Научная статья на тему 'ТУКЛИ УРУҒЛИК ЧИГИТ ҚАБУЛ ҚИЛИШ ВА УЗАТИШ ҚУРИЛМАСИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА ПАРАМЕТРЛАРИНИ АСОСЛАШ'

ТУКЛИ УРУҒЛИК ЧИГИТ ҚАБУЛ ҚИЛИШ ВА УЗАТИШ ҚУРИЛМАСИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА ПАРАМЕТРЛАРИНИ АСОСЛАШ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
8
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Тукли уруғлик чигит / винтли транспортер / иш унуми / ишқаланиш / силжитиш кучи / айланиш тезлиги / сифат. / Pubescent seeds / screw conveyor / productivity / friction / stirring force / rotation speed / quality.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Джураев А. Дж., Джамалов Р

Мақолада тукли уруғлик чигитни қабул қилиш ва узатиш қурилмасини янги самарали конструкциясини ишлаб чиқиш, назарий ва амалий тадқиқотлар асосида параметрларини аниқлаш натижалари келтирилган. Винтли конвейерда тукли чигит ҳаракати назарий тадқиқотлари берилган, боғланиш графиклари қурилган, параметрлари асосланган. Амалий тадқиқотлар натижасида юқори иш унумдорлигида чигит сифатини сақлайдиган тавсия параметрлари қийматлари берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Джураев А. Дж., Джамалов Р

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Development and justification of the parameters of the receiving and transmissioning device for down seeds

В статье приведены результаты разработки новой эффективной конструкции устройства для приема и передачи опушенных семян, определения параметров на основе теоретических и практических исследований. Приведены теоретические исследования движения опушенных семян на винтовом конвейере, построены графики зависимости, обоснованы параметры. В результате прикладных исследований, приведены значения рекомендуемых параметров, обеспечивающих сохранение качества семян при высокой производительности.

Текст научной работы на тему «ТУКЛИ УРУҒЛИК ЧИГИТ ҚАБУЛ ҚИЛИШ ВА УЗАТИШ ҚУРИЛМАСИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА ПАРАМЕТРЛАРИНИ АСОСЛАШ»

УДК 677.051

ТУКЛИ УРУГЛИК ЧИГИТ ЦАБУЛ ЦИЛИШ ВА УЗАТИШ ЦУРИЛМАСИНИ ИШЛАБ ЧИЦИШ ВА ПАРАМЕТРЛАРИНИ АСОСЛАШ

Джураев А. Дж., Джамалов Р.

АННОТАЦИЯ: Маколада тукли уруглик чигитни кабул килиш ва узатиш курилмасини янги самарали конструкциясини ишлаб чикиш, назарий ва амалий тадкикотлар асосида параметрларини аниклаш натижалари келтирилган. Винтли конвейерда тукли чигит хдракати назарий тадкикотлари берилган, богланиш графиклари курилган, параметрлари асосланган. Амалий тадкикотлар натижасида юкори иш унумдорлигида чигит сифатини саклайдиган тавсия параметрлари кийматлари берилган.

АННОТАЦИЯ: В статье приведены результаты разработки новой эффективной конструкции устройства для приема и передачи опушенных семян, определения параметров на основе теоретических и практических исследований. Приведены теоретические исследования движения опушенных семян на винтовом конвейере, построены графики зависимости, обоснованы параметры. В результате прикладных исследований, приведены значения рекомендуемых параметров, обеспечивающих сохранение качества семян при высокой производительности.

ANNOTATION: The article presents the results of the development of a new effective design of a device for receiving and transmitting pubescent seeds, determining the parameters based on theoretical and practical research. Theoretical studies of the movement of pubescent seeds on a screw conveyor are given, graphs of dependence are built, parameters are substantiated. As a result of applied research, the values of the recommended parameters are given that ensure the preservation of seed quality at high productivity.

Калит сузлар. Тукли уруглик чигит, винтли транспортер, иш унуми, ишкаланиш, силжитиш кучи, айланиш тезлиги, сифат.

