Научная статья на тему 'ТУРЛИ МАЛАКАЛИ ГАНДБОЛЧИЛАРНИНГ ЧАҚҚОНЛИК СИФАТИ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ТАҲЛИЛИЙ ЎРГАНИШ'

ТУРЛИ МАЛАКАЛИ ГАНДБОЛЧИЛАРНИНГ ЧАҚҚОНЛИК СИФАТИ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ТАҲЛИЛИЙ ЎРГАНИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
21
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТУРЛИ МАЛАКАЛИ ГАНДБОЛЧИЛАРНИНГ ЧАҚҚОНЛИК СИФАТИ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ТАҲЛИЛИЙ ЎРГАНИШ»

Спорт машFулотлари: техника, тактика, усулият Техника, тактика и методика спортивной тренировки

истеъмол килинаётганидан ортиб кетади, мускул -ларгина эмас, балки бош миянинг асаб тукималари х,ам кислород билан етарли таъминланмайди. Бу эса спортчининг иш кобилятини камайтирмай куймайди.

Узок ёки урта узок масофаларни яхши нати-жалар билан утиш учун, спортчи нафас олиш ва юрак-кон томир системаларининг функционал имкониятини ошириш керак. Бунинг учун машгу-лот пайтида организмга купрок талаб куйиш ва х,аракат тезлигини ошириш натижасида кисло-родга булган талаб ортикрок булганда нисбатан туррунлик х,олатини саклаб колишига эришиш зарур. Бундай машгулотга аввало спортчи айни вактда бутун масофа охиригача камайтирмай ета оладиган тезликка нисбатан 3-4% ортикрок тез-ликда югуришни киритиш керак. Албатта, спортчи бундай тезлик билан мусобакада утиладиган масофанинг х,аммасини эмас, балки бир кисмини ута олади. Шунинг учун машгулотда тегишли орган ва системаларга кучлирок таъсир курсатиш учун, жадаллиги купрок, лекин давом этадиган вакти камрок ишни такрорламок керак. Бундай жадалрок ишнинг такрор таъсир эттириш методлари х,ар хил булиши мумкин.

Узгарувчан ва такрорий метод билан организмга юукори талаб куйиш асосида эришилган машк кургандан даражаси жадаллиги камрок иши узокрок ва осонрок бажара олишга имкон беради. Лекин факат икки метод билан урта масофага югурувчи махсус чидамлилигини тула ривож эт-тириб булмайди. У бошкача, тезрок суръат билан х,аракатланиши х,ам зарур. Карийб бутун масофа давомида туррун х,олат сакланиб колиши керак

УДК:(УДЖУ, UDC): 796.2:154.4:322

(албатта, маррага 100-200 м колганда тезланиш бундан мустаснодир). Бунинг учун машгулотда назорат тестларидан, яни мусобакадаги масофадан бир чорак ёки 5 дан бири кам масофани мусобака тезлигида юугуриб утиш усулларида фойдалани-лади. Кейин мусобакада керак буладиган тезлик югуриладиган масофанинг узоклиги секин-аста ортиб боради них,оят, чамалаб куришда мусобакадаги масофага етай деб колади, мусобакада эса тула босиб утилади.

Хулоса. Махсус чидамлиликни ривожланти-ришда кийинчиликларни енгиш учун иродали булишни, чарчок секин-аста ортиб бораётганда машкни давом эттира билишни урта масофага югурувчи учун мух,имдир.Шунинг учун машгулот-ларда урта масофага югурувчилар кросс югуриш машкларини киритиб борса, уларни жисмоний тайёргарлиги билан бир каторда функционал х,о-лати физиологик хусусиятлари шаклланиб махсус чидамлилик сифати такомиллашиб боради. Бу эса спортчиларни тайёрлашда узига хос ах,амият касб этиб, юкори спорт натижаларини курсатишни таъминлаб беришга замин яратади.

Адабиётлар:

1. Тер-Ованесян. И. Подготовка легкоатлета: современный взгляд. Терра-Спорт. Москва, 2000 год. «Библотека легкоатлета».

