Training fire truck simulator for PSP officers with virtual simulation environment vbs2 Текст научной статьи по специальности «Компьютерные и информационные науки»

DÜI:10.12845/bitp.32.4.2013.10

dr inz. Jacek ROGUSKI1 dr inz. Roman WANTOCH-REKOWSKI2 plk dr inz. Krzysztof KRAKOWSKI3 pplk dr Zbigniew LESNIEWSKI3 mgr inz. Ireneusz STROJEWSKI4 Maciej STOPNIAK5

Przyjçty/Accepted/Принята: 28.05.2013; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 04.12.2013; Opublikowany/Published/Опубликована: 20.12.2013;

SYMULATOR SZKOLENIA KIEROWCOW WOZOW BOJOWYCH PSP Z WYKORZYSTANIEM SRODOWISKA SYMULACJI WIRTUALNEJ VBS26

Training Fire Truck Simulator for PSP officers with virtual simulation

environment VBS2

Симулятор обучения водителей боевых машин PSP с использованием среды виртуальной симуляции VBS2

Abstrakt

Cel: Przedstawienie koncepcji i projektu trenazera stanowiska kierowcy zintegrowanego ze srodowiskiem symulacji wirtualnej, przy pomocy ktorego mozna wspomagac proces szkolenia i doskonalenia kierowcow-funkcjonariuszy KSRG

Wprowadzenie: Artykul przedstawia zalozenia merytoryczne oraz stan realizacji projektu naukowo-badawczego pt. „Opracowanie nowoczesnych stanowisk szkoleniowych zwi^kszaj^cych skutecznosc dzialan ratownikow KSRG". Umowa numer 0001/ID3/2011/01 z dnia 2011-12-28 r., finansowany przez Narodowe Centrum Badan i Rozwoju.

Wnioski: Celem realizacji projektu jest zaprojektowanie trenazera stanowiska kierowcy zintegrowanego ze srodowiskiem symulacji wirtualnej, przy pomocy ktorego mozna wspomagac proces szkolenia i doskonalenia kierowcow-funkcjonariuszy KSRG. Zastosowane rozwi^zania informatyczne pozwalaj^. dowolnie konstruowac scenariusze sytuacji typowych i wyj^tkowych, uwzgl^dniaj^c roznorodnosc terenu dzialan, obiektow, warunkow zwi^zanych z por^. roku i dnia oraz zachowaniem si^ innych komputerowo sterowanych wirtualnych uczestnikow scenariusza. Symulator stanowi autonomiczne i mobilne stanowisko szkoleniowe z zastosowaniem oryginalnych elementow wyposazenia kabiny kierowcy z wykorzystaniem zaawansowanego srodowiska symulacji wirtualnej.

Znaczenie dla praktyki: Ze wzgl^du na rozne warianty prowadzenia cwiczen wspomaganych komputerowo, zaprezentowano najistotniejsze elementy wplywaj^ce na bezpieczenstwo dojazdu na miejsce dzialan ratowniczo-gasniczych. Przedstawiono przykladowe organizacje cwiczen ze wskazaniem roli poszczegolnych elementow w oparciu o tworzone biblioteki scenariuszy oraz mozliwosci ingerencji instruktora w wykorzystywane scenariusze. Zaprezentowano najwazniejsze wlasciwosci symulatorow wirtualnych w kontekscie ich wykorzystania do szkolenia. Na zakonczenie przedstawione zostaly przyklady praktycznych zastosowan systemu wizualizacji do tworzenia oprogramowania z wykorzystaniem symulatora VBS2.

1 Centrum Naukowo Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej - Panstwowy Instytut Badawczy (CNBOP-PIB), ul. Nadwislanska 213, 05-420 Józefów k. Otwocka, Polska; j.roguski@cnbop.pl / National Scientific and Research Centre for Fire Protection - National Research Institute, Poland;

2 Wojskowa Akademia Techniczna, ul. gen. Sylwestra Kaliskiego 2, 00-908 Warszawa / Military University of Technology Sylwestra Kaliskiego 2, 00-908 Warsaw, Poland;

3 Akademia Obrony Narodowej al. Generala Antoniego Chrusciela „Montera" 103, 00-910 Warszawa / Faculty of Management and Command, National Defence University, al. Generala Antoniego Chrusciela „Montera" 103, 00-910, Warsaw, Poland;

4 PRODUS SA, Bystrzycka 69C, Wroclaw, Poland / PRODUS SA, Bystrzycka 69C / Wroclaw, Poland;

5 SPECOPS Sp. z o.o., Swiçtojanska 104A/3, 81-388 Gdynia / SPECOPS Sp. z o.o., Swiçtojanska 104A/3, 81-388 Gdynia, Poland

6 Autorzy wniesli równy wklad w powstanie artykulu/The authors contributed equally to this work / Авторы внесли одинаковый вклад в эту статью

D01:10.12845/bitp.32.4.2013.10

SJowa kluczowe: szkolenie kierowcöw, symulator, symulacja wirtualna, VBS2; Typ artykuJu: komunikat z badan

Abstract

Objective: Presentation of the preliminary results and assumptions of the scientific and research project entitled "Development of advanced training positions to increase the effectiveness of KSRG rescuers".

Introduction: The article describes factual assumptions as well as the status of the scientific and research project entitled "Development of advanced training positions to increase the effectiveness of KSRG rescuers" realised under the contract No. 0001/ID3/2011/01 dated 2011.12.28 and financed by the National Centre for Research and Development.

Conclusions: This paper presents design and implementation of the elements of the fire truck simulator. The simulator was prepared using the original elements of vehicle cabin. Virtual Battlespace Simulator (VBS2) was used to prepare virtual scenarios. The article shows the idea and design of the driving simulator integrated with the virtual simulation environment. This environment can support the training process of KSRG driver-officers (National System for Rescue and Fire-fighting). The solutions allow to construct freely the scenarios of typical and emergency situations taking into account diversity of territories where the activities are carried, objects, conditions related to the time of the year and day as well as the behavior of other computer-controlled virtual scenario participants. Value for practice: The simulator is an independent and mobile station training which takes advantage of original elements of driver's equipment as well as advanced virtual simulation environment. Due to variations in conducting computer-assisted exercises, the authors presented the key elements affecting the safety of travel to the place of fire and rescue operations. The publication shows exemplary patterns of exercise organization showing the roles of elements based on the scenario library and possible interference of an instructor in used scenarios. The article submits the most important properties of virtual simulators in the context of their application in training. At the end of this paper the authors showed examples of applications of visual systems to create software with VBS2 simulator

Keywords: drivers training, Simulator, Virtual Simulation, VBS2; Type of article: short scientific report

Аннотация

Цель: Представление концепции и проекта тренажёра для водителей интегрированного со средой виртуальной симуляции, с помощью которого, можно поддерживать процесс обучения и совершенствования практических умений водителей-работников KSRG (государственной спасательно-гасящей системы).

Введение: Статья представляет мериторические предположения и состояние реализации научно-исследовательского проекта под названием «Разработка современных учебных стендов для повышения эффективности работ выполняемых работниками спасательно-гасящей системы (KSRG)». Контракт № 0001/ID3/2011/01 от 28 декабря 2011 года, финансированный Народным Центром Исследования и Развития (NCBiR).

