CC BY
118
ОБЩИЕ ВОПРОСЫ АВТОМОБИЛЬНОГО ТРАНСПОРТА
УДК 656.051 DOI: 10.30977/АТ.2219-8342.2018.43.0.90
SLUZBY TRANSPORTOWE KROLESTWA POLSKIEGO W LATACH SZESCDZIESI4TYCH XIX WIEKU. ZARZ4D PERSONALNY I OKRESOWE
BUDZETY
Marek Rutkowski1, JWyzsza Szkola Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie
Streszczenie. Prezentowany artykui koncentruje siq na kwestiach zwiqzanych z dzialalnosciq sluzb transportowych ujarzmionego Krolestwa Polskiego, w znaczqcym pod wzglqdem ekonomicznym i poli-tycznym okresie lat szescdziesiqtych XIX wieku. Przeprowadzona analiza dotyczy w szczegolnosci: a) istotnych nominacji o charakterze personalnym oraz zmian strukturalnych; b) szczegolnie waznych i charakterystycznych budzetow dla lat 1860 oraz 1865. Na podstawie przeprowadzonych badan mozna wysnuc wniosek, iz wladze carskie generalne przyjmowaly w swoich poczynaniach stanowisko, ktore -zarowno w nawiqzaniu do nominacji szefow warszawskiej administracji transportowej, jak i w od-niesieniu do wybranych budzetow polskich sluzb komunikacji lqdowej i wodnej - mozna scharak-teryzowac jako szczegolnie konserwatywne. W wypadku decyzji o charakterze personalnym wybierano wylqcznie ludzi cieszqcych siq pelnym zaufaniem; w kwestiach finansowych szczuplosc posiadanych srodkow pieniqznych ograniczala w calej rozciqglosci domniemane pojawianie siq zupelnie nowych koncepcji, o szerszym horyzoncie intelektualnym (poza wyjqtkiem fragmentow dla budzetu z roku 1865, a zatem z okresu po upadku Powstania Styczniowego). Z kolei kierunek zmian instytucjonalnych charakteryzowal siq duzq amplitudq wahan czynnikow carskich. O znacznej niepewnosci co do dalszego postepowania swiadczy: a) znacqca liczba samych przewartosciowan instytucjonalnych; b) ich oczywiste uzaleznienie od ogolnej sytuacji politycznej; c) przeciwstawnosc kryjqcych siq za owymi zmianami tendencji. Tak bylo w roku 1861, gdy zalezny bezposrednio odpetersburskiej centrali warszawski Zarzqd XIII Okrqgu Komunikacji Cesarstwa Rosyjskiego zostal zastqpiony przez Zarzqd VII Okrqgu Komunikacji. Podobna sytuacja miala miejsce w roku 1862, gdy namiestnik carski w Kro-lestwie Polskim ponownie powolal do zycia w pelni niezawisly od wladz rosyjskich Zarzqd Komunikacji Lqdowych i Wodnych. Wreszcie potwierdzajq tylko tq regulq drastyczne zmiany instytucjonalne z roku 1867, kiedy to lokalne warszawskie wladze administracyjne przemianowano juz ostatecznie na rosyjski XI Zarzqd Komunikacji. Tak czy inaczej, w latach szescdziesiqtych XIX wieku dokonaly siq w formalnych polskich sluzbach transportowych liczne i dalekosiqzne w swoim rezultacie zmiany, ktore -wobec finalnego wlqczenia w roku 1867 Zarzqdu Komunikacji Lqdowych i Wodnych do struktur ad-ministracyjnych Cesarstwa Rosyjskiego - doprowadzily w dalszej perspektywie do ogromnego zapoznienia cywilizacyjnego polskiego drogownictwa drugiej polowy XIX wieku. Stowa kluczowe: Struktury transportowe, budzet transportowy, Krolestwo Polskie, XIX wiek.
Wprowadzenie
Niniejszy artykui skupia si? na dwu skorelowanych ze sob^ kwestiach z zakresu funkcjonowania polskich sluzb transportowych okresu niew^tpliwego przelomu, jakim byly w Krolestwie Polskim lata szescdziesi^te XIX wieku, gdy ostatecznie lokalna administracja ( w tym sluzby transportowe) zostaly poddane pelnej i calkowitej kontroli carskiego aparatu urz?dniczego. Cz?sc pierwsza opracowana skupia si? zatem na nominacjach personalnych na stanowiska osob zarz^dzaj^cych
„komunikacjami" w owczesnym Krolestwie. Cz?sc druga, znacznie obszerniejsza, zawiera w miar? szczegolowe opisy dwu budzetow (etatow) tychze sluzb, charakterystyczne dla okresu przez Powstaniem Styczniowym roku 1863, oraz po jego kl?sce. Przedstawiaj^c zas okolicznosci a przede wszystkim uwarunkowania likwidacji Zarzqdu Komunikacji Lqdowych i Wodnych w Krolestwie Polskim w roku 1867, starano si? uzmyslowic, iz oba opisywane zagadnienia, tj. personalne i finansowe, byly w pelni
uzaleznione od decyzji o charakterze stricte politycznym.
Nominacje osobowe szefow sluzb komunikacyjno-transportowych Krolestwa Polskiego w latach szescdziesi^tych XIX wieku
Szefowie sluzb transportowych Krolestwa Polskiego okresu lat szescdziesi^tych XIX wieku to zaledwie kilka osob, z ktorych na pierwszym miejscu trzeba wymienic generala-majora Korpusu Inzynierow Drog Komunikacji Jana Kantego Jozefa Smolikowskiego. Byla to osobistosc w pelni przez Rosjan zweryfikowana, jako iz juz gdy w roku 1831 Smolikowski znalazl si? w Petersburgu, gdzie wkrotce zostal wl^czony wlasnie do Cesarskiego Korpusu Inzynierow Komunikacji. Co wi?cej, w roku 1838 zostal Smolikowski przeniesiony w stopniu podpulkownika do urz?du naczelnika Inzynierii Armii Czynnej [1]. W dalszej kolejnosci, dnia 26 sierpnia / 7 wrzesnia 1856 roku Aleksander II wydal rozkaz podwyzszenia rangi pulkownika Smolikowskiego do stopnia generala-majora. Jednoczesnie, juz jako „przewodz^cy" (polskim) XIII Okr?giem Drog Komunikacji, Smolikowski zostal przeznaczony w nagrod? niejako „za odznaczaj^c^ si? sluzb?" na specjalnego doradc?, zasiadaj^cego przy namiestniku Krolestwa Polskiego [2]. Podobnie po ust^pieniu z funkcji formalnego szefa warszawskich kolei Mikolaja Opispowicza Krafta, byl w roku 1857 Smolikowski - przez niedlugi okres czasu - dyrektorem Kolei Zelaznej Warszawsko-Wiedenskiej [1]. Wreszcie general-major Jan Kanty Jozef Smolikowski zostal dnia 22 czerwca / 4 lipca 1857 mianowany oficjalnym naczelnikiem XIII Okr?gu Komunikacji, przestaj^c tym samym byc osob^ jedynie nim „zawiaduj^c^". Postan-owienie to, wydane do Korpusu Inzynierow Drog Komunikacji, oczywiscie podpisal car Aleksander II [3]. Skierowanie doskonale zazna-jomionego z potrzebami armii rosyjskiej Smolikowskiego na kluczowe w polskiej strukturze transportowej stanowisko stanowilo swoisty dowod uznania przez wladze carskie jej sui generis strategicznego charakteru. Bylo tez oczywiscie wyznacznikiem wysokiej oceny lojalnosci tego Polaka w stosunku do najezdniczej wladzy. Pomimo tych oczywistych pozytywow, w roku 1861 general Smolikowski zostal jednak zwolniony ze sluzby „z powodu choroby", wraz z zachowaniem prawa do noszenia munduru oraz z wysok^ gaz^ em-erytaln^ [4].
Podobnie i b?d^cy w latach 1861-1863
naczelnikiem XIII (VII) Okr?gu Komunikacji Cesarstwa Rosyjskiego, a nast?pnie Zarz^du Komunikacji L^dowych i Wodnych w Krolest-wie Polskim, general-major Korpusu Inzynierow Drog Komunikacji Stanislaw Kierbedz [5] ro-wniez cieszyl si? pelnym uznaniem carskich wladz najezdniczych. Prowadzil on juz przedtem kluczowe z rosyjskiego prestizowo-strategicznego punktu widzenia inwestycje, jak np. budow? pierwszego mostu zelaznego w Petersburgu - (tzw. Mostu Blagowieszczenskiego), kiedy to na koniec tych prac car Mikolaj I w dniu 18 listopada 1850 roku nadal mu rang? generala-majora. W roku 1852 zostal Kierbedz m.in. zast?pc^ naczelnika budowy kolejowej Drogi Warszawsko-Ppetersburskiej [6]. Nast?pnie 20 pazdziernika / 1 listopada 1854 roku glowno-zarz^dzaj^cy petersburskim Wydzialem Drog Komunikacji i Budow Pub-licznych general-adiutant Kleinmichel wydal w Petersburgu rozkaz polecaj^cy Kierbedziowi. przeprowadzenie „poszukiwan i ulozenia" pol^czenia kolei petersbursko-warszawskiej z inn^ kluczowe dla Rosjan inwestycje - Koleje Kkrölewieck^[7]. Od roku 1857 byl zarazem Kierbedz czlonkiem zarz^du Glownego To-warzystwa Rosyjskich Drog Zelaznych [6]; budowal tez slynny zelazny most warszawski [8-9]. Zostal on rowniez czlonkiem Rady Zarz^du Glownego Komunikacji i Gmachow Publicznych w Cesarstwie Rosyjskim[10].
