Научная статья на тему 'ТУПРОҚҚА АҒДАРМАСДАН ИШЛОВ БЕРАДИГАН КОРПУС'

ТУПРОҚҚА АҒДАРМАСДАН ИШЛОВ БЕРАДИГАН КОРПУС Текст научной статьи по специальности «Математика»

CC BY
19
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
почва / безотвальноая обработка / повторные культуры / безотвальный корпус / нож крошителя / минимальная обработка / ресурсосбережение / производительность / поперечное расстояние / крошение почвы / угол установки отвала
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье приведены результаты теоретических исследований, проведенных с целью обоснования основных параметров корпуса для безотвальной обработки почвы.

Текст научной работы на тему «ТУПРОҚҚА АҒДАРМАСДАН ИШЛОВ БЕРАДИГАН КОРПУС»

УУК 631.312.44

Равшанов Х,.А.

ТУПРОВДА АГДАРМАСДАН ИШЛОВ БЕРАДИГАН КОРПУС Равшанов Х..А. - т.ф.д., доцент (ТИКХММИ Карши филиали)

В статье приведены результаты теоретических исследований, проведенных с целью обоснования основных параметров корпуса для безотвальной обработки почвы.

Ключевые слова: почва, безотвальноая обработка, повторные культуры, безотвальный корпус, нож крошителя, минимальная обработка, ресурсосбережение, производительность, поперечное расстояние, крошение почвы, угол установки отвала.

The article presents the results of theoretical research to substantiate the basic parameters of the body, which can be processed without tilting the soil.

Keywords: soil, tillage without tillage, replanting, non-tillage housing, shredder blade, minimum tillage, resource saving, productivity, transverse distance, soil compaction rate, blade installation angle.

Кишлок хужалиги махсулотларини етиштиришда энг куп мехнат ва энергия талаб киладиган технологик жараёнлардан бири - бу тупрокка ишлов бериш хисобланади. Кейинги йилларда дехкончилик маданиятида асосий эътибор тупрокни химоя киладиган, яъни тупрок катлами юзасини кам даражада емирадиган ва майда заррачаларга тузгитадиган хамда усимлик колдикларини дала юзасида саклаб коладиган энергия-ресурстежамкор ишлов бериш усулларига каратилган. Тупрокка етказиладиган салбий таъсирларни камайтириш, агрегатларнинг иктисодий, энергетик курсаткичларини яхшилаш хамда экинлардан олинадиган хосилдорликни ошириш максадида кишлок хужалиги ишлаб чикариши жараёнларида тупрокка агдармасдан ишлов бериш усулларини куллаш кенг таркалмокда.

Тупрокка агдармасдан ишлов беришда тупрок катлами агдарилмайди, балки ангизни саклаган холда чукур юмшатилади. Бунда тупрок сув ва шамол эрозияларидан химояланади. Бундай тизим чул минтакаларида куп кулланилади. Намлиги етарли булмаган тупрокларда намни туплаш ва саклаш усули сифатида кенг фойдаланилади. Тупрокка агдармасдан ишлов беришнинг бу усули АКШ, Канада, Россия, Козогистон Республикаси ва бошка купгина мамлакатларда муваффакият билан кулланилмокда [1]. Республикамизда сугорилмайдиган дехкончиликда тупрокларнинг табиий намлигини саклаш ва ундан окилона фойдаланиш, тупрокка етказиладиган салбий таъсирларни камайтириш, экинлар хосилдорлигини ошириш ва кам куч, мехнат, энергия сарфлаган холда ресурстежамкорликка эришиш максадида тупрокка агдармасдан ишлов бериш усулидан фойдаланиш долзарб масала хисобланади.

Тупрокка агдармасдан ишлов беришда агдаргичсиз корпуслардан фойдаланилади. Агдаргичсиз корпус палахсани айлантирмасдан тупрокни юмшатиш учун мулжалланган. Шунинг учун унда агдаргич булмайди. Агдаргичсиз корпус (1-расм) устун 1, йуналтиргич 2, лемех кенгайтиргич 3, майдалагич пичоклар 4, лемех 5 ва искана 6 дан ташкил топган.

