Научная статья на тему 'ҲУҚУҚБУЗАРЛИКЛАРНИНГ ПРОФИЛАКТИКАСИ ФАОЛИЯТИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ҲУҚУҚБУЗАРЛИКЛАРНИНГ ПРОФИЛАКТИКАСИ ФАОЛИЯТИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

695
104
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
Жамият / ғайриижтимоий ҳатти-ҳаракатлар / ҳуқуқбузарлик / жиноят / сабаб ва шароит / ҳуқуқбузарликка мойил шахс

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Шухрат Хасанович Алиев

Мазкур мақолада ҳуқуқбузарликлар профилактикасининг ҳар бир тури профилактик чора-тадбирларни амалга ошириш жараёнида ўзининг тутган ўрни ва аҳамияти билан бир биридан ажралиб туриши. Ҳуқуқбузарликлар профилактикасининг муайян бир турини амалга ошириш орқали эришиш мумкин бўлган натижага бошқа тури орқали эришиш мушкул ва самарасиз ҳисобланади. Шу жиҳатдан, профилактик чора-тадбирларнинг ташкил этилишида мавжуд ҳолатдан келиб чиқиб, унга нисбатан амалга ошириладиган профилактик чора-тадбирнинг турини аниқ белгилаб олиш кўзланган натижага эришишда муҳим аҳамиятлари кенг ёритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҲУҚУҚБУЗАРЛИКЛАРНИНГ ПРОФИЛАКТИКАСИ ФАОЛИЯТИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

ХУКУЦБУЗАРЛИКЛАРНИНГ ПРОФИЛАКТИКАСИ ФАОЛИЯТИНИНГ

УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Шухрат Хасанович Алиев

Бухоро вилояти ИИБ бошлоти полковник

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада хукукбузарликлар профилактикасининг х,ар бир тури профилактик чора-тадбирларни амалга ошириш жараёнида узининг тутган урни ва ахдмияти билан бир биридан ажралиб туриши. Хукукбузарликлар профилактикасининг муайян бир турини амалга ошириш оркали эришиш мумкин булган натижага бошка тури оркали эришиш мушкул ва самарасиз хдсобланади. Шу жихдтдан, профилактик чора-тадбирларнинг ташкил этилишида мавжуд хрлатдан келиб чикиб, унга нисбатан амалга ошириладиган профилактик чора-тадбирнинг турини аник белгилаб олиш кузланган натижага эришишда мухдм ахдмиятлари кенг ёритилган.

Калит суслар: Жамият, Fайриижтимоий хдтти-хдракатлар, хукукбузарлик, жиноят, сабаб ва шароит, хукукбузарликка мойил шахс.

ABSTRACT

In this article, each type of crime prevention is distinguished by its role and importance in the implementation of preventive measures. It is difficult and inefficient to achieve the result that can be achieved by implementing one type of crime prevention through another type. In this regard, the importance of achieving the desired result in the organization of preventive measures, based on the current situation and a clear definition of the type of preventive measures to be taken against it, is widely highlighted.

Keywords: Society, antisocial behavior, delinquency, crime, cause and effect, person prone to delinquency.

КИРИШ

Мазкур тоифадаги шахслар уз навбатида алохдда назоратга ва тарбияга мух,тожлигидан келиб чикиб, улар билан хукукбузарликларнинг якка тартибдаги профилактик ишлари ташкил этилади ва бу уз навбатида уларни нормал турмуш тарзига кайтаришда мух,им ахамият касб этади.

Хукукбузарликлар профилактикасининг мазкур тури якка тартибдаги профилактика объектига ^айриижтимоий хулк-атворга эга, хукукбузарлик содир этишга мойил ва хукукбузарлик содир этган шахслар, шунингдек хукукбузарликдан жабрланиш эхтимоли (виктимлиги) юкори булган шахслар ёки хукукбузарликдан жабрланган шахслар) самарали таъсир курсатиш имкониятига эга. Хусусан, бу борада профилактика субъектлари узига нисбатан якка тартибда профилактика иши олиб борилаётган шахсларнинг ижтимоий-демографик (ёши, жинси, оилавий ахволи, касби, маълумоти, яшаш ва укиш жойи кабилар), маънавийрухий (эхтиёжи, кизикиши, ижтимоий жараёнларга, умуминсоний ва миллий кадриятларга, мехнатга, укиш ва ишга, ён -атрофидагиларга булган муносабати, дунёкараши, темперамент ва характери кабилар) ва биофизиологик (жисмонан ва рухан соFлиFи, генетик хусусиятлари, жисмоний тузилиши, жисмоний ва рухий имкониятлари, ёш даврига хос биофизиологик белгилари кабилар) хусусиятларини урганиши хамда урганиш натижалари асосида якка тартибдаги профилактик чоратадбирларни ишлаб чикиши ва амалга ошириши мумкин.

