Научная статья на тему 'ҲУҚУҚИЙ МУНОСАБАТЛАР ВА МАЪНАВИЯТНИНГ ЎЗАРО МУТАНОСИБЛИГИ'

ҲУҚУҚИЙ МУНОСАБАТЛАР ВА МАЪНАВИЯТНИНГ ЎЗАРО МУТАНОСИБЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
209
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҳуқуқий муносабатлар / жамият / маънавият / ҳуқуқ / қонун / мафкура.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Рузиева Гузал

Ушбу мақолада фуқаролик ҳуқуқий муносабатлар ва уларнинг хусусиятлари, уларнинг мазмун моҳияти ва ушбу муносабатлар иштирокчилари ҳақида фикр юритилган. Шунингдек, ҳуқуқий муносабатларнинг маънавият билан ўзаро мутаносиблиги ҳақида фикр юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҲУҚУҚИЙ МУНОСАБАТЛАР ВА МАЪНАВИЯТНИНГ ЎЗАРО МУТАНОСИБЛИГИ»

¿Штаюгоуа 1

\-/ТАООЮОТ1.АР Мо4 2022

Нт(у-и*1иЫу ]итаН

\\k\kiih \ivnnr л клт 1л р 1?л мл ки лттитнппг \*лрп

ХУКУКИЙ МУНОСАБАТЛАР ВА МАЪНАВИЯТНИНГ УЗАРО

#

>

МУТАНОСИБЛИГИ

I )>*

Рузиева Гузал УзМУ 1-курс магистр https://doi.org/10.5281/zenodo.7249371

' с

то?

Аннотация: Ушбу маколада фукаролик хукукий муносабатлар ва

уларнинг хусусиятлари, уларнинг мазмун мохияти ва ушбу муносабатлар иштирокчилари хакида фикр юритилган. Шунингдек, хукукий муносабатларнинг маънавият билан узаро мутаносиблиги хакида фикр юритилади.

Калит сузлар: хукукий муносабатлар, жамият, маънавият, хукук, конун, мафкура.

* : 1 -

Маънавият ва хукук бир-бири билан богликдир. Жамият давлат доирасида нормаларининг белгиланиши, одамларнинг кайси даражада маънавиятга ега булишларига боглик. Мамлакат микёсида кабул килинадиган конституцион

т-

конунлар ва бошка норматив хужжатларнинг даражалари шу мамлакат фукароларининг маънавияти ва сиёсий маданиятларини ифода етади. Бу масаланинг бир томони. Иккинчидан, конституцион конунлар ва бошка норматив хужжатлар фукароларнинг хукук ва еркинликлари, бурчлари ва давлат сиёсатининг йуналишларини, фукароларнинг маънавияти ривожланиши даражаларига мос равишда расман белгилаб беради. Аммо шуни алохида таъкидлаш лозимки, юкоридан туриб конун кабул килиш хар кандай юксак даражадаги конун ва норматив хужжатлар факат фукароларнинг маънавий салохияти ва сиёсий онги даражасидагина амал килади, ундан нарига ута олмайди. Аслини олганда одамларнинг маънавияти ва сиёсий онги кабул килинадиган конунлар ва бошка хужжатларда белгиланадиган расман нормалардан юкори булиши керак. Ана шундагина фукаролар жамиятнинг тараккий килишида фаол иштирок етадилар

Хукукнинг ижтимоий муносабатларга таъсир этиши муаммоси давлат ва хукук назарияси учун мухим методологик ахамият касб этади. Ижтимоий муносабатларнинг хукук нормалари ёрдамида тартибга солинадиган кисми хукукий муносабатларни ташкил килади. Хукук нормалари уз вазифа ва функцияларини хукукий муносабатлар оркали амалга оширади; ижтимоий муносабатлар шаклига айлантириш, яъни уларни тартибга солиш билан хукук

хаётга татбик этилади. Хукукий муносабат - узаро субъектив хукук ва

„ * _ * „ „ _____ / „ * ч

мажбуриятлар билан боглик булган шахслар (яъни, хукук сохиблари)

* Г •!»

