CC BY
7
Вестник К03НМУ № I - 2020
E. Uteuliyev, M. Magamatova, N.A. Azholova
Kazakhstan's medical university «KSPH» Asfendiyarov Kazakh National Medical University
MODERN TECHNOLOGIES TO COUNTER THE DISSEMINATION OF HIV INFECTION AMONG KEY KAZAKHSTAN POPULATIONS
Resume: One of the topical issues in public health is the problem Keywords: prevention, population, reproductive health,
of HIV infection, which entails widespread social, medical, and behavioral factors
economic consequences that require decisive urgent measures. 80® 614.2:616-082-59
УДК 614.2
Конысбаева К.;., Оразкулов М.О., Байгожаев Ж.М., Ниязова Т., Наурызбаева А.К., Есенаманов Е.Е., Кусаинова К.К., Нурманова Ж.А.
К,азац медициналыц узджаз бШм беру университетi «КДСЖМ» Цазацстан медициналыцуниверситет!
ЦЕРЕБРОВАСКУЛЯРЛЫК АУРУЛАРДА МЕДИЦИНАЛЫК КЫЗМЕТ САПАСЫН КАЛЫПТАСТЫРУ
Соцгы жылдары цереброваскулярлыц патология таралуыне байланысты тамыр сарцаттарыныц кец таралуы байцалды. Бук1л дуниежузшде инсульт ересектер денсаулыгыныц негiзгi мэселелершц бiрi жэне дамыган елдерде влiм себептершц арасында ymmwi орын алады [1,2]. Цереброваскулярлыц патология, эаресе ми цанайналымыныц жт бузылыстары, медицинаныц кyрделi мэселелерiнiц бiрi. Бiр жыл шшде АК^Ш-та шамамен 780 мыц, жалпы Солтyстiк Америкада (АК^Шмен Канада) - 1,2 млн., Еуропалыц Одац елдершде - 1 млн. дешн, басца жерде - шамамен10млн. инсульт орын алады.Орташа есеппен, инсульттщ таралуы жыл сайын 100 мыц адамга 200 жагдай деп багаланады [3], бiрац ол тyрлi аумацтарда эрцалай, нэсiлдiк ерекшелiктерге жэне басца да бiрцатар жагдайларга байланысты.
Tyttmdiсвздер: тамыр сарцаттары, жагдайлар, цереброваскулярлыц сыртац, инсульт, аурушацдыц.
взектипт Эдеби деректер эртYрлi климатты; аймак;тардыц тургындары арасында АГ таралуы арасында бiрталай айырмашылык;тары болатындыгын дэлелдед [4,7]. Осы ретте ИИ сыр;аттанушылы; керсетгаштершде де ерекшелштер анык;талатындыгын KYryre болады. Ол негiзi климатты; аума;тарда цереброваскулярлы; аурулар (ЦВА) ;аушшщ бас;а жагдайларымен бiрге АГ эпидемиологиялы; зерттеудщезекттгш аны;тайды.
Ресейлш авторлардыц (Верещагин Н.В., 2004; Сидоренко Б.А. жэне бас;алары, 2007; Парфенов В.А., 2009; Feigin V.L. et al., 1995; Rosamond W. et al., 2008; Lloyd-Jones D. et al., 2009) деректерi бойынша ^ркелген инсульттардыц арасында ишемиялы; TYрi жиi кездеседь ол МКЖБ аурушацд^1;тыц жалпы кдаылымында 70-85% ;урайды. 50-55 жас аралыгындагы адамдарда ишемиялы; инсульт таралуы eмiрiшц эр онжылдыгында 1,8-2,0 есе артады (Румянцева С.А. жэне бас;алары, 2017ж.). Егер халы;тыц демографиялы; ;артаюын жэне ;ауш жагдайларына ЖYргiзiлетiн ба;;ылаудыц жо;тыгын ескерсе, онда МКЖБ бар пациенттердщ к0беюi орын алады (Скворцова В.И. жэне бас;алары, 2009; Lewsey J.D.2009).