Агдаргичсиз корпуснинг сифат ва энергетик иш курсаткичларига таъсир курсатувчи асосий параметрлари куйидагилар хисобланади: 2Ьк - корпуснинг камраш кенглиги, м; у -лемехни харакат йуналишига нисбатан урнатилиш бурчаги, градус; е - лемехни эгат тубига нисбатан урнатилиш бурчаги, градус; Ьл - лемехнинг эни, м; 1л - лемех тигининг узунлиги, м; in - лемех тигининг уткирланиш бурчаги, градус; U - лемех тигининг калинлиги, м; ln - искана ишчи сиртининг узунлиги, м; Ьп - искананинг эни, м; аи - искананинг тупрокка кириш (увалаш) бурчаги, градус; in - искана тигининг уткирланиш бурчаги, градус; ^ - искананинг калинлиги, м; Н - агдаргичсиз корпуснинг баландлиги, м. Ушбу параметрларининг макбул кийматларини асослаш учун асосий мезон тупрокни сифатли уваланиши ва агдаргичсиз корпус олдида тупланиб колмаслиги хисобланади.

а) б)

1-расм. Агдаргичсиз корпуснинг асосий параметрлари а - ён томондан куриниши; б - юкоридан куриниши:

1 - устун; 2 - йуналтиргич; 3 - лемех кенгайтиргич; 4 - майдалагич пичоклари; 6 - искана

5 - лемех;

Утказилган назарий тадкикотларда агдаргичсиз корпуснинг параметрлари фронтал плугнинг корпуси асосида аникланди. Фронтал плугнинг корпуси агдаргичсиз корпус учун асос булди. Бунда агдаргичсиз корпуснинг камраш кенглиги Ък = 0,45 м, лемех тигининг уткирланиш бурчагини ¡Тл = 25°, искананинг калинлиги, кенглиги ва унинг узунлигини мос равишда = 0,02 м; Ьи = 0,035 м ва /,, = 0,2 м, тумшугининг чархланиш бурчаги /,< = 18° га тенг.

2-расм. Уч ёнли понанинг параметрлари

3-расм. Палахсани агдаргич-лемех (уч ёнли пона) билан узаро таъсир схемаси

Агдаргичсиз корпуснинг лемехи уч ёнли пона куринишида булиб умумий х,олатда иккита функцияни бажаради: палахсани парчалаш ва уни силжитиш. Уч ёнли пона таъсирида тупрокнинг силжиши ёки силжимаслиги, яъни тупланиши ва ён томонга силжиши понанинг параметрлари ва иш режимига боглик. Тупрокни агдаргичсиз корпуснинг лемехи, яъни уч ёнли пона юзасида силжиш шартидан унинг асосий параметрлари асосланди. 2-расмда уч ёнли понанинг параметрлари, 3-расмда эса палахсани силжитишда лемех тигига перпендикуляр, яъни ортогонал кесимда уч ёнли понага таъсир этувчи кучлар схемаси келтирилган.

Маълумки, пона таъсирида тупрок эгат тубига, яъни горизонтга маълум бурчак у остида синади ва синиш текислиги буйича палахсаларни силжиши юзага келади.

Уч ёнли понага пона тиги АВ га перпендикуляр текислик ОПС да куйидаги кучлар таъсир этади: палахсанинг огирлик кучи G; палахсанинг инерцияси билан боглик унинг динамик босими Рд; пона юзаси буйича палахсани ишкаланиш кучи олдиндаги деформацияланмаган

тупрокнинг реакцияси R. 3-расмга кура е бурчакнинг кийматига боглик равишда понанинг иккита иш режими булиши мумкин: тупрок понанинг ишчи юзаси буйича силжийди ёки у билан бирга силжийди, бунда у пона олдида тупланган олдиндаги тупрокни парчалайди. Тупрокни пона юзаси буйича силжиши учун куйидаги шарт бажарилиши лозим

TP _ 0, (1)

бунда Px-палахсага таъсир этаётган кучларни Х укига проекцияларини йигиндиси. Барча кучларни Х укига проекцияларини йигиндисини топиш учун огирлик кучи G ни понанинг ишчи юзасига ва палахсани силжиш текислигига перпендикуляр булган Na ва Nv

кучларга ажратамиз (3-расм). Ушбу кучларни куйидаги формулар буйича аниклаймиз [2].