Выводы: Целью реализации проекта есть разработка тренажёра для водителей интегриорованного со средой виртуальной симуляции, при помощи которого, можно укреплять процесс обучения и повышения практических умений водителей-работников KSRG. Принятые информатические решения позволяют свободно конструировать сценария типичных и чрезвычайных ситуаций, учитывая многообразие территорий на которых проводится действие, объектов, а также условий, связанных с временем года и дня и поведением компьютерно-управляемых других участников сценария. Симулятор является автономической и мобильной учебной установкой, оборудованной оригинальными элементами оснащения кабины водителя и использующей заавансированную среду виртуальной симуляции.

Значение для практики: Учитывая различные варианты проведения поддерживаемых компьютерами упражнений, были представлены самые важные элементы, влияющие на безопасность доезда к месту тушения пожаров и спасательных работ. Представлены примеры организации учений, которые охватывают указание функций конкретных элементов на основе разработанных библиотек сценариев, а также возможности интервенции инструктора в используемых сценариях. Представлены самые важные свойства виртуальных симуляторов и их использования в процессе обучения. В конце статьи представлены примеры практического применения систем визуализации для разработки программного обеспечения с использованием симулятора VBS2.

Ключевые слова: обучение водителей, симулятор, виртуальная ситуация, VBS2; Вид статьи: предварительный отчёт

1. Wst$p

Jednym z kierunköw rozwoju systemöw szkolen spe-cjalistycznych jest stosowanie symulatoröw i dedykowa-nych trenazeröw. Pojawienie si§ na rynku specjalizowa-nych symulatoröw wirtualnych umozliwiaj^cych odwzo-rowanie obiektöw z duz^. dokladnosci^. znacznie rozsze-rzylo mozliwosci ich zastosowania do szkolen.

Zastosowanie symulatoröw do szkolenia ma na celu zast^pienie swiata rzeczywistego swiatem wirtualnym [4] [6][3][2]. Sytuacja taka stwarza nowe mozliwosci w za-kresie szkolenia, umozliwiaj^c prowadzenie cwiczen w swiecie wirtualnym, ale z wykorzystaniem obowi^zu-j^cych procedur oraz rzeczywistego wyposazenia. Mozli-

wosci zastosowania symulatoröw do prowadzenia szkolen wynikj z nast^puj^cych wlasciwosci tych symulatoröw:

• symulacja przebiegu scenariusza,

• mozliwosc tworzenia wlasnych obiektöw,

• mozliwosc tworzenia wlasnych map,

• mozliwosc budowy wlasnych scenariuszy,

• mozliwosc programowania warunköw atmosferycz-nych,

• mozliwosc ingerencji instruktora w trakcie symulacji,

• mozliwosc programowania zachowania obiektöw,

• mozliwosc rejestrowania i odtwarzania przebiegu sy-mulacji.

ТЕХНИКА И ТЕХНОЛОГИЯ

Z zastosowania zaawansowanych srodowisk symula-cyjnych wynikaj^. nastçpuj^ce korzysci:

• zmniejszenie kosztow szkolen,

• cwiczenie sytuacji, ktore s^. bardzo trudne do odtwo-rzenia w rzeczywistosci

• Cwiczenie sytuacji, ktore nie s^. mozliwe do odtworze-nia w rzeczywistosci ze wzglçdu na duze koszty lub duze zagrozenia dla cwicz^cych,

• mozliwosc Cwiczenia efektywnosci procedur oraz weryfikacja nowych procedur, mozliwosc Cwiczenia z uzyciem nowych urz^dzen.

2. Zalozenia dotyczqce stanowiska szkolenia kierowcow z wykorzystaniem symulatora wirtualnego

Bezpieczne funkcjonowanie kierowcy w systemie zwanym ruchem drogowym zalezy od jego zdolnosci psychofizycznych, przystosowania spolecznego, nabytej kultury jazdy, dyscypliny spolecznej, kontroli emocjonal-nej, umiejçtnosci radzenia sobie w zlozonej sytuacji za-daniowej jak^. jest prowadzenie samochodu pozarnicze-go. Zakloceniem systemu s^. wypadki drogowe powstaj^-ce zarowno na skutek psychofizycznych niedoskonalosci uczestnikow ruchu drogowego, jak i lamania przez uzyt-kownikow przepisow oraz braku umiejçtnosci w prowa-dzeniu pojazdu. Mozna zalozyc, ze prowadzenie pojaz-du to uklad wzajemnie ze sob^. powi^zanych mozliwosci, wiedzy, umiejçtnosci, postaw i emocji czlowieka.

Uczestnictwo w ruchu drogowym jest zlozonym sys-temem czynnosci i zachowan w specyficznej sytuacji w przestrzeni, poprzez ksztaltowanie relacji z innymi. Sprawnosc w kierowaniu pojazdem l^czy w sobie trzy obszary:

• sprawnosc fizyczn^. okreslan^. w badaniach lekarskich,

• sprawnosc psychiczn^. okreslan^. w badaniach psycho-technicznych kierowcow,

• wiedzç, umiejçtnosci i postawç kierjcego pojazdem.

Sprawne funkcjonowanie kierjcego w warunkach ruchu drogowego zalezy od odpowiedniej sprawnosci fi-zycznej i psychicznej, o ktorych wplywie bçdzie mowa w dalszej czçsci opracowania.

Przyjmuj^c definicjç bezpiecznego kierowcy jako zdolnosc do bezkolizyjnego prowadzenia pojazdu z jed-nego miejsca do drugiego, mozna przyj^c, ze taki kierow-ca opanowal i umie wszechstronnie wykorzystac naby-te umiejçtnosci zwi^zane z prawidlowym prowadzeniem pojazdu i posiada odpowiedni^. sprawnosc psychiczn^.

W Polsce, wg danych Komendy Glownej Policji o wypadkach drogowych, w 2010 roku doszlo do 38 832 wypadkow drogowych, w ktorych smierc ponioslo 3907 osob, a 48 952 zostalo rannych. W porownaniu z rokiem 2009, liczba wypadkow zmniejszyla siç o 5364, czyli o 12,1%, osob zabitych bylo mniej o 665, czyli o 14,6%, liczba rannych spadla o 7094, czyli o 12,7% (Wypadki drogowe w Polsce w 2010 roku). Koszty wypadkow drogowych w Polsce wynosz^. okolo 12 mld zl rocznie, co stanowi 2,7% PKB. Polska od wielu lat zajmuje czolowe miejsce pod wzglçdem wskaznika ciçzkosci wypadkow drogowych. Wskaznik ten wynosi 11 zabitych na 100 wy-

D01:10.12845/bitp.32.4.2013.10

padkow drogowych, podczas gdy srednia dla UE wynosi nieco powyzej 3 (Road safety country profile. Polska).

Glownymi sprawcami wypadkow drogowych s^. kie-ruj^cy pojazdami - z ich winy dochodzi do blisko 80% wypadkow. Wsrod kieijcych pojazdami - sprawcow wypadkow drogowych grupa kierowcow zawodowych (kierowcy samochodow ciçzarowych, autobusow, tram-wajow i trolejbusow) spowodowala w 2010 r. okolo 8% wypadkow (Wypadki drogowe w Polsce w 2010 roku).