К^рп тацда церебральды инсульт жш жагдайда 0мiрге ;ауш т0ндiретiн неврологиялы; ауру жэне Каза;станда, сондай-а; бугал элемде MYгедектiктiц мацызды себептерiнiц бiрi. Жыл сайын инсульт 5,6-6 млн. адамда алгаш рет басталады. Осы эпидемиямен KYрес ЖYргiзу бойынша белсенд галамды; шаралар ;олданбаган жагдайда инсульттан болатын 0лiмнiц 2015 жылы 6,7 млн. жэне 2030 жылы 7,8 млн. дешн 0суi болжамдалуда [7,8]. ЖYрек-тамыр сар;аттарынан болатын 0лiм-жiтiм бойынша Тэуелйз Мемлекеттер Достастыгы елдерiнiц арасында Казахстан Республикасы т0ртiншi орнында тур. Каза;станда ЖYрек-тамыр сар;аттарынан зардап шегетш 2 млн. адам тiркелген, ол елiмiздщ экономикалы; белсендi хал;ыныц 12% курайды [11,13].
Каза;станныц TYрлi айма;тарында ми инсультымен аурушацды; жылына 1000 адамга 2,5-3,7 жагдайды, 0лiм-жтм - жылына 1000 адамга 1,0-1,8 жагдайды ;урайды [13, 17].
Инсультпен аурушацдыкты зерттеудi эпидемиологиялык мониторингтiц акпараттык ЖYЙесi АЖО «Инсультпен ауыратын наукастар тiркелiмiн» пайдалану аркылы ресейлiк авторлар(Страховская Л.В., Ключихина О.А., Богатырева М.Д., Коваленко, 2013г) ЖYргiздi, ол наукастардыц толы; жэне шынайы есебiн ЖYргiзуге, ¥йымдык шешiмдердi уакытылы кабылдауга жэне екiншi инсульттiцалдын алу бойынша шаралар ЖYргiзуге ыкпал етть«Инсульттщ аймактык-популяциялык тiркелiмiн» бiрыцFайланFан зерттеу демографиялык к0рсеткiштерге, аймактык каFидаларFа жэнедербестендiрiлген деректердi пайдалануFа непзделген.Инсульт мэселелерi бойынша сапалы акпаратты алу максатымен, негiзгi ережелерi макала авторларымен жиналFан толык акпарат, дербестелген деректер жэне диагностиканыц д¥рыстыFы. «Инсульттщ аймактык-популяциялык тiркелiмiнiц» мацыздылыFы инсульттiц салдарын медициналык жэне элеуметтш-экономикалык баFалауда Fана емес, сондай-ак аумактарда наукастарFа к0мек к0рсету жаFдайын аныктауда, сонымен катар емдш жэне оцалту шараларыныц кажеттШпн баFалауFа MYMкiндiк бередi, оныц непзп жумысы TYрлi аумактардаFы жетекшi жаFдайларды айкындау, ол шара ишемиялык инсульттщ бастапкы профилатикасына кажет [9].
Инсульт тiркелiмi 2011 ж. елiмiздiц халкы тыFыз орналаскан аймак ретiнде 2,46 млн. T¥PFыны бар ОцтYCтiк ^азакстан обылысында к¥рылды [17]. К^Р дэрiгерлерi жэне провизорларыныц 3-съезiнiц материалдары бойынша 2011 ж. ОтYCтiк ^азакстан облысында церебральды инсульттiц 4439 жаFдайы ^ркелдь Ми канайналымыныц жедел б¥зылысыныц2387 жаFдайы ерлерде (53%), 2052 жаFдайы эйелдерде (47%) аныкталды.