JffiTALQINVA 1

\-/TADQIQOTLAR No4 2022

ilmiy-uslubiy jum&H

»1 ^ Л>

\/птяриттяги yww нАпияпягнл ия Mvaîiau тппиттшг гЬятгтттяп ЯГППЛ ПЯГ1Л я ттптг я тттлп

»

уртасидаги хукук нормалари ва муайян юридик фактлар асосидаги алокадир.

v v . X ■ - ' ' '

Хукукий муносабат таърифидаги асосий нарса, аввало, бу томонлар уртасидаги алокадорликни акс эттиришдир. Бундай муносабатларда камида икки томон -хукук сохиблари иштирок этиб, узаро мулокотга киришадилар.

Юридик адабиётда хукукий муносабатларнинг табиати масаласи анча мунозарали. Бир гурух олимлар хукукий муносабатларни ижтимоий муносабатларнинг алохида бир тури, деб хисоблайдилар (Л.С.Явич,25

В.К.Бабаев,26 Ю.И.Гревцев27 ва бошкалар) Бошка мутахассисларнинг таъкидлашича: «Хукукий муносабатлар ижтимоий муносабатларнинг алохида тури эмас, яъни улар мулкий, мехнат, оилавий, бошкарув муносабатлари силсиласида мустакил урин тутмайди: хукукий муносабатлар факат уларнинг юридик шакли, ифодаси сифатида намоён булади... Ижтимоий муносабатлар хукукий шаклга эга булиши мумкин, бунда улар хукукий муносабатлар, деб

! И*

аталади»28.

__________

Тугри, ижтимоий муносабатларнинг хаммаси хам хукукий нормалар

воситасида тартибга солинмайди. Одатда, давлат ва жамият манфаатлари нуктаи назаридан энг мухим ижтимоий муносабатлар хукук билан тартибга солинади. Ижтимоий муносабатларнинг колган кисми ахлок нормалари, сиёсий

нормалар, жамоат бирлашмалари нормалари, одат коидалари, диний нормалар ва хоказолар билан тартибга солинади.

Хукукий муносабатлар куйидаги хусусият ва махсус белгилар билан тавсифланади:

а) Хукукий муносабат - ижтимоий тусдаги муносабат, яъни инсонлар уртасидаги муносабат булиб, бу уларнинг фаолияти, хулк-атвори билан

бевосита богликдир. Айтайлик, мулкдор буюмга нисбатан муайян хукукларга эга. Бирок, бу хукуклар реал хаётий мазмунга эга булиши учун мулкдор мазкур буюм устидан бошка одамлар билан муносабатга киришиши лозим. Хусусан, мулкдор шахс буюмни узга кишига сотиши, узининг мулкцан фойдаланиш ■ч хукукини бировга утказиши, хадя килиши мумкин. Айни пайтда, улардан узининг мулк хукукига риоя этишларини талаб кила олади.

Хукукий муносабат хар кандай ижтимоий муносабат каби инсонлар онгли

/^ПАтттт^ггттттттттг- ттпггтт^тлл лтт тттт»л Т/ттттттттттл ^Т»ЛГГГ»ЛТТТТЛТ-1ТТ Л7Т7ТЛТ7Т^ТТ^ Г»ТТЛТ^ЛТТЛ1Л АТТГЧТТТ „ „

фаолиятининг натижасидир. Кишилар уртасидаги хукукий алокалар онгли ва

Ш

уларнинг окилона фаолияти натижаси хисобланади. Хукукий муносабат ижтимоий муносабатнинг махсус куриниши сифатида ранг-баранг ижтимоий хаётнинг бутун борлиги ва бойлиги билан узвий боглик хамда мазмунан у

билан белгиланади. Зеро, хар кандай усткурма вокелиги каби хукукий --

25 Явич Л. С. Право и общественные отношения. -М., 1987

26 Обшая теория права. Под Ред. В.К.Бабаева.-Н.Новгород, 1993, 405-407 бет.

