Научная статья на тему 'ТУРИСТИК-МЕҲМОНХОНА МАЖМУАЛАРИДА ДАРОМАДАЛР ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

ТУРИСТИК-МЕҲМОНХОНА МАЖМУАЛАРИДА ДАРОМАДАЛР ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
37
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ДАРОМАД / ҲИСОБ / ТУРИСТИК-МЕҲМОНХОНА МАЖМУАЛАРИ / ХИЗМАТ / АСОСИЙ ФАОЛИЯТ ДАРОМАДИ

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Худайбердиев Н.У.

Мақолада туристик-меҳмонхона мажмуаларида даромадлар ҳисобини такомиллаштириш баён қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVEMENT OF INCOME ACCOUNT IN TOURISM AND HOTEL

The article describes the improvement of revenue accounting in tourist and hotel complexes.

Текст научной работы на тему «ТУРИСТИК-МЕҲМОНХОНА МАЖМУАЛАРИДА ДАРОМАДАЛР ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

Худайбердиев Н. У.

доценти СамИСИ

ТУРИСТИК-МЕХМОНХОНА МАЖМУАЛАРИДА ДАРОМАДАЛР ХИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Аннотация: Мацолада туристик-меумонхона мажмуаларида даромадлар уисобини такомиллаштириш баён цилинган.

Калит сузлар:даромад, уисоб, туристик-меумонхона мажмуалари, хизмат,асосий фаолият даромади.

Xudayberdiev N. U. associate professors SamlSI

IMPROVEMENT OF INCOME ACCOUNT IN TOURISM AND HOTEL

Annotation: The article describes the improvement of revenue accounting in tourist and hotel complexes.

Keywords: income, account, tourist-hotel complexes, service, main activity income.

Туристик-мехмонхона мажмуалари умумхужалик фаолиятининг хилма-хиллиги, уларнинг хар бирини узига хос жараёнлардан ташкил топиши ушбу субъектларда даромадларни шаклланишида узига хос жихатлар мавжудлигидан дарак беради. Бирок, хозирги кунда республикамизда чоп этилган адабиётларда туристик-мехмонхона мажмуаларида даромадларнинг таснифи, тавсифи, таркиби, тан олиниши, улчаниши, хисоб ва хисоботда акс эттирилиши етарлича уз аксини топмаган. Шунингдек, ушбу субъектлар даромадларини хисобга олишнинг методологик жихатлари бухгалтерия хисобига оид меъерий-хукукий хужжатларда хам махсус белгиланмаган. Буларнинг барчаси туристик-мехмонхона мажмуалари амалиётида олинаётган даромадларни у ёки бу фаолият турлари таркибига киритишда хамда аник хисобот даврлари хисоботида акс эттиришда, мос равишда, уларни хисобот даврлари буйича солик солиш объекти сифатида шакллантиришда ва соликка тортишда айрим чалкашликларга сабаб булмокда. Бундай чалкашликлар хамда муаммоларни республикамизда фаолият юритаётган куплаб туристик -мехмонхон мажмуалари амалиётида учратиш мумкин. Шу боис хам, турли чалкашликларга олиб келувчи холатларнинг олдини олиш, шунингдек даромадларнинг яхлит таснифий ва тавсифий асосларини яратиш, мос равишда улар хисобини яхлит методологик тартиб асосида олиб

борилишини таъминлаш учун амалдаги меъёрий хужжатларни янада хам такомиллаштириш зарур.

Туризм сохаси ва мехмонхона бизнеси субъектларида асосий фаолият турларидан олинган даромадларга уларга давлат статистика органи томонидан белгиланган тармок кодларига мос келадиган хамда уларнинг уставида асосий фаолият турлари сифатида курсатилган одатий тусдаги фаолият турларидан олинган даромадларни, асосий булмаган фаолият турларидан олинган даромадларга эса одатий булмаган фаолият турларидан, яъни молиявий фаолият ва инвестиция фаолиятидан олинган даромадларни киритиш лозим. Х,ар иккала гурухга кирувчи даромадларнинг аник турларини, фикримизча, куйидагича белгилаш максадга мувофик (1 -расмга каран г).

Туристик-мехмонхона мажмуалари даромадларн

I

Асосий фаолият турларидан даромадлар

Асосий булмаган фаолият турларидан даромадлар

Турмах.сулотнин сотишдан даромад Мехмонхона хизматларидан

даромад Чакана еавдодан даромад Умумий овкатлан гпришдан даромад Воситачилик фаолиятидан даромад Транспорт хизматларидан даромад Жорий ижарадан даромад Ьашка хизматлардан даромад

• Фон:? куринишидаги даромадлар

• Роялти куринишидаги даромадлар

• Валюта курслари фаркларидан даромадлар

• Дивиденд куринишидаги даромадлар

• Бегараз олинган мол-мулк

• Цимматли когозларни кайта бахолашдан олинган даромадлар

• Асосий булмаган фаолияга оид бошка даромадлар

1-расм. Туристик-ме^монхона мажмуалари даромадларининг таркиби

Туризм сохаси ва мехмонхона бизнеси субъектлари асосий фаолияти турларига киритиладиган хизмат турлари ва улардан олинадиган даромадларнинг аник макомини, шунингдек мос равишда бу даромадларни тасдикловчи ва уларга гувохлик берувчи бошлаетич хужжатлар тизимини катъий белгилаш лозим, деб хисоблаймиз.

Туристик хизматлар бозорида турпакет (ваучер)лар буйича даромадларни боскичма-боскич тан олиш усулида олинган даромад суммаси томонлар уртасида тузилган шартнома шартига кура куйидаги иккита метод асосида топилиши мумкин.