Ерлердегiинсульттiцбастамасы: 50 жаска дейiн - 18%, 50-59 жаска дейiн - 35%, 60-69 жаска дешн - 21%, 70-79 жаска дешн - 17%; 80 жастан жоFары - 9%; эйелдер: 50 жаска дешн - 22%, 50-59 жаска дешн - 21%, 60 - 69 жаска дешн -22%; 70-79 жаска дешн - 23%; 80 жастан жоFары - 12% шалдытады. Осылайша, ецбекке жарамды жастаFы (60 жаска дешн) ерлерде инсульт алFашкы рет 53%-да жэне 43%
VeStnik KaznmU № I - 2020
эйелдерде болган, бул к0рсеткiш инсульттщ«жасаруын» бiлдiредi. Церебральды инсультты таралуы бойынша осындай белу кептеген у;сас популяцияльщ зерттеулердiц к;орытындыларымен келiсiледi жэне жалпыресейлш жэне аймак;тык; к0рсеткiштерге сэйкес келедi [7,8,10]. Инсульт тiркелiмiнiц деректерi бойынша Оцтустш Казахстан облысында 2011 ж. ми инсультыныц (МИ) ;ауш жагдайларыныц арасында артериалды; гипертония басым болды, ол пациенттердiц басым K0пшiлiгiнде бай;алды (4425; 99,7%). Мацыздылыгы бойынша екiншi ;ауш жагдайы ретiнде кардиальды патология (1344 пациент; 30,2%), Yшiншi орнында - II типтi ;ант диабет (224 пациент; 5%) турады.
Егер МИ-мен KYрес ЖYргiзу бойынша бiрыцFай жалпыэлемдiк шаралар ;олданылмаса 2030 жылга ;арай инсульт салдарынан болган елiм-жiтiм 7,8 млн. дейiн жетедi деп болжамдалуда [Strong K. 2007]. Казахстан Республикасында (КР) МИ таралушылыгы миокард инфаркта мен к;атерлi iсiктерден кешнп Yшiншi орынды алады[13].
Жыл сайын шамамен 23,6млн. адам ЖYрек-тамыр сар;аттарынан кез жумады, ол к0рсеткiште Yлкен Yлес инсульт;а тиесiлi (ДДС¥, 2009.). Инсульттан аман ;алгандардыц K0бi MYгедек болып ;алады [9, 12], инсульттан кешнп MYгедектiк барлы; MYгедектiк себептершщ арасында бiрiншi орнында турады.Инсульт;а шыгатын тiкелей жэне жанама шыгындар 2010 жылы тек АКШ-тыц0зiнде 73,7 млрд долларды ;урады [8] , Батыс Еуропада инсульт алган эр нау;асты емдеуге жэне оцалтуга жылына орта есеппен 33 мыц еуро жумсалады. Когамды; денсаулы; департаментiнiц, Йорк жэне Ньюкасл университеттершщ к;ызметкерлерi электронды деректер базасын пайдалана отырып, дамыган елдерде ЖYргiзiлген жэне 2015 жылдыц мамырына дейiн жарияланган жогары сапалы лонгитудиналды зерттеулерге iздестiрдi. Косу критерийлерiне 16 когорт бойынша ;атысушылардыц жалпы саны 181 мыц адамнан асатын 23 жарияланым сэйкес келдi. Талдау деректерi кездейсо; эсерлерi бар Yлгi кемепмен бiрiктiрiлдi [11]. Метаталдауга ;осылган зерттеулер барлыгын ;оск;анда Yш жылдан 21 жылга дейiнгi зерттеу кезецiнде тсркелген 4628 стенокардия мен инфаркт жэне 3002 инсульт жагдайлары туралы а;паратты ;амтыды.Жалгызд^1к; немесе элеуметтiк депривация туралы хабарлаган ;атысушылар саны TYрлi жумыстарда 2,8-ден 77,2 пайызга дейш ;урады. Деректердi статистикалы; талдау нэтижелерi элеуметтiк ;атынастард^1ц темен
децгейi ЖYректiц ишемиялы; сар;аттары устамасыныц орта салыстырмалы ;аушшщ 29 пайызга (бiрiктiрiлген салыстырмалы ;ауш 1,29; 95-пайызды; сенiм интервалымен (СИ) 1,04-тен 1,59-га дейiн) жэне инсульттiц 32 пайызга (бiрiктiрiлген салыстырмалы ;ауш 1,32; 95-пайызды; СИ 1,04-тен 1,68-ге дешн) улгаюымен байланысты екенiн керсеттьБул ретте, ;ауштщ есуi ;;атысушылардыц жынысына ;атысты болган жо;. Зерттеушiлер атап еткендей, жалгызды; жэне элеуметтiк о;шауланудыц ы;палы мазасызды; жумыстагы тетенше жуктеме жэне бас;а психоэлеуметтiк KYЙзелiс кездерi сындымацызды ;ауш жагдайларынан кем туспедi. ЖYректiц ишемиялы; ауруыныц жэне инсульттiцалдын алудагы элеуметтенудiц релiн аны;тау ушiн ;осымша зерттеулер ;ажет.