Decyzja o powolaniu Stanislawa Kierbedzia na szefa polskich sluzb transportowych (wowczas VII okr?gu komunikacji Cesarstwa Rosyjskiego) zapadla ostatecznie latem roku 1861, przy czym w dniu 26 lipca / 7 sierpnia tejze daty podano, iz Stanislaw Kierbedz jako „jedyny czlonek Rady Technicznej w Glownym Zarz^dzie Kolei Rosyjskich", powinien dalej uczestniczyc w Radzie tegoz Stowarzyszenia Ogolnego, a to celem prawidlowego nadzoru wydatkowania niezb?dnych kwot finansowych [4]. Co wi?cej, wydaj^c postanowienie o mian-owaniu Kierbedzia naczelnikiem XIII (VII) Okr?gu Komunikacji, car Aleksander II nakazal mu byc jednoczesnie czlonkiem warszawskiej Rady Administracyjnej Krolestwa Polskiego [10]. Po przybyciu do Krolestwa w polowie sierpnia roku 1861 zbyt dlugo jednakowoz Stanislaw Kierbedz nie pelnil swoich obowi^zkow, gdyz juz we wrzesniu roku 1861 -oraz w styczniu 1862 roku - zachorowal on i byl w tym czasie niezdolny do faktycznego pelnienia sluzby [4]. Chwilowe niedyspozycje nie przeszkodzily mu jednak w podj?ciu ak-tywnych prac jako szef sluzb transportowych
Królestwa Polskiego. W efekcie, pracowal on na tym stanowisku (takze jako czlonek war-szawskiej III Rady Stanu) praktycznie jeszcze w grudniu roku 1863 [11]. Finalnie w drugiej polowie grudnia 1863 roku opuscil Kierbedz Warszaw? na rzecz Petersburga, gdzie zasiadal potem przez szereg dlugich lat we wladzach rosyjskiego Ministerstwa Komunikacji [12]. O stosunku Stanislawa Kierbedzia do Powstania Styczniowego i ogólnie sprawy polskiej do pewnego stopnia swiadczyc moze fakt, iz w sierpniu roku 1863 roku nakazal on bez-wzgl?dnie zwalniac wszystkich urz?dników i oficjalistów, którzy samowolnie opuscili sluzb? (udaj^c si? w szeregi powstanców) [13].
Wreszcie ostatnim naczelnikiem w miar? niezaleznego Zarz^du Komunikacji w Królest-wie Polskim (potem juz tylko - w czasach final-nej próby rusyfikacji - XI Okr?gu Komunikacji Cesarstwa Rosyjskiego) zostal dnia 21 grudnia 1863 / 3 stycznia 1864 roku, twz. „Iflandczyk", absolwent uniwersytetów w Dorpacie, Paryzu i Gettyndze, doktor filozofii tamze, general-lejtnat inzynierii Ernest Szuberski. Car Ale-ksander I mianowal go na to stanowisko jako „zostaj^cego [od roku 1863] przy Glównym Zarz^dzie Komunikacji i Budowli Publicznych [Cesarstwa Rosyjskiego], z prawem zasiadania w Radzie tego Zarz^du"[4,14,15]. Takze i Ernet Szuberski byl doskonale znany wladzom rosyjskim, a nawet wysoko przez nie cenionym inzynierem. Wst^pil on bowiem do sluzby w Korpusie Inzynierów Dróg Komunikacji jeszcze w roku 1823; po pracach przy Kanale Mirynskim oraz nad pol^czeniem Niemna z Wisl^ (jak tez nad regulaj Bugu); budowal szos? z Tuly do Moskwy oraz zaklady zbro-jeniowe w Tule. Byl tez Ernest Szuberski budowniczym drogi z Tuly do Orla. Zaufanie carskie zaskarbil sobie nasz Szuberski wczesnie, czego oznak^ byl fakt, iz juz wiosn^ roku 1835 otrzymal on od Mikolaja I order Sw. Wlodzimi-erza czwartej klasy[16]. W roku 1854 (na przelomie marca i kwietnia tego roku) zostal z kolei odznaczony orderem Sw. Anny pierwszej klasy; nominacja ta dosi?gla Erneta Szuberskie-go jako ówczesnego naczelnika IV Okr?gu Dróg Komunikacji Cesarstwa Rosyjskiego[17]. Takze w czasach Powstania Styczniowego i wkrótce po jego upadku, Szuberski umial zaskarbic zaufanie carskiego namiestnika w Królestwie - hr. Berga. To wlasnie na jego przedstawienie, oraz „z uwagi na zaslugi okazane w spiesznym poprowadzeniu budowy Drogi Zelaznej Fab-ryczno-Lódzkiej", car Aleksander II odznaczyl w roku 1865 m.in. Szuberskiego orderem sw.
Wlodzimierza drugiej klasy [18]. W ostatnich latach swego zycia (nadal b?d^c naczelnikiem XI Okr?gu Dróg Komunikacji) skupil si? jednak Ernet Szuberski nad kwestiami teoretycznymi, pisz^c monografi? o wybranych aspektach ek-sploatacji dróg zelaznych. Zmarl ostatecznie nie w Warszawie czy Petersburgu, a w Berlinie, dnia 8/20 lipca 1871 roku [19].
Oceniaj^c w ogólnym zarysie przyczyny powolania na zajmowane stanowiska wyzej wskazanych trzech naczelników polskiej sluzby transportowej umownego okresu polowy wieku XIX-go wypada zaznaczyc, iz daje si? tu zaob-serwowac niejako podwójn^ tendencj?. Po pierwsze byli to ludzie kompetentni zawodowo. Po drugie charakteryzowalo ich pelne zaufanie wladzy carskiej. Inn^ jest kwesti^, czy te dwa czynniki mogly bezkolizyjnie stanowic wytyczn^ i zarazem ramy ich post?powania na stanowisku naczelników sluzby transportowej Królestwa Polskiego. Dodatkowym problemem bylo oczywiscie ograniczenie instytucjonalne szefów polskich sluzb transportowych, spowodowane formaln^ podleglosci^ tak namiestnikowi w Królestwie Polskim, jak i komunikacyjnym wladzom petersburskim, nier-zadko narzucaj^cym swoje rozwi^zania, czy tez interweniuj^cym bezposrednio w
najwazniejszych kwestiach.
Zmiany organizacyjno-strukturalne polskich administracji komunikacyjno-transportowej Królestwa Polskiego
Zatwierdzenie etatu XIII Zarz^du Komunikacji z dnia 3/15 maja 1860 roku. Rozpoczynaj^c opis zmian przez jakie przecho-dzily polskie sluzby komunikacyjno-transportowe schylkowego okresu swego quasi-niezaleznego istnienia, wypada przede wszystkim skupic si? na etacie XIII Zarz^du Komunikacji z dnia 3/15 maja 1860 roku. Otóz po przedstawieniu przez namiestnika królewski-ego generala - adiutanta Gorczakowa nowego etatu warszawskiego XIII Okr?gu Komunikacji Cesarstwa Rosyjskiego, car Aleksander II zat-wierdzil te propozycje. W konsekwencji dnia 5 marca 1860 roku general-adiutant Czekwin, glówno-zarz^dzaj^cy komunikacjami i budow-lami publicznymi wystosowal do ksi?cia namiestnika Królestwa Polskiego pismo nr 484, w którym potwierdzil carsk^ zgod? na nowy etat polskiej wladzy transportowej, oraz nakazal wprowadzic nast?puj^ce rozwi^zania.
Przede wszystkim nalezy stwierdzic iz nowy etat oznaczal wprowadzenie znacz^cych ograni-czen w stosunku do stanu zastanego. Pomimo
tego, na wniosek namiestnika Królestwa, naczelnik XIII Okr?gu Komunikacji generalmajor Smolikowski utrzymal swoje dotychczasowe wysokie wynagrodzenie, pomimo jego formalnego zmniejszenia w nowym etacie. I tak, „z uwagi na dlugoletni^ gorliw^ sluzb?", mial on nadal pobierac, dopóki pozostawal na swojej posadzie, wynagrodzenie roczne w wysokosci 5 250 rubli rocznie, jakkolwiek w nowym etacie naczelnikowi okr?gu przyslugiwalo wynagrodzenie o wysokosci 4 500 rubli w stosunku rocznym, czyli mniejsze o 750 rubli.
Osobom, które na skutek zatwierdzenia nowego etatu XIII Okr?gu Komunikacji tracily posady, gwarantowano wyplacanie - stosownie do istniej^cych postanowien - przez dwa lata (ewentualnie do czasu znalezienia nowej pracy) polowy ich pensji. Bior^c jednak pod uwag? „krytyczne polozenie" w jakim mogli si? znalezc urz?dnicy trac^cy swoje posady, car Aleksander II zezwolil namiestnikowi Królestwa udzielic zasilek tym z nich, którzy z cal^ pewnosci^ potrzebowali wsparcia. Zastrzezono jednak przy tym, aby wysokosc takiej uzupelni-aj^cej zapomogi nie byla wi?ksza niz druga cz?sc dotychczasowego uposazenia.
Poza tym, celem prawidlowego wykonania zaplanowanych prac maj^cych prowadzic do ulepszenia zeglugi wislanej, car pozwolil wlad-zom Królestwa Polskiego zachowac prawo do ustanawiania „objazdów" na rzece Wisle. Ob-jazdy te wykonywano zgodnie z potrzeb^ chwili, bez koniecznosci wykonywania zalecen, zapisa-nych w - zatwierdzonym jeszcze w roku 1846 -„rozkladzie Oddzialów i Objazdów XIII Okr?gu Komunikacji".
Nie zapomniano tez o wychowankach Insty-tutu Korpusu Inzynierów Komunikacji. Otóz car Aleksander pozostawil uznaniu namiestnika Gorczakowa czy zatrzymac kwot? 4 114 rubli 28 '/2 kopiejek w budzecie XIII Okr?gu Komunikacji, czy tez przeniesc t? sum? do budzetu Warszawskiego Okr?gu Naukowego [20]. Ostatecznie po otrzymaniu od namiestnika Kró-lestwa przygotowanego ostatecznie projektu
etatu XIII Okr?gu Komunikacji, dnia 23 kwiet-nia / 5 maja 1860 roku glówno-zarz^dzaj^cy Komunikacjami i Budowlami Publicznymi w Cesarstwie Rosyjskim general-adiutant Czekwin w odezwie nr 871 uznal za wlasciwe przeniesc na etat Warszawskiego Okr?gu Naukowego kwot? przeznaczon^ na utrzymanie wychow-anków w Instytucie Korpusu Inzynierów Komunikacji. Warto nadmienic, iz calosciowy budzet wladz transportowych Królestwa Polskiego zos-tal uprzednio zatwierdzony finalnie przez cara Aleksandra II dnia 21 kwietnia 1860 roku.
