Tomchilatib sug‘orish tizimida tuproq namligini masofadan va klassik usulda aniqlash texnologiyalari Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

d ) https://dx.doi.org/10.36522/2181-9637-2023-l-8 UDC: 631.432.2:631.674.6:681.5.08(045)(575.1)

TOMCHILATIB SUG'ORISH TIZIMIDA TUPROQ NAMLIGINI MASOFADAN VA KLASSIK USULDA ANIQLASH TEXNOLOGIYALARI

Arifjanov Aybek Muxammedjanovich,

texnika fanlari doktori, professor, "Gidravlika va gidroinformatika" kafedrasi mudiri, ORCID: 0000-0003-2599-4892, e-mail: Obi-life@gmail.com;

Samiyev Luqmon Naimovich,

texnika fanlari doktori, "Gidravlika va gidroinformatika" kafedrasi dotsenti, ORCID: 0000-0003-4491-3752, e-mail: samiyevluqmon@gmail.com;

Otaxonov Maqsud Yusufovich,

texnika fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD), "Gidravlika va gidroinformatika" kafedrasi dotsenti, ORCID: 0000-0003-3969-4436, e-mail: maqsudxon.otaxonov.87@mail.ru;

Jalilov Sirojiddin Muxiddin o'g'li, "Gidravlika va gidroinformatika" kafedrasi magistranti, ORCID: 0000-0003-0392-0518, e-mail: jalilovsirojiddin1997@gmail.com

"Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti"

Milliy tadqiqot universiteti

Annotatsiya. Mazkur ilmiy ishda Samarqand viloyatida tomchilatib sug'orish tizimidan foyda-lanishda tuproq namligini masofadan aniqlash bo'yicha ishlab chiqilgan texnologiyaning sinov natijalari ko'rsatilgan. Tadqiqot olib borilgan hudud-ning o'rtacha yillik yog'ingarchilik miqdori 370 mm, maydon kengligi 240 000 m2ni tashkil etadi. O'rga-nilayotgan texnologiya asosida sinovdan o'tka-zilayotgan obyekt Samarqand viloyati Payariq tuma-nida dengiz sathidan 634 m yuqorida joylashgan 40°00'43.97" 66P54'51.35. Obyekt jami 12 ta kichik maydonlarga bo'lib o'rganildi. Bunda har bir kichik obyektga bir donadan namlikni o'lchash sensorlari o'rnatilib, ularning aloqa almashishi uchun GSM modullardan foydalanildi. Natijalar samaradorligi va aniqligini tahlil etish uchun har bir sensordagi ma'lumotlar ikki kunda bir marta klassik usul orqali termostatlarda ham tekshirildi. Klassik usulda o'lchangan namlik va sensorlardagi namliklar farqi bo'yicha grafik va maksimal sensorlarning o'zaro masofalari jadvali ishlab chiqildi. Olib borilgan ilmiy ishning amaldagi tajribalardan asosiy farqi namlik monitoringi tuproqning 3 xil chuqurligida va yengil

Kirish

O'zbekiston Respublikasida jami foyda-laniladigan suv resurslarining 80-82% (44,8-45,92 km3) transchegaraviy daryo va irmoqlarda, 18-20% (11,2-10 km3) yur-timizda shakllanadi. Mamlakatimizda foyda-laniladigan suv resurslarini sohalar kesimida ko'rsak, shundan 96% qishloq xo'jaligiga to'g'ri keladi. Qishloq xo'jaligida suv resurs-larini tejash maqsadida O'zbekiston Respub-likasi suv xo'jaligini rivojlantirishga oid konsepsiya qabul qilindi. Ushbu konsepsiya 2020-2030-yillarga mo'ljallangan bo'lib, unda 2030-yilga kelib, suv tejamkor texnologiya-larni 2 mln gektar, shundan tomchilatib sug'o-rish tizimini 600 ming gektarga yetkazish ko'zda tutilgan. Tomchilatib sug'orish suv tejamkor texnologiyalari orasida eng samara-lisi hisoblanib, birgina suvning o'zini 50-70

foizgacha tejay oladi. Tomchilatib sug'orish tizimi qanchalik samarali bo'lmasin, loyihalash, qurish, ishlatilgan mahsulotlar sifati va foydalanuvchi tomonidan aniq hisob-kitoblar bilan boshqarilmasa, bu tizim foyda o'rniga zarar yetkazishi ehtimoli yuqori. Aynan shu hisob-kitoblarning ichiga tuproq namligini monitoring qilib borish ham ki-radi. Hozirgi kunga qadar tomchilatib sug'o-rishda robototexnika va axborot texnolo-giyalaridan foydalanish bir qancha ustunlik-lar keltirib chiqarmoqda. Daladagi namlikni mikrokontrollerlar orqali o'lchab, namlik darajasiga bog'liq ravishda nasos stansiya-sini boshqarish ortiqcha mehnat va ishchi kuchini kamaytiradi [1-3].

Hozirgi kunga qadar quyidagi yo'nalishda bir qator olimlar o'z tadqiqotlarini olib borgan va turli natijalarga erishgan. Ko'p foyda-lanilgan metodlardan biri klassik metod bo'lib, bunda termostatlardan foydalanilgan. Ba'zi tajribalarda yarim o'tkazgichli sensor-lar qo'llanilgan [4-6]. Bizning tajribada 2 xil: klassik va masofadan ma'lumotlarni yubo-rish metodlaridan foydalanildi. Shuningdek, yarim o'tkazgichli sensorlardagi xatolik foizini kamaytirish uchun formula taklif qilindi.

