Научная статья на тему 'Турабоев Қуруқ ва иссиқ иқлим шароитида биноларни лойиҳалаш'

Турабоев Қуруқ ва иссиқ иқлим шароитида биноларни лойиҳалаш Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
1
0
Читать
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Калит сўзлар: бино / иқлим / радиация / инсоляция / ёруғлик.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — М Набиев, Д Абдуахатова, О Турабоев

Аннотация Қуруқ иссиқ иқлим шароитида қурилиш майдонини танлаш, биноларни жойлаштириш, ортиқча исиб кетишдан сақлаш усуллари тавсия қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
Предварительный просмотр
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Турабоев Қуруқ ва иссиқ иқлим шароитида биноларни лойиҳалаш»

АУТОМОВ^ YO'LLARIDAGI INNOVATSЮN TEXNOLOGIYALAR УА TADQIQOTLAR

ЦУРУЦ ВА ИССЩ ЩЛИМ ШАРОИТИДА БИНОЛАРНИ ЛОЙЩАЛАШ

доц. Набиев М, маг. Абдуахатова Д, Турабоев О , Фаргона политехника институты

Аннотация Куруц иссиц ицлим шароитида цурилиш майдонини танлаш, биноларни жойлаштириш, ортицча исиб кетишдан сацлаш усуллари тавсия цилинади.

Калит сузлар: бино, ицлим, радиация, инсоляция, ёруглик.

Марказий Осиё ва унинг худудидаги Узбекистан Республикаси шимолий кенгликнинг 35 ва 45° оралигида жойлашган булиб, ута континентал иклими билан тавсифланади. Куп микдордаги куёш радиацияси юкори даражадаги хароратни юзага келтиради - йил асосан ута иссик, узок ёз ва киска сову; кишдан иборат булади. Иссик ва курук иклим дейилганда шу худудга хос метерологик хусусиятлар, яъни узок чузиладиган ута иссик ёз (1 йилда 100 кундан ортик), хавонинг юкори харорати (абсолют минимал 40° ва ундан ортик, уртача намлига ёз ойларида 50-55%), сутка давомида хаво харорати ва намлигининг кескин узгариши (тун ва кунда), очик, тупрок юзасининг кучли даврий киздирилиши ва куёш радиацияси хамда курук шамолнинг курилиш тузилмаларига жиддий таъсир этиши каби иклим шароити тушунилади.

Бино хоналари ичига тушадиган куёш нурлари хона ёруглигини ошириб, унинг ичидаги кишилар рухиятига ижобий таъсир этади ва узига хос бактерицид омилга айланади. Шу билан бир каторда куёш радиацияси таъсирида бино ташки томондан нурланиб, ичкарисига ортикча иссиклик утказади. Бино хоналари ва унинг ичидаги кишиларни ортикча иссикликдан химоя килиш учун куйидагиларни асослаш талаб этилади: курилиш килинадиган майдонни танлаш ва бинони унга жойлаштириш усуллари; участкани кукаламзорлаштириш ва сув билан таъминлаш; бино шакли ва туриши (олди, оркаси), хоналарнинг жойлашиши, табиий шамоллатишни таъминланиши; мос келадиган курилиш материаллари ва бино атрофини уровчи тузилмаларлар, куёшдан тусувчи мосламалар ва хоналарда сунъий микро-шароит яратувчи механик воситалар куллаш хоналарда сунъий микроиклим булишини таъминлайди. Микроиклим шароитлари шахар курилиши таркибига жиддий таъсир утказади, шахар худудининг композицион шакли, унинг меъморий киёфасига хос хусусиятларни белгилайди.

^урук ва иссик иклим шароитида шахар таркибининг режалаштирилиши ёпик ва чизикли шаклда булади. Ёпик шаклдаги таркиб марказий шахарларга хос булиб, марказдан радиал - халка йуналишидаги шаклда режалаштирилади. Чизикли таркибдаги шахар ук чизигидаги йул буйича узун давомли шаклда режалаштиради. ). Шахар функционал минтакалари булиниши куйидагича: шахар маркази, селитеб, саноат, коммунал-омбор, транспорт, санитар-химоялаш ва парк. Бундай таркиб курук ва иссик иклимнинг ёпик шаклига хос композициядир. ^урук ва иссик иклим учун ёпик шаклдаги шахар таркибининг танланиши тарихан уралган ховли пайдо булган даврлардан бошланган ва (атрофи куёшдан галерея билан тусилган ховли ичкариси соя остида булиб, бино деворлари куёш нуридан химояланган; уртада сув манбаси булиб, яшил усимликлар иссик кун давомида ховли худудига салкинлик ва нам бериб туради) кейинчалик миллий анъанага айланди (1 -расм)

Иссик ва курук иклим худудидаги замонавий шахар худудининг шаклланиш жараёни турар-жой комплексларининг шундай композициясини яратмокдаки, унда яшаш хоналарини ураб турган мухит бевосита турар-жой хоналарининг давомини ташкил этади.

TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI

https://tadqiqottaraqqiyot.uz/

2-jild, 6-son, 2024

AVTOMOBIL YOLLARIDAGI INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR VA TADQIQOTLAR

1-расм. Биноларни ортикча исиб кетишдан саклаш усуллари тавсия килинган режалаш элементлари: а - аксарий шамоллар йуналишига нисбатан биноларни жойлаштириш режаси; б - аксарий шамоллар йуналиши буйлаб очик бушликли турар-жой комплексларининг юкорига караб зинали жойлаштириш; в - биноларни паст босим худудида зарурий узилишни хисобга олиб жойлаштириш: г - кукаламзор усимликларнинг бино аэрациясига таъсир килиши; д - хаво окимини совутиш учун

бино ёнида курилган сув ховузи.

