CC BY
34
• * f ■ I грамадства.
■ Ш'г *■- 1 '.V 1 ' -f
ШЫ-.:.V -y^J'-t )
ijUhti Л ^ |
ffllWltlMWÄrti"
Тонкая
матэрыя
ткан1н
Упрамым i пераносным сэнсе тканшы можна лiчыць самай неабароненай матэрыяй у свеце мастацтва. У гэтым няма нiчога дзiyнага. Практычна усе яны уяуляюць сабой ужытковыя прадметы - шпалеры, дываны, абрусы, фiранкi, абiyку мэблi, сцен i транспартных сродкау, а таксама мноства рэчау, што дапауняюць паусядзённы по-быт чалавека. Але самую вялжую частку тканiн складаюць тыя, з яюх шыецца адзенне. Менавiта функцыянальнасць тэкстылю часцей за усё абумоyлiвае страту яго мастацкiх якасцей, фiзiчны знос i, у канчатковым вышку, зшшчэн-не. Верагодна, таму да нашых дзён захавалася абмежаваная колькасць яго старажытных узорау, галоуным чынам у вы-глядзе парадных арыстакратычных i ваенных уборау, цар-коунага аблачэння, а большасць даyнiх народных касцюмау датуюцца пераважна канцом Х1Х - пачаткам ХХ ст.
Збiранне i захаванне творау ткацкага мастацтва i ра-мяства шмат у чым нагадваюць шлях развiцця калекцыя-нiравання увогуле i абумоул1ваюцца рознымi акал1чнас-цямь Некаторыя вiды тэкстылю, таюя як шпалеры, дываны, каруню, паясы, цанiлiся як каштоуныя творы дэкара-тыуна-прыкладнога мастацтва, iх зберагалi i перадавалi у спадчыну, у iх набыццё yкладвалi грошы. У асобных юрыдычных дакументах, як, напрыклад, у тэстаментах, вопiсах маёмасщ, судовых пастановах, а таксама у кашта-рысах, рахунках вялiкакняжацкага i магнацкiх двароу, прыватнай перапiсцы, дыярыушах захавалiся шмат-лiкiя звесткi пра тканшы, дарагiя уборы. Так, у складзе-ным у 1578 г. вошсе маёмасцi магiлёyскага мешчанiна Хамы Макуса названы «портк люнсюя чырвоныя, шуба мядзвежая, муравскiм сукном крытая, сукман утэрфша-вы чорны... .», «калпак аксамiтны, сабольцам падшыты», «шубка лiсiя, сукном мураyскiм крытая» [1].
Можна прывесщ яшчэ адзш дакумент, якi датуецца пачаткам XVI ст., - «Вырок пану Александру Солтанавь чу з панi Ядв^ай Лiтаворавай Хребтовiча...», у якiм названа вялжая колькасць адзення, тканш (трэба меркаваць, што падобныя да iх былi у карыстаннi тагачаснай арыста-кратыi): «у вялiкай скрыш шаты (верхняя вопратка.- Б.Л.); шуба чорная, адамашкаю чорнаю крытая; шуба бель чая женочая, адамашкаю чорнаю крытая; шуба саболья,
Барыс Лазука,
загадчык аддзела старажытна-беларускай культуры Цэнтра даследаванняу беларускай культуры, мовы i лп"аратуры НАН Беларусi, кандыдат
мастацтвазнауства, дацэнт
у
а
Пакравец. Шоук, залотныя н™, канiцель, пае™, вышыука. Беларусь. XVII ст. Музей
старажытна-беларускай культуры НАН Беларуа
Фрагмент «калоны» арната. Шоук,
металiчныя нiткi, ткацтва. Францыя. Пачатак - сярэдзи на XVIII ст. Музей
старажытна-беларускай культуры НАН Беларуа
адамашкаю чэрчатаю крыта з пугавщамц шуба з куньiх горал, адамашкаю гваздзжовую крытая з пугавщамц шуба белiчыя, атласам бурнатным крыта с тканкамц летнiк аксамiту шэрага з пу-гавiцамi; шуба кунья, адамашкаю шэраю крыта; шуба кунья, адамашкаю чорнаю крыта; тры кам-кi на золаце; чатыры бурю; сорак сабалёу; шуба новая гарнастайная голая з пугавiцамi з адна-го золата; дзве тафты; атласец татарсю; адамаш-кi чорныя на шату, ручшю чатыры вялiкiя, зола-там шытыя» [1].