Ми ;анайналымыныц жiтi ;алпына келмеуше жиi жагдай жасайтын репрезентативтш клиникалы; жагдайлардыц 4 тобыныц бар екеш дэлелдендi, олар: артериалды; гипертония, ЖYрек ыргагыныц бузылысы жэне ЖYректiц бас;а сар;аттары, тамырiшiлiк тромб TYзiлуi, брахиоцефальды артериялардыц атеросклерозды; стеноздары. Тура осы синдромдар инсульттщ тиiмдi алдын алуга арналган нысана [3,4,12]. ЖYргiзiлген эдеби шолулардыц нэтижесiнде, бiз келешекте ишемиялы; инсульттан болатын елiм-жiтiмдi азайту ма;сатында оныц алдын алудыц тшмд эдiстерiн эдiстерiн жетiлдiру ар;ылы ИИ елiм жагдайларыныц ретроспективтiк зерттеуiн ЖYргiземiз деп шештiк.
Атеросклероз - инсульттардыц уштен бiр белiгiнiiц себебi, инсульттардыц шамамен 50% каротидтiк атеросклерозбен байланысты ас;ынады [3,4,12]. Каротидтi аума;тан шыгатын эмболиялардан туындайтын инсульттiц шамамен 80% ая;асты, алдын ала бiлiнетiн белплерйз болады. №1 кестеде INTERHEART жэне
ЩTERSTROKEэпидемиологиялык; зерттеулердiц деректерi бойынша миокард инфаркпй (МИ) мен ишемиялы; инсульттщец мацызды ;ауш жагдайларыбершген [6,7]. №1 кестеде усынылган мэлiметтергесэйкес, ишемиялы; инсульттщ ец мацызды жагдайлары (мумкiндiктер ара;атынасы (МА) 2,64 - 2,38) артериалды; гипертония,ЖФ жэне бас;алар. Темекi шегу тек ушiншi орнында тур, ал дислипидемия соцгы орнында. Бас;а жагынан, миокард инфарктiсiнiцец мацызды ;ауш жагдайлары (МА 3,25 - 2.37) метаболизмдш синдром, темекi шегу, куйзелiс жэне 2 типт КАНТ ДИАБЕТ1.
Кесте 1 - Миокард инфаркта мен инсульттщ непзп кауш жaFдaйлaры (INTERHEART [6] жэне INTERSTROKE [7] зерттеулер
деректер1 бойынша)
Миокард инфаркпйнщ ;ауш жагдайлары МА Ишемиялы; инсульттiц ;ауш жагдайлары МА
ДислипидемияАпоВ/апоА-1 3,25 Артериалды;гипертония 2,64
Темега шегу 2,87 ЖYрек себептерi 2,38
Куйзелiс 2,67 Темега тарту 2,09
2 типтi ;ант диабетi 2,37 ДислипидемияАпоВ/апоА 1,89
Артериалды;гипертония 1,91 Метаболизмдiк синдром 1,65
Ескерту - МА-мумкiндiктер ара;атынасы
Америка ЖYрек ;ауымдастыгыныц деректерi бойынша, АКШ-та инсульт 18 жастан ас;ан тулгалардыц 5.8%-да кездеседъ Инсульт немесе транзиторлы; ишемиялы; шабуыл таралуы жас келе улгаяды [4, 5, 6]. O^YCTrn Казахстан облысында ми ;анайналымыныц жiтi бузылыстарыныц бiрiншi жэне екiншiлiк алдын алу шараларын оцтайландыру кебiнесе айма;ты; ерекшелiктерге - табиги-климатты; элеуметтш-турмысты; жэне этникалы; жагдайларга байланысты . Табиги-климатты; жагдайлардыц арасында метеорологиялы; -;атац континетальды климат басым рел ат;арады, ол к;урFак;шылык;пенжылудыц кептiгiмен, кун мен туннiц, ;ыс пен жаздыц температуралы; к;арама-к;арсылыFымен сипатталады.Жылдыц барлы; маусымдарында ауа температурасыныц, барометрлiк ;ысымныцжэне ауа массасыныц ;озгалыс багыттарыныцайтарлы;тай шугыл ауыт;уы бай;алады. Ауаныц орта тэулiктiк температурасы
0°С жогары жылы кезецiнiц уза;тыгы облыстыц солтустiк белiгiнде 250 куннен жэне о^устт белiгiнде 320 KYHге дейiн езгередъ Облыстыц барлы; жерiнде жаз ысты;, уза; жэне ерекше ;урга; болады.
