликда - 3 542,1 млн. сумни ташкил этди. Бунда бюджет маблаFлари хисобидан сакланадиган жисмоний тарбия ва спорт таш-килотлари хизматларидан фойдаланувчи ахолининг кенг кисмини ижтимоий куллаш максадида, факат ушбу тоифадаги туловчилар учун солик буйича имтиёзларни саклаб колиш таклиф этилмокда.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)

Адабиётлар / Литература / Референсе:

1. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг мамлакатимиз тадбир-корлари билан очик мулокот шаклидаги учрашувда сузлаган нутки. 2021 йил 20 август. -https://uza.uz/uz/posts/tadbirkorlikni-zhadal-va-yanada-keng-rivozhlantirish-uchun-barcha-sharoitlarni-yaratish-eng-muhim-vazifamizdir_294720. - Электрон ресурс. Мурожаат куни 2022 йил 26 февраль.

2. Узбекистан Республикаси Солик кодекси. - Тошкент: Fафур Fулом нашриёт уйи 2020. - 640 б.

3. Узбекистан Республикаси давлат солик кумитаси маълумотлари. www.soliq.uz.

4. Узбекистан Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг 2020 йил 26 март куни корона-вирус инфекцияси таркалишига к,арши курашишни кучайтириш масалаларига баFишланган видеоселектор йиFилишидаги маърузаси // Тошкент. 2020 йил, 26 март.

5. Александров И.М. (2009) Налоги и налогообложение: Учебник / И.М.Александров. — 10-е изд., перераб. и доп. — М.: Издательско- торговая корпорация "Дашков и К", 228 с.

6. Жураев А., Тошматов Ш., Абдурахмонов О. (2009) Соликлар ва соликка тортиш. Укув кулланма. - Т.: NORMA. 184- бет.

7. Баладина А.С. (2011) Анализ теоретических аспектов налоговых льгот и налоговых преференций // Вестник Томского государственного университета- №4(16)- С. 45-60.

8. Рахматуллаева Ф. (2016) — Солик имтиёзларининг мохияти ва иктисодиётни раFбатлантиришдаги роли. Молия илмий журнали №2/ 108 бет.

9. Незамайкин В.Н., Юрзинова И.Л. (2004) Налогооблажение юридических и физических лиц. -М.: Экзамен, С.44.

10. Майбуров И.А. (2011) Налоги и налогообложение . Ред. 4-е изд. - М: 558 с.

11. Милякова Н.В. (2008) Налоги и налогооблажение. Учебник. 7-е изд. Перераб. И доп.-М.:ИНФРА, С.33 Milyakova N.V.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 10(146)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.