1нвентар каралеускай гардэробнай у Гароднi за 1586 г. змяшчае назвы адзення Стафана Бато-рыя, сярод якога мелкя дылеi, жупаны, газукi, гермакi, даламаны, пашытыя са скарлату (дара-гога тонкага сукна), адамашку, кармазшу (ар-мазiну), атласу, аксамiту, кiру (таннага сукна), камлоту. Выраблял^ рамантавалi i даглядалi
вопратку майстры кравецкай i кушнерскай майстэрань. У каралеускай рэзвдэнцьп iснавала нават спецыяльная пральня, дзе мылi не толь-кi адзенне, але i пасцельную i сталовую бялiзну. Рэчы з тэкстылю патрабавалi лiтаральна што-дзённага пiльнага клопату, паколью у гардэ-робных не толью членау каралеускай сям,i, але i магнатэрыi, заможнай шляхты i мяшчанства налiчвалiся сотнi самых розных тканых выра-бау. Напрыклад, каралева Бона Сфорца, другая жонка Жыпмонта I Старога i мащ Жы-гiмонта II Аугуста мела 100 дзённых кашуль, пашытых з ггальянскага i фламанскага палатна, вышытых шоукам i залотнымi нiткамi, 120 ху-стачак, аздобленых шматкаляровай вышыукай, больш за 20 сукенак з бракату, ггальянскага ак-самiту i атласу [2]. Не менш багатымi былi гардэ-робы вышэйшай арыстакратып Вялiкага княства Лiтоускага, пад яюя адводзiлiся асобныя па-мяшканнi, а абслугоувалi iх спецыяльныя слугi.
Аб тым, якiя тканыя рэчы мелкя у кары-станнi элiты грамадства, сведчаць выяуленчыя крынiцы - жывапкныя партрэты, творы графiкi i скульптуры. Адной з iх, асаблiва ушкальнай, з'яуляецца «Радзiвiлаускi летапк» (назва звя-зана з уласнiкамi кнiгi - князямi Радзiвiламi), створаны, як лiчыцца, на беларускiх землях у 1485-1495 гг. [4]. Рукашс уяуляе сабой сшс з больш старажытных тэкстау пачатку XIII ст., ён багата шюстраваны 618 мiнiяцюрамi, у яюх расказваецца аб разнастайных баках жыцця грамадства тых эпох, што ашсваюцца.
У вядомым сэнсе «Радзiвiлаускi летапк» -энцыклапедыя, па якой можна вывучаць культуру i побыт старажытнабеларусюх княствау, Кiеускай дзяржавы. У шматиюх мiнiяцюрах паказаны варыянты адзення, галауных уборау, абутку, ахоунага узбраення. Аналiз мiнiяцюр да-зваляе скласцi дастаткова цэльнае уяуленне пра характар, ввды тэкстыльных вырабау, што быта-валi у розных слаях насельнiцтва - ад князёу, iх слуг, ваенных да простых гараджан.
Тым не менш якiмi б падрабязнымi i да-кладнымi нi былi звестю пра тэкстыль мшу-лых стагоддзяу, яны не могуць замянiць самi помнiкi - тыя рэчы, якiмi карысталiся, упры-гожвалi свой побыт людзг На жаль, па капры-зу лёсу цi насуперак яму да нашых дзён дай-шлi лiтаральна iх адзiнкавыя прыклады, яюя цяпер вядомы нам. Стауленне да тэкстылю, як да гктарычных, мастацкiх i побытавых рэ-чау, шмат у чым залежыць ад iх даушны. Часам можна сустрэць непрыкрытае здзiуленне, што у музейнай экспазщып паказаны народныя
касцюмы, ручн1К1 щ посщлк1 усяго тольк1 пер-шай паловы ХХ ст. Каб ацанщь каштоунасць таюх прадметау, трэба прымянщь некалью ш-шую шкалу вартасцяу, чым гэта робiцца у дачы-HeHHi да прафесiйнага мастацтва. Традыцыйны py4HiK, зроблены у канцы Х1Х - пачатку ХХ ст., па сваёй пстарычнай значнасцi можна парау-наць з творам эпохi Антычнасщ цi Рэнесансу.
