Научная статья на тему 'ТОВАР-МОДДИЙ ЗАХИРАЛАР ТАННАРХИ ВА УЛАРНИ МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТНИНГ ҲАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРИГА УЙҒУНЛАШТИРИШ'

ТОВАР-МОДДИЙ ЗАХИРАЛАР ТАННАРХИ ВА УЛАРНИ МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТНИНГ ҲАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРИГА УЙҒУНЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
19
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЗАХИРАЛАР / ПАРРАНДАЧИЛИК / МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТ / МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТНИНГ ХАЛқАРО СТАНДАРТЛАРИ / РЕАЛИЗАЦИЯНИНГ ЭҲТИМОЛ қИЛИНАЁТГАН СОФ қИЙМАТИ / АДОЛАТЛИ қИЙМАТ / ЗАХИРАЛАР ТАННАРХИ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Юсупова Ф.З.

Мақолада иқтисодиётни модернизациялаш шароитида 2-сон МҲХСлари ва 4-сон БҲМСларидаги умумий қоидаларни солиштириш натижалари акс эттирилди. Захиралар таннархини шакллантириш, уларни баҳолаш масалалари баён қилинган. Ишлаб чиқарилган маҳсулот таннархи тўғрисидаги ҳисоботнинг методологик тартиби асосланди. Захираларнинг бухгалтерия балансида таркибини такомиллаштириш бўйича таклифлар берилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COST OF GOODS AND MATERIAL RESERVES AND THEIR ACCORDANCE WITH INTERNATIONAL FINANCIAL STATEMENT STANDARDS

The article is devoted results of comparisons 2-IAS and 4-NAS in the condition of modernization of economy. In the article is described problems of forming cost of inventory and their valuation. Will settle metrological aspects of preparing reporting of cost of the production. Elaborated of proposals of developments structure of inventory in balance sheet.

Текст научной работы на тему «ТОВАР-МОДДИЙ ЗАХИРАЛАР ТАННАРХИ ВА УЛАРНИ МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТНИНГ ҲАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРИГА УЙҒУНЛАШТИРИШ»

Юсупова Ф.З.

МА-119 гурух магистранты

СамИСИ

ТОВАР-МОДДИЙ ЗАХИРАЛАР ТАННАРХИ ВА УЛАРНИ МОЛИЯВИЙ ХИ СОБОТНИНГ ХДЛЦАРО СТАНДАРТЛАРИГА

УЙГУНЛАШТИРИШ

Аннотация: мацолада ицтисодиётни модернизациялаш шароитида 2-сон М^ХСлари ва 4-сон Б^МСларидаги умумий цоидаларни солиштириш натижалари акс эттирилди. Захиралар таннархини шакллантириш, уларни бауолаш масалалари баён цилинган. Ишлаб чицарилган маусулот таннархи тугрисидаги уисоботнинг методологик тартиби асосланди. Захираларнинг бухгалтерия балансида таркибини такомиллаштириш буйича таклифлар берилди.

Калит сузлар: захиралар, паррандачилик, молиявий уисобот, молиявий уисоботнинг халцаро стандартлари, реализациянинг эутимол цилинаётган соф циймати, адолатли циймат, захиралар таннархи.

Yusupova F.Z.

MA-119 master group SamlSI

COST OF GOODS AND MATERIAL RESERVES AND THEIR ACCORDANCE WITH INTERNATIONAL FINANCIAL STATEMENT

STANDARDS

Annotation: the article is devoted results of comparisons 2-IAS and 4-NAS in the condition of modernization of economy. In the article is described problems of forming cost of inventory and their valuation. Will settle metrological aspects of preparing reporting of cost of the production. Elaborated ofproposals of developments structure of inventory in balance sheet.

Key words: inventory, poultry, financial reporting, IFRS, probable net realizable value, fair value, inventory value.

Бугунги кунда Узбекистонда молиявий хисоботнинг халкаро стандартларига утишда кенг камровли ишлар амалга оширилмокда. Узбекистан республикасида мавжуд корхона ва компанияларнинг молиявий хисоботларини халкаро стандартлар асосида тузилиши хозирги давримизнинг талаби ва зарурати жуда каттадир. Узбекистон Республикасининг Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 24 февралдаги П^-4611-сон "Молиявий хдсоботнинг халкаро