Шахснинг жамиятда кабул килинган хулк-атвор нормалари ва коидаларини бузувчи турмуш тарзи, харакати ёки харакатсизлиги Fайриижтимоий хулк-атвор эканлигини, содир этилган хукукбузарлик учун жазонинг мукаррарлигини, шунингдек хукукбузарликлардан жабрланиш хавфининг мавжудлигини англаб етиш ва хавфсизлик чорларини куриш ишонтиришдир.

Ишонтириш муайян ибратли харакатлар (фаолият) ёки асосли, кимматли ва реал хаётга мос фикрлар оркали амалга оширилиши мумкин. Дархакикат, ишонтириш усули соф тарбиявий-огохлантирув хусусиятга эга булиб, улар профилактика килинаётган шахснинг хукукларини асло чекламайди.

«Хукукбузарликлар профилактикаси туFрисида»ги конунда асосий принциплардан бири сифатида «ишонтириш усулининг устуворлиги»нинг киритилиши мазкур усулнинг ахамияти ва долзарблигини янада оширди. Бу эса ишонтириш усули ишлаб чикилаётган хар бир профилактик чора-тадбирларда ва уларнинг амалга оширилишида уз ифодасини топмоFи лозимлиги талабини куяди.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Хукукбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикасининг «раFбатлантириш» усули айрим профилактик хисобда турган шахсларнинг

ахлокан тузалаётган ва узида ижтимоий ижобий хулк-атворни шакллантира бошлаганларини эътироф этиш хамда шу муносабат билан имтиёз ёки имкониятлар бериш ёхуд фукароларни хукукбузарликдан жабрланишдан химояланиш усул ва воситаларини тулик узлаштириш ва улардан самарали фойдаланишга кизиктириш, ундаш кабилардан иборат.

РаFбатлантириш профилактик таъсирнинг мухим усулларидан булиб, шахснинг ижобий карашларини мустахкамлашга хизмат килади. РаFбатлантириш моддий, маънавий ёки хукукий булиши мумкин. РаFбатлантиришдан кузланган асосий максад профилактика килинаётган шахснинг ижтимоий мухит билан муносабатини туFри йулга куйишдан ва жиноий ниятларидан кайтаришдан иборат.

Ушбу усулнинг кулланилиши куйидагиларда намоён булади:

1) шахснинг муддатидан олдин тулик тузалганлигидан далолат берувчи аломатлар мавжудлигида муддатидан илгари профилактик хисобдан чикариш;

2) шахснинг муддатидан олдин тулик тузалганлигидан далолат берувчи аломатлар мавжудлигида муддатидан илгари маъмурий назоратни ечиш туFрисида судга такдимнома киритиш;

3) жиноят содир этган шахснинг шахси ва ишдаги бошка холатларни эътиборга олиб, айбдор тайинланган жазони утамасдан туриб хам унинг хулкини назорат килиш оркали тузатиш мумкин, деган катъий фикрга келиниб, шартли хукм куллаш;

4) озодликдан махрум килиш, интизомий кисмга жунатиш, хизмат буйича чеклаш ёки ахлок тузатиш ишларига хукм килинган махкумларни урнатилган тартиб-коидалар талабларини бажарган ва мехнатга халол муносабатда булганлиги учун жазони уташдан муддатидан илгари шартли озод килиш;

5) урнатилган тартиб-коидалар талабларини бажарган ва мехнатга халол муносабатда булганлиги учун озодликдан махрум этилган ёки ахлок тузатиш ишларига хукм килинган махкумларга нисбатан жазонинг уталмаган кисмини енгилрок жазо билан алмаштириш;

