Научная статья на тему 'ТУПРОҚҚА ИШЛОВ БЕРУВЧИ РОТАЦИОН БОРОНА ТИШИНИНГ ЎЛЧАМЛАРИ ВА КИНЕМАТИК ПАРАМЕТРЛАРИНИ АГРОТЕХНИК ИШ КЎРСАТКИЧЛАРИГА ТАЪСИРИ'

ТУПРОҚҚА ИШЛОВ БЕРУВЧИ РОТАЦИОН БОРОНА ТИШИНИНГ ЎЛЧАМЛАРИ ВА КИНЕМАТИК ПАРАМЕТРЛАРИНИ АГРОТЕХНИК ИШ КЎРСАТКИЧЛАРИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
2
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ротацион борона / тиш узунлиги / тиш шакли / айланишлар сони / фракция / тезлик. / rotary harrow / tooth length / tooth shape / number of revolutions / fraction / speed

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Мухамедов Джабирхон, Абдувахобов Дилшод Абдувахидович, Исматуллаев Кахрамон Кодиржонович, Мухаммадалиев Бекзодбек

Ушбу мақолада назарий тадқиқотлар асосида ишлаб чиқилган тупроқ юзасига ишлов берувчи ротацион боронанинг тажрибавий тадқиқоти натижалари келтирилган. Унда ротацион боронанинг тиш шакли ва айланишлар сони ҳамда тиш узунлиги иш сифат кўрсаткичларига таъсири аниқланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Мухамедов Джабирхон, Абдувахобов Дилшод Абдувахидович, Исматуллаев Кахрамон Кодиржонович, Мухаммадалиев Бекзодбек

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The influence of the dimensions and kinematic parameters of the rotary harrow teeth of the soil processor on agrotechnical performance indicators.

This article presents the results of an experimental study of a rotary harrow working on the soil surface, developed on the basis of theoretical studies. The influence of the shape of the rotary harrow's teeth, the number of revolutions, and the length of the teeth on the work quality indicators was determined.

Текст научной работы на тему «ТУПРОҚҚА ИШЛОВ БЕРУВЧИ РОТАЦИОН БОРОНА ТИШИНИНГ ЎЛЧАМЛАРИ ВА КИНЕМАТИК ПАРАМЕТРЛАРИНИ АГРОТЕХНИК ИШ КЎРСАТКИЧЛАРИГА ТАЪСИРИ»

- 375 с.

2. Имомкулов КБ. Кам энергия сафлаб тупрокка ишлов берадиган машиналарни яратиш: Тех. фан. док. дисс. - Тошкент, 2016. - 191 б.

3. Дёмшин С.Л. Разработка и результаты исследований комбинированного агрегата для предпосевной обработки почвы // Аграрная наука Евро-Северо-Востока, 2008. - №11. -С. 229-235.

4. Коган А.Б., Швейкин А.П. Исследование плуга с вибрирующими долотами // Состояние и перспективы развития почвообрабатывающих машин, фрез и культиваторов: матер. НТС ВИСХОМ. Вып. 25. М., 1968. - С. 157-161.

5. Горячкин В.П. Собрание сочинений. Т.2. - М.: Колос, 1968. - 480 с.

6. Бессонов А. П. Основы динамики механизмов с переменной массой звеньев. -М.: Наука, 1967. - 280 с.

УДК. 631.313.2

ТУПРОВДА ИШЛОВ БЕРУВЧИ РОТАЦИОН БОРОНА ТИШИНИНГ УЛЧАМЛАРИ ВА КИНЕМАТИК ПАРАМЕТРЛАРИНИ АГРОТЕХНИК ИШ

КУРСАТКИЧЛАРИГА ТАЪСИРИ

Мухамедов Джабирхон НамМКИ профессори, +998905551911, j m muxamedov@umail.uz

Абдувахобов Дилшод Абдувахидович НамМКИ, доцент, +998977071825, d.a.abduvahobov@gmail.com

Исматуллаев Кахрамон Кодиржонович НамМКИ таянч докторанти, +998994747727, kyuks-1989@mail.ru

Мухаммадалиев Бекзодбек НамМКИ стажёр- укитувчи, +998911785277, bekzodmuxammadaliyev00@gmail.com,

Аннотация. Ушбу маколада назарий тадкикотлар асосида ишлаб чикилган тупрок юзасига ишлов берувчи ротацион боронанинг тажрибавий тадкикоти натижалари келтирилган. Унда ротацион боронанинг тиш шакли ва айланишлар сони хдмда тиш узунлиги иш сифат курсаткичларига таъсири аникланган.

