Научная статья на тему 'ТРАНСПОРТ ВОСИТАЛАР ТЕХНИК ҲОЛАТИНИ БАҲОЛАШ'

ТРАНСПОРТ ВОСИТАЛАР ТЕХНИК ҲОЛАТИНИ БАҲОЛАШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

181
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
автомобил / хизмат кўрсатиш / иқлим / ҳаракат хавфсизлиги / кўрсаткич / миқдор. / vehicle / maintenance / road safety / indicators / quantity

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Оқбута Адилов, Дилдора Зуҳурова, Рахматилла Мамарасулов

Ушбу мақолада ишлаб чиқилган тавсиялар асосан автотранспорт воситаларидан эксплуатация даврида техник ҳолатни таъминлашдаги фаолиятини оширишга хизмат қилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ASSESSMENT OF THE TECHNICAL CONDITION OF VEHICLES

Working out (Elaboration) of methodical recommendations and the application of their results in production to increase the traffic security in Transport Parks.

Текст научной работы на тему «ТРАНСПОРТ ВОСИТАЛАР ТЕХНИК ҲОЛАТИНИ БАҲОЛАШ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-137-143

ТРАНСПОРТ ВОСИТАЛАР ТЕХНИК ХОЛАТИНИ БАХОЛАШ

О^бута Адилов

Жиззах политехника институти доценти

Дилдора Зухурова

Жиззах политехника институти магистранти

Рахматилла Мамарасулов

Жиззах политехника институти магистранти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада ишлаб чикилган тавсиялар асосан автотранспорт воситаларидан эксплуатация даврида техник холатни таъминлашдаги фаолиятини оширишга хизмат килади.

Калит сузлар: автомобил, хизмат курсатиш, иклим, харакат хавфсизлиги, курсаткич, микдор.

ASSESSMENT OF THE TECHNICAL CONDITION OF VEHICLES

ABSTRACT

Working out (Elaboration) of methodical recommendations and the application of their results in production to increase the traffic security in Transport Parks.

Key words: vehicle, maintenance, road safety, indicators, quantity.

КИРИШ

Ушбу тадкикот ишининг асосий максади: ички ёнув двигател механизмлари деталларининг турли эксплуатацион шароитларда, ишончлилик самарадорлиги, чидамлилиги буйича ишчи фаолиятларининг тахлилларининг назарий ечимларини аниклашдан иборат.

Тадкикот ишининг ечими: Транспорт воситаларини эксплуатация килиниш жараёнида турли хил нуксонлар юзага келади, бунга асосий сабаб, уларнинг фаолиятига таьсир этувчи омиллардир.

Шу максадда ички ёнув двигател функционал вазифасини бажариш жараёнини урганиш максадга мувофикдир. Ички ёнув двигателлари

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-137-143

механизмлари деталларини диагностикалашнинг куп усуллари мавжуд булиб, бунда асосан ёниш камерасидаги босим, ёниш камерасидан газнинг сизиб чикиши, шовкинлар, цилиндр поршен гурухидаги таккиллаган овозлар юзага келиши ва мотор мойининг холатларини диагностикалашни хисобга олади. Куйидаги 1 жадвалда ички ёнув двигателларидаги нуксонлар буйича диагностикалаш тартиби келтирилган.

1-жадвал

№ Диагностикалаш ишлари Аниклик даражаси Нуксонлар

1 Ёниш камерасидаги босимни улчаш -Тезлашувчанлиги -Умумий техник холатини бахолаш кучувчанлиги -Ейилиш катталиги (10%) -^опк;ок;нинг чукиши

2 Картер ости газларини улчаш -Цилиндр поршен гурухини умумий бахолаш -Цилиндрдаги мавжуд носозликларни аниклаш -Газларнинг сизиб чикиши -Тебранишларнинг вужудга келиши -Цилиндр поршен гурухидаги деталлар емирилиши

3 Двигател хусусиятини аниклаш -Таккиллаб ишлаш буйича техник холатини бахолаш -Совутиш суюклигининг хароратини улчаш -Кичик ахборот билан таьминланиши -Диагностиканинг аниклик даражасининг пастлиги -Мухитнинг бахоланмаслиги

4 Тебраниш хусусиятини аниклаш -Цилиндр поршен гурухининг шовкин билан ишлаши буйича техник холатини олдиндан бахолаш -Диагностиканинг аниклик даражасининг пастлиги -Мухитнинг бахоланмаслиги

5 Мотор мойининг хусусиятини аниклаш -Мотор мойининг техник хусусияти буйича техник холатини бахолаш -Ёпишкоклик даражасини улчаш -Таннарх юкорилиги -Юкори мехнат хажми мавжудлиги -Кичик ахборот билан таьминланганлиги -Деталлар техник хусусиятларининг сифати бузилиши

Куп илмий манбаларда элементлар буйича чукур диагностика методлари

тулик тахлил этилмаган. Шу нуктаи назардан ушбу илмий тадкикот жараёнида двигател автомобилларнинг элементлари буйича диагностика тахлиллари ёритилган.