Na swoim posiedzeniu w dniu 3/15 maja 1860 roku Rada Administracyjna postanowila przekazac przeslane w formie odezwy ministra transportu Rosji rozkazy carskie oraz przeslac -równiez zatwierdzony przez cara - budzet XIII Okr?gu Komunikacji do realizacji w Komisji Rz^dowej Przychodów i Skarbu. Poza tym oczywiscie nowe etat przekazano: Zarz^dowi XIII Okr?gu Komunikacji w Królestwie Polskim oraz Kuratorowi Warszawskiego Okr?gu Nau-kowego. Poza scedowaniem na tegoz kuratora obowi^zku doboru kandydatów na wychow-anków Instytutu Korpusu Inzynierów Komu-nikacji, Rada Administracyjna nakazala równiez podleglym jej instytucjom poinformowanie o terminie faktycznego wprowadzenia w zycie nowego budzetu administracji transportowej Królestwa [20].
Zatwierdzony 21 kwietnia/3 maja 1860 roku budzet XIII Okr?gu Komunikacji L^dowych i Wodnych przedstawial si? jak nizej. Po pierwsze, Warszawski Zarz^d Komunikacji w Królestwie Polskim stanowil wedlug budzetu na rok 1860 nast?puj^c^ struktur?.
Inspektorzy (w liczbie czterech) otrzymywali na koszty wyjazdów rocznie kwot? 600 rubli kazdy, co stanowilo w stosunku dwunastomiesi?cznym sum? rz?du 2400 rubli. W porównaniu do wczesniejszego etatu z roku na rok 1853 wypadal z niego w zarz^dzie pomocnik Naczelnika Okr?gu; w randze general-majora lub pulkownika, z kwot^ pensji 2 250 rubli rocznie
Zatrudnienie etatowe Liczba urz?dów Klasa Placa roczna w rublach srebrem
Urz^d Mundur Urz?dnik Calosc
Naczelnik Okr?gu, Prezyduj^cy; w randze general-lejtnanta, wzgl?dnie general-majora Czlonkowie Ogólnego Zebrania Zarz^du Okr?gowego- Inspektorzy 1 4 V V 4 500 1 200 4500 4 800
Tabela 1 - Zarz^d Okr?gowy w Warszawie XIII Okr?gu Komunikacji, zgodnie z etatem z 2/15 maja 1860 roku [21]
Tabela 4 - Wydzial Administracyjno- Rachunkowy Zarz^du Okr?gowego XIII Okr?gu Komunikacji, zgodnie z
etatem z 2/15 maja 1860 roku [21]
Tabela 2 - Kancelaria Zarz^du Okr?gowego w Warszawie XIII Okr?gu Komunikacji, zgodnie z etatem _z 2/15 maja 1860 roku [21]_
Zatrudnienie etatowe Liczba urz?dów Klasa Placa roczna
Urz^d Mundur Urz?dnik Calosc
Dyrektor kancelarii 1 VII VII 700 700
Tlumacz j?zyka rosyjskiego 1 IX IX 600 600
Archiwista 1 IX IX 600 600
Dziennikarz 1 X X 375 375
Ekspedytor 1 X X 300 300
4 „urz?dnicy do pisma" 4 XII X 270 1080
Tabela 3 - Wydzial Techniczny Zarz^du Okr?gowego XIII Okr?gu Komunikacji, zgodnie z etatem z _2/15 maja 1860 roku [21]_
Zatrudnienie etatowe Liczba urz?dów Klasa Placa roczna
Urz^d Mundur Urz?dnik Calosc
Naczelnik wydzialu 1 VI VI 1 200 1 200
3 naczelników stolu (jeden z nich to byly 3 VII VII 900 2 700
naczelnik biura rysunkowego)
3 pomocników naczelników stolu 3 VIII VIII 700 2 100
Rysownik 1 XII X 450 450
4 konduktorów 4 XIV Bez haftu 270 1080
Zatrudnienie etatowe Liczba urz?dników Klasa Placa roczna
Urz^d Mundur Urz?dnik Calosc
Naczelnik wydzialu 1 VII VII 1050 1050
Naczelnik stolu 1 VIII VIII 750 750
Buchalter 2 IX IX 600 600
Pomocnik naczelnika stolu 1 IX IX 450 450
Pomocnik buchaltera 1 IX IX 435 435
I tu w stosunku do uprzedniego budzetu polskich sluzb komunikacyjnych (na rok 1853) pojawily si? w roku 1860 znacz^ce zmiany. Dyrektor kancelarii dostawal teraz kwot? wynagrodzenia zmniejszon^ o 300 rubli rocznie. Wypadl za to zupelnie pomocnik dyrektora (naczelnika) kancelarii. Zamiast dwóch tlumaczy j?zyka rosyjskiego pozostawal tylko jeden, ze stawk^ 600 rubli rocznie (poprzednio jeden z tlumaczy mial mniejsz^ stawk? 450 w wysokosci rubli rocznie). Dziennikarz dostawal teraz o 75 rubli wi?cej. Liczb? ekspedytorów zmniejszono do jednego; zamiast (jak poprzednio) szesciu zatrudniano tylko czterech „urz?dników do pisania" (nie wymieniano juz terminu: „kaligraf'), oszcz?dzaj^c na tym zmniejszeniu etatowym 270 rubli rocznie.
W porównaniu z etatem na rok 1853 w Wydziale Technicznym Zarz^du Komunikacji widzimy teraz szereg zmian. Pojawia si? dodatkowy (trzeci) naczelnik stolu, zreszt^ byly naczelnik Biura Rysunkowego, co podnosi kwot? wydatków rocznych o 900 rubli. Z koeli mamy teraz trzech, a nie czterech pomocników
naczelników stolu, jednak z pensj^ roczn^ zwi?kszon^ dla kazdego o 100 rubli, co daje i tak pomniejszenie ogólu wydatków w tym zakresie o 300 rubli rocznie. Dodatkowo dochodz^ w tym wydziale jeszcze jeden rysownik z pensj^ 450 rubli rocznie, oraz 4 konduktorów; na których trzeba bylo wydac ogólem 1080 rubli.
W zestawieniu do etatu Wydzialu Administracyjnego Zarz^du XIII Okr?gu Komunikacji na rok 1853, ponownie w rozwi^zaniach z roku 1860 (teraz przyj?tych dla Wydzialu Administracyjno-Rachunkowego) takze nast^pil szereg zmian. Zlikwidowano posady dwóch naczelników stolu, pozostawiaj^c w tym wydziale tylko jedn^ osob? o takim statusie, czym doprowadzono do pojawienia si? oszcz?dnosci rz?du 1200 rubli rocznie. Zamiast dwóch buchalterów takze zostal tylko jeden, przez co pojawila si? kolejna oszcz?dnosc w kwocie 600 rubli. Wreszcie z trzech pomocników naczelnika stolu zachowal si? tylko jeden, zmniejszaj^c obci^zenie Zarz^du Komunikacji o kolejne 870 rubli rocznie.
Tabela 5 - Funkcje pelnione przy Zarz^dzie XIII Okr?gu Komunikacji, zgodnie _z etatem z 2/15 maja 1860 roku [21]_
Zatrudnienie etatowe Liczba urz?dów Klasa Placa roczna
Urz^d Mundur Urz?dnik Calosc
Dozorca domów 1 XIV Bez haftu 200 200
3 Woznych 3 XIV Bez haftu 150 450
4 strózów 4 XIV Bez haftu 120 480
Tabela 6 - Urz?dy zalezne od Zarz^du XIII Okr?gu Komunikacji na drogach bitych, _zgodnie z etatem z 2/15 maja 1860 roku [21]_
Personel na traktach bitych Liczba urz?dów Klasa Placa roczna
Urz^d Mundur Urz?dnik Calosc
Inzynier „do dozoru dróg" 5 VIII VIII 750 3 750
Zestawiaj^c budzety z roku 1853 i 1860 staje si? widocznym, iz w tym ostatnim nie zamieszczono Wydzialu Rysowania i Litografii Zarz^du Okr?gowego XIII Okr?gu Komunikacji", wstawiaj^c w to miejsce -przedstawiony wyzej - opis funkcji wykonywanych przy tymze Generalnym Zarz^dzie. Tym sposobem Zarz^d XIII Okr?gu Komunikacji tracil szereg
urz?dników/oficjalistów i zwi^zane z nimi fundusze. Chodzilo tu przede wszystkim o: dwóch rysowników litografów z pensj^ roczn^ 600 rubli; konduktora 1 klasy z uposazeniem 180 rubli; konduktora 2 klasy z uposazeniem 150 rubli; konduktora 3 klasy z wynagrodzeniem 120 rubli; konduktora 4 klasy z pensj^ 90 rubli oraz drukarza i litograf z wynagrodzeniem 180 rubli rocznie.
Dodatkowo etat z roku 1860 przeznaczal na Zarz^d XIII Okr?gu Komunikacji oddzielne kwoty przewidziane na tzw. wydatki funkcjonalne. Wsród nich wymieniano: a) na materialy kancelaryjne: 1 300 rubli rocznie; b) na opal i swiatlo: 1 100 rubli; c) na utrzymanie dwóch domów(w Warszawie), gdzie glównie
znajdowalo si? pomieszczenia biurowe: 900 rubli; d) na oplaty skarbowe pobierane od tych dwóch nieruchomosci: 270 rubli; e) na bibliotek?: 450 rubli w stosunku rocznym.
Z calosciowego zestawienia wydatków przewidzianych budzetem roku 1860 w Zarz^dzie XIII Okr?gu Komunikacji wynika, iz wynosil on w wymiarze dwunastu miesi?cy kwot?: 31 370 rubli [21]. Znamienne jest, iz bylo to o ponad siedem tysi?cy rubli mniej niz w roku 1853, kiedy budzet ten wynosil: 38 760 rubli. Z kolei urz?dy i wydatki zalezne od Zarz^du XIII Okr?gu Komunikacji podzielono - zgodnie ze schematem budzetu na rok 1860 - na funkcjonuj^ce „przy drogach bitych" oraz „przy komunikacjach wodnych".