2. Ромашов А.В. Особенности развития двигательных способностей / Актуальные вопросы оптимизации тренировочного процесса в видах спорта: Межвуз сб. науч. Тр./под ред. Л.Ф.Кобзевой - Смоленск:СГИФК, 2001.

3. Смурыгина Л.В., Салихов М.С. Контроль физического развития и физической подготовленности студентов в процессе физического совершенствования. /педагогик таълим/ Ташкент 2003.

4. Тухтабоев Н.Т. Магистр.дис. Т; 2003й. 13-15 ёшли спортчиларни чидамлилигини тарбиялаш. 8,23бет.

5. Бондарчук А.П. Управление тренировочным процессом спортсменов высокого класса. - М.: Олимпия Пресс, 2007.

6. Шокиржонова К.Т. Шокиржонов Т.А. Енгил атлетикачиларнинг жисмоний сифатларини ривожлантиришнинг восита ва методлари. укув услубий кулланма УзДЖТИ. Т: 2014 й.

Муаллиф билан богланиш учун:

shukhrat.tulaganov@mail.ru

Доцент,

Ш.Ф. ТУЛАГАНОВ1

Катта ук,итувчи, А.Ш. МУМИНОВ1

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университета Чирчик, шах,ри, Узбекистон

ТУРЛИ МАЛАКАЛИ ГАНДБОЛЧИЛАРНИНГ ЧАВДОНЛИК СИФАТИ КУРСАТКИЧЛАРИНИ ТАХДИЛИЙ УРГАНИШ

Аннотация

Annotation

В статье раскрывается ловкость гандболистов, изучаемая с помощью специальных тестов. В ходе исследования была проанализирована вариативность измерения тренировочной нагрузки и показателей ловкости.

Ключевые слова: ловкость, спортивно-педагогическое мастерство, физическая культура, высшая лига, чемпионат Узбекистана.

Мазкур маколада гандболчиларнинг чакконлиги махсус тестлар ёрдамида текшириш оркали ур ганилган. Тадкикот давомида машгулот юкламалари улчови ва чакконлик кобилияти курсаткичлари узгариши тах,лил килинган.

Калит сузлари: чащонлик, спорт педагогик махрратини ошириш, жисмоний тайёргарлик, олий лига, Узбекистон чемпионати.

In this article, the agility of handball players is studied by testing them with special tests. In the course of the study, the variability of the measurement of training load and agility indicators was analyzed.

Key words: agility, sports and pedagogical skills, physical culture, the highest league, the championship of Uzbekistan.

Долзарблиги. Президентимиз Ш.Мирзиёев-нинг Олий Мажлисга Мурожаатномасида жами-ятда соглом турмуш тарзини карор топтириш,

жисмоний тарбия ва спортни янада оммалашти-риш долзарб вазифа эканлиги, спортни жадал ривожлантириш, халкаро мусобакаларда юксак на-

сч о сч

со та t о

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

см о см

го га

0

ю

1

тижаларга эришган спортчиларни рагбатлантириш ва куллаб-кувватлашга бундан буён хам катта ах,а-мият берилиши хамда ёш авлод орасида спортни оммалаштириш максадида энг чекка туманларда хам болалар ва усмирлар спорт мактаблари ташкил этилиши айтиб утилди [1].

Жисмоний тарбия ва спорт сохасининг асосий тармокларидан хисобланган спортнинг гандбол буйича махсус тадкикотлар олиб борган олимлар-нинг илмий тадкикотларидан ва мазкур сохага оид адабиётлар тахлили шуни курсатадики, жисмоний тарбия ва спорт мутахассислари касб махоратини ривожлантиришнинг мезонлари хам урганилга-нини куриш мумкин. Гандбол спорт тури буйича махсус тадкикотлар олиб борган олимлардан Акрамов Ж.А., Абдурахманов Ф.А., Павлов Ш.К., Шелягина И.Н., Игнатева У.Й., Сейтхалилов Й.А., Изаак Ф.А. ва бошкаларнинг ишларини укишимиз мумкин [2,3,4,].