Ключевые слова. Опушенные семена, винтовой транспортер, производительность, трения, сила перемешения, скорость вращения, качество.

Keywords. Pubescent seeds, screw conveyor, productivity, friction, stirring force, rotation speed, quality.

Купгина уруглик чигит тайёрлаш цехларида олиб келинган тукли уруглик чигитларни ишлаб чикаришга узатаётган шнекларга кул билан, белкурак ёрдамида узатилган [1]. Бу тозалаш-саралаш машиналарига чигитни бир маромда етказиб беришни таъминламасдан машиналарнинг иш самарадорлигини пасайиб кетишига олиб келган.

Чигит бункерларининг мавжуд конструкцияси [2], вертикал деворлари, ёнбош деворлари, пастки кисмидаги чигит тушириш механизмлар блокидан иборатга. Бундай бункерлар пахта заводларидан олинаётган чигитларни саклаш ва ёг заводларига жунатиш учун автотранспорт воситаларига катта иш унумдорлигида (соатига 20 тонна) узатишда муваффакиятли фойдаланилади.

Ушбу бункерларда кичик иш унумдорлигида (1-6 т/соат) чигитни узатиш нотекислиги юкори булиб, уруглик чигит тайёрлаш цехлари учун меъёрда ростлашни таъминлаш кийинлиги каби камчиликлари мавжуд.

Ушбу бункерда уругларнинг нотекис етказиб берилишининг сабаби шундаки, чигитлар айланувчи барабанлардан парраклар оркали бункердан олинади. Парракларнинг оралик масофалари, баландлиги ва парраклар устидаги чигит катламининг катталиги

х,исобидан чигитлар туп булиб узатилади. Бундан ташкари, ишлаб чикариш ёки бошка пахта тозалаш заводларидан олиб келинаётган чигитларни юклаш учун махсус мосламалар талаб килинади.

^ушимча механизмларсиз транспорт воситаларидан чигитларни кабул килиш билан уларни ишлаб чикаришга бир маромда етказиб беришни созлашни таъминлайдиган янги курилма ишлаб чикилди [3].

^урилма, платформа 2, пастки кисмида иккита винтли конвейерлар (шнеклар) 4, чигит окиш тарнови 5, платформа рамасига чигит тушиш жойига винтли механизм 3 ли йуналтиргич-ростлагич 6 урнатилган булиб, платформа устига тусик 1, бортлар 9, 7, 10, 11 туплами йигилади ва платформага тукилган чигит огирлиги билан винтли конвейерга босим курсатмаслиги ва ишлаётган ишчилар хдвфсизлигини таъминлаш максадида винтли конвейерларнинг юкори кисмига х,имояловчи тусикли панжара 8 урнатилган (1-расм).

^урилмани уруглик чигит тайёрлаш цехида технологик тизимга чигитни меъёрда узатиш учун технологиялар бошланишига жойлаштирилади. Транспорт воситаси бункерга келиб, курилма платформаси 2 га чигитни тукади ва платформа пастки кисмидаги винтлар 4 оркали чигит массасини тугридан-тугри чигит тозалаш-саралаш агрегатига белгиланган меъёрда йуналтиради. ^урилманинг иш унумдорлигини винтли конвейернинг айланиш тезлигини узгартириш билан, аникрок созлаш учун платформа рамасининг чигит тушиш жойидаги винтли механизм 3 билан йуналтиргич-ростлагич 6 билан винт 4 оралик масофаси "Б" ни узгартириш оркали амалга оширилади.

1- тусик, 2-платформа, 3- ростлаш винтли механизми, 4- винтли конвейер, 5-тарнов, 6-йуналтиргич-ростлагич, 7-9-10-11-бортлар кисми, 8- химояловчи

тусикли панжара 1-расм. Чигитни кабул килиш ва узатиш курилма схемаси

Винтли конвейер устига урнатилган панжара 8 юкоридаги чигитларни чикиш жойига силжишига йул куймайди, аксинча, винтлар силжитган чигитлар урнига панжара орасидан пастга тушаётган чигитлар билан тулдиради.