Шахар курилишининг бу хусусияти иссик иклим шароитидаги курилишларнинг миллий ва анъанавий усулларининг ифодасини курсатмокда. Шунинг учун иссик иклимдаги худудлар учун лойихада куча ва майдонларнинг куёш нурларидан химоя килиш чораларини хисобга олиш зарур. Бу куча ва майдонларни кукаламзорлаштириш, табиий ёруглик режими ва самарали аэрация ташкил этишни талаб килади (1-расм).

Иссик иклим шароитида кучалар тармоклари шундай курилиши лозимки, улар шамол йулаклари ташкил килсин, хаво аэрацияси учун хамда сув каналларига кулай имконият яратсин.

Шахардаги иморатлар композициясининг куркамлигини белгилайдиган шартлардан бири унинг умумий силуэти хисобланади. Силуэт шундай яратилган булсинки, ундаги баланд паст бинолар бир-бирига контраст ташкил этсин ва горизонтал буйлаб шахар рельефи хусусиятларидан оптимал фойдаланган холда айрим курилишларга акцент берилиб, шахдр курилиши учун умумий доминант (асосий) тузиш лозим булсин.

Турар-жой хоналари, мехмонхона хоналари, ётокхоналар, болалар муассасалари ва ховлидаги болалар майдончалари кабиларда куз ва бахор тун-кун тенглашган даврда энг кам нурланиш микдори 3 соатга тенг булади.

Зарурий инсоляция микдорини таъминлаш биноларни салкинлаштиришни мувофиклаштириш, ховлидаги кушни бинолар куёшни тусиши холатларини хисобга олиш чоралари билан амалга оширилади.

Хоналари бир томонга караган биноларни (чекланган ориентирли бинолар) куришда хоналари факат шимол томонга карайдиган булса уфкка нисбатан 310 дан 50° гача бурилишда куришга рухсат берилмайди. Зарурий инсоляция бундай биноларда меридионал усулда таъминланади.

Хоналари икки томонга карайдиган биноларда (йуналтириши чекланмаган бинолар - кенг бинолар) инсоляция шартлари хоналарнинг жойлашиш тартибидан катъий холда бажарилган булади.

TADQIQOT VА TАRAQQIYOTНЫЛ JURNАLI 2-рМ, 6^оп, 2024

https://tadqiqottaraqqiyot.uz/

АУТОМОВ^ YO'LLARIDAGI INNOVATSЮN TEXNOLOGIYALAR УА TADQIQOTLAR

Йуналиши чекланган биноларда (хоналарининг бир кисми факат бир томонга караган, иккинчи кисми - икки томонлама жойлашган) меридионал ва кенг (куёшга караган бир томонлама хоналар) шаклда жойлаштирилиши мумкин.

Турар-жой хоналарининг жойлаштирилишини танлашда жанубий-шарк томонга каратиш тавсия килинади. Шарк, жануб ва жанубий- шарк йуналиши болалар муассасалари ва мактаблар учун тавсия килинади. Бундай мулжал (ориентация) инсоляция талабларини бажариш хамда бинони куёш радиацияси натижасида ортикча исиб кетишидан саклайди.

Жанубий районларда ортикча иссикликдан сакланиш учун уфкнинг жанубий-гарб сектори томонига (200 дан 290° гача) турар-жой хоналари ва болалар муассасалари ва мактабларнинг бир томонлама каратиб куришга рухсат берилмайди.

Иссик иклимдаги жойларнинг хусусияти шундан иборатки, уртача иклимдаги жойларга нисбатан уларда осмон ёруглиги 3-4 марта ортик булади. Мана шу хусусиятни хисобга олиб, бу жойларда интерьерда чукур хоналарни жойлаштирган маъкул, хамда ойна баландлигини кискартириш хисобига ёругликни камайтиришга эришиши мумкин.

Ортикча исиб кетишдан сакланиш учун махсус ойнадан фойдаланиш тавсия этилади: шишапакет, шишаблок ва ёругликни таркатадиган, кайтарадиган ойналардан.

Юкорида курсатилган куёш иссиклигидан саклаш чораларидан ташкари куёшдан сакловчи мосламалар хам мавжуд улар ойналар ва деворларга соя тушириб, куёш радиациясидан хонани бир мунча химоя килади.

Ундан ташкари бу мосламалар хаво алмаштирувчи асбоблардан фойдаланиш харажатларини камайтиришга ёрдам беради.

^уёш радиациясидан сакловчи мосламалар хонанинг хаво алмашиш шароитига салбий таъсир килмаслиги лозим. Улар енгил, ишлатишда кулай, арзон ва киш шароитида ёруглик ва нурни тусмайдиган булишлари керак.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Заварина М.В. Строительная климаталогия. Ленинград Гидрометеоиздат, 1976

2. Набиев М. Влажностный режим и долговечность стен прщмышленных зданий и присуствии водорастворимых солей. Автореферат. Москва 1979

3. M.Nabiyev, D.Abduaxatova "^т o'zgarishining binо va inshootlarga ta'siri". Farg'ona Politexnika Instituti оп1ауп ilmiy-amaliy konferensiya. 2022

4. QMQ 2.01.05-2019 Tabiiy va sun'iy yoritish. O'zbekiston Respublikasi Qurilish Vazirligi. Toshkent 2019

5. Щипачева Е.В Проектирование энергоэффективных гражданских зданий в условиях сухого жаркого климата. Учебное пособие -ТашИИТ, 2008 г.

6. Строительная климаталогия и геофизика СНиП 2.01.01-82

7. Р.Д.Тешабоев, М.Набиев, Н.И.Гончарова "Фукаро бинолари меъморчилиги" Фаргона 2006

TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI

https://tadqiqottaraqqiyot.uz/

2-jild, 6-son, 2024

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.