Kierowcy zawodowi s^. rowniez ofiarami wypadkow drogowych. W Polsce, transport zajmuje trzecie miejsce ze wzglçdu na liczbç smiertelnych ofiar wypadkow przy pracy (15%) (Wypadki przy pracy w 2008 roku), a miejsce drugie (po budownictwie) ze wzglçdu na wzrost (o 31,1%) w stosunku do 2007 r. liczby smiertelnych wypadkow przy pracy (Alarmujqce dane dotyczqce wypadkow przy pracy). Z danych Panstwowej Inspekcji Pracy wynika, ze kierowcy samochodow ciçzarowych, osobo-wych i autobusow stanowi^. najliczniejsz^. grupç poszko-dowanych w wypadkach przy pracy ze skutkiem smiertel-nym (17% w 2008 r.). Pod wzglçdem zas ogolnej liczby poszkodowanych w wypadkach przy pracy kierowcy pojazdow znajduj^. siç na drugim miejscu (8,3% w 2008 r.) (Analizowanie okolicznosci i przyczyn wypadkow przy pracy). Praktyka pokazuje, ze dopuszczanie do prowadzenia pojazdow wyl^cznie osob posiadaj^cych okreslo-ne predyspozycje jest metod^. wysoce skuteczn^. w obni-zaniu ryzyka wypadkow w transporcie drogowym. Na po-ziomie europejskim kwestiç tç reguluje m.in. Dyrektywa Rady Wspolnoty Europejskiej o „minimalnych normach dotyczqcych cech (wlasciwosci) fizycznych i umysiowych, niezbçdnych do prowadzenia pojazdow", gdzie wymienia siç trzy podstawowe grupy osob, ktorym prawo jazdy nie powinno byc wydane ani wznowione (Dyrektywa 91/439/ EWG).

W Polsce dzialania zmierzaj^ce do poprawy bez-pieczenstwa w transporcie drogowym okreslone zosta-ly w zalozeniach Polityki Transportowej Panstwa na lata 2006-2025, przyjçtej przez Radç Ministrow 29 czerwca 2005 r. Zadaniem czwartym tej polityki jest „zapewnienie bezpieczenstwa w transporcie [...], by transport drogowy nie wi^zal siç z tak duzym jak obecnie zagrozeniem zdro-wia i zycia obywateli", zas cel 5. dotyczy „poprawy bezpieczenstwa prowadz^cej do radykalnej redukcji liczby wypadkow i ograniczenia ich skutkow" (Polityka Trans-portowa Panstwa na lata 2006-2025).

Zalozenia ogolne dla symulatora wirtualnego stanowiska kierowcy:

1. Stanowisko kierowcy ma umozliwiac odwzorowa-nie odczuc kierowcy w zakresie wykonywanych ma-newrow. Wlasciwosc ta ma zostac zrealizowana z wykorzystaniem siedzenia kierowcy umocowanego na odpowiednich silownikach lub wyposazonego w si-lowniki sprzçzone z systemem symulacyjnym.

2. Symulator ma umozliwic odzwierciedlenie odglosow pochodz^cych spoza kabiny (praca silnika, odglosy ulicy, dzwiçk sygnalow uprzywilejowania w ruchu)

3. Pulpit kierowcy ma umozliwic zobrazowanie najistot-niejszych z punktu widzenia procesu szkolenia stanu przyrz^dow i wskaznikow.

4. Nalezy uwzgl^dnic rodzaj wskaznikow widzianych przez kierowcy w formie wirtualnej tablicy rozdziel-czej wyswietlanej na ekranie LCD.

5. Zobrazowanie symulowanej sytuacji widzianej z po-zycji kierowcy samochodu pozarniczego ma byc re-alizowane z wykorzystaniem oprogramowania VBS.

6. Zobrazowanie sytuacji widzianej przez kierowcy b§-dzie realizowane w formie monitorow lub ekranow. Wizualizowany b^dzie widok szyby przedniej, lewego i prawego boku pojazdu.

7. Stanowisko kierowcy wraz z pozostalymi stanowiska-mi i niezb^dnym wyposazeniem ma byc umieszczona w mobilnym kontenerze.

Zalozenia dotycz^ce modelu pojazdu wykonanego w VBS2

Model cyfrowy pojazdu VBS2 powinien uwzgl^dniac mozliwosc realizacji nast^puj^cych zagadnien:

1. Manewry w czasie ruchu pojazdem:

b) ruszanie,

c) hamowanie,

d) skr^canie,

e) wyprzedzanie,

f) zawracanie,

g) cofanie,

h) parkowanie,

2. Wymuszenie pierwszenstwa,

3. Wtargni^cie na jezdni§ (omijanie nagle pojawiaj^cych si§ przeszkod),

4. Zajechanie drogi przez inny pojazd (w czasie korzy-stania z uprzywilejowania na skrzyzowaniu),

5. Podwojna zmiana pasa ruchu,

6. Jazda pod pr^d,

7. Pokonywanie skrzyzowan:

a) wjazd na skrzyzowanie na sygnale przy czerwo-nym swietle sygnalizacji,

b) skrzyzowanie zablokowane na skutek intensywne-go ruchu,

8. Utrata statecznosci spowodowana:

a) bocznym znoszeniem opon i samochodu,

b) poslizgiem kol w czasie nap^dzania (przyspiesza-nia) i hamowania,

9. Jazda (hamowanie i przyspieszanie) na luku drogi,

10. Utrata statecznosci podczas hamowania,

11. Oddzialywanie ukladu nap^dowego,

12. Uwzgl^dnienie nierownosci nawierzchni drogi,

13. Wlasciwosci aerodynamiczne pojazdu,

14. Oddzialywanie ukladu hamulcowego (ABS),

15. Oddzialywanie ESP na ruch pojazdu,

16. Wplyw nachylenia luku drogi na pr^dkosc maksymal-n^. i graniczn^,

Model pojazdu powinien uwzgl^dniac mozliwosc sy-mulowania awarii:

a) p^kni^cie opony,

b) wyl^czenie silnika (np.: brak paliwa, brak zasilania, obnizona moc silnika),

c) awaria systemu hamulcowego,

d) awaria sygnalizatora dzwi^kowego i swietlnego,

e) stluczenie szyby,

DOI:1Q.12845/bitp.32.4.2Q13.1Q

f) awaria wycieraczek ,

g) awaria swiatel,

h) zniszczone lusterko wsteczne.

Zalozenia dotycz^ce scenariuszy wykonanych w VBS2

1. Scenariusze powinny byc przygotowane z wykorzystaniem narzçdzi programowych VBS2. Narzçdzia te bçd^. takze dostçpne dla odbiorcy.

2. Odbiorca powinien miec mozliwosc samodzielnej modyfikacji i rozbudowy scenariuszy.

3. W trakcie szkolenia instruktor powinien miesc mozli-wosc ingerencji w przebieg cwiczenia poprzez wpro-wadzanie elementów (zdefiniowanych na potrzeby in-nych scenariuszy), które nie byly zalozone w scena-riuszu pocz^tkowym; przykladem moze byc rçczne sterowanie pojazdem osobowym przed pojazdem bo-jowym w celu utrudnienia jego przejazdu.

4. Odbiorca powinien miec mozliwosc budowy wlasnych scenariuszy.

5. Scenariusze powinny zawierac mozliwosc losowego generowania wybranych zdarzen dla ustalonego sce-nariusza (lista mozliwych zdarzen musi byc ustalona wczesniej).

6. Scenariusze bçd^. dotyczyly obszarów, w których wy-konywane s^. zadania, w których czas dojazdu powinien byc krótszy niz 15 minut. Na potrzeby demon-stracji budowane bçd^. scenariusze, których obszar bç-dzie zawieral siç w granicach 15km x15km.