Уруглик чигит тайёрлаш цехига кабул килиш, меъёрда узатиш курилмасининг урнатилиши, жараёнга узатилаётган чигитларнинг ерда сочилишидан содир буладиган чигит механик шикастланишларининг олди олинади ва ишлаб чикаришга чигит бир маромда белгиланган иш унумдорлигида узатилиши таъминланади.

Конструкцияда тукли чигитларни тукдорлигига караб винтлар хдракати тегишлича тикланади. Агар чигит тукдорлиги юкори булса, винтлар ораликларини каттарок килиш максадга мувофикдир. Чунки чигит тукдорлигини ортиши уларни узаро богликлик кучларини ортишига олиб келади. Бу эса х,ар иккала винт таъсирида купрок тукли чигитни силжитиш имконини беради. Чигит тукдорлиги камайиши билан уларни узаро богланиш кучлари кичик булади. Бунда винтлар ораликлари кичикрок килиб танлаш керак булади.

2-расмда икки паралел винтлар оркали тукли чигитлар булагини силжитиш схемаси келтирилган.

Схемага асосан винтлар 1 ва 2 узаро бир бирига к;арама-к;арши томонга айланади. Шуидагииа тукли чигитни булаклари 3 ни силжитиш кучи Рс бир томонга йуналади.

Маълумки [4, 5] винт айланишида тукли чигит булагини хдракатини куриб чикишда уни кия текислик буйлаб юкорига хдракати каралади. Ушбу хдракатни куриб чикдмиз. 2-расмда к;ия текислик буйлаб тукли чигит хдракати юкорига йуналтириб урнатилган. Бунда тукли чигитга куйидаги кучлар таъсир к;илади: огирлик кучи С, силжитиш кучи Рс, реакция ва иищаланиш кучлари Р .

2-расм. Параллел винтлар ёрдамида тукли чигит булагини силжитиш схемаси

Таъкидлаш лозимки, 2-расмдаги схема, яъни тукли чигитларни хдракати х,ар иккала винтли транспортер оркали амалга оширилади. Бу схема х,ар иккала винтга мос келади. Тукли чигитни умумий силжитиш кучини топиш учун таъсир килувчи кучларни А х ва Ag уклари буйича проекциялаймиз ва мувозанат шартига асосан:

ZF = FT cosfi-Gsin«-Fu = 0 (1)

бу ерда, а- винтни кутарилиш бурчаги, ^-силжитувчи куч билан Ах уки орасидаги бурчак, Fr- реакция кучи. FV-силжитиш кучи, Fu-ишкаланиш кучи.

Амонтон-Кулон конунига [6] асосан Fu=fFR булгани учун узгартиришлар оркали (1) га асосан:

sin р „ sinía + р(

f = tg(= ; Ft = G 7-( (2)

cosp cos(-p)

_ sin(a + p)

бу ерда, Jk ~ д) -келтирилган ишцаланиш коэффициента.

Курилаётган винтли тукли чигитни ташиш курилмасида чигит горизонтал ук буйича силжитилади. Шунинг учун, тукли чигитни бир винтли конвейер оркали горизонтал силжитиш кучи (2) ифодадан аникланади:

Схематик равишда тукли чигитлар тупламини икки винт оркали сурилганда таъсир кучлари 4-расмда келтирилган.

4-расм. Тукли чигит тупламини икки винт билан суришдаги таъсир кучлари

Бунда куйидагича ифодани ёзишимиз мумкин:

F1 + F11 - F1 = 0 (3)

T T u v '

ёки

F1 = F11; К = 2 F1 (4)

T t ' t t ^ '

Тукли чигитлар тупламини горизонтал йуналишда силжитиш шарти куйидагича булади:

2G sin(a + p)^Fi

cos(^ - р) u (5)

Бунда икки винтли транспортерда тукли чигит тупламини силжитувчи умумий кучни аниклаш ифодаси куйидагича булади:

„ 2(sina + f cosa) - f (cosp - f sin P)

ум =---T~~a-mg (6)

cos P — f sin P

Таъкидлаш лозимки, хар бир винт сиртида ва улар орасида жойлашган тукли чигитлар массалари узаро тенг деб кабул килинди. Бунда винт узунлиги 4,8 м килиб олинганлиги, винт диаметри 2,2 102 м ва иш унуми 4,0 т/с лигини эътиборга олсак бир вактнинг узида винтлар сирти ва х,ар иккала томондаги оралигида (37-42) кг гача тукли чигит булишини аниклаш лозим.

