Научная статья на тему 'ТУШУНИКСИЗ “ТУШУНЧА”ЛАР'

ТУШУНИКСИЗ “ТУШУНЧА”ЛАР Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
14
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
оммавий маданият / ёт ғоя / ғоявий тарғибот / замонавий буржуа жамияти / mass culture / alien ideology / ideological propaganda / modern bourgeois society.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Насриддинов, Чори

Мақолада муаллиф мафкуравий, ғоявий тарғибот ишларида муҳим аҳамият касб этадиган «оммавий маданият» тушунчасига нисбатан ўзининг шахсий мулоҳазаларини баён этган булиб, бу нарса соҳага қизиқувчи ўқувчиларни бефарқ қолдирмайди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

"CONCEPTIONS" WITHOUT UNDERSTANDING

In the article, the author expressed his personal opinion on the concept of "mass culture", which is of great importance in ideological propaganda, which will impress readers interested in this area.

Текст научной работы на тему «ТУШУНИКСИЗ “ТУШУНЧА”ЛАР»

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(3), March, 2023

ТУШУНИКСИЗ "ТУШУНЧА"ЛАР

Чори Насриддинов

ЧОТКМБЮ Гуманитар фанлар кафедраси доценти

АННОТАЦИЯ

Мацолада муаллиф мафкуравий, гоявий таргибот ишларида мууим ауамият касб этадиган «оммавий маданият» тушунчасига нисбатан узининг шахсий мулоуазаларини баён этган булиб, бу нарса соуага цизицувчи уцувчиларни бефарц цолдирмайди.

Калит сузлар: оммавий маданият, ёт гоя, гоявий таргибот, замонавий буржуа жамияти

АННОТАЦИЯ

В статье автор высказал свое личное мнение о понятии «массовая культура», имеющем большое значение в идеологической пропаганде, что не оставит равнодушными читателей, интересующихся данной областью.

Ключевые слова: массовая культура, чужая идеалогия, идеологическая пропаганда, современное буржуазное общество.

ABSTRACT

In the article, the author expressed his personal opinion on the concept of "mass culture", which is of great importance in ideological propaganda, which will impress readers interested in this area.

Keywords: mass culture, alien ideology, ideological propaganda, modern bourgeois society.

КИРИШ

Хрзир нафакат соха мутахассислари, балки оддий инсонлар уртасидаги мулокотларда хам девиант, делинквент каби тушунчаларнинг тез - тез ишлатилаётганлигига гувох булишимиз мумкин. Шундай булса - да, бу тушунчалар англатадиган маъно - мохиятни яна бир бор эслатиш фойдадан холи эмас: девиант хулк - атвор жамиятда карор топган ахлокий меёрлардан, делинквентлик эса хукукий талаблар доирасидан четга чикиб, уларга зид харакатлар содир этилганлигини англатади. Инсоншунослик фанлари сохасида халигача очик колаётган бир муаммо биз суз юритмокчи булган масала билан боFлик. Куплаб мамлакатлардаги нуфузли илмий марказлар олимлари томонидан тизимли фундаментал тадкикотлар утказилганлигига карамай, бугунгача инсон рухиятининг бутун умри давомида кандай узгариши масаласи очиклигича колмокда. Гап маънавий камолот, айникса, ёшлар тарбияси хакида борар экан, шахс таркиб топиши жараёнининг психологик конуниятларини,

