Научная статья на тему 'Туризм хизматлари бозорида таълим туризми тушунчаси моҳияти ва уни ривожлантиришнинг хориж тажрибалари'

Туризм хизматлари бозорида таълим туризми тушунчаси моҳияти ва уни ривожлантиришнинг хориж тажрибалари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
198
44
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рынок туристические услуги / образовательный туризм / образовательные услуги / турагенты / туроператоры / программы / tourism services market / educational tourism / educational services / travel agents / tour operators / programs

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Саъдуллаева Г.

В данной статье рассматриваются и объясняются виды образовательного туризма. В то же время в качестве основы для исследования был выбран международный опыт

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article explores and explains the types of educational tourism. At the same time, international experience was chosen as the basis for the study

Текст научной работы на тему «Туризм хизматлари бозорида таълим туризми тушунчаси моҳияти ва уни ривожлантиришнинг хориж тажрибалари»

УУТ 334.7:338.465 Саъдуллаева Г.

ТУРИЗМ ХИЗМАТЛАРИ БОЗОРИДА ТАЪЛИМ ТУРИЗМИ ТУШУНЧАСИ

МО^ИЯТИ ВА УНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ХОРИЖ ТАЖРИБАЛАРИ

Саъдуллаева Г. - таянч докторант (Тошкент давлат иктисодиёт университети)

В данной статье рассматриваются и объясняются виды образовательного туризма. В то же время в качестве основы для исследования был выбран международный опыт.

Ключевые слова: рынок туристические услуги, образовательный туризм, образовательные услуги, турагенты, туроператоры, программы.

This article explores and explains the types of educational tourism. At the same time, international experience was chosen as the basis for the study.

Key words: tourism services market, educational tourism, educational services, travel agents, tour operators, programs

Туризм амалга оширилаётган саёхат максадига кура турли гурухларга ажратилади. Масалан, тадбиркорлар бизнес максадида саёхатга чиксалар бу - бизнес туризм хисобланади. Согломлаштириш, таълим, тарихий, диний, экотуризм ва бошкалар[1]. Тадкикотимиз давомида "таълим туризмига" тухталиб утамиз.

"Таълим туризми" ибораси одатда укиш максадида чет элга саёхдт тушунилади. Буюк Британияда укиш учун саёхат килаётган талабалар сони хар йили 28% га ошмокда. Саёхат бозори билан таккослаганда, бу денгиздан томчи. Бирок, ушбу бозорнинг йиллик айланмаси, мутахассисларнинг фикрига кура, 200 миллион евродан ошади. Шу сабабли ракобат кучайиб бормокда ва хар икки томон ушбу жараёнда уз улушини талаб килмокда. Истеъмолчи учун бу, шубхасиз, усиб бораётган агентликлар ва уларнинг нархлари буйича таклифларни танлаш имкониятини англатади.

Чет давлатлар тажрибаларини урганар эканмиз, хар бир давлатнинг таълим борасида самарага эришуви турли усулларда амалга ошганини куришимиз мумкин. Масалан, А^Ш асосий эътиборни рекламага каратади. Дунё буйича рекламага килинган харажатнинг 57% и А^Ш га тугри келади. Европа ёндашуви эса хизмат курсатишдир. Японлар таълимда замонавий технологияларни жорий этиш мухим деб хисоблашади [2].

Турагентликлар уртасида энг кизгин ракобат бу - "Тил урганиш" дастурларидир. Бу чет давлатларга тил урганиш максадида саёхат хизматларини назарда тутади. Малта давлати киришнинг соддалиги ва укишнинг арзонлиги туфайли (айникса инглиз тилида сузлашадиган бошка мамлакатлар билан солиштирганда) жуда машхур мамлакат хисобланади. Умуман олганда, таклиф килинаётган тил дастурларини уч гурухга булиш мумкин: UP market - яхши жихозланган, киммат ёзги мактаблар. Нархларининг кимматлиги туфайли турфирмалар хар доим хам бундай мактаблар билан ишламайди, ва албатта, мактаблар хам синалмаган хамкорлар билан келишув тузмайдилар. Кейинги уринда Middle market туради. Нархлари уртача. Бу ерда хар кандай нарсани топишингиз мумкин: "каттик" инглиз укув муассасаларидан тортиб Финландиянинг "давлат мактаблари" да укишгача. Охиргиси Low market - нисбатан арзон дастурлар. Ушбу сегментда сиз жуда эхтиёт булишингиз керак: сайёхлик агентликлари баъзан халкаро ташкилотларда аккредитациядан утмаган мактабларни ёки рус тилида сузлашадиган гурухларда укишни таклиф килишади.