Бунда винтни парраги кутарилиш бурчаги (40-440) оралигида олинганлигини эътироф этиш мумкин.

Олинган (7) ифодага асосан, тукли чигитни силжитиш кучини параметрларга богликлигини аниклаш мух,им хисобланади. Бунда иш унуми ортиши, яъни винтли транспортердаги тукли чигитлар массаси ортиши билан тортиш кучи хам пропорционал ортиб боришини таъкидлаш мумкин.

5-расмда тукли чигитлар массасини ортиши билан уларни силжитиш кучини узгариш графиклари келтирилган.

Винт кутарилиши бурчаги ортиши билан тукли чигитларни силжитиш огирлашади, чунки каршилиги купаяди. Жумладан, а=60° булган холда, винтларда жойлашган тукли чигитлар массаси 10 кгдан 60 кггача ортганда, уларни умумий силжитиш кучи чизикли конуниятда 0,21102 Н дан 1,48 102 Н гача ортиб борганлигини куришимиз мумкин. Агарда огиш бурчаги 300 гача камайганда, силжитиш кучи бор йуги 0,08102 дан 0,72102 гача ортиб боришини куришимиз мумкин. Демак, тукли чигитни кабул килиш ва узатиш курилмаси керакли иш унумдорлигини таъминлаш учун, яъни 4,0т/с дан катта булиши учун а=(45-48°) оралигида булиши аникланди, силжитиш кучи эса (1,2-1,35) 102 Н булишини куришимиз мумкин.

5-расм. Тукли чигитларни винтли конвейерда умумий силжитиш кучини узгаришини, тукли чигитлар массаларига боFликлик графиклари

6-расмда курилманинг транспортер винтлари кутарилиш бурчакларини тукли чигитларни силжитиш кучини узгаришини ифодаловчи график богланишлари келтирилган.

6-расм. Тукли чигитларни винтли конвейерда умумий силжитиш кучини узгаришини винтни кутарилиш бурчагига боFликлик графиклари

Графикларнинг тахлилига кура, винт кутарилиш бурчагини ортиши силжитиш кучини ночизик;ли конуниятда ортиб боришига олиб келади. Жумладан, /=0,25 килиб олинганда, огиш бурчаги 220 дан 550 гача ортиб борганда тукли чигитларни силжитиш кучи 0,22 102 Н гача купайиб боришини куриш мумкин. Бунда тукли чигитни винт сирти ва таглиги билан ишкаланиш кучини узгаришига етарли даражада таъсир курсатади. Ишкаланиш коэффициенти 0,35 булганда тукли чигитни параллел жойлашган икки винт оркали умумий силжитиш кучи 0,48 102 Н дан 1,47 102 Н гача ночизикли конуниятда ортиб боришига олиб келади. Шунинг учун иш унуми 4,0 т/с дан юкори булишини таъминлаш учун винтлар киялик бурчаклари (45-480) булиши ва ишкаланиш

коэффициенти /^0,35 булиши тавсия этилади. Демак, ушбу ишкаланиш коэффициентини таъминлаш учун тукли чигитлар намлиги юкори булмаслиги керак булади.

7-расмда тукли чигитларни умумий силжитиш кучини узгаришини тукли чигитни винтлар сирти ва таглик сирти билан ишкаланиш коэффициентини узгаришига богликлик графиклари келтирилган.