Юкламалар организмдаги барча функционал тизимларнинг ривожланишига ижобий таъсир этади. Машгулотлар таъсирида, шунингдек, мусобакаларда шугулланувчиларнинг рухий фаолияти такомиллашади, тезлик реакцияси, чамалаш, ижодий фикр юритиш, чакконлик ва ташаббускорлик каби сифатлари ривожланади. Бунга сабаб эса спорт педагогик махоратини ошириш фани талабаларда спорт-педагогик махоратни шакллантиришга асос булади, балки уларда маънавий-ахлокий, интеллектуал ва умуминсоний хислатларни камол топишига туртки беради. Спорт педагогик махоратини ошириш машгулотларининг максад ва вазифа-лари талабаларда жисмоний тарбия ва спорт сохасига оид касбий-педагогик билим, малака ва куникмаларни мукаммал узлаштириш им-конини беради. Булажак кадрларни таълим муассасалари, БУСМлар, жисмоний тарбия ва спорт ташкилотларида зарур булган касбий, илмий-педагогик ва ташкилотчилик кобилият-ларини шакллантиради. Ушбу фанни мукаммал узлаштирилиши жойларда спорт машгулотлари, мусобакаларни ташкил килиш ва утказиш, спорт турларини янада оммавийлаштириш, малакали спорт захиралари ва махоратли спортчилар тайёрлаш самарадорлигини оширади. Хдр то-монлама жисмоний тайёргарлик - хозирги замон гандболида юкори натижаларни кулга киритиш учун асосдир [3,4,7].

Муаллифларнинг аксарияти, чакконлик-нинг асосий улчови (мезони)бу одам харакат фаолиятини тусатдан узгарган вазият талабига мослаштириш, шу билан бирга аник ва тез харакат кила билишдадир, деган фикрни илгари суришади. Бу сифатлар харакатлар малакасини эгаллашда, спорт фаолиятида харакатлар вази-фасини сифатли хал этишда, шу билан бирга ишлаб чикариш ва инсоннинг кундалик хаётида хам мухим ахамиятга эга [5,6].

Тадкикот максади. Гандболчиларнинг чакконлигини ривожлантириш хамда назорат

килиш оркали, берилаётган юкламаларни, кай даражада эканлигини махсус тестлар ёрдамида аниклаш ва тахлил килиш.

Тадкикотнинг вазифалари: Тадкикотимиз-нинг максадига эришишда биз куйидаги вази-фаларни белгилаб олдик.

1. Мавзуга оид илмий адабиётлар ва илмий маколаларни урганиш.

2. Машгулотларда кулланилаётган юкламаларни урганиш ва тахлил килиш.

3. Гандболчиларининг чакконлигини тестлар асосида бахолаш хамда тахлил килиш.

4. Биз тавсия этган машклар асосида машгу-лот утиш.

Тадкикотнинг объекти. Тадкикот ишлари-мизни 2020-2021 йиллар давомида олиб борилди. Унда Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университетининг "СКУФ" жамоаси гандболчи-ларидан 2 нафарини тажриба гурухи сифатида танлаб олдик хамда назорат гурухини, Узбекистон чемпионатининг олий лига мусобакаларида ишти-рок этувчи жамоалар Олмалик шахрининг "ОТМК" ва Тошкент шахридан "РИОЗМИ" жамоаларидан 2 тадан уйинчиларини назорат гурухи сифатида танлаб олдик. Танлаб олинган гандболчиларнинг барчаси турли малакадаги гандболчилар булиб уларнинг чакконлик сифати тайёргарликлари назорат килинди.

Тадкикот натижалари ва унинг мух,ока-маси. Утказилган тадкикот натижаларидан аникланган натижалар шуни эътироф этишга имкон бердики, турли малакали гандболчиларнинг жисмоний тайёргарлик хамда жисмоний ривожланиш ва айнан чакконлик тайёргарлик курсаткичларини аниклаш максадида педагогик тажриба текширувлари утказилди ва куйидаги назорат тестлари кулланилди.

1-жадвал

Турли малакадаги гандболчиларнинг чакконлигини бахолаш (тад^и^отдан олдин)

Жамоалар ва спорт унвонлари 30 м. масофа-га туп билан югуриш с. 30 с. мобайнида ше-рик билан бир-бирига тупни узатиш (марта) "4х10 метрга мок-кисимон югуриш" (сония) Комплекс машклар с.