Бизда асосан компютерлаштирилган сканер диагностика кенг таркалган ва узининг маьлум натижасини бермокда.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-137-143

1-расм. Компютерлаштирилган сканерли диагностикалаш жараёни.

Ички ёнув двигател кривошип шатун механизмининг тирсакли вали айланиш частотасини диагностикалаш тизимини эксперимент тадкикотда лаборатория шароитида аниланди. Тадкикот жараёнида минимал тирсакли вал айланиш жараёнида ёниш камераси харорати 90 95 оС ташкил этилиши аникланди.

Тадкикотнинг эксперимент жараёнида юкори жипсловчи халкаларнинг ейилиши натижасида ёниш камерасидаги босим ва хароратнинг узгариши (пасайиши) кузатилди.

Олиб борилган тадкикот натижалари куйидаги 2-жадвалда келтирилган булиб, бунда диагностика курсаткичларининг Т-ёниш камерасидаги буFланмасдан олдинги харорат, L-автомобил босиб утган масофаси, -юкори зичловчи халкаларнинг ейилиши масофасига боFлик бахоланган.

2-жадвал

1 Т оС 240-243 238-240 230-235 225-228 210-215

2 L, минг км 110 120 145 150 160

3 S, м км 95-101 111-115 129-131 143-145 155-161

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Эксперимент тадкикот жараёни учун Самарканд автомобил заводида ишлаб чикарилган MAN автмобиллари Жиззах MAN сервисида тадкик этилди. Бунда ИЁД ёниш камерасидаги босим ва хароратни форсунка жойига диагностика курулмаси урганилиб улчаб олинди. Автомобил двигатели салт юриш жараёнида тирсакли валнинг (650 мин-1) холатида аникланди.

Диагностика курилмаси поршен, халка, гильзалардаги ейилиш жараёнларга боFлик мойнинг 210 - 243 оС харорати буйича жараёни бахолаб олишга мослаштирилди.

Юкоридагиларни этиборга олиб деталлар хусусияти буйича куйдагича формировкалаш талаб этилади: асосан ишчи кобилятини йукотган деталларнинг иш фаолиятига таъсир даражасига караб функционал вазифасини

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 139 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-137-143

бажара олмаслиги эксплуатацион хусусиятлар талабларининг йуколишига олиб келади, уз урнида дигностикалашдан максад ишончилилик, бузулмаслик ва таъмирталаб булмаслик хусусиятларини саклаб туришдан иборат.

Автомобилларнинг ишончилилик хусусият курсаткичларига профлактик таъсир курсатувчи деталлар микдорини хисобга олиш лозим. Носозликни келтириб чикарувчи деталлар микдори уз навбатида транспорт воситаларини таъмир талаб булишга сабабчи омилларни диагностикалаш тизимида этиборга олиш лозим. Шу уринда агрегатдаги битта деталнинг уртача бузилиш хусусияти буйича аниклик киритиш талаб этилади. Агрегатдаги битта деталнинг уртача бузилишлар сони куйдагича аникланади:

N = NyL (1)

Бу ерда, Ny6 - умумий бузилишлар сони, m -алмаштирилувчи деталлар руйхати.

МАН автомобилларининг агрегат ва тизимлари бузилишини 0^150 минг.км масофа буйича бахолашда двигатель деталларининг техник хусусияти буйича деталнинг уртача бузилишлар сони буйича МАН автомобилларида 42та бузилишлардан 7та деталларда доимий бузилишлар кетма - кетлиги кайд этилган булиб, двигателдаги битта деталнинг уртача бузилишлар сони

лт _Nt-42-* куйдагича аникланди. N ур = = ^ = 6

Уз унида хисобий натижаларга асосланиб экспремент жараёнида транспорт воситаларини эксплуатация килишда эксплуатация шароитларига мос холда:

МАН автомобил двигателларида N=6 деталларида бир хил турдаги бузилишлар кузатилган.

Уз урнида умумий агрегатдаги бузилишга мойил булган деталларининг уртача эксплуатацияда бузилган деталларига нисбати:

Ндетал^ур (2)

Бу ерда: Кдетал-бузилувчи деталлар сони.

Тулик агрегатдаги деталларнинг бир бузилишгача эскириш холатидан таъмир талаб булишини этиборга олиб, (Тдетал) микдори (Тур) урта таъмир талаб деталлардан катта ёки тенг булиши агрегатнинг ишчи кобилиятининг йуколишдан саклаб, унинг функционал вазифасини бажаришда уртача таъмир

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-137-143

талаб деталлар ишчи кобилятини тиклаш талаб этилади. Шу уринда уртача таъмир талаб деталлар микдори куйдаги формула ёрдамида аникланади:

Т м

Тур = ; ишчи * соат / детал (3)

Nум

Бу ерда: Тум - агрегат буйича умумий харажатлар микдори (Кумум умумий бузилишлар микдорига нисбатан.