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(3), March, 2023

жумладан, ахлокий одатлар ва ишонч - эътикод таркиб топишининг конуниятларини билмай туриб т^ри тарбия бериш мумкин эмаслиги кундек равшан.1 ТyFри, инсон маълум бир тизимга солинган таъсуротлар билан бир каторда тартибсиз, стихияли вокеа - ходисалар махсули хам хисобланади. Лекин бу жойда хам ноаниклик мавжуд: улардан кай бири инсон хулк -атворига кучлирок таъсир этиши масаласига хануз ойдинлик киритилмаган.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Агар бир хаётий мисолни айтиб берсам, фикрим янаям тушунарли булади. Бир неча йил аввал нуфузли нашриётлардан бирининг мухаррири маънавий -маърифий мазмундаги китоб учун "оммавий маданият" мавзусида бирор нарса ёзиб беришимни сураб менга мурожаат килди. Мавзу хар куни куриб, эшитиб юрганимиз масалалар доирасида булгани учун хам рози булдим. "Бундан осони бор эканми!?" Одатан, ёзадиганларимни бир муддат хаёлимда пишитиб, зехниятимга жойлаб юрдим. Мулжалимдаги "хомашё" тайёр булгач эса, уларни KOFOЗга тушира бошладим. Айнан шу жараёнда фикрларим ва ёзганларим уртасида тушуниксиз зиддият пайдо булаётганлигини сезиб колдим. Гап шундаки, матнни тузаётганимда "оммавий маданият" тушунчасига узимча таъриф бермокчи булдим, бирок хар канча уринмайин, мантикли бирон нарса чикара олмадим. Шундан сунг, бу холни узимнинг билимсизлигимга йуйиб, "суяги шу ишда котган" хамкасабаларимга мурожаат килдим. Улар бунга жавобан нималар дейишмасин, барибир савол очиклигича колаверди - бу тушунчани мантикий бир шаклга солиш имкониятини тополмадим; улардан хам жуяли бир фикр чикмади, ва мен, табиийки, нашриёт мухаррирининг ишончини оклай олмадим.

Шундан сунг, менда миллий мафкурамизнинг бу мухим назарий тушунчасига нисбатан шубха пайдо булди. Агар чукуррок назар ташлайдиган булсак, маданият канчалик кенг ижтимоий - маънавий ходиса булмасин, у шаклан хам, мазмунан хам факатгина миллий ёки умуминсоний булиши мумкин, боринг ана, шахсий хам булсин, лекин хеч хам оммавий булолмайди!? Маданият уз табиатига кура объектив рухий - ижтимоий конуниятлар асосида шаклланади - уни кимнингдир хохиши билан, сунъий яратиш мумкин эмас! Агар масалага мана шу нуктаи назардан ёндашадиган булсак, "оммавий маданият" - тушунча эмас, суз бирикмаси булиши мумкин, чунки суз тушунчага айланиши учун, у ички мазмунга эга булиши, яъни, бирор мохиятни англатиши даркор; унинг ёнига яна бир сунъий ибора - "ёт FOя"ни хам куйиш мумкин. Чунки FOялар макбул - номакбул ёки тyFри - нотyFри булиши мумкин,

1Ш. Дустмухамедова. Ёш даврлари ва педагогик психология. Т. 2013 й. 8 - б.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(3), March, 2023

лекин хеч хам ёт булолмайди. Фикрим тушунарли булиши учун FOяга берилган илмий таърифлардан бирини келтираман: 'Тоя - инсон тафаккурида вужудга келадиган, ижтимоий характерга эга булган, рухиятга таъсир утказиб, жамият ва одамларни харакатга чорлайдиган, максад - муддао сари етаклайдиган кучли теран фикр. Гоялар гарчи тафаккурда пайдо булса - да, инсон ва жамият рухиятига, хатто, Fайри шуурий катламларга хам сингиб боради. Х,ар кандай FOянинг асосида билим ётади"2. Энди узингиз уйлаб куринг, ёт, яъни, бегона FOя булиши мумкинми? ТуFри, сиз билан менга кайсидир FOя - максад ёкмаслиги, унга кушилмаслигимиз, уни танкид килишимиз мумкин. Лекин уни узимизга ёт билиб, ундан куз юмолмаймиз-ку!?