стандартларига утиш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги

кapоpидa "Молиявий хдшботнинг xan^po cтaндapтлapигa Утишни жaдaллaштиpиш opкaли xopижий инвecтopлapни 3apyp axбopoт мухдти билaн тaъминлaш Ba xanKapo молия бoзopлapигa киpиш имкoниятлapини кeнгaйтиpиш, шyнингдeк, хдооб Ba ayдит coxaлapи мyтaxaccиcлapини xanKapo cтaндapтлap бyйичa тaйёpлaш тизимини

тaкoмиллaштиpиш"1 19бeлгилaнгaн.Ушбy кapopни ижpocини тaъминлaш мaкcaдидa Вaзиpлap Мя^^мя^ 2020 йил 24 aвгycт 507-шн "Молиявий хдшботнинг xanKapo cтaндapтлapи вa yнгa тyшyнтиpишлap мaтнини тaн олиш тapтиби ту^и^дя" низомни тacдиклaш xaкидa Kapop кaбyл килди. П^^П-тонли кapopнинг 1-илoвacининг 2-бaндидa "Бyxгaлтepия хдшбининг миллий cтaндapтлapини МХХСга yЙFyнлaштиpишни хдообга олган холдя yлapни тaкoмиллaштиpиш" бeлгилaнгaн. Бу кaби вaзифaлapнинг x,an этилиши мaмлaкaтимиз иктиcoдгaниётининг шиддaт билaн ycишини тaьминлaниши учун кaттa кaдaм булиб xиcoблaнaди. Шyндaй кopxoнaлapнинг pивoжлaнишини, мaтepиaлллap тaьминoти, мaтepиaлл зaxиpaлapи вa мя^улот (иш, xизмaтлap) тaннapxини x1иcoблaш мeтoдoлoгияcини тaкoмиллaштиpишни, тaннapxни кaмaйтиpишнинг имкoниятлapи вa peзepвлapини топишни, xanKapo cтaндapтлapдa вa тaжpибaлapдa кyздa тyтилгaн илFop тизимлapини жopий килишни зapypaт килиб кУймoкдa.

Вяхолянки Молиявий Хдооботнинг X,an^po Cтaндapтлapигa иcтaлгaн пaйтдa, тyFpидaн-тyFpи утиб бyлмaйди. Агapдa тaйёpгapликcиз молиявий хдообот MXXCлap бyйичa тpaнcфopмaция килинган тaкдиpдa хдм кyтилгaн нaтижaни бepмaйди. Шу бoиc, MXXCлapни биpинчи мapтa кУллaшдa ёки миллий cтaндapтлap acocидa тyзилгaн молиявий хдтоботни тpaнcфopмaция килишдян олдин xap б^ xaлкapo cтaндapтлap билaн ялохидя тaнишиб ypгaниб чикилиб вa энг acocийcи миллий cтaндapтлap билaн coлиштиpишлap олиб бopилиши лозим. Хоз^та кyндa xap кaндaй ишлaб чикapyвчи ёки xизмaт кypcaтyвчи кopxoнa бyлмacин мaтepиaл 3ax^anap^ro, мaтepиaллapнинг тaьминoтиcиз кopxoнa фaoлият юpитиш имконияти cycтлaшaди вa хдтто мумкин бyлмaй кoлaди.Бyгyнги кyндa зaxиpaлapни тaн олиш, yлapнинг тaннapxини aникдaш, бaxoлaш хдмдя молиявий xиcoбoтдa aкc эттиpишгa дoиp xaлкapo cтaндapтлapдaги мacaлaлapини вa бу бopaдa илFop xopижий тaжpибaлapни ёpитиб бepиш yтa дoлзapб мacaлaлap cиpacигa киpaди. Бyндaн тaшкapи xan^po cтaндapтлapдa кeлтиpилгaн aтaмaлapни мязмун мохдятини aникдaштиpш зapypaти мaвжyд.

Бу дoлзapб вaзифaлapни бaжapиш бyйичa Молия вяз^лит, бyxгaлтepлap вя ayдитopлapнинг pecпyбликa жямоят биpлaшмaлapи 6илян биp кaтopдa oлимлap хдм кeнг кулямли иш олиб бopмoкдaлap. Бyлap

119 Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2020 йил 24 фeвpaлдaги П^-4611-coн "Молиявий ^^ботни^ xaлкapo cтaндapтлapигa утиш 6уйичя кушимчя чopa-тaдбиpлap тyFpиcидa" кapopи.

wop^a Тaшнaзapов С.Н., Тyлaxaджaeвa М.М., X,aйдapoв Ш.У., X,aмдaмoв Б.К., Ризaeв H.K. Ba бoшкaдap120.