Аннотация. В статье приведены результаты экспериментальных исследований ротационной бороны разработанный на оснований параметров теоретических исследований. Было исследовано влияние метрических и кинематических параметров на агротехническим показателями.

Annotation. This article presents the results of an experimental study of a rotary harrow working on the soil surface, developed on the basis of theoretical studies. The influence of the shape of the rotary harrow's teeth, the number of revolutions, and the length of the teeth on the work quality indicators was determined.

Калит сузлар: ротацион борона, тиш узунлиги, тиш шакли, айланишлар сони, фракция, тезлик.

Ключевые слова: ротационной борона, длина зуба, форма зуба, количество оборотов, фракция, скорость.

Key words: rotary harrow, tooth length, tooth shape, number of revolutions, fraction,

speed.

Хозирги кунда кишлок хужалиги ишлаб чикариши учун иш сифати ва унуми юкори хдмда энергия-ресурстежамкор тупрокка ишлов берувчи машина ва ишчи куролларни ишлаб чикиш мух,им вазифалардан иборатдир. Бир утишда тупрокка ишлов бериш ва пушта олиш технологик жараёнларини амалга оширадиган комбинациялашган агрегатларни ишлаб чикиш ва уларни синовдан утказишга катта эътибор каратилмокда. Юкоридагиларни инобатга олиб, тупрок юзасига ишлов берувчи ва пушта олиш агрегати ишлаб чикилди. Тадкикотлар утказиш максадида ротацион боронанинг тажрибавий лаборатория-дала нусхаси тайёрланди (1-расм).

Тупрок юзасига ишлов берувчи ротацион борона секциясининг айланишлар сони, тиш шакли, тиш узунлиги ва агрегат хдракат тезлигини тупрокнинг уваланиш сифатига хдмда ишлов бериш чукурлигига таъсири тадкик этилди.

1-тажрибавий курилма, 2-юкори, чап ва унг тензометрик бармоклар тракторга уланиши, 3-

вал, 4- моментомерни трактор КОВга уланиши, 5-тасма, 6-шкиф, 7-трактор 1-расм. ^урилмани тензометрик бармок ва моментомерни урнатилган полати

Тупрок юзасига ишлов берувчи ротацион боронанинг агротехник (тупрокнинг уваланиш сифати, ишлов бериш чукурлиги) иш курсаткичларини аниклаш буйича тажрибалар Наманган туманидаги "Кумуш тола ёгдуси" фермер хужалигининг дала майдонида утказилди. Тажрибалар олдиндан текисланиб ва ёппасига сугорилган махсус майдонда утказилди. Тупрок етилгандан кейин тажрибалар утказиладиган майдоннинг 1012 cm чукурликда ер юзига ишлов берилди. Тажрибалар утказилган далалар тупроги урта-огир соз механик таркибдаги буз тупрок булиб, ер ости сувлари 10-12 m чукурликда жойлашган. Тажрибаларни утказишдан олдин 0-10 ва 10-20 cm катламлардаги тупрокнинг намлиги ва каттиклиги куйидаги келтирилган [2] усуллар асосида аникланди. Уларнинг натижалари 1-жадвалда келтирилган.

1-жадвал

Тажриба утказилган майдонлар тупроFининг намлиги ва каттиклиги

Катламлар, cm Тупрок намлиги, % Тупрок каттиклиги, МРа

0-10 10-20 9,2 12,8 1,24 1,72

Утказилган тажрибавий тадкикотларда тупрок юзасига ишлов берувчи ротацион борона энергетик курсаткичлари ва тупрокнинг уваланиш сифати хдмда ишлов бериш чукурлиги адабиётларда келтирилган усуллар ёрдамида аникланди [3].