"ОТМК" "СУ" И.Э 4,6 13 8,3 14,2

Т.Д 4,8 12 8,9 14,4

"СКУФ" "СУН" Т.Г 5,1 11 9,2 16,3

Х.Ж 4,9 10 9,3 15,9

"РИОЗМИ" "1-разряд" ЕС 5,2 12 8,5 15,1

Ф.А 4,8 13 8,6 14,6

Изо% СУ - спорт устаси, СУН - спорт усталигига номзод.

Албатта бизнинг тадкикотимизда иштирок этган назорат ва тажриба гурухлари таркибига кир-ган 4 боскич гандболчи талабаларнинг жисмоний тайёргарлиги, малакали гандболчилардан анча фаркли булиб, улар СПМО гандбол машгулоти шароитида шутулланувчи спортчилар тоифасига мансубдир. Лекин шундай булсада, биз талаба-лардан чакконлик жисмоний сифатлари ва уйин машкларини уз ичига олган. Педагогик тадкикот давомида кандай шаклланиши мумкин деган са-волга жавоб кайтаришга уриндик.

24 е-ша11: fan_sportga@uzdjtsu.uz № 1-2021

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

2-жадвал

Анаэроб имкониятларни ривожлантиришга йуналтирилган юкламанинг асосий хусусиятлари

Машгулот самарасининг йуналиши Машкларнинг давомийлиги Машкнинг шиддати Дам олиш оралиги Такрорланиш сони

Алактат 5-10 сония 90-100 % 2-3 дакика серия-лар оралигида 4-6 дакика Бир серияда 3-4 жами 5-6 серия

Лактат 0,5 - 2 дакика 85-95 % 2-3 дакика серия-лар оралигида 4-6 дакика Бир серияда 4-12 жами 4-10 серия

Укув-машгулотларининг самарадорлиги албатта кандай машгулотлар даврнинг турли боскичла-рида кандай, качон ва канча машкларнинг кулланишига боглик. Жисмоний тарбия фанида ва спорт амалиётида изланишларнинг маълум микдори машгулотларда машкларни тутри танлай олишга багишланганлиги тасодиф эмас. Уларнинг купчилигидан келиб чикадиган хулоса шундай: машгулотлардаги машкларнинг таъсир кулами мусобакавий машклар х,исобланади.

Махсус тайёргарлик боскичида айникса, мусобакалар даврида гандболчиларнинг машгу-лотларида уйин фаолиятига якинлаштирилган машкларнинг самара бериши бизнингча х,акикатга якин деб фикр юритилади.

Юкорида кайд этилган чакконликни такомил-лаштиришга каратилган фикр мулох,азалар ва та-лабаларнинг укув - машгулотларида олиб борилган 6 ойлик кузатувдан сунг гандболчилардан кайта тестлар кабул килинди.

3-жадвал

Турли малакадаги гандболчиларнинг ча^онлигини бздолаш (тад^и^отдан кейин)

Жамоалар ва спорт унвонлари 30 м. масофага туп билан югуриш с. 30 с. мобайнида шерик билан бир-бирига тупни узатиш (марта) "4х10 метрга моккисимон югуриш" (сония) Комплекс машклар с.

"ОТМК" "СУ" И.Э 4,5 13 8,2 14,3

Т.Д 4,7 13 8,7 14,4

"СКУФ" "СУН" Т.Г 4,6 14 83 13,9

Х.Ж 4,4 13 8,1 13,5

"РИОЗ-МИ" "1-раз-ряд" F.C 49 11 8,4 14,8

Ф.А 4,7 12 8,7 14,2

ИзоСУ - спорт устаси, СУН - спорт усталигига номзод.

Назорат ва тажриба гурух,лари учун функционал х,олат ва жисмоний ривожланишнинг муво-фиклиги биз киритган узгартиришлар оптимал, яъни макбул эканлигидан далолат беради.