Халкаро таълим бозорида ракобат кураши асосан Гарбий Европа, Шимолий Америка, Австралия ва Япония уртасида кечмокда. Бу давлатларга барча хорижий талабаларнинг 80% кисми тугри келади. Буларнинг ичида А^Ш етакчи сифатида тан олинган. Америка таълим муассасалари хорижий талабалардан, А^Ш давлати томонидан уларга сарфланган харажатлардан 15 марта купрок фойда олади.

Ракобат курашида Европа Иттифоки мустахкам иккинчи уринда боради. Унинг пухта ишланган дастури таълим хизматларида усишни таъминламокда. Сунгги ун йилда хориж талабалар кабулини уч мартага оширишга эришди. Британча таълим тизими турт асосий тамойилни уз ичига олади, булар: очиклик, бизнес билан узаро алока, мослашувчан таълим схемаси ва доимий сифат назорати [3].

Охирги йилларда халкаро ракобат курашида Россиянинг урни сезиларли пасаймокда. Мутахассисларга бунга сабаб килиб, техника, технологияларнинг эскириши ва бир томонлама иктисодиёт деб таъкидлашмокда.

Гарб давлатларининг таълим хизматлари бозоридан фойдани оширишга каратилган яна бир харакати бу - "таълим олиш бир умрга" шиорини яратиш булган. Бунинг максади таълим узлуксизлигини таъминлашдир. Одамларни олий таълимдан ташкари кушимча билимларни эгаллашга чорлаш. Булар турли курслар, тил марказлари, мутахассислик марказлари, иккинчи таълим, янги мутахассисликлар ва бошкалар.

2004-2010 йилларда иктисодий ривожланган давлатларда демографик пасайиш кузатилди. Бу таълимда инкироз аломатларини келтириб чикарди. Шу туфайли гарбий университетлар маркетинг сиёсатини ишлаб чикишади. Масалан, демографик пасайиш холатида А^Ш ва Канада 2004-2010 йилларда куйидаги маркетинг чораларини куллашди:

a) Таълим истеъмолчиларини рагбатлантириш, стипендияларни ошириш, турли молиявий ёрдамлар бериш ва бошкалар.

b) Маркетинг стратегиясини узгартириш.

c) Ички талабалар миграциясини кучайтириш (бир штатдан бошкасига).

d) Катта ёшдаги талабалар ва кам таъминланган оилаларни жалб килиш.

Жанубий Австралияда бу холатдан (2007-2010 йй.) хорижий талабаларни жалб килиш сиёсати билан чикишган булса, Японияда кескин демографик пасайиш (2009 йилда) даврида куйидаги маркетинг чоралари курилди:

a) Маркетинг ривожланиш стратегиясини ишлаб чикиш учун мутахассисларни жалб килиш.

b) Маркетинг булимларини кайта ташкил килиш.

c) Талабалар шахарчасини ташкил килиш ва ёрдамга мухтож талабаларни турар жой билан таъминлаш.

d) Давлат хомийлигида талабаларга молиявий ёрдам курсатиш.

Таълим саёхатлари саёхатлар пайтида сайёхлар дам олишини укиш билан уйгунлаштирадиган жуда кенг таркалган туризм тури хисобланади. Таълим туризмининг учта йуналиши ёки учта бозори мавжуд:

• тилларни урганиш сафари;

• спорт ва укув сафарлари;

• касбий тайёргарлик.

Чет тилларини урганиш буйича саёхатлар турли ёшдаги мижозлар орасида жуда машхур - болалар ва уларнинг ота-оналаридан бошлаб, тил урганишни осонлаштириш учун саёхатлар сотиб олганлар ва турли музокаралар учун огзаки ишбилармонлик тилига кизикадиган тадбиркорларгача. Тил дастурлари болалар учун 5 ёшдан мулжалланган. Аммо бундай ёш болалар учун таклифлар хали куп талабга эга эмас, аммо 10-17 ёшли мактаб укувчиларини юборадиган ота-оналар купрок истак билан укишга юборилади. Ёш буйича тил турларининг градацияси куйидагича: мактаб укувчилари, талабалар, катталар (улар умумий окимининг 10 фоизи).