1-метод - турпакет (ваучер) кийматининг уртача бир кунлик кийматини хисобот даврида хакикатда курсатилган хизматлар кунлари сонига купайтириш оркали топиш методи. Ушбу методда хисобот даврига туFри келадиган даромад суммасини (Дс) хисоблаб топишнинг арифметик курилмасини куйидаги формула куринишида ифодалаш мумкин:

Дс = Кд * ^к (1)

Кд =ТЩ : Тк (2)

Бу ерда: ТП^ -турпакет (ваучер)нинг киймати; Кд - турпакет буйича уртача бир кунлик даромад; Тк - турпакет буйича жами хизмат кунлари сони; Х,к - хисобот даврида хакикатда курсатилган хизмат кунлари сони.

2-метод - турпакет (ваучер) кийматининг бажарилиш фоизи методи. Ушбу методда хисобот даврига туFри келадиган даромад суммасини (Дс) хдсоблаб топишнинг арифметик курилмасини куйидаги формула куринишида ифодалаш мумкин:

Дс = ТЩ * Ф (3)

Кд*Х,к

Ф =----------------*100% (4)

ТЩ

Бу ерда: Ф - даромадларнинг хисобот даврига т^ри келадиган хиссаси (%).

Даромадларни хисобот даврлари буйича боскичма-боскич хисоб-китоб килишнинг юкорида тавсифи келтирилган иккита методини мехмонхона хизматлари буйича хам улар бир даврда бошланиб, иккинчи даврда тугатилганда куллаш мумкин. Бунда жами мехмонхона хизматларига туFри келадиган даромад хамда жами хизмат кунлари сони мехмонхона ва мижоз уртасида тузилган шартнома асосида, шунингдек 100 фоиз микдорида туланган бунакни тасдикловчи хужжатлар асосида топилади. Фикримизча, мехмонхона хизматлари буйича хисобот даврига туFри келувчи даромадларни хам юкорида келтирилган формулалар буйича махсус хисоб-китоблар асосида тан олиш ва хисоботга киритиш максадга мувофикдир.

Даромадларни сарфланган харажатларга караб тан олиш усулида хисобот даврига туFри келувчи даромадни хисоб китоб-килиш услубияти уз ичига маълум кетма кетликда бажариладиган амалларни олади. Ушбу амаллар, жумладан куйидагилардан иборат.

Биринчидан, хисобот даврида хакикатда килинган харажатларнинг (Хх) жами турпакет (ваучер) таннархига (ТПт) булиш хам 100 фоизга купайтириш оркали курсатилган хизматларнинг тугалланиш фоизи (Тф) топилади, яъни:

Х*

Тф =------------- X 100 % (5)

ТПт

Иккинчидан, жами турпакет (ваучер) кийматини (ТПк) тугалланиш фоизига (Тф) купайтириш ва 100 фоизга булиш оркали хисобот даврига

туFри келадиган хизматлардан олинган даромаднинг суммаси (Дс) топилади, яъни:

Дс = ТПк; * Тф / 100 % (6)

Республикамизда чоп этилган адабиётларда туристик-мехмонхона мажмуаларида даромадларнинг таснифи, тавсифи, таркиби, тан олиниши, улчаниши, хисоб ва хисоботда акс эттирилиши етарлича уз аксини топмаган. Шунингдек, ушбу субъектлар даромадларини хисобга олишнинг методологик жихатлари бухгалтерия хисобига оид меъерий-хукукий хужжатларда хам махсус белгиланмаган. Буларнинг барчаси туристик-мехмонхона мажмуалари амалиётида олинаётган даромадларни у ёки бу фаолият турлари таркибига киритишда хамда аник хисобот даврлари хисоботида акс эттиришда, мос равишда, уларни хисобот даврлари буйича солик солиш объекти сифатида шакллантиришда ва соликка тортишда айрим чалкашликларга сабаб булмокда. Шу боис хам, турли чалкашликларга олиб келувчи холатларнинг олдини олиш, шунингдек даромадларнинг яхлит таснифий ва тавсифий асосларини яратиш, мос равишда улар хисобини яхлит методологик тартиб асосида олиб борилишини таъминлаш учун амалдаги меъёрий хужжатларни янада хам такомиллаштириш зарур.

Туристик-мехмонхона мажмуалари даромадларини улар фаолиятининг турларига кура иккита гурухга ажратиш максадга мувофик. Булар: (1) асосий фаолият турларидан олинган даромадлар; (2) асосий булмаган фаолият турларидан олинган даромадлар. Туризм сохаси ва мехмонхона бизнеси субъектларида 1-гурухга уларга давлат статистика органи томонидан белгиланган тармок кодларига мос келадиган хамда уларнинг уставида асосий фаолият турлари сифатида курсатилган одатий тусдаги фаолият турларидан олинган даромадларни, 2-гурухга эса одатий булмаган фаолият турларидан, яъни молиявий фаолият ва инвестиция фаолиятидан олинган даромадларни киритиш лозим. Ишда ушбу гурухларга кирувчи даромадларнинг аник турлари белгиланди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Абдрасулова Ж. Бухгалтерский учет в туризме и гостиничном бизнесе.Учебно-практическое пособие. Караганда, 2005.с - 108.

2. Быстров С.А., Воронцова М.Г. Туризм: макроэкономика и микроэкономика. - СПб.: «Издательский дом Герда», 2008. - 464 с.

3. Пардаев М.К,., Атабаев Р. Туристик ресурсларни тахлил килиш ва бахолаш. Маърузалар курси. Сам ИСИ, 2006. - 86 б

4. Уразов К.Б. Бухгалтерия хисоби ва аудит. 2-кисм.- Самарканд, СамКИ, 2004. -232 б

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.