Тажриба гурух,ида 30 метрга югуриш с, тадкикотдан олдин 5,1 сония булса тадкикотдан кейин 4,6 сонияни ташкил этиб усиш самарадорлиги 0,5 % ни ташкил килди. 30 сония мобайнида шерик билан бир-бирига тупни узатиш тести буйича тадкикотдан олдин 11 марта, тадкикотдан кейин 14 марта усиш суръати 3 мартани ташкил килди. 4Х10 метрга моккисимон югуриш тестида

тадкикотдан олдин 9,2 сония, тадкикотдан кейин 8,3 сонияни ташкил килган булса усиш самарадорлиги 0,9 сония натижа кайд этилди. Комплекс машклар тестига келсак, тадкикотдан олдин 16,3 сония, тадкикотдан кейин 13,9 сония булиб усиш самарадорлиги 2,9 сонияни ташкил килди.

Шундай килиб, талабаларнинг укув-машгу-лотларида кулланилаётган янгиликлар тез-корлик, чакконлик, тупга эгалик килиш тех-никаси курсаткичларининг усишига ёрдам берди. Тажриба гурух,идаги талабаларнинг функционал х,олати ва жисмоний ривожланиш курсаткичлари буйича х,ам назорат гурух,ини-кидан паст эмаслиги кузатилди. Демак, кул-ланилаётган тажриба таъсири гандболчилар техник мах,оратидаги биз текшираётган куп-гина курсаткичлар даражаси ортишига ёрдам беради. Бунда гандболчиларнинг бошка сифат курсаткичлари даражаси пасаймайди. Олин-ган янги маълумотлар амалдаги укув дастур-ларининг мазмуний таркибий кисмларини табакалаштириб бориш зарурлигини курсатди. Буларнинг х,аммаси гандболчиларнинг куп йиллик тайёргарлигини ташкил этишга бир катор янгича усулий ёндашувларни таклиф этиш ва синовдан утказиш имконини берди.

Хулоса. Гандболчиларнинг чакконли-гини такомиллаштириш, "чаккон х,аракат килиш" х,аракат вазифаларини тез ва тугри еча олиш учун, кучли тезкор, чидамли булиш ва мустах,кам иродали булиш талаб этилади. Малакали гандболчиларнинг чакконлигини ривожлантиришда асосан х,озирги талабларга жавоб берадиган восита ва усуллар оркали такомиллаштириш олдинга куйган максадга тезрок етишга имкон яратади. Педагогик тадкикот давомида натижалар улар борасида-ги хулосалар шугулланувчиларнинг чакконлик жисмоний сифатларини тайёрлаш амалиётга тадбик этилиши х,амда ноанъанавий усул ва уйин машкларини укув машгулотлар жара-ёнига жорий этиш малакали спортчиларни етиштиришда мух,им рол уйнайди.

Адабиётлар:

1. Ш.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси 2020 йил 29 декабр Тошкент.

2. Ш.К. Павлов, О.Х. Абдалимов, З.Е. Юсупова. "Гандбол назарияси ва услубияти" дарслик. Тошкент 2017й (214-216 б).

3. Ш.Ф. Тулаганов, М.М. Рахманова, Р.Р. Кариева. "Спорт ва харакатли уйинлар (ГАНДБОЛ). Дарслик. Тошкент - 2020 йил (182-184 б).

4. Павлов Ш.К., Исроилов Р.И., Абдалимов О.Х., Шелягина И.Н. "Спорт педагогик махоратини ошириш" (ГАНДБОЛ) У^ув ^улланма. Тошкент 2018 йил (178-179 б).

5. Керимов Ф.А. Спорт сохасидаги илмий тад^и^отлар. // дарслик Тошкент .: Зар-^алам - 2004 (141-142 б).

6. Саломов Р.С. Жисмоний тарбия назаряси ва услубияти. Дарслик. Т. (ИТО-ПРЕСС), 2014-йил (45-47 б).

7. Гончарова О.В. "Ёш спортчиларнинг жисмоний ^обилиятларини ривожлантириш", УзДЖТИ нашриёт - матбуот булими, 2005 й (67-69 б).

СМ

о

см

го та t

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

0 Q. W

1

с го

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.