7. Scenariusze dotycz^. szkolenia pojedynczego kierowcy (jeden pojazd).

8. Zakres mozliwych symulowanych warunków srodo-wiska realizacji scenariusza:

a) pogoda (slonce, deszcz, deszcz intensywny, mgla, grad),

b) pora doby (dzien, noc, zmierzch, swit),

c) pora roku (wiosna, lato, jesien, zima),

d) wiatr (brak, slaby, silny),

e) warunki drogowe (normalne, gololedz, bloto po-sniegowe),

f) wystçpowanie zjawisk utrudniaj^cych prowadze-nie pojazdu bojowego (oslepianie, olsnienie slo-neczne, jazda pod slonce, zadymienie)

g) rodzaj drogi: autostrada, droga krajowa, lokalna, osiedlowa, las, l^ka, bród, pole

h) podjazdy i zjazdy o duzym nachyleniu.

3. Analiza ogólnych wymagaй dla symulatorów pojazdów

Przy projektowaniu symulatora nalezy uwzglçdnic ogólne wymagania techniczno-organizacyjne wynikaj^ce z rozporz^dzenia ministra infrastruktury z dnia S kwiet-nia 2011 r. w sprawie urz^dzenia do symulowania jazdy w warunkach specjalnych (Dz. U. z 2011 nr S1, poz. 444) oraz:

y wymagania funkcjonalne i organizacyjno-techniczne dotycz^ce kierowania pojazdami zgodnie z Prawem o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 nr 10S, poz. 90S); y wymagania metodyczne, w tym zbiór zalozen mozli-wych scenariuszy cwiczen;

ТЕХНИКА И ТЕХНОЛОГИЯ

y wymagania techniczne zwi^zane z modelem kabiny pojazdu;

y wymagania systemu informatycznego; y wymagania uzytkownika symulatora.

Zgodnie z cytowanym rozporz^dzeniem symulator powinien spelniac wymagania okreslone w: y Ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. o kompatybilno-sci elekromagnetycznej (Dz. U. Nr S2, poz. 556 oraz z 2010 r. Nr 107, poz. 679); y Rozporz^dzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 paz-dziernika 200S r. w sprawie zasadniczych wymagan dla maszyn (Dz. U. Nr 199, poz. 122S); y Rozporz^dzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 sierp-nia 2007 r. w sprawie zasadniczych wymagan dla sprzçtu elektrycznego (Dz. U. Nr 155, poz. 10S9).

Symulator powinien spelniac wymagania nastçpuj^-cych norm:

y PN-EN 61010-1:2004; y PN-ISO 7000:2007.

System informatyczny symulatora, a w szczególnosci uzyte w nim: wzory znaków i sygnalów drogowych, sytu-acje drogowe, rodzaje dróg i zasady ruchu drogowego po-winny odpowiadac przepisom okreslonym w: y Ustawie z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr 10S, poz. 90S, z pózn. zm.);

y Rozporz^dzeniu Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnalów drogowych (Dz. U. Nr 170, poz. 1393, z 2008 r. Nr 179, poz. 1104 oraz z 2010 r. Nr 65, poz. 412); y Rozporz^dzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczególowych warunków tech-nicznych dla znaków i sygnalów drogowych oraz urz^dzen bezpieczenstwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach (Dz. U. Nr 220, poz. 21S1, z pózn. zm.).

System informatyczny symulatora powinien wydawac komunikaty posiadaczowi, uzytkownikowi oraz instruk-torowi prowadz^cemu zajçcia w jçzyku polskim.

W zakresie wymagan kompatybilnosci elektromagne-tycznej symulatora okreslono warunki zachowania przez urz^dzenie, w tym aparaturç, instalacjç stacjonarn^, kom-ponent oraz instalacjç ruchom^, zdolnosci do zadowalaj^-cego dzialania w okreslonym srodowisku elektromagne-tycznym bez wprowadzania do tego srodowiska niedo-puszczalnych zaburzen elektromagnetycznych.

Zasadnicze wymagania dla maszyn okreslone w Rozpo-rz^dzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 pazdziernika 200S r. w sprawie zasadniczych wymagan dla maszyn (Dz. U. 199, poz. 122S). Maszyna zgodnie z t^. ustaw^ moze byc wprow-adzona do obrotu lub oddana do uzytku, jezeli spelnia prz-episy okreslone w rozporz^dzeniu i przy prawidlowym zainstalowaniu i konserwacji oraz zastosowaniu zgodnym z przeznaczeniem lub w warunkach, które mozna przewidziec, nie stwarza zagrozenia dla bezpieczenstwa i zdro-

D01:10.12845/bitp.32.4.2013.10

wia osób oraz w przypadkach, gdzie ma to zastosowanie, zwierz^t domowych, mienia i srodowiska.

Zasadnicze wymagania dla sprzçtu elektrycznego okreslone zostaly w Rozporz^dzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 sierpnia 2007 r. w sprawie zasadniczych wymagan dla sprzçtu elektrycznego (Dz. U. 155, poz. 10S9). Rozporz^dzenie to precyzuje oraz okresla procedury oce-ny zgodnosci sprzçtu elektrycznego. W celu ochrony przed zagrozeniami stwarzanymi przez sprzçt elektrycz-ny, w procesie jego projektowania i wytwarzania nalezy przewidziec i zastosowac w nim odpowiednie srodki techniczne zapewniaj^ce:

1. Ochronç ludzi i zwierz^t domowych przed niebez-pieczenstwem urazu lub innej szkody, mog^cych po-wstac w wyniku bezposredniego lub posredniego kon-taktu z elektrycznosci^;

2. Niepowstawanie temperatury, luków lub promienio-wania, mog^cych spowodowac niebezpieczenstwo;

3. Ochronç ludzi, zwierz^t domowych i mienia przed niebezpieczenstwem o charakterze nieelektrycznym, spowodowanym przez ten sprzçt;

4. Odpowiedni^ do daj^cych siç przewidziec warunków izolacjç.

Wymagania bezpieczenstwa zostaly okreslone w Pol-skiej normie PN-EN 61010-1:2004; PN-ISO 7000:2007. W normie zawarte s^ ogólne zasady bezpieczenstwa w odniesieniu do urz^dzeñ elektrycznych przeznaczonych do zastosowan profesjonalnych, sterowania procesami produkcyjnymi oraz w edukacji. Urz^dzenia mog^ zawierac urz^dzenia obliczeniowe stosowane zarówno w warunkach normalnych, jak i w trudnych warunkach srodowiskowych.

Wykorzystanie symulatora sprowadza siç do nastçpu-j^cych obszarów:

a. Podstawowe szkolenie kierowców:

1. Nauka procedur (uzywanie elementów sterowania pojazdem itp.),

2. Jazda (wybór prçdkosci jazdy, odleglosci miçdzy innymi uzytkownikami drogi i pobocza itp.),

3. Jazda w róznych warunkach atmosferycznych i przy róznej widzialnosci),

4. Jazda na róznych drogach przy róznym natçzeniu ruchu,

5. Jazda nocna.

b. Zawansowane szkolenie kierowców:

1. Bezpieczna jazda w czasie wyjazdu alarmowego

2. Rozpoznawanie sytuacji awaryjnych,

3. Odzyskiwanie sprawnosci po stresach, chorobach lub dlugich przerwach w jezdzie,

4. Szkolenie w nabieraniu prawidlowych reakcji w róznych sytuacjach drogowych,

5. Trening wzorów zachowania w sytuacjach niebez-piecznych,

6. Dzialanie podczas akcji ratowniczo-gasniczych.

c. Specjalne zastosowania:

1. Kierowanie pojazdem po alkoholu (symulowane efekty dzialania alkoholu),

2. Kierowanie pojazdem po narkotykach lub lekach dzialaj^cych w podobny sposób (symulowane efekty dzialania narkotyków lub leków).