Шу нуктаи назардан куйдаги талаб шароитларига амал килиш талаб этилади:

Тдетал —Тур (4)

Хдракат таркибига техник хизмат курсатиш ва таъмирлаш жараёнида профлактик техник диагностика хулосалари буйича зарур деталлар руйхати такдим этилиши зарур, ушбу такдим этиладиган деталлар асосан технологик жараёнда транспорт воситалари техник иш кобилиятини тиклашга хизмат килиб, иктисодий самарадорликка эришади.

Тадкикот натижаларининг самарадорлигини назарий бахолаш талаб этилганлиги учун ИЁД носозликлар туфайли деталларни алмаштириш, ростлаш ишлари таьмир жараёнида аланга оширилиши эьтиборга олиниб диагностика жараёнида аникланган нуксон буйича технологик жараёни амалга оширишнинг иктисодий самарадорлиги аникланиши максадга мувофикдир.

Шу максадда йиллик иктисодий самарадорликни техник жараённинг умум методикага мос бахолаш талаб этилади.

бу ерда А-автомобилларнинг йиллик унумдорлиги Ткм; Зм, Зк-автомобилнинг иш унумдорлигини таьминлашга диагностикалаш буйича ананавий йулга мослаштирилган ва келтирилган харажатлар уз урнида куйидаги формула ёрдамида аникланади.

3 = С + ■ К (6)

бу ерда: С-ташиш таннархи сум/ткм; Ек -капитал куйилма самарадорлигининг меьёрий коефиценти; К-ишлаб чикаришдаги солиштирма капитал куйилма сум/ткм.

Шу уринда олиб борилаётган тадкикот ишлари асосан двигателга каратилганлиги сабаб, битта двигателнинг уртача диагностика тан нархини аниклаймиз.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-137-143

бу ерда: n-тикланувчи ёки алмаштириладиган деталларнинг сони; C-i чи детални тиклаш ёки алмаштиришга кетадиган харажат; Pi - i чи детални тиклаш ёки алмаштиришнинг эхтимоллиги.

Диагностика жараёни харажатларини бевосита мехнат хажми Тд ёрдамида хамда жараёнда иштирок этувчи бир ишчининг таьриф ставкаси Х буйича аникланади, бунда, Тд =83 ишчи - соат, Х=10427 сум.

Автомобилларнинг OFир йул шароитларида эксплуатация килинишини эьтиборга олиб, йиллик босиб утилган =73000 км ни ташкил этиши буйича диагностикагача босиб утилган даврийлиги (2 ТХК буйича) Lд =14200 км. Ушбу меьёрий курсаткич асосида ИЁД диагностикалашнинг йиллик харажати йил давомида алмаштирилган деталлар тан нархи билан боFлик куйидагича аникланади.

5ЙД = ± (а ■ Тд + SAJ сум (8)

бу ерда: а диагностика алмашинув вакти а=6 соат.

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, асосан эксплуатация даврида автомобилларнинг техник хусусиятига ТХК даврида тулик диагностик назорат олиб борилса ИЁД техник кобилиятини саклаш мумкин булади, бу эса харажат микдорини камайтириб иктисодий самарадорликка эришилади.

REFERENCES

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Данилов И.К., Попов И.М Анализ методов, разработки и экономическое обоснование средства диагностирование ДВС. Москва. МАДИ. Сборник научных трудов.2017 г.

2. Проф. Сидикназарова К.М.Автомобиллар техник эксплуатацияси. дарслик. Ташкент: «VORIS-NASHRIYOT», 2008.-560 с.

3. Адилов, О., Нуруллаев, У., & Турушев, С. (2021). Методика оценки приспособленности конструкции подвижного состава к условиям эксплуатации. Academic research in educational sciences, 2(5), 650-658.

4. Нуруллаев, У. А., & Умиров, И. И. У. (2020). Создание программных средств автоматизированной информационной системы транспортных предприятий. Academic research in educational sciences,(1).

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-137-143

5. Нуруллаев, У. A., & Умиров, И. И. (2020). Улучшения эксплуатационных показателей двигателей газобаллонных автомобилей. Academic research in educational sciences, (3).

6. Нуруллаев, У., Умиров, И., & Исоков, Г. (2021). Методика определения деталей, критических по надежности автомобилей. Academic research in educational sciences, 2(5), 678-684.

7. Нуруллаев, У., Отакулов, З., & Эгамназаров, Н. (2021). К,иш мавсумида автомобиль йулларининг утказиш даражасига куйиладиган талаблар. Academic research in educational sciences, 2(2).

8. Нуруллаев, У., Абдиев, А., & Эгамназаров, Н. (2021). ТоFли худудларни автомобиль йулларини кишки саклаш шароити буйича туманллаштириш. Academic research in educational sciences, 2(2).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.