Тажрибаларни утказишда лаборатория-дала курилмаси МТЗ-80.10 тракторига агрегатланган х,олда урганилди (1-расм).

Тажрибаларни утказишда назарий тадкикотлар натижаларидан келиб чиккан х,олда тупрок юзасига ишлов берувчи ротацион борона секциясининг айланишлар сонини х,ар хил катталикда унинг планкасига урнатилган тишлар сони 2 дона, ротацион боронага урнатиладиган тишларининг узунлигини узгартириш йули билан амалга оширилди.

Тупрок юзасига ишлов берувчи ротацион борона секциясининг айланишлар сони хдракатни тракторнинг кувват олиш вали (КОВ) оркали редукторга узатилиб, тасмали узатма шкивни алмаштириш йули билан узгартирилди.

Тажрибаларни утказиш учун барча секциялардан фойдаланиб, (2-расм), узунликлари турлича булган тишлар тайёрланди (3-расм). Бунда хдракат тезлиги 5 ва 7 km/h этиб кабул килинди.

а- учбурчакли тиш, б- туртбурчакли тиш, в- туртбурчакли 180° бурилган тиш,

г- туртбурчакли 360° бурилган тиш 2-расм. Ротацион борона планкага урнатиладиган турли хил шаклдаги тишлар

12 3 4

3-расм. Ротацион борона тишлари узунлиги (1-12; 2-14; 3-16; 4-18 cm)) турлича

булган тишлар

Тупрок юзасига ишлов берувчи ротацион боронанинг иш режими ва параметрларини макбуллаштиришда экспериментларни режалаштиришнинг математик усулидан фойдаланилди. Бунда тажрибалар уч омилли режа асосида утказилди [3, 4, 5].

Тупрок юзасига ишлов берувчи ротацион борона секциясининг тиш шакли ва айланишлар сони унинг агротехник иш курсаткичларига таъсири

Ротацион борона тишининг кундаланг кесими шакли учбурчак, ромб шаклида булган хамда тишнинг ишчи юзасини, яъни юкориги киргогига нисбатан пастги киргогини 180° ва 360° бурилган шаклдаги тишлар урнатилди хамда унинг айланишлар сони назарий тадкикотларга асосан 50 r/min интервал билан 250 r/min дан 400 r/min гача узгартириб тажрибалар утказилди. Бунда узгармас параметрлар тишларнинг айланиш диаметри 40 sm, иккита секциянинг тишларни айланишлар диаметри орасидаги масофа 3 sm га тенг хамда агрегатнинг харакат тезлиги 5-7 km/s этиб белгиланди.

Тажриба натижалари 2-3 жадвалларда ва 4-6-расмларда келтирилган.

2-жадвал

Тупрок юзасига ишлов берувчи ротацион боронани тишини кундаланг кесимининг шакли ва унинг секциясини айланишлар сонини ишлов бериш

чукурлигига боFликлиги

Ротацион борона секциясининг айланишлар сони айл/мин Тишнинг кундаланг кесимининг шакли

учбурчак туртбурчак туртбурчак ишчи юзасини 180° бурилган туртбурчак ишчи юзасини 360° бурилган

Мур ±а Мур ±а Мур Мур

250 9,4 1,20 9,1 1,15 9,6 1,21 9,5 1,23

300 9,7 1,12 9,6 1,13 9,9 1,15 9,7 1,17

350 10,3 1,10 10,4 1,11 10,6 1,16 10,4 1,14

400 10,5 1,05 10,7 1,00 10,8 1,11 10,9 1,1

2-жадвалда келтирилган маълумотлардан куриниб турибдики, ротацион

боронанинг айланишлар сони ортиши билан ишлов бериш чукурлиги барча тишнинг иккила кундаланг кесимининг шакли ортган, буни ишлов берилган катлам тубида хосил буладаган нотекисликлар баландлигини камайиши билан изохлаш мумкин. Тиш шаклининг узгариши ушбу курсаткичларга деярли таъсир курсатмаган.