Poza tym dla kazdego z inzynierów przypisanych „do dozoru dróg" przeznaczono po 300 rubli na koszty podrózy, co l^cznie dawalo sum? rz?du 1 500 rubli rocznie. Natomiast na place konduktorów i drózników, którzy zreszt^ znalezli si? w mi?dzyczasie w zarz^dzie „spólki prywatnej, trudni^cej si? konserwaj dróg bitych 1go rz?du", przewidziano ryczaltem na rzecz tejze spólki kwot? az 60 000 rubli rocznie.
Tabela 7 - Urz?dy zalezne od Zarz^du XIII Okr?gu Komunikacji w komunikacji wodnej, _zgodnie z etatem z 2/15 maja 1860 roku [21]_
Personel w sluzbie komunikacji wodnej Liczba urz?dów Klasa Placa roczna
Urz^d Mundur Urz?dnik Calosc
a) sluzba przy ulepszeniu splawu na Wisle
4 naczelników objazdowych 4 VIII VIII 750; 600 2 550
6 konduktorów 6 XII X 300 1 800
11 dozorców rzeki Wisly 11 XIV Bez haftu 225; 180 1 620
b) sluzba przy Kanale Augustowskim
naczelnik objazdu 1 VIII VIII 600 600
7 dozorców przy sluzach 7 XIV Bez haftu 150 1 050
21 strózów przy sluzach 21 - - 75 1 575
stróz przy kancelarii 1 - - 75 75
Dla transportowej sluzby wodnej przez-naczano tez fundusze funkcjonalne. I tak, dla czterech naczelników objazdów splawu na Wisle przewidziano dla kazdego z nich rocznie kwot? 225 rubli; czyli l^cznie 900 rubli. Na po-dróze szesciu konduktorów tegoz splawu wyznaczono po 120 rubli rocznie, czyli ogólem 720 rubli. Naczelnik objazdu przy Kanale Au-gustowskim otrzymal natomiast na wydatki zwi^zane z podróz^ 225 rubli rocznie. Siedmiu dozorców przy sluzach tego kanalu dostalo na podróze po 60 rubli, co dawalo 420 rubli rocz-nie. Na materialy kancelaryjne sluzby wodnej zamieszczono w budzecie 30 rubli; na najem lokalu na kancelari?, opal i swiatlo przewidziano tez 30 rubli. „Na smarowidlo do mechanizmów sluzowych, upustów i mostów zwodzonych" kolejne 85 rubli, i wreszcie na nadzwyczajne wydatki, którymi w odniesieniu do sluzby drogowej i wodnej mial prawo dysponowac Zarz^d XIII Okr?gu Komunikacji zapisano kwot? w wysokosci 150 rubli.
Ogólem zatem na sluzb? realizowan^ przy drogach bitych i transporcie wodnym przewidzi-
ano w budzecie Zarz^du XIII Okr?gu Komu-nikacji sum? rz?du 77 511 rubli [21].
Sluzba transportowa w poszczegolnych guberniach oraz w powiatach tez byla obj?ta etatem Zarz^du XIII Okr?gu Komunikacji. Przedstawiala si? ona nast?puj^co:
Oczywistym bylo, iz takze i inzynierowie gubernialni otrzymywali - zgodnie z etatem z roku 1860 - odpowiednie fundusze, niezb?dne do wykonywania podrozy sluzbowych. I tak, inzynier mazowiecki dostawal na ten cel 375 rubli rocznie; pozostali inzynierowie gubernialni natomiast pobierali na ten cel po 300 rubli na rok. Z kolei 38 inzynierow powiatowych ot-rzymywalo po 225 rubli na koszty podrozy (czyli razem 8 775 rubli). Jak si? zatem okazywalo, calosciowo na sluzb? inzynierska w guberniach i powiatach Krolestwa Polskiego etat z 3/15 maja 1860 roku przewidywal 31 750 rubli [21].
W Warszawie funkcjonowala natomiast tzw. „oddzielna sluzba inzynierska", oplacana z funduszy miejskich stolicy Krolestwa Polskiego. Wyliczano w jej skladzie nast?pujece funkcje.
Tabela 8 - Sluzba inzynierska XIII Okr?gu Komunikacji w guberniach i powiatach Królestwa Polskiego zgodnie
z etatem z 3/15 maja 1860 roku [21]
Sluzba inzynierska w guberniach Liczba urz?dów Klasa Placa roczna
Urz^d Mundur Urz?dnik Calosc
Inzynier gubernialny Guberni 1 VII VII 900 900
Warszawskiej 1 VIII VIII 600 600
Pomocnik warszawskiego inzyniera
gubernialnego 1 VII VII 800 800
Inzynier gubernialny Guberni Lubelskiej 1 VIII VIII 500 500
Pomocnik lubelskiego inzyniera guberni-
alnego 1 VII VII 800 800
Inzynier gubernialny Guberni Radomskiej 1 VIII VIII 500 500
Pomocnik radomskiego inzyniera guberni-
alnego 1 VII VII 800 800
Inzynier gubernialny Guberni Plockiej 1 VII VII 800 800
Inzynier gubernialny Guberni Augus-
towskiej 1 VIII VIII 500 500
Inzynier powiatowy warszawski 38 VIII VIII 400 15 200
38 Inzynierów powiatowych prowinc-
jonalnych
Ogólem na ow^ „sluzb? inzynierska" w Warszawie przewidywano w 1860 roku 9 204 wydac ruble w stosunku rocznym.
Do wszystkich tych pozycji dochodzily jeszcze tzw. „ogólne koszty okr?gowe", do których wliczano takie ewentualne wydatki jak: a) (nieprzewidziane) diety i koszty podrózy: w wysokosci 4 000 rubli; b) dodatki do plac oraz gratyfikacje przeznaczone dla urz?dników, w
kwocie: 2 555 rubli w stosunku rocznym (czyli razem 6 555 rubli).
Z powyzszego mozna bylo wyliczyc, iz calosciowy budzet Zarz^du XIII Okr?gu Komunikacji - jak go zatwierdzili w roku 1860 namiestnik carski w Królestwie Gorczakow oraz glówno-zarz^dzaj^cy Komunikacjami L^dowymi i Wodnymi w Cesarstwie Rosyjskim Czekwin opiewal na kwot? 156 tysi?cy 380 rubli.
Tabela 9 - Sluzba inzynierska w miescie Warszawie, zgodnie z danymi zapisanymi w etacie
Zarzadu XIII Okrcgu Komunikacji z 3/15 maja 1860 roku [21]
Funkcje personelu sluzby inzynierskiej w miescie Warszawie Liczba urz^dów Klasa Placa roczna
Urzad Mundur Urz^dnik Calosc
Inzynier Miasta Warszawy 1 VIII VIII 750 3 750
2 pomocników inzyniera Miasta War- 2 VIII, IX VIII, IX 450;360 810
szawy 4 XII X 270; 225 1 035
4 konduktorów 1 X X 270 270
Buchalter 1 XII X 180 180
Pomocnik buchaltera 1 XII X 300 300
Sekretarz 1 XIV Bez haftu 180 180
Pisarz 1 XII X 375 375
Dozorca mostu 1 XIV Bez haftu 270 270
Majster mostu 1 - - 180 180
Podmajster mostowy 8 - - 135 945
8 szkutników 8 - - 90 720
8 przewozników 1 - - 135 135
Nadrzemieslnik 16 - - 90 1 440
16 drózników 1 - - 162 162
Majster brukarski 4 - - 135 540
4 brukarzy 2 - - 108 216
2 ubijaczy 4 - - 54 216
4 robotników
Z czego 9 204 rubli przypadalo na budzet Miasta Stolecznego Warszawy, a 147 186 rubli na Skarb Królestwa Polskiego [21]. Przy calej swojej logicznosci i wzgl?dnie dobrym opracowaniu merytorycznym, budzet sluzb transportowych królestwa z roku 1860 stanowil oczywist^ oznak? próby ich degradacji, zarówno w aspekcie ilosci pracowników, jaki finansowych mozliwosci dzialania. Takie podejscie petersburskiego czynnika decyzyjnego bylo same w sobie - zdaniem pisz^cego - w zasadzie raz^c^ przeciwwag? dla ogólnych tendencji w tym zakresie obecnych na obszarze wlasciwego Imperium Rosyjskiego. Pewnym tylko pozytywnym komentarzem mozna jedynie opatrzyc tu wyraznie widoczn^ wol? do, czasowego przynajmniej, ulzenia losu szeregu przewidzianych do zwolnienia urz?dników transportowych.
W kolejnym roku 1861 wprowadzono jednak pewne, chociaz w niewielkim stopniu pozytywne zmiany w ówczesnym etacie Zarz^du XIII Okr?gu Komunikacji. Dokonano tego poprzez wprowadzenie posady komisarza do nadzoru dróg bitych. Decyzj? podj?la Rada Administracyjna postanowieniem nr 1 793 z 14/26 marca 1861 roku. Opisuj^c powyzszy etat Zarz^du XIII Okr?gu Komunikacji nalezy tez wspomniec, iz w zakresie uposazen zostal jeszcze w kolejnym roku zmieniony w dalszym zakresie. Powodem bylo wydanie w dniu 15/27 czerwca 1862 roku przez cara Aleksandra II
postanowienia o generalnym podwyzszeniu placy urz?dników [21]. Zmiany te byly jedynie preludiom do powazniejszych, nadchodz^cych przewartosciowan w polskim systemie admin-istracyjno-transportowym, w tym o charakterze formalno-strukturalnym.
Zmiany formalnej struktury organi-zacyjnej z marca 1861 roku oraz z sierpnia roku 1862. Wkrótce si? przeciez mialo okazac, iz zalezny bezposrednio od petersburskiej cen-trali Zarz^d XIII Okr?gu Komunikacji L^dowych i Wodnych Cesarstwa Rosyjskiego dzialal tylko do roku 1861, gdyz postanowie-niem monarszym z 22 lutego / 6 marca 1861 roku struktura ta zostala zamieniona na Zarz^d VII Okr?gu Komunikacji L^dowych i Wodnych [Cesarstwa Rosyjskiego] [22]. Stalo si? tak w efekcie zlikwidowania w Rosji VII-go i IX-go Okr?gu Komunikacji[21, 23]. Nie byly to jednak zmiany które mozna by zaliczyc ich do przelomowych.