Шундан сунг, камина узимдаги бу шубха - гумонларни таркатиш ёхуд унинг исботини топиш максадида сохага оид турли хил адабиётларни излаб топиб, урганишга харакат килдим. Мана, масалан, "Оммавий маданият" номли нитобда шундай фикрлар ёзилган экан: "Оммавий маданият куп киррали, сермаъно ходиса булиб, бизнинг давримизда уни урганишга баFишланган тадкикотлар куплигига карамай, унинг мохияти туFрисидаги саволга хали хам муайян жавоб берилмаган. Чиндан хам, ушбу масала билан шуFулланувчи тадкикотчилар оммавий маданият нима эканлиги хакида хозирга кадар маълум даражада бир хил маънога эга таърифни ишлаб чика олмаган булсалар, унинг мохияти ва асосий хусусиятлари борасидаги ягона фикр мохияти хакида гап юритиб булармиди!?"3Ана холос!?Демак бу муаммога факат мен дуч келмаган эканман - да! Ёки, советча тузумнинг охирги йилларида рус тилида чиккан яна бир жиддий китобда: "Оммавий маданият" замонавий буржуа жамиятига хос булиб, катъий бир колипга солинган маънавий кадриятларни яратишга хамда уларни оммавий ахборот воситалари оркали таркатишга хизмат килади"4деган маънисиз ва тумток таъриф берилган экан. Мен бундай мужмал изохлардан хеч нарсани била олмадим; аксинча, улар масалани баттар чигаллаштирди.

Эхтимол, бу гапларнинг маколамиз аввалида эслаганимиз ёшларнинг девиант ва делинквент хулк - атворига кандай таъсири бор, дейишингиз мумкин. Гап шундаки, тарбия сохасидаги ишларимизнинг муваффакияти унинг назарий асосини ташкил этувчи мафкуравий тушунчаларимизнинг канчалик хаётий эканлигига боFлик булади. Бир суз билан айтганда, агар фаолиятимизда сохта сиёсий ва мафкуравий колиплардан чикмас эканмиз, тарбия ишимизда силжиш булмайди. Масалан, шу мазмундаги деярли барча адабиётларда маънавиятимиздаги муаммолар, бузилишлар туFрисида гап борганда, хамиша

2 Фалсафа: комусий луFат. "Шарк" МНИУ, 2004 й. 484 бет.

3Ш. Гойибназаров. Т. Оммавий маданият. "Узбекистон", 2012 й. 7 - бет.

4Советский энциклопедический словарь. М. 1990 г. Ст. 780.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(3), March, 2023

бир овоздан "четдан кириб келаётган ёт FOялар" ва "оммавий маданият" хакида суз боради. АникроFи, барча айблар шу, узи аслида йук нарса, ходисаларга юкланади. Натижада тарбия ишидаги энг мухим шарт - тизимлилик бузилади. Биз эса, болаларимиз тарбиясига салбий таъсир курсатаётган хакикий иллатларни курмаймиз, натижада улар бартараф этилмай колади.

ХУЛОСА

"Оммавий маданият" ва "ёт FOя" каби сохта ибора - тушунчалар омманигина эмас, балки тарбия ишига масъул булган мутасадди ва мутахассис

- олимларни хам муаммоларнинг хакикий сабабларини излашдан чалFитиш билан тарбиявий, мафкуравий ишимизга зиён етказмокда. Бир суз билан айтганда, бу сингари сийка тушунчалар нодемократик, мустабид тузум хукмрон булган жамиятлардаги муаммоларни хаспушлаш, жамоатчиликнинг фикрини улардан чалFитиш учун хизмат килиб келган, ва афсуски, бу нарса жамиятимизда хануз давом этмокда. Сунгги йилларда мамлакатимиз ахолиси, айникса, ёшлар уртасида жиноятчиликнинг олдини олишга каратилган хукукий

- сиёсий мазмундаги куплаб чора - тадбирларнинг амалга оширилаётганлигига карамасдан бу салбий ходисалар сонининг ошиб бораётганлиги хам фикримизни исботлайди. ТуFри, агар психология фани конунлари нуктаи назаридан карайдиган булсак, инсон хулк - атворидаги девиант ва делинквент OFишларнинг сабаблари турлича булиши, уларнинг асосида хар хил мотивлар ётган булиши мумкин. Аммо такрор булсаям айтаман: бундай сохта мафкуравий FOялар муаммоларнинг асл сабабларини излаб топишимизга монелик килади, холос.

REFERENCES

1. Ш. Дустмухамедова. Ёш даврлари ва педагогик психология. Т. 2013 й. 8 - б.

2. Фалсафа: комусий луFат. "Шарк" МНИУ, 2004 й. 484 бет.

3. Ш. Гойибназаров. Т. Оммавий маданият. "Узбекистон", 2012 й. 7 - бет.

4. Советский энциклопедический словарь. М. 1990 г. Ст. 780.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.