3-жадвал

Ротацион боронанинг тишини кундаланг кесимининг шакли ва унинг секциясини айланишлар сонини тупрокнинг уваланиш даражасига бо^шклиги

Ротацион борона секциясининг айланишлар сони айл/мин Тишнинг кундаланг кесимининг шакли

учбурчак туртбурчак туртбурчак ишчи юзасини 180° бурилган туртбурчак ишчи юзасини 360° бурилган

>25 <25 >25 <25 >25 <25 >25 <25

250 22,1 77,9 23,7 76,3 21,7 78,3 20,2 79,8

300 19,5 80,5 21,3 78,7 17,6 82,4 15,79 84,21

350 17,9 82,1 18,2 81,8 16,4 83,6 13,9 86,1

400 16,4 83,6 17,6 82,4 15,5 84,5 12,85 87,15

26

23

20

17

14

11

4/

90

Ф<25, % 86

82

78

74

_____4

l 2

250

300

350 400

п, r/min

250 300 350 400

п, r/min

1,2,3 ва 4-мос равишда тишнинг кундаланг кесимининг шакли учбурчак, туртбурчак, туртбурчак ишчи юзасини 180° бурилган, туртбурчак ишчи юзасини 360°

бурилган

4-расм. Тупрок юзасига ишлов берувчи ротацион боронанинг тишини кундаланг кесимининг шакли ва унинг секциясини айланишлар сонини агротехник иш курсатгичларини тупрокнинг уваланиш даражасига боFликлиги

Тупрокнинг уваланиш сифати ротацион боронанинг айланишлар сони 250 r/min дан 400 r/min ортганда, ротацион борона тишининг кундаланг кесими учбурчак булганда, улчами 25 мм дан кичик ва ундан катта булган тупрок фракцияларининг микдори мос равишда 77,9 % дан 83,6 % га ортган ва 22,1 % дан 16,4% га камайган. Кундаланг кесими туртбурчак булганда тупрокнинг уваланиш даражаси, мос равишда 76,3 % дан 82,4 % га ортган ва 23,7 % дан 17,6 % камайган. Тишининг кундаланг кесими туртбурчак юкориги киргогига нисбатан пастги киргоги 180° бурилган хамла мос равишда 78,3 % дан 84,5 % га ортган ва 21,7 % дан 15,5% га камайган. Тишининг кундаланг кесими туртбурчак юкориги киргогига нисбатан пастги киргогини 360° бурилган хамда мос равишда 79,8 % дан 87,15 % га ортган ва 20,2 % дан 12,85 % га камайган. Буни ротацион боронанинг секцияларини айланишлар сони ортиши билан унинг олдинги ва кейинги тишларнинг тупрокнинг кесиш вактини кискаришига, демак тупрок палахсасининг кичиклашиши билан изохлаш мумкин. Ротацион боронага урнатилган тишнинг шакли узгариши тупрокнинг уваланиш даражаси, яъни 25 мм кичик булган тупрок фракциялар микдори турлича булган, унинг секциясининг айланишлар сони 350 r/min булганда курадиган булсак, тишининг кундаланг кесими учбурчак булганда 82,1 % ни, туртбурчак 81,8 % ни, кундаланг кесими туртбурчак булганда юкориги киргогига нисбатан пастги киргоги 180° бурилганда 83,6% ни, 360° бурилганда 86,1% ни ташкил этди. Буни тиш ёрдамида тупрокка берилаётган кучнинг бурчагини узгариши билан изохлаш мумкин.

Тупрок юзасига ишлов берувчи ротацион борона секциясининг тиши узунлигини агротехник иш курсаткичларига таъсири Тажрибаларда узунлиги 120, 140, 160 ва 180 мм булган ротацион борона тишлари тайёрланиб хдмда курилманинг планкаларига урнатилиб экспериментал тадкикотлар утказилди (3-расм). Бунда борона секциясининг айланишлар сони 350 r/min, тиш шакли кундаланг кесими туртбурчак юкориги киргогига нисбатан пастги киргогини 360° га бурилган, тажрибаларни утказишда агрегатнинг харакат тезлиги 5 ва 7 km/h этиб белгиланди.

Тажрибалар натижалари 4-жадвал ва 5-6-расмларда график куринишида

келтирилган.