Innego charakteru tymczasem nabralo kolejne przewartosciowanie. Otóz na skutek wydania w dniu 27 maja / 8 czerwca 1862 roku przez cara Aleksandra II ukazu mówi^cego, iz namiestnik królewski w królestwie Polskim byl „zawsze" glównym zwierzchnikiem lokalnych wladz, oraz ze wzgl?du na potrzeb? nadanie wi?kszej „jednosci" Zarz^dowi Komunikacji w Królestwie Polskim, dnia 7/19 sierpnia 1862 roku Aleksander II wydal postanowienie (ukaz), ustanawiaj^ce w tymze Królestwie praktycznie
oddzielny i prawie w pelni niezawisly od wladz rosyjskich Zarz^d Komunikacji. Ukaz ten car podpisal w Krasnym Siole na wniosek swego namiestnika w Krolestwie oraz glowno-zarz^dzaj^cego Komunikacjami i Budowlami Publicznymi w Cesarstwie Rosyjskim.
Na mocy cesarskiego postanowienia uchylono zatem ukaz z 5 grudnia 1846 roku, ustanawiaj^cy w Krolestwie Polskim XIII (nast?pnie VII) Okr?g Komunikacji, powoluj^c „oddzielny i niezaw-isly" od Zarz^du Glownego w Cesarstwie Rosyjskim lokalny Zarz^d Komunikacji (art. 1). Zachowano jednak dotychczas obowi^zuj^ce przepisy, dotycz^ce skladu osobowego oraz or-ganizacji instytucjonalnej zarz^du Komunikacji w Krolestwie, oczywiscie o ile nie staly one w sprzecznosci z nowym, zatwierdzanym wlasnie prawem. Konieczne zmiany musial przedstawic carowi do akceptacji namiestnik Krolestwa (art. 2) [24, 25]. Tym sposobem latem roku 1862 przywrocono teoretycznie przynajmniej stan sprzed roku 1846, kiedy w praktyce sluzby transportowo-komunikacyjne Krolestwa Polskiego dzialaly quasi-samodzielnie, nawet pod takimi zwierzchnikami jak w pelni zaprzedany caratowi general Jozef Rautenstrauch, czy (w pocz^tkowym okresie swoich rz^dow) moskiewsko-tatarski ksi^z? Teniszew.
Etat Zarz^du Komunikacji L^dowych i Wodnych w Krolestwie Polskim na rok 1865. Wprowadzone zmiany okazaly si? jednak w mi-
Tabela 10 - Ogolne Zebranie Zarz^c _Wodnych w Krolestwie Polst
ar? szybko, szczegolnie wobec wybuchu Powstania Styczniowego, iluzoryczne. Pewnym poklosiem jednak swoistego cz^stkowego przynajmniej uniezaleznienia si? lokalnego transportowego aparatu urz?dniczego od przemoznego wplywu petersburskiej centrali byly kolejne projekty budzetow zarz^du Komunikacji L^dowych i Wodnych Krolestwa Polskiego. Takim wlasnie opisem etatu dysponujemy dla roku 1865. Opracowany wowczas etat Zarz^du Komunikacji L^dowych i Wodnych w Krolestwie Polskim umozliwia nam nieoceniony wgl^d w owczesn^ struktur? organizacyjno-finansowe opisywanej tu agendy rz^dowej. Przede wszystkim Ogolne Zebranie Zarz^du Okr?gowego Komunikacji L^dowych i Wodnych w Krolestwie przedstawialo si? wedlug etatu na rok 1865 jak nast?puje.
Nalezy zaznaczyc, iz naczelnik zarz^du, jako czlonek Rady Administracyjnej otrzymywal jeszcze 1500 rubli rocznie ad personam. 4 inspektorow oraz komisarz rz^dowy kontroluj^cy spolk? dzierzawi^c^ drogi bite uzyskali na cele podrozy po 600 rubli rocznie (razem: 3 000 rubli) [26]. Z kolei etat kancelarii Zarz^du Okr?gowego obliczono nast?puj^co. Do tego dochodzila oplata za lokal w wysokosci 45 rubli rocznie
Tabela nr 12 przestawia z kolei etat Wydzialu Technicznego Zarz^du Okr?gowego Komunikacji L^dowych i Wodnych w Krolestwie Polskim.
)kr?gowego Komunikacji L^dowych i
wedlug etatu na rok 1865 [26]_
Zatrudnienie etatowe Liczba urz^dów Placa roczna
Urz^dnik Calosc
Prezyduj^cy, naczelnik Zarz^du Komunikacji 4 inspektorów Komisarz rz^dowy „do dozoru i kontrolowania dzialan spólki utrzymuj^cej drogi bite 1go rz^du" 1 4 1 4500 2000;1800;1500 1800 4500 6800 1800
Tabela 11- Kancelaria Zarz^du Okr?gowego Komunikacji L^dowych i Wodnych w _Krolestwie Polskim wedlug etatu na rok 1865 [26]_
Zatrudnienie etatowe Liczba urz^dów Placa roczna
Urz^dnik Calosc
Naczelnik kancelarii 1 1000 1000
Tlumacz j^zyka rosyjskiego 1 675 675
Archiwista 1 600 600
Dziennikarz 1 450 450
Ekspedytor 1 400 400
4 „urz^dnicy do pisania" 4 400;350; 300 1350
Tabela 12 - Wydzial Techniczny Zarz^du Okr?gowego Komunikacji L^dowych i _Wodnych w Krolestwie Polskim wedlug etatu na rok 1865 [26]_
Zatrudnienie etatowe Liczba urz^dów Placa roczna
Urz^dnik Calosc
Naczelnik wydzialu 1 1350 1350
3 naczelników stolu 3 1000;900 2900
3 pomocników naczelników stolu 3 750 2250
Rysownik 1 450 450
4 konduktorów
300
1200
4
Sklad i wynagrodzenia osób zatrudnionych w Wydziale Administracyjno-Rachunkowym
Zarz^du Okr?gowego w roku 1865 przedstawialy si? z kolei wedlug schematu podanego ponizej w tabeli nr 13.
Do powyzszego zestawienia trzeba jeszcze dodac oplat? za lokal w wysokosci 30 rubli rocznie [26].
Poza scislymi wladzami (zebraniem ogólnym) oraz wydzialami: technicznym i administracyjno-rachunkowym w warszawskim Zarz^dzie Komunikacji bylo jeszcze zatrudnionych kilka osób personelu pomocniczego.
Aby uzupelnic etat Zarz^du Komunikacji Królestwa Polskiego zapisany w roku 1865,
trzeba wskazac jeszcze dodatkowe zaplanowane wydatki: a) na potrzeby kancelaryjne 1500 rubli; b) na opal i swiatlo: 2000 rubli; c) na utrzymanie domów gdzie miescily si? biura i pomieszczenia socjalne: 1500 rubli; d) na opodatkowanie i „ci?zary": 270 rubli; e) na funkcjonowanie biblioteki: 450 rubli rocznie. Calosciowo koszt dzialalnosci warszawskiej siedziby Zarz^du Komunikacji wyliczono w 1865 roku na 40 830 rubli [26].
Z kolei w liczbie urz?dów zaleznych od Zarz^du Komunikacji etat z roku 1865 wymienia tylko inzynierów skierowanych do nadzoru dróg bitych, jak to przedstawiono w ponizszej tabeli.
Tabela 13 - Wydzial Administracyjno-Rachunkowy Zarz^du Okr?gowego Komunikacji L^dowych _i Wodnych w Królestwie Polskim wedlug etatu na rok 1865 [26]_
Zatrudnienie etatowe Liczba Placa roczna
urz?dów Urz?dnik Calosc
Naczelnik wydzialu 1 1050 1050
Naczelnik stolu 1 750 750
Buchalter 1 675 675
Pomocnik naczelnika stolu 1 600 600
Pomocnik buchaltera 1 600 600
Tabela 14 - Funkcje pelnione przy Zarz^dzie Okr?gowym Komunikacji L^dowych i _Wodnych w Królestwie Polskim wedlug etatu na rok 1865 [26]_
Zatrudnienie etatowe Liczba Placa roczna
urz?dów Urz?dnik Calosc
Dozorca domów 1 250 250
3 kurierów 3 160 480
4 strózy 4 120 480
Tabela 15 - Urz?dy zalezne od Zarz^du Okr?gowego Komunikacji L^dowych i _Wodnych w Królestwie Polskim wedlug etatu na rok 1865 [26]_
Zatrudnienie etatowe Liczba urz?dów Placa roczna
Urz?dnik Calosc
5 inzynierów do nadzoru dróg bitych 1go rz?du 5 750 3750
Uzupelniajac te dane trzeba wskazac, iz kontrolujacy drogi bite inzynierowie pozyskali na koszty podrózy jednostkowo po 830 rubli (razem bylo to: 4150 rubli rocznie).
Do ogólnego zestawienia zasad funkcjonowania warszawskiej centrali Zarz^du Komunikacji L^dowych i Wodnych wedlug opisywanego tu etatu brakuje jeszcze dodania: a) mozliwosci dodatkowego „pobierania" przez jego czlonków dodatkowych sum pieni?znych -na co przeznaczono w roku 1865 kwot? rz?du 4 tysi?cy rubli; oraz b) dodatki do plac i nagrody,
gdzie przewidziano kwot? w wysokosci 2 555 rubli rocznie (ogólnie dawalo to zatem: 6 555 rubli). Tzw. „szczególowe i ogólne" podstawy finansowe dzialalnosci Zarz^du Komunikacji L^dowych i Wodnych Królestwa Polskiego wynosily zatem - wedlug opracowania na rok 1865 - 55 285 rubli [26].