А зараз паспрабуем правесщ паралелi з су-часным жыццём. Ёсць сэнс паглядзець i ацанiць з падобных пазiцый атачэнне тых прадметау, у тым лжу i тэкстыльных, якiмi мы карыстаемся, з якiмi жывём. Няужо магчыма захоуваць усё, ператвараючы дом у склад старых, магчыма не-патрэбных, рэчау? Вось тут якраз варта падумаць пра пстарычную памяць, прымераць гэта да-волi афiцыйнае вызначэнне на сябе. Стары прад-мет можа дажываць свой век у дзяцей i унукау, ляжаць на самай далёкай палщы у шафе, быць забытым. Рознща у тым, што успамшаць адбы-ваецца нячаста, а вось памятаць трэба заусёды. Дзе тая мяжа, якая дазваляе аддзялщь сучаснае ад псторьп, мастацкае ад побытавага, паусядзён-нага, што варта збiраць i захоуваць? Верагодна, адказы на гэтыя пытанш ёсць у кожнага з нас.
Музейныя зборы, як i прыватныя калек-цыi, розняцца сваiм зместам, колькаснымi па-раметрамi, гiстарычнай i мастацкай каштоуна-сцю экспанатау Палпыка ix фармiравання зау-сёды залежала i залежыць ад мноства прычын: iдэалагiчныx, фiнансавыx, часавых. Так склала-ся, што беларyскiя мyзеi (галоуным чынам кра-язнаучыя) у частцы сваix калекцый, якiя прэ-зентуюць побыт, засяроджаны на традыцыйнай культуры i пакiдаюць у баку жыццё iншыx сла-ёу грамадства. Такая аднабаковасць прывяла да тэматычнага абяднення зборау
Але памылка, закладзеная у музейную палiтыкy яшчэ у савецюя часы, выклiкала вялiкyю праблему у далейшым. Не збiралася, а значыць, i не захоувалася (у большасщ i не заха-валася) тое, што не адпавядала падзелу па прын-цыпу класавасщ, атэiстычнасцi. Тут трэба узга-даць, што, напрыклад, творчасць аднаго з буй-нейшых рyскix мастакоу - iканапiсца Андрэя Рублёва была «рэабшггавана» у савецкай маста-цтвазнаучай сiстэме толькi у 1940-1950-я гг. Айчынны прыклад - слуцюя паясы. 1х «рэабшь тацыя» пачалася з вядомага верша Макама Баг-дановiча «Слyцкiя ткачыxi», дзякуючы паэтыч-наму i не зу0м дакладнаму з гiстарычнага пункту гледжання меркаванню, што тыя славутыя паясы паноу-прыгнятальнiкау ткалi прыгон-ныя дзяучаты. У Беларyсi ix не збiралi i не цанiлi,
адзiн з самых вялтх зборау тканых узорыстых паясоу пастyпiу у фонды 1мператарскага музея (цяпер Дзяржауны гiстарычны музей, Масква) у 1912 г. у складзе калекцый, сабраных у канцы XIX - пачатку XX ст. русюм калекцыянерам, мецэнатам П.1. Шчуюным.
Аб тым, наколькi кардынальна змянiлася d-туацыя за гады незалежнасщ Беларyсi, сведчыць прыняцце i паспяховая рэалiзацыя Дзяржаунай праграмы адраджэння традыцый i тэxналогiй вырабу слуцюх паясоу i стварэння нацыяналь-най сувешрнай прадyкцыi (2012-2015 гг.). Слуцюя паясы па праву набылi статус высокамастац-кага помнiка, нацыянальнага сiмвала.
Разам з тым праблема збiрання, захоуван-ня i прэзентацып мастацкix i побытавых тканiн як музейных экспанатау па-ранейшаму не гу-бляе сваёй актyальнасцi. Кожны з пстарычных артэфактау патрабуе iндывiдyльнага падыходу.
mm£$f'3¡¡gig
г- ? - -t i г- 1- i гдр . да4 -- ■ л -
г . ■
\ /у. ^ ' ■ '1
т.- ¿IT flr
; v ^ Ш 4
//(Ж
■1 IH V
Аднак менавiта для тэкстылю неабходны аса-блiвыя умовы - кансервацып, дyблiравання, рас-чысткi, тэмпературнага i вiльготнаснага рэжы-мау. Таму выставы гiстарычныx тканiн, касцю-мау - рэдкая з'ява.