4-жадвал

Тупрок юзасига ишлов берувчи ротацион борона секциясининг тиши

Ротацион борона тишининг узунлиги см

Курсаткичлар номи 120 140 160 180

Агрегат тезлиги, км/соат

5 7 5 7 5 7 5 7

Ишлов бериш

чукурлиги, см Мур, 9,5 9,3 11,4 11,2 12,5 12,3 13,3 12,7

±D 1,04 1,06 0,97 1,03 1,04 1,08 1,14 1,15

Куйидаги улчамли (мм) фракцияларнинг

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

микдори, % 100-50 0 0 0 0 0 0 0 0

50-25 17,95 20,5 15,90 18,45 17,90 20,36 21,30 23,66

<25 82,05 79,50 84,10 81,55 82,10 79,64 78,70 76,34

Сарфланаётган кувват кВт 23,36 25,07 25,93 27,58 29,34 29,90 29,93 30,33

Тортишга умумий каршилик, Н 520,0 615,0 605,0 735,0 660,0 785,0 680,0 803,0

Келтирилган маълумотлардан куриниб турибдики, ротацион борона тиши узунлиги ортиши ишлов бериш чукурлиги каварик, унинг уртача квадратик четланиши ботик паробола конунияти билан узгарди.

Тиш узунлиги 12 см дан 14 см га узгарганда ишлов бериш чукурлиги агрегат тезлиги 5 km/h булганда 9,5 см дан 11,4 см га, 7 km/h да 9,3 см дан 11,2 см гача ортган, унинг уртача квадратик четланиши агрегат тезлигига мос равишда ±1,04 см дан ±0,97 см га, ±1,06 см дан ±1,03 см га камайган.

15,0

h, cm

13,5

12,0

10,5

9,0

1 \

\

L /

\/

1,19

13,2

±а, cm h, cm 1,13

1,07

1,01

10,4

0,95

9,0

1 i /"

/ 2 ч *

1,20

±(7, cm 1,15

1,10

- 1,05

1,00

120

140

160 180 L, mm

120

140

160 180 L, mm

a)

б)

1 - F (h) = f ( L); 2 - F (h) = f (a);

а ва б - мос равишда агрегат тезлиги 5 ва 7 km/h булганда 5-расм. Тупрок юзасига ишлов берувчи ротацион борона тишининг узунлигини ишлов бериш чукурлиги (1) га унинг уртача квадратик четланиши (2)

га таъсири

L, mm L, mm

1,2-мос равишда агрегат харакат тезлиги 5 ва 7 km/h булганда 6-расм. Ротацион борона тишининг узунлигини тупрокнинг уваланиш даражасига

таъсири

Тиш узунлиги 16 см дан 18 см га узгарганда, ишлов бериш чукурлиги агрегат тезлиги 5 km/h булганда, 12,5 см дан 13,3 см га, 7 km/h да 12,3 см дан 12,7 см гача ортган, унинг уртача квадратик четланиши агрегат тезлигига мос равишда ±1,04 см дан ±1,14 см га, ±1,08 см дан ±1,15 см га ортган.

Тупрокнинг уваланиш даражаси, яъни улчами 25 мм дан кичик булган тупрок фракциялари тиш узунлиги ортиши кабарик парабола конунияти билан узгарди. Тиш узунлиги 12 см дан 14 см га ортганда агрегат тезлиги 5 km/h булганда 82,05 % дан 84,10 % га, 7 km/h да 79,50 % дан 81,55 % га ортган, узунлиги 16 см дан 18 см га ортганда агрегат тезлиги 5 km/h булганда 82,10 % дан 78,70 % га, 7 km/h да эса 79,64 % дан 76,34 % га камайган.

Демак утказилган назарий тадкикотларда мазкур параметрлар кийматлари экспериментал тадкикотларда олинган натижаларга мос келди.

АДАБИЁТЛАР

1. РД Уз 63.03-98 «Испытания сельскохозяйственной техники. Методы расчета экономической эффективности испытываемой сельскохозяйственной техники». -Ташкент, 1998. - 49 с.

2. Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. - Москва: Колос, 1979. - 416 с.

3. Кобзарь А.И. Прикладная математическая статистика. Для инженеров и научных работников. - Москва: Физматлит, 2006. - 816 с.