Метеорологиялы; жагдайлардыц церебральд^1 инсульттiц даму таралуыне берер эсерiн багалау ма;сатында Оцтустiк Каза;стан облысында 2011 жыл шшдеп церебральды инсульт санынажэне он алты метеорологиялы; жагдайга ай сайынгы статистикалы; талдаужYргiзiлдi. Зерттеу материалдары: Церебральды инсульт санына ЖYргiзiлген корреляциялы; талдауауа температурасыныц керсеткiштерiмен корреляциялы; байланыстыц орта щшш - орта айлы; температура (-0,66, p=0,02), орта максималд^1 температура (-0,67, p=0,018), орта минималд^1 температура (-0,67; р=0,017)жэне салыстырмалы ылгалд^1лы;ты (0,62; p=0,032), сонымен ;атар абсолюттiк максималды температурамен мы;ты керi корреляциялы; байланысты (-
0,73; p=0,007) жэне 80%-данарты; ылгалдылык;пен кун санымен тiкелей куши корреляциялы; байланысты (0,72; p<0,001) ай;ындады.
2014жылы Каза;станда элемдiк тэжiрибенi ескере отырып, КР ДСМ ма;улданган «айма;ты; инсультты; орталыщтарды» уйымдастыру бойынша жоба эзiрлендi. Инсульт;а шалдыгу жэне салдарынан болган 0лiмнiц жогары к0рсеткiштерiинсульттiц
;ау1пжагдайыныц:брахиоцефальдыартериялардыц экстрак раниальдык;б0лiмдершщстеноздалFанатеросклерозыныцжэ не артериалды; гипертонияныц бiрiншiлiк жэне екiншiлiк алдын алушараларыныц жеткiлiктi децгейде болмауына негiзделетiнi ай;ын(Аронов Д.М., 2002; HobsonR.W., Weiss D.G., Fields W.S., 1993, 2001).
Инсульттщ дамуына итермелейтш жагдайлардыц кешенi бар, бул бас;арылмайтын жэне реттелетiн ;ауш жагдайлары.
Басцарылмайтын цаут жагдайлары (адамныц 0зiне байланысты емес):
- жасы: ерлер Yшiн - 55 жастан жогары, эйелдер Yшiн - 65 жастан жогары
- тамыр сар;аттарына деген ту;ым ;уалайтын бейiмдiлiк (туысты;тыц бiрiншi желiсiнде туыс;андарыныц болуы -инсульт;а немесе миокард инфарктiсiне шалдывдан ата-ана, эпке-сiцлiлер, бауырлар).
Реттелетш цаут жагдайлары (адамга байланысты):
- психологиялы; жагдай
- артериалды; гипертония
- ;ант диабетi
- холестериннiц жогары децгейi
- ЖYрекше фибрилляциясы
- ЖYрек ауруы (жYрек а;аулары, протездеу, эндокардиттер жэне бас;асы);
- темега шегу
- алкогольдш iшiмдiкке салыну
- темен физикалы; белсендiлiк
- семiру.
Зиянды эдеттер арасында темекi шегу жиi ;ауш жагдайы. Темекiде никотин алкалоидi бар, ол ;ан ;;ысымын к0тередi, уса; тамырларды жiцiшкертедi, тыныс алуды жиiлетедi.Темекiнiц жану 0шмшеншыгатын TYтiндi иiскеу артериалды; ;андагы оттегiн азайтады. ХХ гасырдыц екiншi жартысынан бастап темекi шегу кептеген елдер хал;ыныц арасында кец таралган эдет болып кеттi. 6 жыл бойы 45-49 жастагы ерлердiц 0лiмiн ба;ылау нэтижелерi тура;ты темекi шегетшдердщ жалпы 0лiм-жiтiм саны темекi шекпейтшдерге ;араганда 2,7 есе жогары екешн к0рсеттi.