Калi акiнyць позiркам шлях, якi прайшло калекцыянiраванне ткашн у Еуропе, то яго акрэслены першы этап прыпадае на эпоху Адраджэння. Свайго роду рэнесансны археала-пчны iнтарэс да антычнасцi меу як станоучыя, так i адмоуныя баю. Мнопя з падзей тагачаснай «музеефжацып» у цяперашнiм yспрыняццi вы-глядалi б варварскiмi.
З другой паловы XVIII ст. збiранне узорау ткацкага рамяства абyмоулiвалi прычыны да-лейшай вытворчасщ i паляпшэння якасцi ткашн.
I ст.
Фрагмент тканшы. Шоук, ткацтва. И^я (?). Канец XVII -пачатак X Музей
старажытна-беларускай культуры НАН Беларус
Мантуляж, пашыты са слуц-кага пояса. Шоук, ткацтва. Слуцкая мануфактура. 1770-1780-я гг. Музей
старажытна-беларускай культуры НАН Беларус
^ ■:■;■■К
Паралельна пачало раз-вiвацца i навуковае р iх вывучэнне не толькi як мастацюх аб'ектау, але i як узорау важнай крынщы шфармацып аб мшулай культуры, модзе, споса-бах ткацтва.
Галша мастацкага i побытавага тэкстылю уражвае багаццем вщау, форм, матэрыялау i тэхналогiямi выканання тканiн, варыянтамi iх дэкарыравання. Яна асаблiва чу^вая да змен моды, але у сваiм развiццi заусёды захоувае ад-паведнасць традыцыям i стылявой эвалюцьп матэрыяльнай культуры грамадства. Краса-моунае пацвярджэнне гэтай асаблiвасцi - слуц-кiя паясы, феномен якiх адлюстравау паную-чыя у шляхецкiм i мяшчанскiм асяроддзi густы, устойлiвыя стэрэатыпы у вырашэннi парадных строяу. Фармiраванне асаблiвага стылю слуцкiх паясоу, iх адметных мастацкiх якасцяу i тэхшч-най дасканаласцi выканання было б немагчы-ма без тагачаснай высокай культуры еурапей-скага тэкстылю, неад'емнай часткай якога яны з'яуляюцца [5].
Эпохай росквггу шоукаткацтва у Еуропе па праву лiчыцца XVIII век. У гэты час «ядваб-ныя» тканiны - узорыстыя аксамiты, багата дэкарыраваныя металiчнымi нiткамi бракаты, алтабасы, адамашкi, атласы, парчу, крэпдэшы-ны прывозiлi не толькi з Усходу. 1х вытворчасць, а таксама выраб шырока запатрабаваных у ары-стакратычным асяроддзi гродэтурау, фулярау, муарау, марюзэтау, дзюшэзау быу наладжаны у мнопх еурапейскiх гарадах. Асаблiвую славу атрымалi французскiя тканiны з мануфактур Лiёна, Бардо, Тура, Нiма, Авшьёна, Марсэля, iтальянскiя - з Гену^ Венецыi, Мiлана, Турына, Фларэнцыi, Неапаля. Не саступалi iм па якас-цях тэкстыльныя вырабы з нямецюх, англiйскiх прадпрыемствау, мануфактур Гданьска i Гродна.
У XVIII ст. гандаль тканiнамi вельмi пашы-рыуся, паступова яны становяцца даступ-нымi нават сярэднезаможным пакупнiкам.
Паслугамi агентау, спецыялiзаваных крам па iх продажу карысталкя многiя арыстакратычныя дамы i багатыя заказчыкi, па узорах тканiны непасрэдна замаулялi на прадпрыемствах. Па-ранейшаму высок попыт на тэкстыль заставауся з боку канфесшных устаноу. З дарапх рознакаляровых гладкатканых цi узорыстых ткашн шылася лiтургiчнае аблачэнне, выконвалiся прадметы царкоу-нага ужытку. Галоуным чынам менавiта гэтыя вырабы, захаваныя да нашых дзён, з'яуляюцца помнiкамi i узорамi тагачаснага ткацкага мастацтва i рамяства.
Вызначэнне часу стварэння ткашн - справа надзвычай складаная. Да увап, як правша, бяруцца тып перапляцення, характар рапорту, але галоуным чынам тэкстыльны малюнак, яго кампазщыя, а таксама дамшуючыя матывы i колеравыя спалучэннi. У пачатку XVIII ст. па-пулярнасцю карысталiся тканiны з буйнымi вы-явамi кветак, лiстоу i пладоу, сабраныя у букеты цi скампанаваныя у медальённых абрамленнях i паказаныя на цёмных фонах. Для iх былi улас-цiвы вялiкi рапорт i сiметрычныя рашэннi.