N __ Gsi—

sins+—) (2)

N _ Gsins

— sin(s + —)' (3)

бунда е - лемехни, яъни пона ишчи сиртини эгат тубига нисбатан урнатилиш бурчаги, градус;

—- тупрокни тигга перпендикуляр текисликда синиш бурчаги, градус. — бурчакни киймати куйидагига тенг булади [2]

у/_72 - 2 (s + Vi + (2 )> (4)

бунда pi, (2 - тупрокнинг ташки ва ички ишкаланиш бурчаклари, градус. Тупрокнинг динамик босим кучи Рд ни куйидаги ифода буйича аниклаймиз [3].

P _ a¡VnpVa, (5)

бунда а - ишлов бериш чукурлиги, м; l - пона тигининг узунлиги, м; Vn - понанинг илгариланма тезлиги, м/с; Va - палахсанинг абсолют тезлиги, м/с; р - тупрокнинг зичлиги, кг/м3.

Палахсанинг абсолют тезлигини куйидаги ифода буйича аниклаймиз [2].

V _ Vn sins

sin(s + — (6)

у х,олда

alV2psin s

Рд _ ■ ( +—Т • (7)

sin( s + —) v '

Тупрокнинг динамик босим кучи Рд нинг ташкил этувчилари

Pc _ alV^р sin sctg(s + —) ва PN _ alV^psins. (8)

Пона юзаси буйича (ДС буйича) палахсани ишкаланиш кучи F ни куйидаги ифода буйича аниклаймиз

F _ (Na + Pn )tgp cos 5, (9)

бунда ó - тигга нормал чизик СД билан палахсани хдракат йуналиши, яъни АЕ чизик орасидаги бурчак, градус;

ó нинг киймати куйидаги ифода буйича аникланади [2]

tg5 _ tgy cos s. (10)

(3.8) ифода буйича Na ва Pnларнинг кийматларини (9) га келтириб куямиз

F =

Gsinу : ?ТЛ2

+ alVn psin s

tgm cos 8.

(11)

sin( s + у )

Деформацияланмаган тупрокнинг максимал реакция кучи

Rnax= Se., (12)

бунда ов - тупрокнинг эзилишга каршилиги, Па;

S - силжиш юзаси, м2. G, Рд, F ва Rmax кучларни Х укига проекциялаб, (3.1) шартни куйидаги куринишда оламиз alVn2p sin sctg (s + у ) + Sae sin( s + у ) - G sin s -

G sin у ,T, 2 •

+ alVn p sin s

n, ígneos 8> 0. (13)

sin( s + у )

Уч ёнли понанинг, яъни корпуснинг лемехининг кенглиги Ъа, силжиш юзаси S ва палахсанинг огирлиги G ни ишлов бериш чукурлиги a ва корпуснинг камраш кенглиги Ък оркали аниклаймиз

Ъ„

S =

l =

sin у' (14)

al ab.

sin у sin у sin У (15)

G = albapg =

ababk pg

sin у (16)

бунда Ъа - агдаргичсиз корпуснинг лемехи кенгайтиргич кисмининг кенглиги, м.

(14)-(16) ифодалар буйича l, S ва G ларнинг кийматларини (13) га куйиб куйидагига эга буламиз

abkVnPsin sctg(s + У ) + °eabksin( s + V ) ababkPg sin s --1--2---sin 6 —

sin у sin у sin у sin у

, abab, pg sin у ab.V^psin s . - (-a kH6-+ —-Jtgpcos 8 > 0. (17)

sin( s + у ) sin у sin у

(17) ифодадан агдаргичсиз корпуснинг лемехи кенгайтиргич кисмининг кенглигини аниклаш учун куйидаги ифодани оламиз.