W zakresie dzialalnosci zaleznej od Zarz^du Komunikacji trzeba bylo w zasadzie standardowo wymienic wykonywane w roku 1865 naprawy (konserwacj?) dróg pierwszej klasy oraz inne czynnosci powi^zane, budow?
dróg drugiej klasy, oraz prace zmierzaj^ce do „utrzymania komunikacji wodnych". Míalo tu miejsce przede wszystkim: a) przekazanie funduszy spólce prywatnej odpowiedzialnej za utrzymanie dróg bitych 1-ej klasy, mostów, kanalów, koszar drogowych, oraz konduktorów í drózników w wysokosci 465 tysi?cy rubli; b) wyasygnowanie kwot niezb?dnych na utrzymanie mostów z oplat^ myta, oraz na inne prace nieobj?te kontraktem ze spólk^ prywatn^, na które to projekty wyasygnowano sum? wielkosci 30 tysi?cy rubli (razem dawalo powyzsze: 495 tysi?cy rubli). Natomiast na budow? dróg drugiej klasy przeznaczono w roku 1865 jedynie „zasilek" pochodz^cy ze Skarbu
Panstwa o smiesznej wr?cz wielkosci 20 tysi?cy rubli. Natomiast na prace zwi^zane z transportem wodnym przewidziano na rok 1865: a) na czyszczenie rzek i „roboty wodne" kwot? 75 tysi?cy rubli, b) na „konserwacj? rzeki Biebrzy" 1 500 rubli, oraz na oplacenie tzw. „wytycznych", pracuj^cych na Wisle: 4 tysi^ce rubli (ogolnie przeznaczono zatem w roku 1865 na „roboty hydrauliczne" sum? rz?du 80 500 rubli) [26].
Co do sluzby transportowej w guberniach oraz powiatach Krolestwa Polskiego (wchodz^cej w etat Zarz^du Komunikacji) mozna j^ w roku 1865 przedstawic, jak nizej.
Tabela 16 - Sluzba inzynierska Zarz^du Komunikacji w guberniach i powiatach Królestwa Polskiego zgodnie z etatem na rok 1865 [26]
Zatrudnienie etatowe Liczba urz?dów Placa roczna
Urz?dnik Calosc
Inzynier gubernialny Guberni Warszawskiej 1 1000 1000
Pomocnik warszawskiego inzyn+iera gubernialnego 1 700 700
Inzynier gubernialny Guberni Lubelskiej 1 850 850
Pomocnik lubelskiego inzyniera gubernialnego 1 600 600
Inzynier gubernialny Guberni Radomskiej 1 850 850
Pomocnik radomskiego inzyniera gubernialnego 1 600 600
Inzynier gubernialny Guberni Plockiej 1 850 850
Inzynier gubernialny Guberni Augustowskiej 1 850 850
Inzynier powiatowy warszawski 1 500 500
38 Inzynierów powiatowych prowincjonalnych 38 450 17 100
Poszczegolni inzynierowie w guberniach pozyskali dodatkowo relatywnie spore kwoty na wyjazdy: inzynier mazowiecki otrzymal na podroze 375 rubli; inni po 300 rubli. Wszyscy inzynierowie powiatowi dostali natomiast na ten sam cel po 225 rubli rocznie. ogolem na gubernialny i powiatowy sluzb? inzyniersky -zgodnie z etatem na rok 1865 - przewidziano etat z 3/15 maja 1860 roku przewidywal 34 216 rubli [26]. Bylo to o prawie 2 i pol tysiyca rubli wi?cej niz w etacie zatwierdzonym w roku 1860. Wobec zmienionych rozwi^zan prawnych w tym zakresie, w budzecie Zarzydu Komunikacji Lydowych i Wodnych Krolestwa Polskiego na rok 1865 nie wpisano w ogole warszawskiej sluzby inzynierskiej, wskazujyc, iz ona „platna jest z funduszow miasta" [26].
Jak zatem widac, etat roku 1865 - pomimo iz opracowany przez lokalnych polskich administratorow - nie byl ani zbyt wygorowany finansowo, ani zbyt proinwestycyjny. Roznila go jednak od uprzednich rozwiyzan, w tym od
opisanego powyzej budzetu sluzb transportowych Krolestwa Polskiego z roku 1860 (a zatem ostatniego przed poczytkiem reform okresu wzgl?dnej „odwilzy' w relacjach polsko-rosyjskich z lat 1861-1862), jedna zasadnicza kwestia.
Otoz wsrod zamieszczonych w budzecie roku 1865 pozycji znalazl si? niezwykle specyficzny wydatek, nalezycy do grupy tzw. kwot „extraordynaryjnych", zaliczanych na poczet realizacji „nadzwyczajnych potrzeb drogowych". Lycznie z etatem prac drogowo-mostowo-wodnych przewidziano bowiem w roku 1865 srodki na „poszukiwania, pomiary i ulozenie projektow urzydzenia nowych i polepszenia istniejycych komunikacji", na co przewidziano kwot? w wysokosci 5 tysi?cy rubli [26].
Powyzsze oznaczalo mozliwy koniec swoistego zastoju inwestycyjnego w polskim drogownictwie, dosc silnie si? nasilajycego juz od poczytku lat czterdziestych XIX wieku.
Likwidacja Zarz^du Komunikacji L^dowych i Wodnych w Krolestwie Polskim.
Pomimo, a moze wlasnie z wzglçdu na te prorozwojowe tendencje, jakie siç ujawnily w roku 1865, dzialalnosc polskiego, niezawislego od wladz petersburskich Zarz^du Komunikacji L^dowych i Wodnych nie mogla jednak -szczegolnie po upadku Powstania Styczniowego roku 1863 - siç dlugo utrzymac. Wobec prowadzenia ogolnej polityki rusyfikacyjnej, ktorej jednym z zasadniczych wyznacznikow byla likwidacja lokalnych polskich agend administracyjnych i samorz^dowych, nie moze dziwic iz dnia 25 lutego / 9 marca 1867 roku car Aleksander II wydal (skierowany do petersburskiego Rz^dz^cego Senatu) ukaz likwiduj^cy przywrocon^ i istniej^c^ od czasu reform Aleksandra Wielopolskiego samodzieln^ administracjç transportow^ w Krolestwie Polskim.
Opieraj^c siç na supozycji powolanego do „zreformowania" administracji krajowej tzw. Komitetu ds. Krolestwa Polskiego, cesarz dokonal likwidacji samodzielnej polskiej struktury transportowej „uznawszy za niezbçdne oddac zawiadywanie komunikacjami w guberni-ach Krolestwa Polskiego pod zarz^d [rosyjskie-go] Ministerstwa Komunikacji". Na zasadzie realizacji art. 1-go tego ukazu, z bçd^cych pod kontrol^ polskiego zarz^du transportowego komunikacji l^dowych i wodnych utworzono oddzielny XI Okrçg Komunikacji Cesarstwa Rosyjskiego. Jako rezultat, krajowego naczelni-ka zarz^du przemianowano na naczelnika Okrçgu XI Komunikacji, a polski zarz^d transportowy przekwalifikowano na tzw. „Zarz^d XI Okrçgu". Najbardziej istotn^ - jak mozna wnosic - byla tu jednak decyzja o pozostawieniu calosci etatow (czyli stanu osob-owego i finansowego wladz transportowych w Krolestwie) w stanie praktycznie niezmienio-nym. Zgodnie z zapisem art. 3-go ukazu z 9 marca 1867 roku, wszelkie czynnosci, uprawni-enia i obowi^zki ci^z^ce na lokalnych wladzach transportowych mialy jednakowoz byc odt^d realizowane w pelnej zgodzie z prawodawstwem obowi^zuj^cym na terenie Cesarstwa Rosyjskiego oraz tamtejszych okrçgow komunikacyjnych. Co najistotniejsze to wyrazone explicite w art. 8-ym ustawy stwierdzenie rozpatrywania „skladanych przez inne wladze projektow wazniejszych robot w guberniach Krolestwa" przez stosowne departamenty petersburskiego Ministerstwa Komunikacji. Wszystkie sprawy (w oryg.: „interesy i propozycje") dotycz^ce wprowadzanego wlasnie na terenie Krolestwa
Zarz^du XI Okr?gu Komunikacji Cesarstwa Rosyjskiego, jak tez wymagaj^ce akceptacji ce-sarskiej, musialy byc odt^d przedstawiane pe-tersburskiemu ministrowi transportu. Ten ostatni z kolei musial w odnosnych sprawach porozu-miewac si? z namiestnikiem carskim w Kró-lestwie Polskim. Podobnie post?powano przy propozycjach „wzgl?dem zmiany istniej^cych, lub urz^dzenia nowych komunikacji". Równie wazne bylo zawieszenie - na mocy art. 7-go ukazu - b?d^cego dot^d w prerogatywach war-szawskiego Zarz^du Komunikacji L^dowych i Wodnych, prawa do egzaminowania i wyda-wania patentów na urz?dy inzynierskie (drogownictwa). Zapewne dla zachowania pewnej równowagi, pozostawiono jednakowoz w lutym 1867 roku nadal w gestii lokalnych wladz transportowych egzaminowanie i wyda-wanie patentów na stanowiska konduktorów robót drogowych. W odniesieniu zas do kwestii dotycz^cych samych pracowników polskiego transportu, artykul 6-ty ukazu z 9 marca 1867 roku nakazywal pozostawienie bez zmian obowi^zuj^cej w Królestwie Polskim ustawy emerytalnej. Dotyczylo zas powyzsze „wszystkich urz?dników okr?gu i inspekcji, którzy rozpocz?li sluzb? w Królestwie". Dla tych osób, które przeniosly si?, lub mialy jeszcze si? przenies do sluzby transportowej na terenie Królestwa Polskiego pozostawiono z kolei wolnosc wyboru w zakresie nalezenia lub nie do Stowarzyszenia Emerytalnego. Jest bez-spornym, iz ukaz carski z marca 1867 roku definitywnie konczyl okres wzgl?dnej niezaleznosci polskich sluzb transportowych, i jako taki moze byc uznany za cezur? wyznaczaj^c^ praktyczny kres autonomicznej polityki komunikacyjnej, realizowanej w Królestwie Polskim [22, 27, 28].