У 30-40 гг. XVIII ст. у еурапейсюм шоука-ткацтве модным становiцца так званы «стыль Рэвеля», якi атрымау сваю назву ад iмя вы-датнага французскага мастака тэкстылю Жана Рэвеля. Ткашны, выкананыя па яго малюн-ках, вылучалiся асаблiвай дэкаратыунасцю, палiхромнасцю выяу са спалучэннямi карыч-невых, цёмна-зялёных, блакiтных, ружовых, жоутых фарбау, што стварала уражанне святло-ценявых мадэлiровак.
Не менш значная роля у развiццi мастацтва еурапейскага тэкстылю у сярэдзiне - другой пало-ве XVIII ст. належала Жану Шлеману, Фiлiпу дэ Ласалю, Ганне Гартуэйт, Жану Гюэ, кожны з якiх вылучауся адметнымi рысамi у вырашэннi ткац-юх малюнкау. Так, Ф. дэ Ласаль будавау узоры
Фрагмент арната. Шауковы аксамiт, ткацтва. Венецыя. Музей старажытнабеларускай культуры НАН Беларусi
I ст.
ткан1н з выкарыстаннем не толью раслшных ма-тывау, але 1 выяу пейзажау, экзатычных птушак, разнастайных антыюзуючых атрыбутау. У работах Ж. Пшемана найбольш ярка адлюстравалюя усходшя матывы, галоуным чынам Ютая 1 Японп.
Творы англшскай мастачю Г. Гартуэйт ад-значыл1 надыход новай стылктыю у дэкары-раванш тканш другой паловы XVIII - пачат-ку Х1Х ст.: буйныя арнаментаваныя формы саступаюць больш дынам1чным рашэнням з дробным! кветкавым1 щ «карункавымЬ узорам^ вытканым1 на гладюм фоне або на фоне аднатонных палос рознай шырыш. Раслшныя матывы кампануюцца у форме прлянд, стужак; ткацю малюнак складаюць звшктыя галшю з л1стам1, кветкам1 1 бутонамь У ткашнах пера-важаюць светлыя адценш, а 1х агульная колера-вая гама становщца мяккай 1 вытанчанай. У гэ-тых рашэннях заключалася прадвесце класщы-стычнага этапу у мастацтве тэкстылю.
Калекцыя мастацюх тканш, царкоунага аблачэння 1 адзення, якая захоуваецца у Музе1 старажытнабеларускай культуры НАН Беларуси адна з багацейшых 1 лепшых у краше. Яе знач-ную частку складаюць старажытныя прадме-ты, яюя выкарыстоувалкя падчас набажэнствау: арнаты, далматыю, капы, вэлюмы, столы, бурсы, маншуляжы, пакрауцы. Некаторыя знаход-зшкся у храмах у якасщ канашчных лггурпчных рэчау, як, напрыклад, плашчанщы. Большасць з 1х пашыта з тканш XVII - пачатку XIX ст. 1 маг-ла быць выраблена у гэты час щ пазней. Справа у тым, што царкоунае аблачэнне звычайна вы-конвалася на заказ у рамеснщюх щ кляштарных, манастырсюх майстэрнях для канкрэтных хра-мау щ святароу, некаторыя прадметы з'яуляль ся укладным1 1 ахвяравалкя канкрэтнай асобай ужо пашытым1 щ у выглядзе адрэза тканшы.
Кожны з лггурпчных вырабау уяуляе сабой шматчасткавы комплекс, яю у нечым на-гадвае свецю касцюм, - яны маюць верх 1 пад-шэуку, складаюцца з частак крою, аздабляюц-ца накладным! прышытым1 элементам^ таюм1 як тасьма, стужю, каруню, а таксама вышыукай. Так, напрыклад, у XVIII - XIX ст. арнаты (ад лац. отп&т - упрыгожаны) так званага раманска-га тыпу, распаусюджаныя на Беларуси шыл1-ся са шчыльных тканш на падшэуцы, часам прамочаных клеем. Яны закрывал1 цела свята-ра спераду 1 ззаду, звкаючы да кален 1 шжэй, паюдаючы адкрытым1 шыю (спераду) 1 баю. Крой арнатау складауся з дзвюх полак, закругле-ных ушзе, кожная з яюх мела вертыкальны пад-зел на два «баю» 1 «алону» - сярэднюю частку.