Реттелетiн жагдайлардыц бiрi психологиялыц жагдай, оган тамыр сар;аттарыныц дамуында эр;ашан Yлкен мэн берiлген жэне элi KYHге дейiн мацызды саналады. Соцгы жылдары адамдардыц мiнез-к;улык; ерекшелiктерi му;ият зерттеуге алынды.Негiзiнен «шеказдшт ;уптауга» умтылатын адамдарда бай;алатын
эмоционалд^1ауыт;ымалы кешенд [4,5,9,12]бiлдiретiн «А» типiндегi адамдарыныц мшез-;улк;ы белгiлендi. Бул адамдарда сэл гана сылтаумен жецiл туындайтын душпанды; элементтерi жиi пайда .
Мацызды ;ауш жагдайлардыц бiрi -артыц денесалмагы. К^рп тацдагы ;огамда, кептеген аса дамыган елдерде дененiц арты; салмагы денсаулы; са;тау Yшiн айтарлы;тай ^ынды; туындататын кец таралган ;убылыс болып отыр. Оныц себебi -жогары калорияда тагам ;абылдау жэне гиподинамия салдарынан энергетикалы; шыгындардыцаз жумсалуынан туындайтын сэйкессiздiк. Дененщ арты; салмагыныц таралуы 20-29-жастагы адамдар арасында (7,8%) ец теменп керсетгашке ие болып, жас келе 30-39-жаста11%-га дейш,40-49-жастагыларда 20,8%жэне 50-59-жастагыларда 25,7%-га дешнулгаяды, [6, 9, 12]. Денешц артыц салмагы жэне тамыр сарцаттарыныц (ишемиялыц инсульт) даму цаут арасындагы байланыс. К,андагы холестериннщ жогарын децгеш. Холестерин жогары жэне темен тыгыздылык;ты липопротеиндер курамына гаредъ Холестериннщ непзп децгеш тагам 0нiмдерiмен бiрге келш TYседi жэне агзада
Вестник К03НМУ № I - 2020
синтезделедъ 1с ЖYзiнде, ;андагы холестериннщ ;алыпты децгейi шартты. Кандагы холестериннщ 6,72 ммоль/л-ге дешнп м0лшерi (260 мг%) ;алыпты болып есептелiнедi. Кандагы холестериннiц ец T0менгi м0лшерi 5,17 ммоль/л (200 мг%) болып жэне одан темен болса аса ;аушт емес. Кандагы холестериннiц жогары децгеш жш кездеседi. 40-59 жастагы ерлерде ;андагы холестериннiц децгейi 6,72 ммоль/л (260 мг%) жэне одан жогарылауы 25,9 % жагдайда кездеседi. [6,7, 9, 12]. Дислипидемия - цаут жагдайы ретнде
Семiру энергетикалы; баланстыц бузылуымен гана емес, сонымен бiрге бiрк;атар генетикалы; жэне неврологиялы; жагдайлармен, эндокриндiк ЖYЙе ;ызметшщ 0згеруiмен, 0мiр салты жэне тама;тану тэртiбiмен де байланысты. Айтарлы;тай жиi кездесетiн алиментарлы;-конституционалды; семiру TYрiн жэне бастап;ы эндокриндiк аурулармен - гипотиреозбен немесе жумырт;а жасушалары, бYЙрек асты безщызметшщбузылуыдант диабетiнiц болуы жэне бас;а себептермен туындатылган «эндокриндш» семiру ажыратылады [12]. Семiру денсаулывда ;ауш T0ндiредi, 0йткеш агзага тагаммен TYCкен ;уаттыц м0лшерi жумсалатын энергетикалы; шыгындардан арты; .
