Научная статья на тему 'ҲУҚУҚШУНОС ЭКОЛОГ КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ ВА УНИ ПЕДАГОГИК ОМИЛЛАРИ'

ҲУҚУҚШУНОС ЭКОЛОГ КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ ВА УНИ ПЕДАГОГИК ОМИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

48
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҲУҚУҚШУНОС ЭКОЛОГ КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ ВА УНИ ПЕДАГОГИК ОМИЛЛАРИ»

ХУКУКШУНОС ЭКОЛОГ КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШНИНГ ХУКУКИЙ АСОСЛАРИ ВА УНИ ПЕДАГОГИК ОМИЛЛАРИ

Ж. Т. Холмуминов

Термиз Давлат университети Юридик факультети декани, юридик фанлар

доктори, профессор

Бугунги кунда инсон хаёти ва фаолияти учун кулай экологик вазиятни вужудга келтириш, экологик хавфсизликни таъминлаш, табиат ресурсларидан окилона самарали фойдаланиш, уларни экологик-хукукий мухофаза килиш глобал масалалардан бири булиб хар бир давлатнинг экологик сиёсати ва унинг экологик конунчилигида мухим урин эгаллайди.

Экология ва атроф-мухитга жиддий зарар етказаётган экологик хавф, урни келганда, хаттоки ядро талафоти ва терроризмдан хам дахшатлирок булиб, Ер юзидаги барча халкларни тобора бу хакда чукуррок уйлашга мажбур этмокда. Ана шу маънода таъкидлаш жоизки,экологик муаммоларни уз вактида хал этиб бориш, нафакат кишиларга соглом хаёт кечириш ва фаровон яшаш имкониятини яратади, айни чогда, гузал сайёрамиз уз жозибасини йукотиши, тириклик учун яроксиз булиб колиши хавфини хам бартараф этади. Аянчли томони шундаки, хар йили дунёда 12 миллиондан ортикрок киши атроф-мухит холати: хаво, сув сифати ёки кузга куринмас кимёвий моддалар сабабли оламдан куз юммокда. Купчилик туфонлар, кургокчилик ёки иклим билан боглик пандемик инфекцион касалликлардан вафот этмокда. Масалан: экология ва атроф мухитнинг ифлосланиши окибатида келиб чикадиган касалликлар туфайли хар йили сайёрамизда камида 5 ярим миллион киши вафот этар экан. Аянчли томони шундаки, 2050 йилда бу ракам 6 миллион кишидан ортиб кетиши тахмин килинмокда.

Бу сохада мамлакатимизда Узбекистон Республикаси Президентининг "Коронавирус пандемияси ва глобал инкироз холатларининг иктисодиёт тармокларига салбий таъсирини юмшатиш буйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тугрисида^ги1 19 март 2020 йилги фармонининг кабул килиниши хам тарихий вокеа булиб,бугунги пандемия шароитида куплаб муаммоларни ижобий хал этишга хукукий асос булди.

1 Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 20.03.2020 й., 06/20/5969/0341-сон

Демак, бундан куриниб турибдики бугунги кундаги экологик вазиятни назорат килишга салбий ёндашув келажак авлод олдида иктисодий, ижтимоий, сиёсий ва экологик жихатдан жавоб беришга тугри келишини курсатмокда. Шундай экан,хозирги кунда экология ва атроф-табиий мухитни мухофаза килиш ва экологик хавфсизликни таъминлаш бутун дунёда мухим, глобал муаммолардан бири булиб колмокда.

Узбекистон Республикасининг Президенти Шавкат Мирзиёев Олий Мажлис палаталари, сиёсий партиялар хамда Узбекистон Экологик харакати вакиллари билан видеоселектор йигилишидаги маърузасида алохида таъкидлаганидек, "Айни вактда бутун дунёда экологик муаммолар тобора кескинлашиб бораётган хозирги кунда бу сохадаги ишларни, афсуски, етарли ва коникарли, деб айтолмаймиз. Бу борада Узбекистон Экологик харакати куйидаги масалаларга алохдда эътибор каратиши зарур. Маълумки, ахолини, айникса, кишлок жойларда тоза ичимлик суви билан таъминлаш масаласи хамон долзарб булиб колмокда. Шунингдек, маиший чикиндиларни туплаш, кайта ишлаш ва утилизация килиш масаласи хам олдимизда турган энг огир муаммодир. Шу билан бирга, собик тузум даврида узокни уйламасдан курилган, бугунги кунда айрим вазирлик ва идоралар, тадбиркорлик субъектлари томонидан ишлатиб келинаётган саноат иншоотлари хам замонавий экологик талабларга жавоб бермайди. Энг мухим масала-ахолининг экологик маданиятини ошириш хакида жиддий бош котиришимиз зарур. Албатта, бундай муаммоларни факат маъмурий йул билан хал этиб булмайди, бунга ёш авлод калбида она табиатга мехр-мухаббат,унга дахлдорлик хиссини тарбиялаш оркали эришиш мумкин2,-деган фикрлари экологик хавфсизлик ва экологик конунчилик ривожланишининг концептуал гояси булиб, бевосита хукукшунос кадрлар тайёрлаш билан хам боглик булади.