7-расм. Тукли чигитларни винтли конвейерда умумий силжитиш кучини узгариши чигитларни винтлар сирти ва транспортер таглик сирти билан ишкаланиш коэффициентини узгаришига богликлик графиклари

Графиклар тахлилига асосан ишкаланиш коэффициенти 0,22 дан 0,42 гача ортиб борганида ва т=25 кг булганда тукли чигитларни умумий силжитиш кучи 0,16102 Н дан 0,31102 Н гача ночизикли конуниятда ортиб боришини куришимиз мумкин. Лекин, винтли конвейерда тукли чигитларнинг умумий массаси 40 кг гача купайганда уларнинг умумий силжитиш кучи 0,33 102 Н дан 1,52102 Н гача ортиши мумкин булади. Шунинг учун ишкаланиш коэффициентини (0,3-0,35) оралигида булиши тавсия этилади.

Маълумки, тукли чигитлар илашишга мойиллигини хисобга олганда курилманинг винтли конвейери устида бир бирига илашиб колишига олиб келиши мумкин [7, 8, 9, 10, 11]. Бу холатлар бир шнекли бункер-таъминлагичларда кузатилган. Илашиб колиш холатларини бартараф этиш максадида устма-уст жойлаштирилган иккита шнекли бункер-таъминлагичлар ишлаб чикилган, пастки шнек чигит узатишга унинг юкорисида жойлашган шнек эса чигит илашувини бузишга, хар бир шнек алохида узатма оркали ишлатилган [12].

Тукли чигитларнинг илашувини бартараф этиш учун курилмада иккита винтли конвейерларни бир горизонтал текисликда жойлаштириб, утказилган тажрибалар натижасида тукли чигитларнинг чикиш жойига текис сурилишини таъминлашига эришилган [12].

Тукли чигитларни винтли узатиш кисмига илашиб колиш холатини урганиш максадида, туклилиги 7,7% ли чигитни бункернинг ярмигача тулдирилиб, чигитни уз-узидан зичланиш жараёни булишини таъминлаш учун икки кунга саклаш учун колдирилди. Ушбу вактнинг утиши билан курилманинг винтли конвейери ишга туширилди. Платформанинг кенглиги 700 мм, бункер бортларининг горизонтал текисликка нисбатан киялик бурчаги 600 га тенг булган холатида чигитларнинг чикиш томонига бир текисда силжиши, юкори кават чигитларнинг каватма-кават винтли

конвейер устига кулаши кузатилди ва тукли чигитларни бир бирига илашиб колмасдан харакатланишини таъминланди [13].

Сунг куйида келтирилган параметрларни курилманинг иш унумдорлиги ва сифат курсаткичларига таъсирини урганиш учун тажрибалар утказилди [9, 10]:

-йуналтиргич-ростлагич ва винтли конвейер винти оралик масофаси "Б" -10, 30, 50 ва 70 мм;

-винтли конвейернинг айланиш тезлиги, п - 5, 10, 15, 20 ва 25 айл/мин. Тажриба натижалари куйидаги 8-9-расмларда келтирилган.

8- расм. Йуналтиргич-ростлагич ва винт оралик масофаси 30 мм га тенг булганда винтли конвейернинг айланиш тезлиги узгаришининг курилма иш унумдорлигига ва чигит механик шикастланишига таъсири

Оралик масофа нинг куйи кийматларида иш унумдорликни ошириш максадида винтли конвейер айланиш тезлигини оширилиши чигит чикиш жойида чигитларнинг ортикча тупланиши хисобидан механик шикастланишини 4,1% дан 4,8% гача ошишига олиб келди. Оралик масофа ни ортиши билан чигитларнинг механик шикастланишини 4,1% дан 4,6% гача купайишига олиб келди, лекин дастлабки чигитнинг механик шикастланишига нисбатан купи билан 0,5% гача ошиши мавжуд талаблар даражасида булишини курсатди [13].

Бундан куринадики, масофани канча катталаштирилса иш унумдорлиги хам ошади, чигитнинг механик шикастланиши камаяди.

^урилмадан чигит саралаш агрегатига чигитни бир текис узатилиши саралаш сифатини ошишини таъминлаши маълум, шунинг учун курилманинг асосий улчамларини танлашда чигит узатиш текислигини хам эътиборга олиш керак.