4. Джонсон Н., Лион Ф. Статистика и планирование эксперимента в технике и науке. Методы обработки данных / Пер. с англиского. - Москва: Мир, 1990. - 610 с.

5. Аугамбаев М., Иванов А.З., Терехов Ю.И. Основы планирования научно-исследовательского эксперимента. - Ташкент: Укитувчи, 1993.-336с.

6. Ж.Мухамедов, КИсматуллаев, А.Рахимжонов, С.Улмасов. Тупрок юзасига ишлов бериш ва пушта олиш агрегат. "Машинасозликда инновациялар энергиятежамкор технологиялар ва ресурслардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш" мавзусидаги Халкаро илмий-амалий конференция материаллари туплами. Наманган шахри 29 май 2021-Б. 280-283

7. № IAP 2021 0106 Ихтиро учун талабнома "Тупрок ишлов бериш ва пушта олиш агрегати". А.Джураев., Ж.Мухамедов., Д.Абдувахобов., КИсматуллаев., Узбекистон Интеллектуал мулк агентлиги 2021 йил 8-сонли ахборотномаси

8. Тухтакузиев А., Мухамедов Ж., Умурзаков А., Абдувахобов Д.А., Тебранма-тишли борона улчамларини асослаш // Механика муаммолари. -Тошкент, 2016.-№3-4.-Б. 104-108. (05.00.00; № б).

9. Тухтакузиев А., Абдувахобов Д.А., Шарнирли-тебранма тишли борона тишининг уткирланиш бурчагини асослаш // ТДТУ ХАБАРЛАРИ. -Тошкент, 2016.-№ 4.-Б. 126-130.

УДК 631.33.02

ГАЛТАКЛИ ЭКИШ АППААТИНИ УГИТ СОЛИШГА МОСЛАШТИРИШНИ

НАЗАРИЙ ТАДЦЩ ЭТИШ

Турдалиев Вохиджон Махсудович НамМКИ, т.ф.д., профессор, vox-171181@mail.ru, +99897 335 39 93

Кучкоров Собиржон Каримжонович НамМКИ, PhD, доцент, qosobirion@gmail.com. +998941590032

Шералиев Икромжон Иброхимович НамМКИ, Sheraliyev127@inbox.ru, +998972532516

Эксанова Санталатхон Шаробидиновна НамМКИ, таянч докторант, santalatxoneksanova@gmail. com, +998943075778

Аннотация. Ушбу маколада галтакли экиш аппаратини сабзавотларга угит солиш жараёнига мослаштириш буйича назарий тадкикотлари натижалари келтирилган. Шу билан бирга галтак бир марта айланганда тушуши мумкин булган угит массасини аниклаш ифодаси келтириб чикарилиб, сонли ечими асосида параметрларни богликлик графиклари олинган. Бундан ташкари, таянч-юритмали гилдирак билан галтакнинг орасидаги узатишлар нисбатини аниклаш имконини берадиган аналитик ифода келтириб чикарилган.

Аннотация. В данной статье представлены результаты теоретических исследований по приспособлении катушечного высевающего аппарата к процессу внесения удобрения для овощных культур. А также, выведено выражение для определения массы удобрения, которая может внести за один поворот катушки, на основе численного решения получены графики зависимости параметров. Кроме того, получено аналитическое выражение, позволяющее определить передаточное отношения между опорно-пприводным колесом и катушки.

Annotation. This article presents the results of analytical studies on the adaptation of reel sowing equipment to the process of fertilizing for vegetable crops. And also an expression for fertilization is derived, which can be carried out in one revolution of the coil, based on a numerical solution, graphs are obtained depending on the parameters. In addition, an analytical expression has been obtained that makes it possible to determine the gear ratio between the support-drive wheel and the coil.

Калит сузлар. Экиш аппарати, галтак, хдракат, меъёр, ифода, угит, масса, узатиш нисбати, айланишлар сони.

Ключевые слова. Высевающий аппарат, катушка, движения, норма, выражения, удобрения, масса, передаточная отношения, частота выращения.

Keywords. Sowing machine, reel, movements, rate, expressions, fertilizers, mass, gear

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.