Соцгы жылдары тамыр сар;аттарыныц (ТА) даму ;аушшщ жагдайы ретiнде семiрудiц мацызы айтарлы;тай артты, 0Йткенi дYHиежYзiнде семiрудiц таралуы улгайды. Батыс Еуропа елдершде 35-65 жастагы ересек тургындардыц жартысынан к0бiнде дененiц арты; салмагы (дене салмагыныц индексi /ДСИ/ 25-тен 29,9 кг/м2 дейiн) немесе семiру (ДСИ 30 кг/м2 астам) бар; АКШ-та бYкiл халы;тыц Yштен бiрiнде дененiц арты; салмагы бай;алады (мшйз салма;тан 20% жэне одан артады); Ресейде шамамен ецбекке кабiлеттi жастагы тулгалард^1ц 30%-ы семiруге, ал 25%-ы арты; салма;;а душар болган. Ишемиялы; инсульт;а (ИИ) шалд^1;;ан нау;астарда семiрудiц болуы аурудыц 0ршуiне жэне 0лiмнiц артуына ы;пал етедi [13 -15]. Жедел инсульттагы нау;астыц табысты емделуi жалпы ж¥ртшылы;тыц да, дэрiгерлердiц де инсульттщ 0тгар миокард инфарктiсi немесе жара;аты сия;ты шугыл болып табылатындыгынан хабардар болуынан басталад^1. Цорытынды: Жогарыда айтылгандардан тамыр сар;аттарын болд^1рмау жэне 0лiм-жiтiмдi азайту жэне инсульттiц Каза;стан Республикасындагы ауырпалыгын азайту бойынша шаралар кешешн эзiрлеу жэне iске асыру ми кантамырлык патологиялармен аурушацд^1;тыц, 0лiм-жiтiмнiц жэне MYгедектiктiц T0мендеуiне, нау;астардыц 0мiр сапасын жа;сартуга жэне ;огамныц экономикалы; ысыраптарын зерттеу заман талабына мэжбYрлейдi.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Go A.S., Mozaffarian D., Roger V.L. et al. Executive Summary: Heart Disease and Stroke Statistics-2013 Update: A Report from the American Heart Association // Circulation. - 2013. - № 127(1). - Р.143-152.
2 Kuklina E.V., Tong X., George M.G. et al. Epidemiology and prevention of stroke: a worldwide perspective // Expert Rev Neurother. - 2012. - № 12(2). - Р. 199-208.
3 Шальнова С.А., Деев А.Д. Тенденции смертности в России в начале XXI века (по данным официальной статистики) / / Кардиоваскулярная терапия и профилактика. - 2011. - № 10(6). - С. 5-10.
4 Бокарев И.Н., Попова Л.В. Инсульт в клинической практике терапевта. Московская медицинская академия им. И.М. Сеченова // Клиническая медицина. - 2009. - № 11. - C. 4-12.
5 Виленский Б.С., Яхно Н.Н. Современное состояние проблемы инсульта // Вестник Российской Академии Медицинских наук. - 2006. - № 9-10. - C. 18-24.
6 Yusuf S., Hawken S., Ounpuu S. et al. Effect of potentially modifiable risk factors associated with myocardial infarction in 52 countries (the INTERHEART study): case-control study // Lancet. - 2004. - № 364(9438) - Р. 937-952.
7 O'Donnell M.J., Xavier D., Liu L. et al. Risk factors for ischaemic and intracerebral haemorrhagic stroke in 22 countries
VeStnik KQzfimU № I - 2020
(the INTERSTROKE study): a case-control study // Lancet. -2010. - № 376(9735). - P. 112-123.
8 Perk J., De Backer G., Gohlke H. et al. European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice (version 2012): The Fifth Joint Task Force of the European Society of Cardiology and Other Societies on Cardiovascular Disease Prevention in Clinical Practice (constituted by representatives of nine societies and by invited experts) // Eur Heart J. - 2012. -№33(13). - P. 1635-1701.
9 TyceBE.H., CKBop^BaÄB., OraxoBCKaH.n.B., KH^HKOBCKHHB.B., AfipHHHH.ro. Эпнflемно^огннннсу^bтaвPосснн // Consilium medicum HeBpo^orHH. Cne^a^bHbifiBbinycK. - 2003. - C. 5-7.
10 Khasnulin V.I., Artamonova O.G., Khasnulina A.V., Pavlov A.N. Adaptive types of mobilization of organism adaptive reserves and resistance to hypertension in the North // Human Ecology. -2014. - № 7. - P. 24-29.