Ъ < pVn2 sin s sin у[cos(s + у) - sin(s + у )tgp cos 8] + ae sin2 (s + у ) a pg[sins + sin(s + у )tgp cos 8] sin у (18)

(18) ифода буйича бажарилган хисоблашлар агрегатнинг 1,7-2,5 м/с иш тезликларида агдаргичсиз корпуснинг лемехи кенгайтиргич кисмининг кенглиги Ъа = 170-176 мм оралигида булиши лозимлигини курсатди. Агдаргичсиз корпуснинг лемехи кенгайтиргич кисмининг кенглигига харакат тезлиги ва унинг ишчи юзасини горизонтга нисбатан урнатиш бурчаги е сезиларли даражада таъсир курсатади.

Агдаргичсиз корпус лемехи тигини харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги у тиг билан тупрокни сирпаниш билан кесиш шартидан аникланди [4]

Ж

у< У ^ (19)

(19) ифодага асосан бажарилган хисоблар, тенгсизликнинг шарти ва илмий-техник адабиётлар тахлили у = 42° булиши лозимлигини курсатди.

Агдаргичсиз корпус исканаси ва лемехини тупрокка кириш бурчаги куйидаги ифода оркали аникланди [4]

а = arctg (tgs sin у). (20)

(20) ифода буйича агдаргичсиз корпус исканаси ва лемехини тупрокка кириш бурчаги а = 25° га тенг булди.

Агдаргичсиз корпуснинг баландлиги куйидаги ифода буйича аникланди [5]

H = h + h2 + a, (21)

бунда hi - раманинг пастки текислигидан каппайган тупроккача булган масофа, м; h2 - каппайган тупрокнинг максимал баландлиги, м; а - агдаргичсиз корпуснинг ишлов бериш чукурлиги, м. (21) ифода буйича агдаргичсиз корпуснинг баландлиги энг камида Н = 0,42 м булиши

лозим.

Утказилган назарий тадкикотларга кура куйидагиларни хулоса килиш мумкин:

1. Тупрокка агдаргичсиз корпуслар ёрдамида агдармасдан ишлов беришда тупрокнинг унумдор катлами ва намлиги саклаб колинади, сув ва шамол эрозиясидан х,имоя килинади хдмда энергия-ресурстежамкорликка эришилади.

2. Агдаргичсиз корпусга майдалагичли пичоклар урнатилганда тупрокнинг уваланиш даражаси ошади.

3. Агдаргичсиз корпуснинг камраш кенглиги 0,45 м, лемехни тупрокка кириш бурчаги 25°, хдракат йуналишига нисбатан урнатилиш бурчаги 42°, эгат тубига нисбатан урнатилиш бурчаги 35° хдмда агдаргичсиз корпуснинг баландлиги 420 мм булганда тупрокка кам энергия сарфлаган х,олда сифатли ишлов бериш таъминланади.

АДАБИЁТЛАР

1. Равшанов Х,.А. Тупрокни такрорий экинлар экишга тайёрлайдиган техник воситаларни ишлаб чикишнинг илмий техник ечимлари: Дисс. ... техн. фан. докт. - Тошкент, 2020. - 206 б.

2. Горячкин В.П. Сборник сочинений. В 3-х томах. Изд. 2-е. Под. ред. Н. Д. Лучинского. T.II. - Москва: «Колос», 1968, - 455 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. Синеоков Г.Н., Панов И.М. Теория и расчёт почвообрабатывающих машин. - Москва: «Машиностроение», 1977. - 326 б.

4. Клёнин Н.И., Сакун В.А. Сельскохозяйственные мелиоративные машины. - Москва: Колос, 1980. - 672 с.

5. Труфанов В.В. Глубокое чизелевание почвы. - Москва: Агропромиздат, 1989. - 136 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.