Мaкoлaдa 4-coн БХМС "ToBap-моддий зaxиpaдap" cтaндapтидa кeлтиpилгaн aтaмaлap тaвcифи, тaмoйиллap Ba кoидaдap 2-шн МХХС "Зaxиpaдap" cтaндapтидaги кoидaдap билaн coлиштиpилгaн.

Солишт^илг^ мaълyмoтлapидaн кypиниб тypибдики, xaдкapo cтaндapтлap Ba миллий cтaндapтлap ypтacидa умумий кoидaдapни бeлгилaшдa б^ кэнчэ фapкдap мaвжyд. Жyмлaдaн:

• xanrçapo cтaндapтдa зaxиpaдapнинг aктив cифaтидa тaн oлинaдигaн тaннapxини хдмдэ тeгишли тушумни тaн oлгyнгa M^ap ^лгуод дaвpлapгa yткaзилaдигaн cyммacини aникдaшгa yCTyBop эхдмият кapaтилгaн бyлca, миллий cтaндapтдa эca мулк хукукига тeгишли булгж ТМЗлapнинг бyxгaдтepия хдооби ycлyбиëти Ba молиявий х1иcoбoтдa aкc эттиpилишини бeлгилaш, дeб тaъpифлaнгaн. Фикpимизчa, cтaндapтнинг мaкcaди ку^ок ишлaб чикapилгaн, coтилгaн зaxиpaлap хдмдэ х&ли coтилмaгaн кoлдикдaги зaxиpaлap тaннapxини эникдэш тapтибини бeлгилaшгa кapaтилиши мaкcaдгa мyвoфикдиp.

• миллий cтaндapтлapдa coтишнинг coф киймэти Ba жopий киймэти тyшyнчaдapининг мэнтикэн м&змунига эникдик киpитиш лозим. Бу тyшyнчaдapни тулик xaдкapo cтaндapтдaги кoнтeкcтидa кдбул килиш мaкcaдгa мyвoфик, дeб уйлэймиз.

• миллий cтaндapтимиздa инвeнтap Ba xyжaлик aнжoмлapи тyшyнчacи киpитилгaн Ba бу кэ6и инвeнтapлap тapкибини мaxcyc acбoблap Ba мocлaмaдap, мaxcyc Ba caнитapия кийимлapи, мaxcyc пoйaбзaд, кypпa тyшaклap, ëзyв-чизyв aнжoмлapи, oшxoнa инвeнтapи, шyнингдeк coчик-дacтypxoнлap миcoлидa кeлтиpишимиз мумкин. хэлк^о cтaндapтлapдa '^rneffrap Ba xyжaлик aнжoмлapи" тyшyнчacи мaвжyд эмac. Улapнинг биp кдоми хдооб cиëcaтидa ^pcarn^^ тapтибдa мэшинэ Ba acбoб-ycкyнaдap тapкибидa хдтобга олинади. Чунки, xaдкapo cтaндapтлapдa acocий вocитaдap (мулк, бино, мэшинэ Ba acбoб-ycкyнaдap)гa кдймэти 6уйичэ 4erapa кУйилмaгaн. Биp кдоми эca мaтepиaллap тapкибигa киpaди Ba умумий тapтибдa хдообга олитади. Шу бoиc, '^Bernap Ba xyжaдик aнжoмлapи" тyшyнчacи, уни тэн олиш мeзoни Ba мeзoнлapдaги тaдaблapдaн кдтъи нaзap тapкибигa киpитилaдигaн мoддaдapини тулик xaдкapo cтaндapтлapгa мyвoфикдaштиpиш кepaк. Бунинг учун куйидэги йyнaлишлapдa ишлapни aмaдгa oшиpиш кepaк. Амaлиëтимиздa acocий вocитaдap ("бино, мэшинэ Ba acбoб-ycкyнaлap")ни тэн олишдэ кдймэти минимэл иш хдаининг 50 бapoбapидaн кэм бyлмacлиги кepaк" дeгaн

120 Тaшнaзapoв С H., Finance.uz, 23 08 2016й "Зaхиpaдap мoлиявий ^^оботыи^ мeтoдoлoгик мacaлaлapи" Тaшнaзapoв С.Н., "Тoвap-мoддий зaхиpaлap тaннapxи Ba yлapни мoлиявий хиcoбoтдa axc эттиpиш мacaдaдapи" "Иктитоддет Ba иннoвaциoн тexнoлoгиялap" илмий элeктpoн жypнaли. № 6, нoябpь-дeкaбpь, 2017 йил, 10 б.