11 Valtorta N.K., Kanaan M., Gilbody S., Ronzi S., Hanratty B. Loneliness and social isolation as risk factors for coronary heart
disease and stroke: systematic review and meta-analysis of longitudinal observational studies // Heart. - 2016. - № 102. - Р. 1009-1016.
12 Feigin V.L., Roth G.A., Naghavi M., Parmar P., Krishnamurthi R. et all. Global burden of stroke and risk factors in 188 countries, during 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013 // The Lancet Neurolog. - 2016. - Vol.15. - P. 913-924.
13 Жусупова А.С. Инсульт - глобальная проблема отечественной неврологии // Человек и Лекарство. - 2011. -№3. - С. 6-9.
14 Camm A.J. Atrial fibrillation and risk // Clin Cardiol. - 2012. -№ 35, Suppl 1. - Р. 1-2.
15 Le Heuzey J.Y., De Ferrari G.M., Radzik D. et al. A short-term, randomized, double-blind, parallel-group study to evaluate the efficacy and safety of dronedarone versus amiodarone in patients with persistent atrial fibrillation: the dionysos study // J Cardiovasc Electrophysiol. - 2010. - № 21. - Р. 597-605.
Конысбаева К.К., Оразкулов М.О., БаГн-ожаев Ж.М., Ниязова Т., Наурызбаева А.К., Есенаманов Е.Е., Кусаинова К.К., Нурманова Ж.А.
Казахский медицинский университет непрерывного образования Казахстанский медицинский университет «ВШОЗ»
ФОРМИРОВАНИЕ КАЧЕСТВА МЕДИЦИНСКИХ УСЛУГ ПРИ ЦЕРЕБРОВАСКУЛЯРНЫХ ЗАБОЛЕВАНИЯХ
Резюме: В последние годы наблюдалось широкое взрослых и занимает третье место среди причин смерти в
распространение сосудистых заболеваний в связи с развитых странах.
частотой цереброваскулярной патологии. Инсульт во всем Ключевые слова: заболевания сосудов, жаFдайы,
мире является одной из основных проблем здоровья цереброваскулярная болезнь, инсульт, заболеваемость.
Konysbaeva K.,Orazkulov M., Baigozin Zh., Niazov T., Naurizbayev A., Esenamanov E., Kusainova K., Nurmanova Zh.
Kazakh medical University of continuing education Kazakhstan medical University «KSPH»
FORMATION OF QUALITY OF MEDICAL SERVICES FOR CEREBROVASCULAR DISEASES
Resume: In recent years, there has been a wide spread of Keywords: vascular diseases, factors, cerebrovascular disease,
vascular diseases due to the frequency of cerebrovascular stroke, morbidity.
pathology. Stroke is a major adult health problem worldwide and is the third leading cause of death in developed countries .
Э0Ж 616.89-008.441.33
Н.А. Басбаев, Д.С. Суюнбеков
С.Д. Асфендияров атындагы К,азац ¥лттыцмедицинаyHueepcumemi
наркологиялык; аурулармен ауыратын наукастардын ем1Р
САПАСЫ ЖЭНЕ ЭЛЕУМЕТТ1К КЫЗМЕТ ЕТУ1 (ЭДЕБИ ШОЛУ)
^аз!рг1 элемде вм!р сапасы саласында жург!з!лген зерттеулер ец взектi болып табылады. Бул шолуда медицинада вм!р суру сапасын зерттеу мэселелер1 оныц пайда болу тарихы, терминологияныц бiрцалыпты еместг баяндалады. TYÜiHÖi свздер: вмiр сапасы, элеуметтiк аспектлер, е^ртк аурулары, денсаулыц, пациент
езектшМ: K^ipri гылымда "oMip сапасы" угымы гылыми улкен улес косты, ол OMip сапасыныц непзп критерийлерш
зерттеулердщ пэшне айналды жэне "денсаулыкка эзipледi [1].
байланысты OMip сапасы"деген жаца аньщтама алды. 0Mip 1. Физикалык; (вмipлiк белсендтк, энергия, шаршау,
сапасын зерттеуге Дуниежузшш денсаулык; сак;тау уйымы ауырсыну, ыцгайсызды; уйк;ы, демалыс);