9- расм. Иуналтиргич-ростлагич ва винт оралик масофаси 50 мм га тенг булганда винтли конвейернинг айланиш тезлиги узгаришининг курилма иш унумдорлигига ва чигит механик шикастланишига таъсири

Юкоридаги расмларда келтирилган тажриба натижалари курилмани кабул килиш ва узатиш бункерларига куйилган асосий талаб, яъни чигитнинг механик шикастланишининг ошиши 0,5 % дан кам булиши талабига жавоб беришини курсатмокда.

Хулоса. Пахта уруглик чигитини кабул килиш ва узатиш курилмасининг конструкцияси тавсия этилди. Назарий тадкикотлар асосида тукли чигитларни винтли конвейерда хдракатланиши тахлил килинди, параметрлари асосланди. Амалий тадкикотлар натижалари асосида курилмани самарали ишлашини таъминлайдиган параметр ва иш режимлари аникланди.

АДАБИЁТЛАР

1. Справочник по первичной обработки хлопка. Книга I. - Ташкент-«Мехнат», 1994. - с. 367.

2. Справочник по первичной обработки хлопка. Книга II. - Ташкент-«Мехнат», 1994. -с.76.

3. Кушакеев Б.Я., Гуляев Р.А., Ракипов В.Г., Джамолов Р.К. Тукли уруглик чигитни кабул килиш-узатиш бункери. Патент FAP00855, 2013.

4. Джураев А., Юлдашев К. Dynamics of the Screw Conveyor for Transportation and Cieaning of Fiber Material // International Journal of Advanced Scince and Technology/ Vol. 29, No. 5, (2020), - pp. 8557-8566. ISSN: 2005-4238.

5. Джураев А., Мамахонов А., Юлдашев К. «Определение амплитуды собственных колебании оси на упругих опорах цепи передачи». ФерПИ «Научно -технический журнал» (спец.вып), Фаргона-2018. - С.64-67.

6. Джураев А. Динамика рабочих механизмов Хлопко перерабатывающих машин. Монография. Изд. «Фан». Ташкент, 2018. - с.168.

7. Djuraev A., Khudaykulov Sh.S., Jumaev A.S. Development of the Design and Calculation of Parameters of the Saw Cylinder with an Elastic Bearing Support Jin. International Journal of Recent Technology and Engineering (IJPTE) ISSN: 2277-3878. Vol. 8, Issue 5, January 2020.

8. Джураев А., Кулиев Т.М., Чориев Ш.Н. Совершенствование эффективных, ресурсосберегающих конструкций и научные основы расчета параметров очистителей

хлопка-сырца и волокна. Монография, Изд. "Innovatsiya" Ташкент, 2020. - С. 259.

9. Kuliev T.M., Djuraev A. Designing and methods of calculating parameters of a fibrous material cleaner from large litter // International Journal of Advanced Science and Technology. Vol. 29, No. 8s, (2020), - pp. 444-452.

10. Kuliev T.M., Djuraev A. Improvement of the Construction and Justification of Parameters of the Fibrous Material Regenerator // International Journal of Advanced Science and Technology. Vol. 29, No. 8s, (2020), - pp. 453-460.

11. Kuliyev T.M., Djuraev A. Creation of a design and justification of parameters of a singlestage fiber cleaner / /International Journal of Advanced Science and Technology Vol. 29, No. 5, (2020), - pp. 4522 - 4529

12. Ракипов В.Г., Туйчиев В.Х. Тукли уруглик чигит учун бункер-дозатор ишлаб чикиш. -Илмий-тадкикот иши буйича хисобот, №9812, Тошкент 1999. - 72 б.

13. Ракипов В.Г., Джамолов Р.К., Сибгатуллин И., Назиров Р.Р. Тукли уруглик чигитларни кабул килиб ишлаб чикаришга меъёрда узатиш курилмасини ишлаб чикиш. - Илмий-тадкикот иши буйича хисобот, №050903, "Пахтасаноат илмий маркази" АЖ, Тошкент 2006. - 32 б.

Механика ва технология илмий журнали кабул килинди 24.10.2020

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.