D01:10.12845/bitp.32.4.2013.10

Bior^c pod uwag§ powyzsze zalozenia zestaw scenar-iuszy sluz^cych doskonaleniu umiej^tnosci, kierowcow uszeregowano w trzech kategoriach:

1. Scenariusze podstawowe,

2. Scenariusze zadaniowe,

3. Scenariusze specjalne.

Scenariusze zostaly sklasyfikowane w taki sposob, aby zapewnic osi^gni^cie i podtrzymywanie pelnego spektrum wiedzy, umiej^tnosci i nawykow niezb^dnych u ki-erowcy wozu bojowego PSP podczas realizacji zadan w wi^kszosci mozliwych warunkow otoczenia oraz sytu-acji na drodze. Scenariusze podstawowe ukierunkowane s^ na podstawowe umiej^tnosci kierowcy pojazdu jak er-gonomia w samochodzie, ruszanie i przyspieszanie, ham-owanie, zapobieganie oraz wychodzenie z poslizgu i jazda szosowa oraz miejska. Scenariusze zadaniowe obejmuji realizacji zadan przez kierowcow wozu bojowego podczas dzialan alarmowych (dojazd do miejsca realizacji zadania bojowego jako pojazd uprzywilejowany, zaj^cie stanowiska). Scenariusze specjalne ukierunkowane s^ na podniesienie sprawnosci kierowcow wozow bojowych na ponadprzeci^tne (ponadstandardowe) oraz wykorzystanie swoistej rywalizacji (jazda na czas), jako stwarzaj^cej wa-runki do popelniania bl^dow w warunkach wyst^powania stresu. Realizacja poszczegolnych grup scenariuszy winna nast^powac zgodnie z ich uszeregowaniem: w pierwszej kolejnosci scenariusze podstawowe, nast^pnie zadaniowe, a na zakonczenie szkolenia doskonal^cego - scenariusze specjalne. Kolejnosc taka obliczona jest na uzys-kanie sprawnosci alarmowej kierowcow jeszcze przed zakonczeniem pelnego szkolenia, tzn. przed realizacji scenariuszy specjalnych. Jednak to realizacja tych ostat-nich pozwala osi^gn^c peln^. sprawnosc kierowcow i nie jest blödem ich realizacja w drugiej kolejnosci, przed sce-nariuszami zadaniowymi. Wybor wariantu realizacji scenariuszy pozostawia si§ instruktorom prowadz^cym szkolenia doszkalaj^ce, ktorzy decydowac b^d^ w zaleznosci od stopnia sprawnosci poszczegolnych kierowcow oraz ogolnych wymagan w zakresie przygotowania kierow-cow poszczegolnych jednostek organizacyjnych.

4. Przykladowe zalozenia scenariusza na podstawie rzeczywistego wydarzenia

w KMPSP w Olsztynie

Dystans od jednostki - ok. 16 km

Szacowany czas dojazdu 7 minut

Pora dnia: noc, ok. 23:30 (niewielkie nat^zenie ruchu)

Warunki pogodowe: deszcz/mzawka

1. Wyjazd z bramy (ludzie przechodz^cy przed szlaba-nem)

2. Jazda prosto,

3. Jazda pod pr^d (malowanie pasow na jezdni)

4. Zakr^t w prawo

5. Utrudnienie - kolumna pojazdow w tym pojazd wiel-kogabarytowy (np. przewoz elementow wiatrowego generatora energii) - zablokowane pasy jezdni

6. Jazda prosto (po drodze fotoradar)

7. Zamkni^ta droga (wyscigi na 1/4 mili lub malowanie pasów na jezdni) - koniecznosc zjechania za pas zie-leni i jazdy pod pr^d,

8. Dojazd do skrzyzowania i koniecznosc zjechania na wlasciwy pas ruchu,

9. Zakr^t w prawo, jazda pod górk§ w^sk^. drog^ (do konca scenariusza jest o tzw. „droga osiedlowa" czyli w^ska jezdnia dodatkowo zastawiona samochodami, czasem po obu stronach drogi).

10. Zakr^t w lewo, jazda po drodze z wyst^puj^cymi cz§-sto „garbami" zwalniaj^cymi (spi^cymi policjantami),

11. Jazda przez teren niezabudowany, w^ska i dziurawa droga (moze sarna wybiegaj^ca na drog§ z pobliskie-go lasu?)

12. Bardzo ostry zakr^t w lewo (powyzej 90 stopni),

13. Jazda pod strom^ górk?, teren nieutwardzony, podmo-kly

14. Dojazd do miejsca zdarzenia. Na podstawie realnej sytuacji:

Ryc. 1. Przykladowy scenariusz do symulatora [12] Fig. 1. Exemplary scenario of simulator [12]

5. Wlasciwosci srodowiska symulacji wirtualnej VBS2

5.1. Podstawowe narzgdzia srodowiska symulacyjnego VBS2

Organizacja cwiczen wspomaganych komputerowo z wykorzystaniem systemów informatycznych w szcze-gólnosci symulatorów (ang. CAX - Computer-Assisted Exercises) wymaga zaangazowania i koordynacji zespo-lów przygotowuj^cych cwiczenia typu CAX. Do zadan przygotowawczych nalezy zaliczyc opracowanie wytycz-nych i zalozen do cwiczen, przygotowanie i implemen-tacje scenariuszy oraz danych niezb^dnych do realizacji

ТЕХНИКА И ТЕХНОЛОГИЯ

cwiczenia (mapa, parametry i wlasnosci obiektów itp.). Srodowisko symulacyjne VBS2 zostalo zaprojektowa-ne w taki sposób, aby wspierac wszystkie etapy cwiczen wspomaganych komputerowo: przygotowanie cwiczen, realizacja cwiczen, analizy postsymulacyjna oraz wspo-maganie oceny cwicz^cych.

Ryc. 2. Elementy skladowe srodowiska symulacyjnego VBS2 [9] Fig. 2 Components of the VBS2 simulation environment

Podstawowym narz?dziem jest pakiet VBS2 VTK. Umozliwia on przygotowanie scenariusza z wykorzysta-niem wczesniej przygotowanych map oraz obiektow (po-jazdow, budynkow, osob itp.). Wykorzystywany jest takze do uruchomienia sterowania symulaj oraz do odtwarza-nia przebiegu symulacji. Na ponizszej rycinie przedsta-wiono elementy edytora scenariuszy (widok 2D oraz 3D).

■

* ^át i

' 1

^йнГ*"^!^ИЩИВИРВ

Г — —

.Л Ü ш Н с» им ¡<WK n№-m>ura.9W) MLKK<!U!4

D01:10.12845/bitp.32.4.2013.10

Na etapie przygotowania scenariusza wykorzysta-nych jest wiele narz^dzi wspomagaj^cych. Podstawowe to Visitor4 oraz Oxygen2. Visitor4 wspomaga przygotowanie map. Mozliwe jest przygotowanie dla okreslone-go rzeczywistego obszaru. Korzystaj^c z elektronicznych zasobow mapowych dost^pnych w systemach GIS, mozliwe jest przygotowanie bardzo zaawansowanych map do zobrazowania 3D. Drugim zasadniczym programem jest Oxygen2, ktory sluzy do przygotowania roznego typu obiektow, ktore maj^. byc umieszczane na mapie lub w scenariuszu. W dalszej cz^sci opracowania przedsta-wiono przykladowe obiekty przygotowanie z wykorzy-staniem Oxygen2 na potrzeby opracowywanego stanowi-ska kierowcy wozu bojowego.