Тил урганилаётган мамлакатда дам олиш ва туризм билан уйгунлашув жуда яхши самара беради. Бундай саёхдтлар асосан миллий тиллар дунёда энг кенг таркалган мамлакатларда - Англия, А^Ш, Франция, Испания, Германия, Италия, Португалияда ташкил этилади. Албатта, истиснолар мавжуд, чунки инглиз тилини Ирландия, Малта ва бошка давлатларда хам муваффакиятли урганиш мумкин. Тил курслари куйидагилар булиши

мумкин: интенсив ва умумий (стандарт); бизнес курслари, халкаро имтихонларга тайёргарлик; таътил курслари (тил урганиш билан уйин-кулги комбинацияси); якка ва гурухда машк килиш; университетга киришга каратилган академик курслар [4].

Тилларни укитиш саёхатлари индивидуал ва гурухли булиши мумкин (купинча бу бизнес тиллари гурухлари, мактаб укувчилари гурухлари). Таълим саёхатларининг асосий дастурлари таълим ва диккатга сазовор жойлардир. Баъзи холларда, шунингдек, спорт дастурлари мавжуд (асосан ёшлар сафарларида). Укув дастурлари - укув хоналарида, тил лабораторияларида махсус тил курслари сифатида утказилади. Тил дарслари турли даражаларда утказилиши мумкин: янги бошланувчилар учун, култиваторлар учун ва бошкалар. Барча дастурларда кунига 2-4 синф соатлари (45 дакика) чет тили дарслари мавжуд. Куннинг биринчи ярми чет тилини урганишга багишланган, куннинг иккинчи ярми уйин-кулги, хордик чикариш, спорт ва экскурсиялар учун мулжалланган. Шунингдек, интенсив тилларни урганиш сафари хафтада 20-30 соатлик дастур билан таклиф этилади. Экскурсия ва укув дастурлари ташриф буюрадиган мамлакатнинг маданияти ва диккатга сазовор жойларини, унинг тарихи ва адабиётини урганишни уз ичига олади. Таълимнинг бир шакли театрларга ташриф буюриш булиши мумкин [5].

Туристларни тил урганиш турларига жойлаштириш турли хил булиши мумкин: мехмонхоналар, коллеж ётокхоналари ва хаттоки лагер жойлари. Бирок, индивидуал сайёхлар учун энг куп афзал курилган нарса махаллий ахолининг оилаларига жойлаштиришдир. Бу "мажбурий" сухбат амалиётини, шунингдек "миллат рухига киришни" таъминлайди. Бундан ташкари, оилаларда яшаш купинча мехмонхоналарга караганда арзонрок. Агар суралса, катта болалар узлари яшайдиган оилага уй ёрдамини курсатишади, шундан кейин уй-жой хаки деярли бекор килинади. Уй кулайрок ва хатто хавфсизрок, айникса ёш болалар учун. Энг мухими, тилни такомиллаштириш нуктаи назаридан самаралирок, чунки талаба урганилаётган тилда нафакат мактабда, балки оилада хам мулокот килиши керак. Талабалар яшайдиган оилаларни танлашга алохида эътибор берилади. Туроператор туристларни жойлаштириш учун оилалар билан махсус шартномалар тузади, унга кура оила туристларга алохида хона ва нонушта (баъзи холларда кечки овкат) беради. Оилаларда яшайдиган болалар махсус менежерлар томонидан назорат килинади. Одатда бу оилалар туроператорлар билан бир йилдан купрок вакт давомида хамкорлик килиб келадилар ва болаларни кабул килишда яхши обру ва тажрибага эга. Талабаларни оилада иккита тилда, энг аввало турли мамлакатлардан, тил алокаларини рагбатлантириш учун жойлаштириш тавсия этилади (урганилаётган тилда мулокот килишни талаб киладиган шарт-шароитларни яратиш).

АДАБИЁТЛАР

1. Пономарева Т. В. Образовательный туризм: сущность, цели и основные сегменты потребителей. Проблемы современной экономики: материалы IV Междунар. науч. конф. (г. Челябинск, февраль 2015 г.).

2. В.А.Алексунина. Маркетинг в отраслях и сферах деятельности. Учебник /под.ред. М.: Издательского-торговая корпорация "Дашков и К", 2005.

3. Абабков Ю.Н., Абабкова М.Ю. Маркетинг в социальной сфере. Учебное пособие. СПб.: Изд-во СПбГАСЭ, 2005.

4. Литвинова Н.П. Маркетинг образовательних услуг. СПб., 2002.

5. "Маркетинг образовательных услуг". Материалы науч. конференции (г.Нахабино, май 2010 г.).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.