27 Гревцев Ю.И.Правовыеотношения и осуществление права.-Л.,1987, 29-42 бет.

28 Лазарев В.В. Липень С.В. Теория государства и права - М., 1998. 290-291 бет.

Sp^ ^ J^ ' J"

JffiTALQINVA 1

\-#TADOIOOTLAR Nod 2022

№4 2022

ilmlyuslubly jurnali

»

Miiiif-iwuuif juiiian

муносабатлар хам моддий (иктисодий) муносабатларга, базисга асосланади. Бу

,......' ■ ■ '

устувор методологик фикрга яна шуни кушимча килиш мумкин:

Хукукий муносабатларни тавсифлаганда хамиша эътибор бериладиган

мухим сифатлардан бири уларнинг мафкуравий табиатидир. Мафкуравийликни

собик тоталитар тузумдаги синфийлик билан аралаштириб юбормаслик лозим.

Тугри, мафкура синфий интилиш ва манфаатларни акс эттириши мумкин.

Бирок, бу хол улар айнан битта ходиса, деган хулосани бермайди. Уз мохиятига

кура, мафкура ижтимоий-сиёсий хаётга оид турли карашлар, назариялар

./х- > -Г jr ~ jr

тизимидир. Масалан, эркин бозор ва тадбиркорлик муносабатларига утиш -мафкурадир; давлат ва жамиятнинг динга муносабати хам мафкура; ахолининг кам таъминланган катламларини ижтимоий химоя килиш хам мафкура ва хоказо. Шунингдек, хукук ва унга мутаносиб хукукий муносабатлар хамиша мафкуравий ходисалар булиб колади. Бу ерда, энг мухими, хукукнинг тор синфий манфаатларга эмас, аксинча, умуминсоний кадриятлар ва манфаатларни ифодалашга йуналтирилгаюшгидир. Мафкуравийликнинг яна бир хусусияти

шундаки, хукукий муносабатлар авваламбор кишилар онги оркали (хукукий онг сифатида мавжуд) булиб, сунг реал вокеликка айланади29.

Хулоса урнида шуни таъкидлаш лозимки, конунларни билиш, уларга итоат

этиш, уз хукукларини, эркинликларини ва бурчларини тушуниб етиш хар бир фликаронинг юксак маънавий фазилати. Бу адолатли, демократик, хукук устуворлигига асосланган янги жамият куришнинг хам кафолатидир. Худди шу маънода ёшларимиз, талабаларимиз хукукий билимларни чукур узлаштиришлари ва сиёсий онгларини ривожлантиришлари бугунги кунимизнинг енг долзарб муаммоси кисобланади. Шундай экан хар бир фукаро

уз хукук ва эркинликларини тулаконли англаши бу унинг канчалик маънавиятли инсонлигидан далолат беради.

ilBf f

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1.Явич Л. С. Право и общественные отношения. -М., 1987

2.Обшая теория права. Под Ред. В.К.Бабаева.-Н.Новгород, 1993, 405-407

»

бет.

*

бет.

Т 1Г\ Т/Г т, ТТ 1 С\ОП ОП /П

З.Гревцев Ю.И.Правовыеотношения и осуществление права.-Л.,1987, 29-42

m

бет.

4. Лазарев В.В. Липень С.В. Теория государства и права - М., 1998. 290-291

бет.

5. Дудин А.П. Диалектика правоотношения. -Саратов, 1984. 13 бет

> j> >: > _

;-

29 Дудин А.П. Диалектика правоотношения. -Саратов, 1984. 13 бет

Sp^ ^ J^ ' J"

: * ^ * п>

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.