6) муайян муддатга транспорт воситасини бошкариш хукукидан ёки ов килиш хукукидан махрум этилган шахс мехнатга халол муносабатда булиб, намунали хулк-атвори билан узини курсатган такдирда, шунингдек белгиланган муддатнинг камида ярми уталган булса, унга жазо куллаган маъмурий ишлар буйича судья томонидан корхона, муассаса ва ташкилот маъмурияти илтимоси билан муайян хукукдан махрум этиш муддатини кискартириш;

7) хукукбузарликдан жабрланишдан химояланиш усул ва воситаларини тулик узлаштирган ва улардан самарали фойдаланган шахсларнинг ютукларини жамоа олдида эътироф этиш;

8) хукукбузарликдан жабрланишдан химояланиш усул ва воситаларини ишлаб чикиш хамда оммалаштиришда фаол иштирок этган шахсларни моддий ёки маънавий жихатдан раFбатлантириш.

Хукукбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикасида Fайриижтимоий хулк-атворга эга, хукукбузарлик содир этишга мойил ва хукукбузарлик содир этган шахсларни ахлокан тузатиш, жамиятда урнатилган конун-коидаларга мажбуран риоя килдириш максадида «мажбурлаш» усули хам кулланилиши мумкин. Ушбу усулнинг кулланилиши куйидагиларда куринади.

МУХОКАМА

Жиноят одатда тасодифан, айникса касддан амалга ошириладиган жиноятлар тасодифан содир этилмайди, аксинча, бундай жиноят содир этувчиларнинг илгари куп холларда узок давом этадиган Fайриижтимоий хулк -атвори, конунларни хурмат килмаслиги, унга нисбатан олиб борилган тарбиявий ишларнинг самарасизлиги ва ахлокан тузалиш йулига утмаслиги окибатида содир этилади.

этишга мойил, шунингдек хукукбузалик содир этган шахсларнинг ижтимоий реабилитацияси ва ижтимоий мослашувини таъминлайди.

- худудда хар бир содир этилган жиноятни киска муддатларда кенг жамоатчилик иштирокида мухокама килади, унинг келиб чикиш сабабларини аниклайди хамда келгусида содир этилишига йул куймаслик чораларини куради.

- Узбекистон Республикаси Давлат чегараларидан утишда урнатилган тартибни бузишга мойил шахсларни аниклаш максадида Узбекистон Республикасига кайтиш учун гувохнома асосида кайтган, йукотилган паспорт, яшаш гувохномаси урнига янгисини олиш учун мурожаат килган Узбекистон Республикаси фукаролари ва фукаролиги булмаган шахслар билан сухбатлар утказади.

- хизматга чакирилувчилар ва харбий хизматга мажбур шахсларнинг уз вактида хисобга куйилишида туман мудофаа ишлари булимига кумаклашади.

- чет эл фукаролари ва фукаролиги булмаган шахсларни Узбекистон Республикасида булиш коидаларига риоя килишлари устидан назоратни амалга оширади ва хисобини юритади.

- тезкор-кидирув тадбирларини амалга оширади, белгиланган тартибда ахборот-маълумотнома ва криминалистика хисоби, картотека хамда коллекцияларни юритади.

Узбекистон Республикасининг «Хукукбузарликлар профилактикаси туFрисида»ги конуннинг 29-моддасига биноан хукукбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси куйидаги чора-тадбирлардан иборат: -профилактика сухбати утказиш;

- расмий огохлантириш;

- хукукбузарликнинг содир этилиши сабаблари ва уларга имкон бераётган шарт-шароитлар хакида хабардор килиш;

- ижтимоий реабилитация килиш ва ижтимоий мослаштириш;

- профилактик хисобга олиш;

- мажбурий даволанишга юбориш;

- маъмурий назорат.

Узбекистон Республикасининг «Хукукбузарликлар профилактикаси туFрисида»ги конуннинг 29-моддасига биноан хукукбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси куйидаги чора-тадбирлардан иборат:

- профилактика сухбати утказиш;

- расмий огохлантириш;

- хукукбузарликнинг содир этилиши сабаблари ва уларга имкон бераётган шарт-шароитлар хакида хабардор килиш;

- ижтимоий реабилитация килиш ва ижтимоий мослаштириш;

- профилактик хисобга олиш;

- мажбурий даволанишга юбориш;

- маъмурий назорат.