мeзoнни олиб тяшляш кepaк. Штижядя, узок муддятгя xизмaт килядигян моддий aктивлapнинг тapкибини xaлкapo cтaндapтлapдa кeлтиpилгaн мeзoнлap дoиpacидa кoмпaниялap yзлapи бeлгилaш хукукигя эгя буляди. Ушбу тaвcиялapнинг куллянилиши умумий кoидaлapдaги тaфoвyтлapни киcкapтиpaди вя миллий молиявий хдооботни тpaнcфopмaциялaш жapaёнини eнгиллaШтиpaди.

Тядкикот олиб бopaётгaн oбьeктимиз "Mapoкaнд-Пappaндa" МЧЖ, ишляб чикapиш ^pxora^ булгянлиги caбaбли кopxoнaдa олиб бopилaётгaн бapчa xиcoбoтлap миллий cтaндapтлap тaлaбигa мoc вя yЙFyн тapздa олиб бopилaди. Биpoк кopxoнaнинг pивoжлaниши, чeтдaн янги инвecтopлapни жялб килиниши ёки тaйёp мaxcyлoтлapини xopиж мaмлaкaтлapигa экcпopт килишлapи учун xapидopлapни жялб килишлapи имкониятини юкcaлтиpиш мaкcaдидa МЧЖ хдм молиявий xиcoбoтлapини xaлкapo cтaндapтлapгa тpaнcфapмaция килиши вя кeйинчaлик бутунляй Xиcoбoтлapини xaлкapo cтaндapтлapи acocидa юpитилишини тяьминляши лoзимдиp.

2-coн МХХС "Зaxиpaлap" cтaндapтининг тaлaблapигa мувофик зaxиpaлap мaжбypий тapтибдa куйидяги микдopлapдaн энг кичиги буйичя бяхоляниши шapт: тaннapxи ёки peaлизaциянинг булиши мумкин булгян coф киймяти. Агap peaлизaциянинг булиши мумкин булгян coф киймяти мaтepиaллapнинг тaннapxидaн тает бyлca, зaxиpa peaлизaциянинг булиши мумкин булгян coф киймятидя aкc эттиpилaди. Акc холдя эca, яъни peaлизaциянинг булиши мумкин булгян coф киймяти yлapнинг тaннapxидaн кяття бyлca зaxиpa тaннapxдa ифодядятади. Тaдкикoтлapимиздa " 4-шн БХ,МС вя 2-coн MXXCлapидaги зaxдpaдap тaннapxи билян бoFлик булгян тyшyнчaлapни xaдкapo вя миллий cтaндapтлapдa бeлгилoвчи кoидaдapнинг aкc эттиpилиши хдм ^ptó чикилгян.

Пappaндaчилик cyбьeктлapидa xaдкapo cтaндapтлap acocидa мaxcyлoт тaннapxи куйидяги кypcaткичлapдa ифодя этишимиз мумкин. X,ap б^ кypcaткич бocкичдapдa шaкдлaнгaнлиги бoиc, пappaндaчиликдa мaxcyлoт тaннapxи кypcaткичдapини тypттa боодичга aжpaтиш мaкcaдгa мyвoфикдиp:

1. Ишляб чикapишгa чикapилгaн мaтepиaд тaннapxи (б^инчи

6och^)

2. Maxcyлoтни ишляб чикapиш тaннapxи (иккинчи бocкич)

3. Тaйёp мaxcyлoт тaннapxи (учинчи бocкич)

4. Мях^улотни coтиш тaннapxи (coтилгaн мя^улот тaннapxи) (тypтинчи бocкич).

Maxcyлoт тaннapxининг шякдлянишини бocкичдapгa булишдян мaкcaд, б^инчидян, зaxиpaдap xapaкaтининг молиявий нaтижaдap шaкллaнишигa тaъcиpини яник aкc эттиpиш вя иккинчидян, бутун бyxгaдтepия хишби тизимининг xap биp бocкичидa зaxиpaдap тaннapxи

шэкдлэниши Ba ycишини эникташга ycтyвop эхэмиятни кapaтишгa эpишиш хиcoблaнaди.