Ryc. 3. Edytor scenariuszy - widok 2D i 3D [8] Fig. 3. Scenario Editor - 2D and 3D view

Ryc. 4. Widok glownego okna programu Visitor4 i Oxygen2 [8]

Fig. 4. View of the main window Oxygen2 and Visitor4 programs

5.2. Mozliwosc programowania zachowania obiektow symulacyjnych

Srodowisko symulacji wirtualnej ma mozliwosc programowania zachowania obiektow oraz elementow sro-dowiska symulacyjnego z wykorzystaniem dedykowane-go j?zyka SQF oraz programowania niskopoziomowego z bezposrednim dost?pem do mechanizmow symulacyjnych - Fusion. Ponizej przedstawiono przyklad, w kto-rym zaimplementowano zachowanie pojazdu polegaj^-ce na sledzeniu innego obiektu. W scenariuszu umiesz-czony jest pojazd o nazwie pojazd oraz czl. Pojazd ma ustalon^. w scenariuszu tras? poruszania si? w formie p?-tli. Pojazd czl co 3 sekundy pobiera pozycj? pojazdu i wyznacza drog? do tego punktu. Aby unikn^c kolizji czl zpojazdem mierzona jest takze odleglosc pomi?dzy nimi. W przypadku, gdy ta odleglosc jest mniejsza od 10 m, to czl zatrzymuje si?.

or H

1 ¿1 \ K t'9jSIi \ I \

m " «1 h-1 * X tftdzc S [ supaj flifl&| tnjrll w \\ I7du odsns w UK 1/

Ryc. 5. Scenariusz sledzenia obiektu [1] Fig. 5. Scenario of object tracking

//Sledzenie pojazdu while {true} do { sleep 3; odleglosci = cz1 distance pojazd; // pomiar odleglosci

player sideChat format ["%1 -%2m",getPos pojazd, odleglosci];

// na ekranie wypisywana jest pozycja pojazdu

// oraz odleglosc od czolgu //jezeli odleglosci jest mniejsza niz 10m

// to nalezy zatrzymac cz1 if ( odleglosci < 10) then {

player sideChat "Stop -

za blisko";

doStop czl;

}

else {

player sideChat "Jedz

dalej";

czl doMove (getPos

pojazd);

} ;

};

Drugim przykladem jest sterowanie awatarem w sro-dowisku symulacyjnym. W scenariuszu nalezy umiescic kilka jednostek (osob). Dla kazdej osoby bçdzie losowa-na akcja salutowanie lub siadanie z wykorzystaniem ko-mendy action.

Ryc. 6. Przyklad sterowania awatarami [1] Fig. 6. Control example for avatars

D01:10.12845/bitp.32.4.2013.10

zawartosc pliku init.sqf:

// pobranie wszystkich jednostek ze scenariusza osoby = allUnits;

// lista akcji

_akcje = [„SitDown","Salute"];

while {true} do { {

//wylosowanie liczby 0 lub 1 (numer akcji z tablicy akcje)

akcja = floor (random

(2));

if (x != player) then { // jezeli jednostka

nie jest player'em

// to wykonanie

wylosowanej akcji

x action [ akcje

select akcja, x];

} "

} forEach osoby; sleep 5;

};

6. Mobilne stanowisko szkoleniowe dla kierowcow wozow bojowych PSP

6.1. Projekt mobilnego kontenera

Mobilne stanowisko szkolenia kierowcow pojazdow ratowniczo-gasniczych PSP realizowane w formie prze-woznego kontenera wraz z niezb^dnym wyposazeniem. Kontener zawiera niezb^dne instalacje (m.in. elektrycz-na, teleinformatyczna, telewizja przemyslowa, ppoz., grzewcza, klimatyzacja), wyposazenie stanowiska kie-rowcy na ruchomej platformie, stanowiska instruktora i administratora. Pogl^dowe rozmieszczenie elementow

symulatora przedstawiono na ponizszej rycinie. ■---

Ryc.7. Pogl^dowe rozmieszczenie elementow symulatora [7] Fig.7. Image arrangement of elements simulator

ТЕХНИКА И ТЕХНОЛОГИЯ

D01:10.12845/bitp.32.4.2013.10

Ryc.8. Elementy budowanego mobilnego symulatora stanowiska kierowcy Fig.8. Elements of built mobile simulator driving

6.2. Elementy oprogramowania stanowiska kierowcy

Podstaw^. funkcjonowania symulatora jest opro-gramowanie wykonane z wykorzystaniem elementow srodowiska symulacyjnego VBS2. Z wykorzystaniem narz^dzi VBS2 przygotowane zostaly odpowiednie modele obiektow symulacyjnych (opisane w dalszej cz^sci) oraz oprogramowanie zarz^dzaj^ce manipulatorami, przyciskami i wskaznikami stanowiska kierowcy. Pod-stawowym przeznaczeniem VBS2 jest realizacja prze-biegu symulacji dla zadanego scenariusza. Cwicz^cy za-nurzany jest w srodowisko symulacyjne z wykorzystaniem zobrazowania na trzech wielkoformatowych monitorach o wysokiej rozdzielczosci oraz glosnikow odwzorowuj^cych odglosy wyst^puj^ce na stanowisku kierowcy. Calosc symulacji sterowana jest wykorzystaniem specjalistycznych narz^dzi VBS2 na stanowisku ad-ministratora i instruktora.

Ryc. 9. Architektura sprz^towa symulatora wirtualnego. U gory: ekran 46'', Lewa strona: Rejestrator CCTV, Serwer misji VBS2, Komputer symulatora, Komputer administratora, UPS systemu, Monitor 27'', CCTV, ADMIN VBS2, Monitor 19'', Monitor 27'', Instruktor VBS2 Fig. 9. Hardware architecture of virtual drivers simulator. Top: the screen 46''; Right: the driver D-BOX, the recorder CCTV, the host computer VBS2, the computer of simulator, the computer of administrator, the computer of instructor, UPS of system; Left: the microprocessor, the display 27'', CCTV, the display 19'' ADMIN VBS2, the display 27'', the instructor VBS2

7. Modele obiektow symulacyjnych

Podstawowym elementem funkcjonuj^cym w srodowis-ku symulacyjnym s^ obiekty. Przygotowanie obiektow symulacyjnych wymaga stosowania wielu szczegolowych regul, tak aby uzyskac obiekt, ktory w srodowisku symulacyjnym b^dzie zachowywal si? w prawidlowy sposob. Wymagana jest prawidlowa interakcja ze srodowiskiem symulacyjnym oraz innymi obiektami. Podstaw^ dzialania obiektow jest model zapisany w formacie P3D oraz zwi^zane z nim pliki konfiguracyjne (ponizej przedstawio-no przykladowe fragmenty dwoch plikow). Na ponizszej ry-cinie przedstawiono wygl^d rzeczywistego pojazdu bojowe-go PSP oraz jego odpowiednik dla srodowiska symulacyjnego VBS2.