Профилактика сухбати шахсни жамиятда кабул килинган хулкатвор нормалари ва коидаларига риоя этишга ишонтиришдан, Fайриижтимоий хулк -атворнинг ижтимоий ва хукукий окибатларини хамда хукукбузарлик содир этганлик учун конунда белгиланган жавобгарликни тушунтиришдан и борат булади.

НАТИЖАЛАР

Хукукбузарликлар профилактикасини бевосита амалга оширувчи ёки унда иштирок этувчи орган ва муассаса, уз ваколатлари доирасида, Fайриижтимоий хулк-атворли шахслар, хукукбузарликлар содир этишга мойил булган, хукукбузарлик содир этган шахслар хакида иш, укиш жойидаги иш берувчини

(маъмуриятни), яшаш жойидаги фукароларнинг узини узи бошкариш органини Fайриижтимоий хулк-атворни ва содир этилган хукукбузарлик холатларини, шунингдек уларга имкон бераётган сабаблар ва шарт-шароитларни курсатган холда хабардор килишга хакли.

Ижтимоий реабилитация килиш ва ижтимоий мослаштириш чора-тадбирлари хукукбузарликдан жабрланганларга, хукукбузарликлар содир этишга мойил булган, хукукбузарлик содир этган шахсларга нисбатан конун хужжатларида белгиланган тартибда, хукукбузарликлар профилактикасини бевосита амалга оширувчи орган ёки муассаса томонидан кулланилади.

Профилактик хисобга олиш «Хукукбузарликлар профилактикаси туFрисида»ги конуннинг 35-моддасида курсатилган алохида тоифадаги шахсларга нисбатан уларнинг тузалиши ва такроран хукукбузарлик содир этишининг олдини олиш максадида ички ишлар органлари томонидан амалга ошириладиган профилактика тадбирлари комплексидир.

ХУЛОСА

Хукукбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикаси шахснинг, унинг ижтимоий мухитининг узига хос хусусиятлари, ижтимоиймаиший шароитлари ва турмуш тарзи, шахснинг Fайриижтимоий хулкатворини, хукукбузарлик содир этишга мойиллигини, шунингдек содир этилган хукукбузарликнинг ижтимоий хавфлилик даражасини тавсифловчи бошка омиллар хисобга олинган холда белгиланади. Хукукбузарликларнинг якка тартибдаги профилактикасини куллаш учун шахснинг Fайриижтимоий хулк-атворидан, унинг хукукбузарлик содир этишга мойиллигидан ёхуд у хукукбузарлик содир этганлигидан далолат берувчи ишончли маълумотларнинг мавжудлиги асос булади. Хукукбузарликларнинг мажбурловчи ва чекловчи хусусиятдаги якка тартибдаги профилактикаси конунда назарда тутилган асосларда кулланилади.

REFERENCES

1. Указ Президента Республики «О Стратегии действий по дальнейшему развитию Республики Узбекистан» от 7 февраля 2017 года №УП-4947

2. Постановление Президента Республики Узбекистан «О мерах по коренному совершенствованию уголовно-исполнительного законодательства» от 7 ноября 2018 г.,№ ПП-4006

3. Витина М. Д. Административно-правовое регулирование в сфере исполнения уголовных наказаний : материалы межвуз. круглого стола (Рязань, 23 апр. 2013

г.) / под общ. ред. Д.А. Гришина. - Рязань: Академия ФСИН России, 2013. -1,1 п.л.

4. Павлов И.Н. Дифференциация и индивидуализация исполнения наказаний при изменении условий отбывания наказания в виде лишения свободы // Уголовно-исполнительная система сегодня: взаимодействие пауки и практики: мат. Междупар. науч.-практ. конф. (Новокузнецк, 27-28 нояб. 2018 г.) / под ред. А.П. Полуэктова, А.Г. Антонова. - Новокузнецк: ФГОУ ВПО Кузбасский институт ФСИН России, 2008.

5. Постановления Президента Республики Узбекистан «О мерах по коренному совершенствованию деятельности органов внутренних дел в сфере исполнения наказаний, связанных с лишением свободы» от 11 августа 2017 г., № ПП-3200

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.