Wnioski
Prowadzona w latach szescdziesi^tych XIX wieku zarówno rosyjska polityka personalna w zakresie mianowania szefów sluzb transpor-towych Królestwa Polskiego, jak i opracowy-wanie budzetów lokalnego drogownictwa i komunikacji wodnych wykazuj^ si? przede wszystkim znaczn^ zachowawczosci^. W kwestii personalnej dobierano wówczas przeciez tyko i wyl^cznie ludzi w pelni zaufanych (inac-zej niz przez poprzednie dwadziescia - nawet jesli dobór ten przeprowadzono wówczas sposród Polaków), w zakresie finansowym relatywna szczuplosc srodków finansowych nie powalala oczywiscie na rozwini?cie skrzydel, czy ukazanie jakis szerszych koncepcji. W tym
ostatnim wypadku zreszty popowstaniowy budzet roku 1865 zapowiadal juz pewnie pozytywne zmiany. Tak czy inaczej, rok 1867 okazal siç cezury ktora wiçkszosc naszych dy-wagacji czynila w dluzszym kontekscie niewazny, a to wobec pelnego juz i scislego zarazem (tym razem faktycznego) wlyczenia polskiej administracji transportowej w ramy car-skich sluzb imperialnych. Ceny za powyzsze bçdzie ogromne zapoznienie cywilizacyjne polskiego drogownictwa drugiej polowy XIX wieku.
Literatura
1. Jan Kanty Jozef Smolikowski ok. 1798 - 1868-02-
16, [w:] Internetowy Polski Slownik Bio-graficzny. Dostçpne: http://www.ipsb.nina.gov.pl/ index.php/a/jan-kanty-jozef-smolikowski [dostçp: 5 kwietnia 2018 roku].
2. Tygodnik Petersburski. Gazeta Urzçdowa
Krolestwa Polskiego - 1856 - 18/30 wrzesnia -№ 72 - s. 543.
3. Tygodnik Petersburski. Gazeta Urzçdowa
Krolestwa Polskiego - 1857 - 16/28 lipca - No 54 - s. 403.
4. Rossijskij Gosudarstvennyj Istoriceskij Archiv w Petersburgu -1861 - Fond 207 - Opus 4 - Delo 1075 - s. 1, 3, 9,10, 43.
5. Gazeta Warszawska, Polityczna, Spoleczna i Lit-eracka - 1889 - 23 lipca - No 190 - s. 2.
6. Stanislaw Kierbedz 1810-03-10 - 1899-04-19 [w:] Internetowy Polski Slownik Biograficzny. Dostçpne: http://www.ipsb.nina.gov.pl/ in-dex.php/a/stanislaw-kierbedz [dostçp: 1 lipca 2018 roku].
7. Tygodnik Petersburski. Gazeta Urzçdowa Krolestwa Polskiego - 1854 - 12/24 listopada -No 88 - s. 651.
8. Archiwum Glowne Akt Dawnych w Warszawie, Zespol III Rady Stanu Krolestwa Polskiego, 1862 - syg. 753, s. 1 - 9:
9. Przeglyd Techniczny - 1913 - No 45 - s. 589.
10. Kurier Warszawski - 1861 - 4/16 wrzesnia -No 220 - s. 1113.
11. Gazeta Warszawska - 1863 - 18 grudnia -No 289 - s. 4.
12. Gazeta Warszawska - 1889 - 23 lipca - nr 190 -s. 2.
13. Udzial kolejarzy w Powstaniu Styczniowym [dostçpne:] http://www. dawne-koluszki.pl/kronika24.htm [dostçp: 17 wrzesnia 2018 roku].
14. Kurier Warszawski -1864 - 30 grudnia 1863 / 11 stycznia 1864, No 7 - s. 1.
15. Gazeta Warszawska - 1868 - 17 marca - No 61 -s. 1.
16. Ruskij Bibliograficeskij Slovar - 1911 - T. 23 -s. 457.
17. Tygodnik Petersburski. Gazeta Urzçdowa Królestwa Polskiego, 1854 - 11/23 maja -No 35 - s. 263.
18. Gazeta Warszawska - 1865 - 15 grudnia -No 285 - s. 1.
19. Russkij Archiv - 1873 - No 8 - s. 1512.
20. Zatwierdzenie najwyzsze etatu XIII Okrçgu Komunikacji w Królestwie, Rada Administracyjna, posiedzenie z 3/15 maja 1860 roku, [w:] Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego, Wydzial Komunikacji Lydowych i Wodnych, T.1, Warszawa, Drukarnia S. Olgerbrandta, 1866, s. 79-83.
21. Najwyzej zatwierdzony etat XIII Okrçgu Komunikacji Lydowych i Wodnych, 21 kwietnia/3 maja 1860 roku, [w:] Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego, Wydzial Komunikacji Lydowych i Wodnych, [in Polish: T.1, Warszawa, Drukarnia S. Olgerbrandta, 1866, s. 87-89, 91-97.
22. Okolski, A. Wyklad prawa administracyjnego oraz prawa administracyjnego obowiyzujycego w Królestwie Polskiem, Warszawa, Drukarnia S. Orgelbranda i Synów, 1880, s. 146
23. Svod Zakonov Rossijskoj Imperii, Sobranije Vtoroje, T. 36, C 1, Sankt Petersburg, Tipografia Vtorogo Otdelenja Sovstvennoj Jego Imperatorskago Velicestva Kancelarii, 1861, s. 408-409.
24. Ustanowienie oddzielnego Zarzydu Komunikacji w Królestwie Polskim, niezawislego od Zarzydu Glównego tej czçsci sluzby w Cesarstwie, wypis z protokolu Sekretariatu Stanu Królestwa Polskiego, car Aleksander II, 7/19 sierpnia 1862 roku [w:] Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego, Wydzial Komunikacji Lydowych i Wodnych, T.1, Warszawa, Drukarnia S. Olgerbrandta, 1866, s. 83 - 85
25. Svod Zakonov Rossijskoj Imperii, Sobranije Vtoroje, T. 37, C. 1, Sankt Petersburg, Tipografia Vtorogo Otdelenja Sovstvennoj Jego Imperatorskago Velicestva Kancelarii, 1862, s. 774 - 775.
26. Etat Zarzydu Komunikacji Lydowych i Wodnych w Królestwie Polskim (na rok 1865), [w:] Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego, Wydzial Komunikacji Lydowych i Wodnych, T.1, Warszawa, Drukarnia S. Olgerbrandta, 1866, s. 99-111.
27. Dziennik Praw Królestwa Polskiego, T. 66, Warszawa, Drukarnia Komsiji Rzydowej Wyznan Religijnych i Oswiecenia Publicznego, 1866, s. 455 - 457.
28. Svod Zakonov Rossijskoj Imperii, Sobranie Vtoroie, T. 62, C. 1, Sankt Petersburg, Tipografia Vtorogo Otdelenja Sovstvennoj Jego Imperatorskago Velicestva Kancelarii, 1867, s. 182-183.
Bibliography
1. Jan Kanty Józef Smolikowski ok. 1798 - 1868-0216, [w:] Internetowy Polski Slownik Biograficzny
[in Polish: Polish Internet Bibliographic Dictionary]. Available at: http://www.ipsb.nina.gov.pl/ index.php/a/jan-kanty-jozef-smolikowski [Accessed: 5 kwietnia 2018 roku].
2. Tygodnik Petersburski. Gazeta Urz^dowa Królestwa Polskiego [in Polish: Petersburg Weekly. Official Gazette of Kingdom of Poland]
- 1856 - 18/30 September - No 72 - p. 543.
3. Tygodnik Petersburski. Gazeta Urz^dowa Królestwa Polskiego [in Polish: Petersburg Weekly. Official Gazette of Kingdom of Poland]
- 1857 - 16/28 July - No 54 - p. 403.
4. Rossijskij Gosudarstvennyj Istoriceskij Archiv w Petersburgu [In Russian: Russian State Historic Archive in Petersburg]-1861 - Fond 207 - Opus 4 - Delo [File] 1075 - s. 1, 3, 9,10, 43.
5. Gazeta Warszawska, Polityczna, Spoleczna i Lit-eracka [In Polish: Warsaw Political, Social and Literature Gazette] - 1889 - 23 July - No 190 -p. 2.
6. Stanislaw Kierbedz 1810-03-10 - 1899-04-19 [w:] Internetowy Polski Slownik Biograficzny. [in Polish: Polish Internet Bibliographic Dictionary]. Accesible at: http://www.ipsb.nina.gov.pl/ in-dex.php/a/stanislaw-kierbedz [accessed: 1 July 2018].
7. Tygodnik Petersburski. Gazeta Urz^dowa Królestwa Polskiego [in Polish: Petersburg Weekly. Official Gazette of Kingdom of Poland]
- 1854 - 12/24 November - No 88 - p. 651.
8. Archiwum Glówne Akt Dawnych w Warszawie, Zespól III Rady Stanu Królestwa Polskiego, [in Polish: main State Archive of Old Documents in Warsaw, Files of the Third Council of the Kingdom of Poland] 1862 - signature. 753, p. 1-9:
9. Przegl^d Techniczny [in Polish: Technological Review] - 1913 - No 45 - p. 589.
10. Kurier Warszawski [In Polish: Warsaw Courier]
- 1861 - 4/16 september - No 220 - s. 1113.
11. Gazeta Warszawska [in Polish: Warsaw Gazette]
- 1863 - 18 December - No 289 - s. 4.
12. Gazeta Warszawska [in Polish: Warsaw Gazette] - 1889 - 23 July - No 190 - p. 2.
13. Udzial kolejarzy w Powstaniu Styczniowym [in Polish: Participation of railwaymen in the January Uprising] Accesible at: http://www. dawne-koluszki.pl/kronika24.htm [accessed: 17 september 2018.
14. Kurier Warszawski [in Polish: Warsaw Courier] -1864 - 30 December 1863 / 11 January 1864, No 7 - p. 1.
15. Gazeta Warszawska [Warsaw Gazette] - 1868 -17 March - No 61 - s. 1.
16. Ruskij Bibliograficeskij Slovar [in Russian: Russian Bibliographic Dictionarty] - 1911 -Vol. 23 -p. 457.
17. Tygodnik Petersburski. Gazeta Urz^dowa Królestwa Polskiego [in Polish: Petersburg Weekly. Official Gazette of Kingdom of Poland], 1854 - 11/23 May - No 35 - p. 263.
18. Gazeta Warszawska [In Polish: Warsaw
Gazette] -1S65 - 15 December - No 2S5, p. 1.