Ryc. 8. Samochod pozarniczy - obiekt rzeczywisty i odpowiednik wirtualny Fig. 8. Fire truck - real object and the virtual counterpart

Fragment definicji klasy CfgVehicles

class CfgVehicles {

class vbs2 car military x; class bia sample hmmwv : vbs2

car military x {

scope = public;

displayName = "Sample

HMMWV";

model = __

CurrentDir \bia sample hmmwv;

vehicleClass = bia

sample cars;

//CREW

side = SIDE_

BLUFOR;

crew = vbs2 us

mc rifleman w m16a4;

transportSoldier = 3; typicalCargo[] =

{vbs2 us mc rifleman w m16a4};

//AUDIO/VISUAL driverAction = vbs2

HMMWV_Driver;

cargoAction[] = {vbs2

HMMWV Cargo01};

wheelCircumference =

2.82;

picture =

CurrentDir \data\Ico\us m1114 w ca;

Icon

nato bluefor Transport;

//COMBAT

armor

threat[]

DOI:10.12845/bitp.32.4.2013.10

= vbs2 icon

0}

unloadlnCombat crewVulnerable

//MOBILITY maxSpeed terrainCoef enginePower redRpm engineLosses

= 70;

= {0, 0,

= true; = true;

= 140; = 3.0; = 142; = 3600; = 10;

transmissionLosses

100;

Fragment definicji klasy CfgModels

class cfgModels

{

class VBS2 Vehicle;

class bia rhib: VBS2 Vehicle

skeleton";

skeletonName = "bia rhib class Animations

{

"fuel";

"ins_fuel"; "ins fuel axis";

2.0; 0.0;

"speed"; "ins_speed"; "ins speed axis"

0.00; 4.71;

class fuel: Rotation {

selection

memory = 1; angle0 =

angle1 =

} ;

class mph: Rotation {

source = selection = axis =

memory angle0

angle1

} ;

};

};

ТЕХНИКА И ТЕХНОЛОГИЯ

D01:10.12845/bitp.32.4.2013.10

Ryc. 9. Model 3D samochodu pozarniczego i zobrazowanie 3D Fig. 9. 3D model of fire truck and 3D imaging

Ryc. 10. Model P3D widoku kabiny zalogi oraz model kolizji

samochodu pozarniczego Fig. 10. P3D model of the crew cabin view and fire-fighting vehicle collision model

Analogiczne modele tworzy si§ dla innych obiektow, ktore maj^ bye umieszczone w srodowisku symulacyj-nym.

ГгРгТг.'

__ ■ . , .. . yr—■-___

Ятийщ ° ЙШ-' 'ЯГ-7 J"ir i"

Tfl :Ji Tir

IKMiy

J'A I %■ J

Ryc. 11. Model P3D budynku oraz widok 3D budynku Fig. 11. P3D model of building and 3D view of the building

W celu przygotowania scenariuszy, ktore b^d^ w duzym stopniu odzwierciedlaly rzeczywiste warunki przejazdu po-jazdem bojowym, wymagane jest przygotowanie wielu de-dykowanych (polskich) obiektow stanowi^cych elementy infrastruktury drogowej. S^ to na przyklad znaki drogowe, tablice informacyjne, kratownice i przystanki autobusowe. Na ponizszej rycinie przedstawiono przykladowe opracow-ane dedykowane obiekty infrastruktury drogowej.

Ryc. 12. Przykladowe obiekty infrastruktury drogowej Fig.12. Examples of road infrastructure objects

D01:10.12845/bitp.32.4.2013.10

Ryc.13 Przykladowe modele osôb rôznych sluzb

Fig.13. Exemplary models of people of different services

7. Model terenu

Przedstawione powyzej obiekty opracowane na po-trzeby symulatora stanowiska kierowcy (pojazdy, budyn-ki, ludzie, elementy infrastruktury) w trakcie budowy sce-nariusza musz^. zostac umieszczone na specjalnie przy-gotowanej mapie. Budowa map jest obok przygotowania modeli obiektôw jednym z najwazniejszych etapôw budowy symulatora. Przygotowana mapa powinna zawierac elementy analogiczne do warunkôw, w ktôrych funkcjo-nuj^. kierowcy wozôw bojowych. Dlatego wazne jest, aby przygotowac mapy rôznorodne pod wzglçdem uksztal-towania terenu, rodzaju zabudowy oraz zalesienia. Ta-kie zrôznicowanie umozliwi prowadzenie cwiczen w rôznych warunkach. Na potrzeby realizowanego projektu przygotowane zostaly dwa obszary: o charakterze wiej-skim (okolice miejscowosci Wyszogrôd) oraz miejskim (fragment Warszawy).

Ryc. 14. Przykladowy fragment mapy: mapa rzeczywista

i mapa utworzona z wykorzystaniem narzçdzi VBS2 Fig. 14. Exemplary snippet of maps: the real and the map created using tools VBS2

Ponizej przedstawiono przykladowe zobrazowa-nie map 3D z juz uruchomionych testowych scenariuszy w srodowisku symulacji wirtualnej VBS2.

ТЕХНИКА И ТЕХНОЛОГИЯ

Ryc.15. Przykladowe zobrazowanie 3D fragmentów map cyfrowych VBS2 Fig. 15. Examples of imaging 3D digital mapping fragments VBS2

9. Podsumowanie

Zastosowanie symulatorów do szkolenia kierowców wozów bojowych PSP stanowi alternatywç dla kosztow-nych i obarczonych duzym ryzykiem cwiczen na rze-czywistych pojazdach. Zastosowanie róznorodnych sce-nariuszy zaimplementowanych w srodowisku symulacji wirtualnej umozliwia przeprowadzenie szerokiego za-kresu cwiczen - w tym równiez takich, których w rze-czywistych warunkach ze wzgl^dów bezpieczenstwa siç nie przeprowadza. Jednoczesnie opracowanie symulatora w formie mobilnego stanowiska (kontener z wlasnym podnosnikiem) umozliwia dotarcie do szerokiego gro-na odbiorców, ze szczególnym uwzglçdnieniem jedno-stek organizacyjnych, w których liczba wypadków i koli-zji jest wiçksza od sredniej. Mozliwe jest takze wykorzy-stanie symulatora jako elementu dydaktycznego ilustrj-cego wagç zagadnien bezpiecznego kierowania samocho-dem pozarniczym w trakcie szkolen specjalistycznych dla kierowców-funkcjonariuszy PSP

Ze wzglçdu na zaimplementowane wlasciwosci sro-dowiska symulacyjnego VBS2 istnieje mozliwosc inte-gracji prowadzonych cwiczen (gdzie symulator stanowiska kierowcy jest elementem szerszego cwiczenia) w których uczestnicz^. inne osoby cwicz^ce w odpowied-nio wyposazonej sali szkoleniowej.

Literatura

1. Wantoch-Rekowski R. (redakcja naukowa) Programowal-ne srodowisko symulacji wirtualnej VBS2, 2013 WN PWN (w druku)

2. Najgebauer A., Antkiewicz R., Pierzchala D., Tarapata Z., Rulka J., Kasprzyk R., Chmielewski M., Koszela J., Wan-toch-Rekowski R.: Rozdzial: Informatyczne systemy wspo-magania decyzji w sytuacjach konfliktowych i kryzysowych w monografii Technologie podwójnego zastosowania, Woj-skowa Akademia Techniczna, 2012 Warszawa, ISBN 97S-S3-62954-32-2

3. Najgebauer A., Antkiewicz R., Pierzchala D., Tarapata Z., Rulka J., Kasprzyk R., Chmielewski M., Koszela J., Wan-toch-Rekowski R.: Rozdzial: Systemy wspomagania za-rz^dzania kryzysowego w monografii Badania operacyjne i systemowe a zagadnienia spoleczenstwa, Wojskowa Akademia Techniczna, 200S Warszawa, ISBN S3-S94-751S-9

4. Roguski J., Wantoch-Rekowski R., Koszela J., Majka A.: Koncepcja symulatora do szkolenia kierowców wozów bo-jowych PSP w zakresie zadan realizowanych w ramach kra-jowego systemu ratowniczo-gasniczego. Kwartalnik „Bez-pieczenstwo i Technika Pozarnicza" nr 4, pp: 71-S1, ISSN: 1S95-S443, 2012 r.