Жумладан, бугунги кунда мамлакатимизда экологик, географик ва иктисодий хусусиятлар инобатга олиниб, экология ва атроф мухитни мухофаза килиш ва табиий ресурслардан окилона фойдаланиш сохасида 40 га якин экологик конунлар ва 1000 дан ошик конуности норматив хукукий хужжатлари кабул килинган.

Айникса, 1992 йил 8 декабрда кабул килинган Узбекистон Республикаси Конституциясининг 50-моддасида "фукаролар атроф-табиий мухитга эхтиёткорона муносабатда булишга мажбурлиги", 55-моддасида "Ер, ер ости

2Халк сузи, 2017 йил 13 июль

бойликлари, сув, усимлик ва хайвонот дунёси хамда бошка табиий захиралар умуммиллий бойликдир, улардан окилона фойдаланиш зарур ва улар давлат мухофазасидадир"3,-деб курсатилиши хозирги кунда экология ва атроф мухитни мухофаза килишга оид конунчиликнинг ривожи ва уни такомиллаштиришни хукукий асоси булиб,бугунги кунда олиб борилаётган экологик-хукукий таълим ва тарбия давлат сиёсатининг устивор йуналишларидан бири булиб колаётганлигини узида ифода этмокда.

2020 йил 29 апрелда Президентимиз томонидан яна бир оламшумул хужжат "Узбекистон Республикасида юридик таълим ва фанни тубдан такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги4 Фармони имзоланган эди.

Ушбу Фармон хукукшунослик касбига, хукукшунос олимлар ва юридик кадрлар тайёрлаш тизими олдига яна бир улкан имконият ва маъсулиятли вазифаларни куйдики, хали тарихда бу сохага нисбатан бундай багрикенглик ва эътибор булмаган.

Фармонни кабул килиниши авваламбор, Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январда Олий Мажлисга Мурожаатномасида белгиланган, вазифаларидан келиб чикиб, таълимнинг юриспруденция сохасини ривожлантиришга оид узаро уйгунликни узида ифода этиб, 2019 йил 8 октябрдаги ПФ-5847-сон Фармони билан тасдикланган "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси"да5 белгиланган вазифаларни амалга ошириш максад-вазифаларини ифода этадиган хукукий асос булди.

Шунингдек,ушбу Фармон нафакат юридик таълим, балки юридик фанни хам ривожлантиришнинг янги ва концептуал масалаларини ишлаб чикиш, юридик сохада илмий салохиятни янги боскичга олиб чикиш ва замонавий андозаларга мос кадрлар тайёрлашга йулловчи канот булди.

Мазкур Фармон Олий таълим тизимининг таркибий кисми сифатида юридик таълимни тубдан ислох килиш, ёш хукукшуносларни хар томонлама билимли ва маънавий баркамол,халкаро андозаларга мос килиб тарбиялашга каратилганлиги билан ута ахамиятлидир.Шундай экан, зеро, юридик кадрларга

3Узбекистон Республикаси Конституцияси. -Тошкент.: Узбекистон, 2020

4 Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 30.04.2020 й., 06/20/5987/0521-сон

5 Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2019 йил 14 октябрь, 41-сон, 765-модда

булган эхтиёж жуда юкори булиб, бу борадаги айрим статистик маълумотларга назар ташласак.

Узбекистонда хар 100 минг ахолига 12 нафар адвокат тугри келади. Бу курсаткич Европа давлатларида уртача 162 нафарни ташкил килади. Яъни бизда бу курсаткич Европага караганда 10 баробар кам. Узбекистонда 8250 нафар фукарога бир адвокат тугри келади. Таккослаш учун, АКЩда 256 нафар, Италияда 260 нафар, Германияда 500 нафар, Козогистонда 4000 нафар фукарога бир адвокат хисобида таксимланар экан.Ана шунинг учун хам Фармонда янги кадамлар куйилдики,у тарихий ахамиятга эга булиб илк маротаба халкаро стандартларни узида намоён этди.