19. Russkij Archiv [in Russian: Russian Archives]-1S73 - No S - s. 1512.
2G. Zatwierdzenie najwyzsze etatu XIII Okrçgu Komunikacji w Królestwie, Rada Administra-cyjna, posiedzenie z 3/15 maja 1S6G roku, [w:] Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego, Wydzial Komunikacji L^dowych i Wodnych, [in Polish: The Highest Approval of the budget of the 13th District of Communications in the Kingdom, Administrative Council, meeting of 3/15 May 1S6G, [in:] Digest of Administrative Provisions of the Kingdom of Poland. Board of Land and Water Communications], Vol.1, Warszawa, Drukarnia S. Olgerbrandta [In Polish: Printing House of S. Olgerbrandt], 1S66, p. 79-S3.
21. Najwyzej zatwierdzony etat XIII Okrçgu Komunikacji L^dowych i Wodnych, 21 kwietnia/3 maja 1S6G roku [w], Wydzial Komunikacji L^dowych i Wodnych, [in Polish: The highestly approved budget of the 13th District of Land and Water Communications, April 21 / May 3, 1S6G [in:] Digest of Administrative Provisions of the Kingdom of Poland. Board of Land and Water Communications], Vol.1, Warszawa, Drukarnia S. Ol-gerbrandta [In Polish: Printing House of S. Olgerbrandt], 1S66, p. S7 - S9, 91-97.
22. Okolski, A. Wyklad prawa administracyjnego oraz prawa administracyjnego obowi^zuj^cego w Królestwie Polskiem, [in Polish: Lecture on administrative law and administrative law applicable in the Kingdom of Poland] Warszawa, Drukarnia S. Orgelbranda i Synów [in Polish:Printing House of S. Olgerbrandt and Sons], 1SSG, p. 14б.
23. Svod Zakonov Rossijskoj Imperii, Sobranije Vtoroje [In Russian: Full Digest of Laws of the Russian Empire.Second Edition], Vol. 3б, Part 1, Sankt Petersburg, Tipografía Vtorogo Otdelenja Sovstvennoj Jego Imperatorskago Velicestva Kancelarii [In Russian: Printing House of Second Division of His Imperial Majesty's Chancery], 1S61, p. 4GS-4G9.
24. Ustanowienie oddzielnego Zarz^du Komunikacji w Królestwie Polskim, niezawislego od Zarz^du Glównego tej czçsci sluzby w Cesarstwie, wypis z protokolu Sekretariatu Stanu Królestwa Polskiego, car Aleksander II, 7/19 sierpnia 1S62 roku [w:] Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego, Wydzial Komunikacji L^dowych i Wodnych, [in Polish: Establishment of a separate Board of Communication in the Kingdom of Poland, extract from the minutes of State Secretariat of Kingdom of Poland, tsar Alexander II, 7/19 August 1S62 [in:] Digest of Administrative Provisions of the Kingdom of Poland. Board of Land and Water Communications], Vol.1, Warszawa, Drukarnia S. Olgerbrandta, [in Polish: Printing House of S. Olgerbrandt] 1S66, p. S3-S5.
25. Svod Zakonov Rossijskoj Imperii, Sobranije Vtoroje [In Russian: Full Digest of Laws of the
Russian Empire. Second Edition], Vol. 37, Part. 1, Sankt Petersburg, Tipografia Vtorogo Otdelen-ja Sovstvennoj Jego Imperatorskago Velicestva Kancelarii [In Russian: Printing House of Second Division of His Imperial Majesty's Chancery], 1862, p. 774-775.
26. Etat Zarzydu Komunikacji Lydowych i Wodnych w Krolestwie Polskim (na rok 1865), [w:] Zbior przepisow administracyjnych Krolestwa Polskiego, Wydzial Komunikacji Lydowych i Wodnych, [In Polish: Budget of the Board of Land and Water Communications in the Kingdom of Poland (for 1865),[in:] Digest of Administrative Provisions of the Kingdom of Poland. Board of Land and Water Communications], Vol. 1, Warszawa, Drukarnia S. Olgerbrandta [in Polish: Printing House of S. Olgerbrandt], 1866, p. 99-111.
27. Dziennik Praw Krolestwa Polskiego, [in Polish: Digest of Laws of the Kingdom of Poland] Vol. 66, Warszawa, Drukarnia Komsiji Rzydowej Wyznan Religijnych i Oswiecenia Publicznego [in Polish: Printing House of the Government Commission of Religious Beliefs and Public En-lightment], 1866, p. 455-457.
28. Svod Zakonov Rossijskoj Imperii, Sobranie Vtoroie [In Russian: Full Digest of Laws of the Russian Empire. Second Edition], Vol. 62, Part. 1, Sankt Petersburg, Tipografia Vtorogo Otdelen-ja Sovstvennoj Jego Imperatorskago Velicestva Kancelarii [ In Russian: Printing House of Second Division of His Imperial Majesty's Chancery], 1867, p. 182-183.
Marek Rutkowski1, Dr hab., Wydzial Nauk, tel. +48 89 534 71 53, e-mail: rutmarek@gmail. com, :Wyzsza Szkola Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie, Spolecznych, Polska, 10-283 Olsztyn, ul. Jagiellonska 59.
Transport services of the Kingdom of Poland in the 1860s. Personnel management and periodic budgets
Abstract. This article focuses on several issues regarding functioning of transport services of subjugated Kingdom of Poland during the important from both economic and political point of view period of 1860s. These would be a) some management personal nominations and structural changes; b) some extremely important and specific budgets from 1860 and 1865. As a result of the study it became clear that tsarist authorities generally preferred the attitude which - in regards to both chiefs ' appointments of the local Polish transport services and the establishing of road and water transport budgets - could be characterized by its considerable conservatism. In cases of the personnel chosen, only people who were completely trusted were selected; in financial matters, the relative scarcity of funds mostly limited in whole capacity the possible emergence of any broader concepts (with one exception for few parts of the post-January Uprising budget of 1865). In turn, the direction of institutional changes was characterized
by large fluctuations of ideas prevailing among tsarist decisive factors. Significant uncertainty as to the further structure of local transport services was demonstrated by: a) the mere number of institutional re-evaluations, b) their obvious dependence on the general political situation, c) the visible opposition of the tendencies hidden behind these changes. This was the case in 1861, when the Warsaw-based Board of the 13th District of Communications was replaced by the Management of the 7th District of Communications. A similar situation took place in 1862 when the tsar's governor re-established the solely Polish Land and Water Transport Authority. Finally, the same fluctuation was observed in drastic institutional changes of 1867, when the Warsaw's administrative authorities were finally renamed the Russian 11th Board of Communications.In any case, in the 1860s, numerous and far-reaching changes took place in formal Warsaw's transport services, which - in the context of the final incorporation of Polish Board Land and Water Communications into the administrative structures of the Russian Empire - led in the long run to the enormous civilization backwardness of Polish road system in the second half of the nineteenth century.
Key words: transportation structures, transportation budget, Kingdom of Poland, 19th century.
Marek Rutkowski1, Dr hab., Faculty of Sciences, tel. +48 89 534 71 53, e-mail: rutma-rek@gmail.com, :The University of Information Technology and Economics, TWP in Olsztyn, Social, Poland, 10-283 Olsztyn, ul. Jagiellonska 59.
Транспортш послуги Королiвства Польща в 1860-х роках. Управлшня персоналом i перш-дичш бюджети
Анотаця У cmammi розглядаються питання, пов 'язаш з дiяльнiстю транспортних послуг Польського Королiвства, в економiчно та nолi-тично значимий перiод 1860-х роюв. Проведений анализ, зокрема, стосуеться наступних проблем: а) матерiальних призначень особистого характеру та структурних змiн; б) особливо важливих i конкретних бюджетiв на 1860 i 1865 рр. На пiдставi до^дження можна зробити висновок про те, що царська влада прийняла спшьну пози-цiю у вiдносинах, яке - як по вiдношенню до вису-вання керiвникiв адмтктрацИ' варшавського транспорту, а також для окремих бюджетiв Польсько'1 служби земельних i водно'1 - можна охарактеризувати як найбшьш консервативний. У випадку з особистими рiшеннями були обрат лише люди, ят користуються повною довiрою; у фтансових питаннях, дефщит грошових коштiв з обмеженням в цтому тбито поява абсолютно ново'1 концепцй, з бшьш широким кругозором (крiм витягiв iз бюджету 1865р., тобто з перю-ду, що настае тсля падтня сiчового повстання). У свою чергу, напрям тституцшних змт харак-теризувався великою амплтудою коливань царизму. Продемонстровано значну невизначенкть
щодо подальшог' поведтки: а) значною кыьтстю iнституцiйних переоцток; б) 1х очевидною зале-жнктю вiд загально'1' полiтичноi ситуацп; в) протидieю тенден^ям цих змш. Це було в 1861 роцi, коли безпосередньо залежне вiд управлтня петербурзького офс в Варшавi керiвництво XIII Округу Зв'язку Росшсько1' iмперii було замтено керiвництвом VII Управлiння Зв'язку. Аналогiчна ситуа^я сталася в 1862 рощ, коли царський губернатор у Королiвствi Польщi вiдновив Адмiнi-страцт землi та водного транспорту, яка була абсолютно незалежною вiд росшсько'1' влади. На-рештi, лише це правило тдтверджуеться карди-нальними iнституцiйними змтами 1867 р., коли мiсцевi адмiнiстративнi органи влади Варшави були нарештi перейменовам в XI Управлтня транспорту. У будь-якому випадку, у 60-х рр. XIX ст. у формальних польських транспортних слу-
жбах вгдбулися численш й далекосяжнi змти, як1, зважаючи на остаточне включення AdMimicmpa-цИ земельних та водних комуткацш до адмжст-ративних структур Росшськог iMmpii в 1867р., з часом призвели до величезно'1' вiдcmaлоcmi цивш-заци польсько'1' доpожньоi технки у другш половин XIX ст.
Ключовi слова: транспортн структури, транс-портний бюджет, Коpолiвcmво Польща, XIX столття.
Марек Рутковський1, Dr hab., Факультет наук, тел. +48 89 534 71 53, e-mail: rutma-rek@gmail.com, ^шверситет шформацшних технологш та еко-HOMiKH, ТВП в Ольштиш, Сощальна Польща, 10-283 Ольштин, вул. Ягеллонська 59.