D01:10.12845/bitp.32.4.2013.10

5. Koszela J., Drozdowski T., Wantoch-Rekowski R.: Przygotowanie danych terenowych na potrzeby symulacji wielo-rozdzielczej. Szybkobiezne Pojazdy G^sienicowe (31) nr 3, 2012 r., , pp: 109-118, ISSN: 0860-8369

6. Koszela J., Wrôblewski P., Szymanska A., Wantoch-Rekow-ski R.: Projekt i implementacja mechanizmôw sztucznej in-teligencji w srodowisku symulacyjnym VBS2. Szybkobiezne Pojazdy G^sienicowe (31) nr 3, 2012 r., pp: 119-132, ISSN: 0860-8369

7. Raport z zakonczenia etapu nr I/2012 badan naukowych z realizacji projektu na rzecz obronnosci i bezpieczenstwa panstwa pt „Opracowanie nowoczesnych stanowisk szkole-niowych zwiçkszaj^cych skutecznosc dzialan ratownikôw KSRG". Umowa numer 0001/ID3/2011/01 z dnia 2011-1228 roku.

8. Instalacja VBS2 VTK 2.0

9. Bohemia Interactive Australia Ltd , White Paper: VBS2 Release Version 2.0 January 06, 2012

10. Koszela J., Drozdowski T., Wantoch-Rekowski R.: Przygo-towanie danych terenowych na potrzeby symulacji wielo-rozdzielczej. Szybkobiezne Pojazdy G^sienicowe (31) nr 3, 2012 r., , pp: 109-118, ISSN: 0860-8369

11. Koszela J., Wrôblewski P., Szymanska A., Wantoch-Rekow-ski R.: Projekt i implementacja mechanizmôw sztucznej in-teligencji w srodowisku symulacyjnym VBS2. Szybkobiezne Pojazdy G^sienicowe (31) nr 3, 2012 r., pp: 119-132, ISSN: 0860-8369.

12. Google Maps: https://maps.google.com/maps?saddr=-Niepodleg%C5%82o%C5%9Bci&daddr=Nieznana+dro-ga&hl=pl&ie=UTF8&ll=53.740589,20.504608&sp-n=0.089243,0.264187&sll=53.731146,20.501518& sspn=0.089263,0.264187&geocode=FaKCNAMd-mXM4AQ%3BFajLMwMdZoM4AQ&t=h&mra=d-me&mrsp=1&sz=13&z=13

dr inz. Jacek ROGUSKI jest adiunktem w Zespole La-boratoriôw Technicznego Wyposazenia Strazy Pozarnej i Technicznych Zabezpieczen Pozarowych CNBOP-PIB. Zajmuje siç naukowo i praktycznie aspektami zwi^zany-mi z zagadnieniami ochron osobistych, instalacji gasni-czych oraz problemami eksploatacji urz^dzen technicznych. Jest autorem i wspôlautorem szeregu artykulôw i monografii, wyst^pien na konferencjach krajowych i za-granicznych

dr inz. Roman Wantoch-Rekowski jest od roku 1992 pracownikiem naukowo-dydaktycznym Wydzialu Cy-bernetyki Wojskowej Akademii Technicznej. Dr inz. Roman Wantoch-Rekowski byl kierownikiem prac badaw-czych wlasnych z zakresu analiz wlasciwosci sieci neu-ronowych oraz kierownikiem zadan badawczych grantôw finansowanych ze srodkôw KBN oraz prac badawczych zamawianych. Jest wspôlautorem systemôw symulacyj-nych wdrozonych w Silach Zbrojnych RP. Jest autorem lub wspôlautorem 8 monografii, 11 rozdzialôw w mono-grafiach, ponad 30 referatôw na konferencjach krajowych oraz ponad 40 na konferencjach zagranicznych, jest spe-cjalist^. w zakresie metod sztucznej inteligencji oraz zastosowania zaawansowanych systemôw symulacyjnych do cwiczen wspomaganych komputerowo. http://www. wcy.wat.edu.pl/info/roman_wantoch-rekowski

plk dr inz. Krzysztof Krakowski jest pracownikiem na-ukowo-dydaktycznym Wydzialu Zarz^dzania i Dowo-dzenia. W 2006 roku obronil rozprawç doktorsk^. nt. Sy-

mulacje numeryczne w procesie doskonalenia dowództw wojsk Iqdowych SZ RP, za ktôrç otrzymal nagrodç Ministra Obrony Narodowej II stopnia w 2007 roku. Jest auto-rem ponad 60 publikacji naukowych w tym 3 monografii samodzielnych i 10 rozdzialów w monografiach zbioro-wych. Specjalizuje siç w dydaktyce srodowiskowej - dy-daktyce obronnej i dydaktyce bezpieczenstwa.

pplk dr Zbigniew Lesniewski od 2007 roku jest pra-cownikiem naukowo - dydaktycznym Zakladu Meto-dyki Szkolenia Sil Zbrojnych Katedry Dzialan Pol^czo-nych Wydzialu Zarz^dzania i Dowodzenia Akademi Obrony Narodowej. We wspomnianym Wydziale w roku 2011 ukonczyl studia doktoranckie i po skutecznej ob-ronie rozprawy doktorskiej nt. Doskonalenie kadr w or-ganziacji wojskowej uzyskal tytul doktora w dziedzinie nauk humanistycznych w dyscyplinie nauk o obronnosci w specjalnosci dydaktyka obronna. Obszary zaintereso-wania: podstawy zarz^dzania, zachowania organizacyjne, pedagogika wojskowa, dydaktyka obronna, metodyka szkolenia. W trzech ostatnich obszarach jest autorem lub wspólautorem ponad 10 monografii, 30 rozdzialów w monografiach, ponad 10 referatów na konferencjach.

DOI:10.12845/bitp.32.4.2013.10

mgr inz. Ireneusz Strojewski, absolwent Politechniki Wroclawskiej, Wydzial Elektryczny, specjalnose: elek-trotechnika, pracuje w firmie PRODUS S.A. od 1997 r. W latach 2006-2010. pelnil rolç Szefa Dzialu Projektowa-nia, od 20011 r. jest Szefem Dzialu Realizacji. Bral udzial w wielu projektach w zakresie systemów transmisji da-nych, infrastruktury teleinformatycznej, systemów bezpieczenstwa, systemów rejestracji obrazu. Jest autorem min. koncepcji i wdrozenia systemu kompleksowej ochro-ny obiektów przemyslowych i obiektów specjalnych pod-leglych MON za pomoc^. systemów telewizji przemyslo-wej, systemu barier mikrofalowych i podczerwieni , systemu kontroli dostçpu itp.

Artur Kowalski, pracuje w firmie PRODUS S.A. od 1995 r. Posiada ogromne doswiadczenie techniczne w projektowaniu, realizacji i serwisowaniu systemów transmisji danych, infrastruktury teleinformatycznej, systemów bezpieczenstwa, systemów rejestracji obrazu.

Maciej Stopniak, jest prezesem zarz^du firmy SPECOPS Sp. z o.o., która jest wyl^cznym przedstawicielem Bohemia Interactive Systems na terenie RP srodowiska symu-lacji wirtualnej VBS2.