Унга асосан Тошкент давлат юридик университети уз йуналишида республикадаги ягона таълим муассасаси эканлигидан воз кечилиб, багрикенглик ва ракобат, кулай имкониятлар ва шароитлар яратиш максадида, Самарканд, Наманган, Термиз давлат университетларининг юридик факультетлари очилишига рухсат берилди.Факультетларга "Юриспруденция" йуналиши буйича белгиланган тартибда шакллантириладиган ва тасдикланадиган квоталар буйича кабул амалга оширилиши кузда тутилган эди.

Эътиборли томони хам шундаки, Самарканд, Наманган, Термиз давлат университетларига юридик факультетларга табакалаштирилган тулов-контракт асосида кушимча квоталарга кабул килиш хукуки берилди. Бу албатта, кенг камровли юридик кадрлар, айникса хукукшунос эколог кадрлар тайёрлаш сохасида соглом ракобатни кучайтиришга, юридик кадрлар тайёрлаш сифатини янада оширишга олиб келиши табиийдир.

Энг асосийси, Президент фармонига кура Тошкент давлат юридик университети "Юриспруденция" мутахассислиги буйича юридик кадрларни тайёрлаш, кайта тайёрлаш буйича базавий олий таълим ва илмий-методик муассаса этиб белгиланди.

Ушбу Фармонга кура яна бир тарихий вокеа энг кучли ва салохиятли хукукшунослар мавжуд булган, давлат, хукук ва сиёсий-хукукий фикрлар сохасида фундаментал ва амалий тадкикотларни амалга оширадиган Фанлар академиясининг "Давлат ва хукук институти" ташкил этилиши жахон андозаларига мослиги билан фаркланади.

Мазкур Фармон бутун республика микёсида, хусусан вилоятларда, шунингдек нафакат олий таълим муассасаси, балки юридик техникум ва юридик лицейларда юридик таълим ва фанни тубдан такомиллаштириш, ушбу соха

phbo^hhh KeHrafirapum MacananapuHH y3 HHHra KaMpaö onuö, yKumra Kupum cogganamTHpunHmH, onufi TatnHM yKyB ®:apaeHHga KpegHT-Mogyn th3hmh ^opufi этнпнmн, 10 Ta OTM HHHr y3HHH-y3H Monuanam TH3HMHra yTHmu KaÖH MyxHM Ba3H^anap H^pocuHH xaM y3uga H^oga этгaнпнгн öunaH axaMHaTnugup.

3Hr acocuficu ymöy Tapuxufi axaMHaTra эгa öynraH OapMOH, ropuguK TatnHM Ba ^aHHH aHaga pHBo^naffrapHmHHHr ycTyBop fiyHanumnapH cu^araga KyfiugarunapHH öenrunaö öepgu: öupuHuudaH - 3aMOHaBHH Tanaönap, unrop xan^apo ropuguK Ta^puöa Ba Mexpar 6o3opn эxтнe:®пapн acocuga MKopu ManaKanu, H^ogufi ^HKpnaöguraH, xanon Kagpnap TaöepnamHH TatMHHnam; UKKUHHudaH-yKHTHmHHHr KpegHT-Mogynt th3hmhhh Ba Tanaöanap öhhhmhhh öaxonam ycynnapHHH TaKoMHnnamTHpnm, yKyB ^apaeHuga 3aMoHaBHH axöopoT-кoммyннкaцнa TexHonoruanapuHH KeHr Ky^^am xaMga yKyB öa3acHHH мogepннзaцнaпam; ynuHHudaH-KRHHHK ropuguK TatnHMHH pHBo^naffrapum fiynn önnaH yKyB ®;apaeHH Ba xyKyKHH Kynnam aManneTH ypTacuga y3BHH ano^aHH TatMHHnam; mypmuHHudaH-pHBornnaHrm xopu^HH gaBnaraapHHHr eTaKHH TatnHM Ba hhmhh Myaccacanapu öunaH xaMKopnHKHH, KymMa xyKyKHH TagKHKoTnapHH, npo^eccop-yKHTyBHHnap Ba Tanaöanap y3apo anMamuHyBHHH ^aonnamTHpum; 6ewuHHudaH-ax6opor xyKyKHH TexHonoruanap Ba TH3HMnapHH (Legal Tech) umnaö HHKKaH xonga gaBnaT Ba xyKyK coxacHga hhmhh Ba нннoвaцнoн TagKHKoraapHH yTKa3Hm; oxmuHHudaH-xopHWHH xaMKopnap öunaH öupranHKga ropuguK KagpnapHH Tafiepnam öyHHHa KymMa TatnHM gacTypnapuHH (double degree) aManra omHpHm, yKyB-TatnHM ^apaeHura xopu^HH onHMnap Ba MyTaxaccHcnapHH $aon ^anö KHHHm;emmuH«udaH-"3neKTpoH yHHBepcHTeT" (E-University) th3hmhhh ^opufi этган xonga ohhk, ma^^o^, cyöteKTHBHHK Ba cyHHCTetMonHHnHKnapgaH xonu