Бошкэ уетэмэ xapaжaтлap тoвap-мoддий зaxиpaдapни жopий холэтгэ Ba жopий жoйлaштиpилaдигaн жойигэ кeлтиpиш билэн боглик булгэн xapaжaтлap булиб, xanrçapo cтaндapтлap тaдaблapигa мyвoфик yлapни хэм мaхcyлoт тaннapxигa киpитиш кдбул килингэн. Бундэй xapaжaтлapгa миcoл килиб эник мижoзлap учун мaхcyлoтлap буйичэ килинэдигэн кушимчэ ишлaнмaдapи xapaжaтлapни хэмдэ зaxиpaдapни жopий жойигэ кeлтиpиш билэн боглик мeхнaт хэки Ba тpaнcпopт xapaжaтлapини киpитиш мумкин. Бу xapaжaтлapни cтaндapт тaдaблapигa мyвoфик зaxиpaдap тaннapxигa киpитиш мэнтикэн тyFpи булэди.

Юкopидaгилap acocидa xyлoca килиш мумкинки, зaxиpaлap тaннapxи (ЗТ) бу зaxиpaдap xapид тaннapxи (ЗХТ), зaxиpaдapни кэйтэ ишлэш тaннapxи (ЗКДГ) Ba плюc бошкд ycтaмa xapaжaтлapи (БУХ) йиFиндиcидaн ибopaтдиp. Буни куйидэги фopмyлa opeara ифодэдэш мумкин:

ЗТ = ЗХТ + З^ИТ + БУХ

Юкодидэ кэйд этилгэн тэклиф Ba тaвcиялap зaxиpaлap тaннapxини тyFpи шaкллaнтиpиш хэмдэ зaxиpaлapгa оид axбopoтлapни мoлиявий Xиcoбoтдa xan^apo Ba миллий cтaндapтлap тaдaблapигa мyвoфик холдэ aкc эттиpиш имкониятини бepaди хэмдэ миллий cтaндapтлapимизни xan^apo cтaндapтлapгa мyвoфикдaштиpишгa xизмaт килэди.

Олиб бopилгaн тaдкикoтлapимиз юзacидaн xyлoca кдлэдиган бyлcaк, зaxиpaдapгa оид aтaмaдap тaвcифи Ba yлapнинг тapкиби буйичэ бeлгилaнгaн кoидaдapни coлиштиpиш нaтижacидa xanrçapo cтaндapтлap Ba миллий cтaндapтлap ypтacидa умумий кoидaдapни бeлгилaшдa биp кэнчэ фapкдap мaвжyдлиги Ba yлapни биp-биpигa мyвoфикдaштиpиш буйичэ тaклифлap кдлишга имконият яpaтди. Шу бoиcдaн кopxoнaдa TOBap-моддий зaхиpaлap (мaтepиaдлap)нинг бэхолэниши хэмдэ yлapнинг xanrçapo cтaндapтлap билэн мocлaшишидa куйидэги тaвcиялap кeлтиpилди:

• мoлиявий хиcoбoтнинг хэлк^о cтaндapтлapигa утиш буйичэ . Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Пpeзидeнти хэмдэ Вaзиpлap Мaхкaмacининг кapopлapини ижpocини уз Ba^i^a эм^та oшиpиш;

• кopxoнaдa мaтepиaдлap хишбининг юpитилишини aвтoмaтлaштиpишни;

• ишлэб чикapилaëтгaн мaхcyлoт тaннapxи тyFpиcидaги хиcoбoтни тузиш зapypлигини;

• бyxгaдтepия бaдaнcини ^нг axбopoт фoйдaдaнyвчилapгa тэкдим этиш Ba нaшp эттиpиш мaкcaдидa тoвap-мoддий зaxиpaлapни тaннapxи буйичэ биттэ caтpдa a^ эттиpиш буйичэ тэкдиф бepилди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати: 1. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2020 йил 24 фeвpaлдaги П^-4611-coн "Мoлиявий хитоботнинг хэлк^о cтaндapтлapигa утиш буйичэ кушимчэ чopa-тaдбиpлap тyFpиcидa" rçapop^

2. Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Вaзиpлap Maxкaмacининг 2020 йил 24 ввгуетдвги 507-coн кapopи "Молиявий хдооботнинг xaдкapo cтaндapтлapи вя унгя тyшyнтиpишлap мятнини тян олиш тapтиби тyFpиcидa" низом.

3.Тaшнaзapoв С H., Finance.uz, 23 08 2016й "Зaxиpaдap молиявий хдшботнинг мeтoдoлoгик мacaлaлapи" ,

4.Тaшнaзapoв С.Н!, "Тoвap-мoддий зaxиpaдap тaннapxи вя yлapни молиявий хдооботдя aкc эттиpиш мacaдaдapи" "Иктиcoдиёт вя инновяцион тexнoлoгиялap" илмий элeктpoн жypнaли. № 6, нoябpь-дeкaбpь, 2017 йил, 10 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.