Падбор тканш i колеравая гама арнатау за-лежалi ад характару, зместу набажэнства i зау-сёды мелi сiмвалiчнае значэнне, як вышыты крыж i iнiцыялы Збавiцеля (IHS - 1сус Хры-стос Збавщель). За невялiкiм выключэннем гэта лггурпчнае аблачэнне шылася з асаблiва каштоуных тканiн (парчы, аксамiту, шоуку), яюя на Беларусь прывозiлiся з мануфактур Лiёна, Iталii, Германii цi АнглН. У асобных ар-натах, яюя захоуваюцца у Музеi старажытнабеларускай культуры, атрыбутаваны таксама тканiны i аздоба мясцовай вытворчасцi: скла-данейшыя вышыую, тасьма, карункi (часам металiчныя). У рэчах бясспрэчна беларускага паходжання выкарыстоувалкя фрагменты ай-чынных мастацюх тканiн, напрыклад слуцкiх паясоу.
Высокай мастацкай i гiстарычнай каштоу-насцю вызначаюцца iншыя лiтургiчныя тэк-стыльныя рэчы. Так, вэлюмы (лац. flammeum, velum - заслона, покрыва, зацямненне), пакрауцы (у праваслауным набажэнстве) маюць выгляд чатырохкутнай хусткi, сур-вэткi (звычайна на падшэуцы) квадратнай щ блiзкай да квадрата формы з бакамi ад 35 да 45 см. 1х таксама шылi з дарагiх тканiн
Фрагмент «калоны» арната. Левы бок. Шауковы аксам^, ткацтва. Францыя. Другая
палова XVIII ст.
Металiчныя
карункi.
Стужка - шоук,
залотныя
нiткi, ткацтва.
Гродзенская
мануфактура.
1770-я гг.
Музей
старажытнабеларускай культуры НАН Беларуа
Фрагмент вэлюму. Шоук, металiчныя HiTKi, ткацтва. Францыя. Канец XVII - пача-так XVIII ст. Музей старажытнабеларускай культуры НАН Беларуа
(бракату, аксамггу i шш.), па краях аздаблялi тасьмой, галунам^ вышыукамi i аплiкацыямi, а у сярэдзше змяшчалi выяву крыжа.
Бурсы (польск. bursa, ад сяр.-лац. burs, byrsa, bursa - кашалёк, сумка, мяшэчак, таксама жыц-цё на грамадсюя сродкi) уяулялi сабой асаблiва-га роду сумачкi, якiя у трыдзенскiм чыне iмшы выкарыстоувалiся для урачыстага перанясення карпарала з сакрыстьп на алтар (святы прастол) i назад (выйшлi з культавага ужытку пасля II Ва-тыканскага сабора 1962-1965 гг.). Яны складаль ся з двух абшытых тканiнай квадратных аркушау шчыльнага кардону, скуры (бок кожнага мог мець каля 20 см), яюя угары не сшывалiся, у шжняй частцы злучалiся разам, а па баках мелi падшэуку. Колер бурсы абавязкова адпавядау асноуным лiтургiчным колерам царкоунага аблачэння, а аз-доба складалася з вышывак цi аплжацый на ба-кавых частках, прышытых абразкоу, спалучэння каштоуных тканiн - залотнай парчы цi аксамiтау, выкарыстання каштоуных камянёу, жэмчуга, за-латых i срэбраных засцёжак. На працягу другой паловы XVIII - першай паловы XX ст. на Беларусi у вырабе бурс выкарыстоувалi слуцюя паясы.
У кожным з названых ввдау лiтургiчнага аблачэння i царкоуных рэчау, а таксама у маншу-ляжах, столах выкарыстоувалiся тканiны i дэ-кор толькi пэунага колеру, складаючы свайго роду гарштур (дадзенае правiла iснуе па цяперашт час). У адпаведнасцi з цыклам лiтургiчнага года пры служэннi асобных набажэнствау i здзяйс-нення некаторых таямнiчасцяу комплекс з арна-та, столы, маншуляжа, а таксама бурсы i вэлю-ма мог быць вырашаны у адным з пящ асноуных колерау: белым, зялёным, чырвоным, фiялета-вым, чорным, цi некальюх дадатковых - ружо-вым, блакггным, белым з залатым, сярэбраным з залатым i белым, жоутым, попельным.