öynraH TatnHM MyxHTHHH apaTHm; caKKU3UHHudaH-TffTOY Ba ropuguK ^aKyntTeTnapHH xa^Kapo TaH onHHraH TatnHM Myaccacanapu peHTHHrura KHpHTHm öyfiHHa nopa-TagSupnapHH aManra omHpHm opKanH mh.mhh ropuguK TatnHM paKo6aT6apgomnHrHHH omHpHm KaÖH MyxHM HyHanumnap Ba öomKanapgaH HÖopaT.

KyBoHapnH tomohh xaM myHgaKH, öa3aBHH ohhh ropuguK MatnyMoTra эгa, ropuguK TexHHKyMnapga KaMHga yH hhh umnaraH negaror Ba paxöap xogHMnap T^TOY MarucTpaTypacura Kupum TecT cuHoBnapucro, TynoB-KoHTpaKT acocuga, Kaöyn napaMeTpnapugaH TamKapu, yKumHH TyraTraHgaH cyHr TaKcHMoT öyfiHHa agnua opraHnapu Ba Myaccacanapuga, öhphhhh HaBÖaTga, ropuguK TexHHKyMnapga KaMHga yH fiun y3nyKcu3 umnam Ma^öypuaTHHH onraH xonga, Kupum xyKyKHra

эгалиги бевосита юридик техникумларда ишлаётган ходимлар ва рахбар кадрлар мехнатини янада рагбатлантиради ва бу иш унумдорлигини оширишга, ёшлар билан ишлаш тизимини мустахкамлашга факат ижобий таъсир курсатади. Чунки ТДЮУ ни битирган, аммо оиласи, касби нуктаи назаридан бакалавр дипломи билан марказда ва вилоятларда колган, вилоятларда жойлашган юридик техникумларда ишлаётган ёш ходимларнинг ижтимоий-хукукий химоясини таъминлашга хизмат килади.

Фармонда курсатилганидек, хорижий олий таълим муассасалари билан тузилган келишувлар асосида кушма таълим дастурларини амалга ошириш хамда ТДЮУ, юридик техникумлар ва ТДЮУ кошидаги академик лицейда кушма факультетлар ташкил этиш, юридик техникумлар ва ТДЮУ кошидаги академик лицейнинг кушма таълим дастурларини хамда кушма факультетларини тугатгандан сунг укишни давом эттирган шахсларга берилган хорижий таълим муассасаларининг белгиланган шаклдаги дипломлари (бакалавриат, магистратура) Узбекистон Республикасида кушимча маъмурий тартиб-таомилларсиз олий таълим тугрисидаги хужжат сифатида тан олинади. Бу коида хам юридик таълимда биринчи марта хорижий ОТМ лар билан кушма таълим дастурлари ташкил этишни йулга куйиб, уни битирганларга катта имтиёз ва имконият бераётганлигини таъкидлаш жоиз.

Юкоридагилардан куриниб турибдики, хукукшунос эколог кадрларни тайёрлаш адлия, прокуратура, суд ва ички ишлар органлари билан якиндан хамкорлик олиб боришни хам такоза этади.

Хуллас, хар бир профессор-укитувчи ва хукукшунос эколог кадрларлар уз фаолиятларида Фармоннинг хар бир бандида курсатилган вазифалар ижросини таъминлашга астойдил хизмат килишлари ва уни амалга оширишга хар доим тайёр булиб замонавий педагогик омиллардан кенг фойдаланишлари зарур.

REFERENCES:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Коронавирус пандемияси ва глобал инкироз холатларининг иктисодиёт тармокларига салбий таъсирини юмшатиш буйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тугрисида"ги 19 март 2020 йилги фармони.// Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 20.03.2020 й., 06/20/5969/0341 -сон

2. Узбекистон Республикасининг Президенти Шавкат Мирзиёев Олий Мажлис палаталари,сиёсий партиялар хамда Узбекистон Экологик харакати вакиллари билан видеоселектор йигилишидаги маърузаси.// Халк сузи, 2017 йил 13 июль

3. Узбекистон Республикаси Конституцияси.-Тошкент.: Узбекистон, 2020

4. Узбекистон Республикаси Президентининг"Узбекистон Республикасида юридик таълим ва фанни тубдан такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги Фармони.//Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 30.04.2020 й., 06/20/5987/0521-сон

5. Узбекистон Республикаси Президентининг "Олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси".//Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2019 йил 14 октябрь, 41-сон, 765-модда

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.