Гэта традыцыя, як лiчыцца, узшкла не раней IX ст., а яе агульныя патрабаваннi для усёй ка-талiцкай царквы былi устаноулены папай Пiем V у другой палове XVI ст. Напрыклад, лггурпчнае аблачэнне i касцельныя рэчы зялёнага колеру вы-карыстоувалiся у радавых набажэнствах; фiяле-тавага - у Вялт пост, у таямнiчасцi споведзц бе-лага - у святы Нараджэння Хрыстова i 1аана Хрысцщеля, у Вялiкдзень, у святы, прысвеча-ныя Хрысту, Мацi Боскай i анёлам, у таямтчас-цi шлюбу; чырвонага - у святы памящ апоста-лау, евангелiстау, пакутнiкау, у дзень Святога Духа, у свята Святога Крыжа; чорнага - у дзень памшання нябожчыкау, падчас iмшы па ня-божчыках; блакiтнага - у святы, прысвечаныя Мацi Боскай (у асобных епархiях).
Усе тэкстыльныя вырабы, яюя захоуваюцца у музеях, стал1 экспанатам1, прайшоушы доуг1 1 складаны шлях побытавага, царкоунага жыц-ця. Яны розняцца па свайму першапачаткова-му прызначэнню 1 таму маюць выгляд аб'ём-нага убору щ плоскаснай рэчы тыпу шпалеры, абруса, складаюцца з асобных частак крою, накладных элементау аздобы. Ускладненне задач 1х захоування 1 дэманстрацьп узрастае у су-вяз1 з тым, што у большасщ тэкстыльных ком-плексау выкарыстаны неаднастайныя ткан1ны 1 матэрыялы: шауковыя, вауняныя, 1льняныя, бавауняныя, метал1чныя, скураныя, прычым у розных спалучэннях. Не апошнюю ролю ады-грывае таксама тып ткан1н у залежнасц1 ад пе-рапляцення, спосабу выканання (карунк1, вышыука), 1х шчыльнасць, камб1нацы1 з тэкстыльных 1 метал1чных н1так, ужытыя фарба-вальн1к1, апрэтура. Усё гэта, а таксама мноства шшых абставш, як, напрыклад, ступен1 захава-насщ, наяунасць 1 характар пашкоджанняу, абу-моул1ваюць спосабы утрымання тэкстыльных вырабау, засцеражэння ад б1ялаг1чных шкод-шкау, тэмпературны 1 в1льготнасны рэжымы.
У большасщ выпадкау тканыя рэчы вялтх 1 сярэдн1х памерау захоуваюцца у скручаным стане у спецыяльных чахлах, пашытых з апра-цаваных пэуным чынам 1 неафарбаваных ткан1н. Невялтя фрагменты утрымл1ваюцца у каляных папяровых канвертах, кардонных фу-туралах, прычым 1х матэрыял абавязкова пав1-нен быць нейтральным для ткашны. Аб'ёмныя прадметы (арнаты, бурсы, касцюмы) захоуваюць па аднаму у плоск1х шуфлядах, скрынях, выра-бленых з неафарбаванага дрэва.
Кожная музейная калекцыя, асабл1ва тэкс-тыльная, уяуляе сабой складаны аргашзм, як1 па-трабуе пшьнай уваг1 1 няспыннага клопату. Толь-к1 тады 1х тонкая матэрыя 1 г1старычная праудз1-ваць могуць захоувацца бясконца доуга, чарую-чы сваёй прыгажосцю, перадаючы з пакалення у пакаленне сведчанне аб дасканаласщ густу, прафесшным уменн1 стваральн1кау. И
ff See: http://innosfera.by/2016/07/art_fabrics
Литература
1. Хрэстаматыя па г(сторы[ беларускай мовы. Ч. 1.- Мн., 1961.
2. П(скун Ю.А. Г|сторыя касцюма Беларус(XIV - XVIII стагоддзяу / Ю.А. Шскун.- Мн., 2004.
3. Лазука Б.А. Псторыябеларускага мастацтва. У 2 т. Т. 1. Першабытны лад - XVII стагоддзе.-Мн., 2007.
4. Радзивилловская летопись: факсимильное воспроизведение рукописи: Текст. Исследования. Описание миниатюр.- СПб.; М., 1994.
5. Лазука Б.А. Слуцш паясы I еурапейск! тэкстыль XVIII стагоддзя. Малы лекакон.-Мн., 2014.