Nasos stansiyasining ishlash jarayonini tuproq namligiga bog'lagan holda, tomchilatib sug'orish tizimini avtomatlashtirish va arduino mikromodullari orqali kichik taj-ribalar o'tkazilgan. Bu tajribalar, asosan, ki-chik yoki masofalari cheklangan hududlarda amalga oshirildi [6, 7].

Shuningdek, tomchilatib sug'orish tizimi-ni avtomatlashtirishda bir qancha olimlarimiz o'z izlanishlarini olib borib, 2015-2021-yillar oralig'ida turli iqlim sharoitida tajribalar o'tkazgan [8-9].

Tuproqda namlikni aniqlashning bir ne-cha xil usullari mavjud. Ular orasida aniqligi eng yuqorisi - bu klassik usulda amalga oshirilgan tadqiqotdir. Ushbu tadqiqotlar, asosan, ko'p qo'l mehnati va ancha vaqt talab etadi. Odatda, bu usulda aniqlangan natijalar 1% xatolik bilan real holatdan farq qiladi [10-11].

qumoq, o'rta qumoq, og'irqumoq, gilliqatlamlarda olib borilganligida. Hozirgi kunda bu kabi texnologiyalarga talab o'ta yuqori. Tomchilatib sug'orish tizimidagi yer maydonlar o'rtacha 15-20 gektarni tashkil etib, bunda sug'orish oralig'i va sug'orish me'yorini aniqlashda daladagi tuproq namligi yuqori o'rin tutadi. Har doim ham tuproq namunalarini klassik, ya'ni termostat yoki bosh quritish usullari bilan aniqlashning vaqt jihatdan imkoni yo'q. Quyidagi biz ikki turdagi tuproqni aniqlash usuliga sarflangan vaqt va uning aniqlik darajalarini ham ko'rib o'tamiz. Klassik va zamonaviy usulda olingan namlik natijalaridagi xatoliklar klassikda 1%, zamonaviy usulda 10%, zamonaviy usulda olingan ma'lumotlar aniqligini 90 foizdan 97,5-98,5 foizga ko'tarish bo'yicha yechimlar ko'rib chiqiladi.

Kalit so'zlar: tomchilatib sug'orish, tuproq namligi, yer osti suvlari, termostat, Arduino.

ТЕХНОЛОГИЯ ДИСТАНЦИОННОГО

ОПРЕДЕЛЕНИЯ ВЛАЖНОСТИ ПОЧВЫ В

СИСТЕМЕ КАПЕЛЬНОГО ОРОШЕНИЯ И СРАВНЕНИЕ С КЛАССИЧЕСКИМ МЕТОДОМ

Арифжанов Айбек Мухаммеджанович,

доктор технических наук, профессор,

заведующий кафедрой «Гидравлика и гидроинформатика»;

Самиев Лукмон Наимович,

доктор технических наук, доцент кафедры «Гидравлика и гидроинформатика»;

Отахонов Максуд Юсуфович,

доктор философии по техническим наукам (PhD), доцент кафедры «Гидравлика и гидроинформатика»;

Жалилов Сирожиддин Мухиддин угли,

магистрант кафедры «Гидравлика и гидроинформатика»

Национальный исследовательский университет «Ташкентский институт инженеров ирригации и механизации сельского хозяйства»

Аннотация. В данной научной работе приведены результаты испытаний разработанной технологии дистанционного определения влажности почвы при использовании системы капельного орошения в Самаркандской области. Среднегодовое количество осадков в районе исследований составляет 370 мм, площадь - 15 000 м2. Объект, на котором проходят испытания изучаемой технологии, расположен на высоте 634 м над уровнем моря в Пайарыкском районе Самаркандской области с координатами 40°00'43.97" 66Р54'51.35. Всего объект был раз-

05.09.07 - ГИДРАВЛИКА ВА МУ^АНДИСЛИК ГИДРОЛОГИЯСИ

делен на 12 небольших участков, где в каждом небольшом объекте были установлены датчики измерения влажности, а для их связи использовались GSM-модули. Для анализа эффективности и точности результатов данные с каждого датчика проверялись один раз в 2 дня в термостатах по классической методике. График и таблица максимальных взаимных расстояний датчиков были построены на основе влажности, измеренной классическим способом, и разницы влажности в датчиках. Основное отличие проведенной научной работы от практических экспериментов заключается в том, что мониторинг влажности проводился на 3-х разных глубинах почвы в легко-, средне- и тяжелосуглинистых слоях глины. В настоящее время спрос на такие технологии очень высок, как известно, площадь земель в системе капельного орошения составляет в среднем 15-20 га, а влажность почвы на поле играет основную роль в определении интервала поливов и поливной нормы. Не всегда есть возможность по времени определить пробы почвы классическими, т. е. термостатными или напорными методами. В данной статье рассмотрены методы, используемые для определения двух типов грунта, и уровни их точности.

Ключевые слова: капельное орошение, влага, подземная вода, термостат, Ардуино.

THE TECHNOLOGY OF REMOTE DETERMINATION OF SOIL MOISTURE IN DRIP IRRIGATION SYSTEM AND COMPARISON WITH THE CLASSICAL METHOD

Arifzhanov Aibek Mukhammedjanovich,

Doctor of Technical Sciences, Professor, Head of Hydraulics and Hydroinformatics Department;

Samiev Lukmon Naimovich,

Doctor of Technical Sciences, Associate Professor of Hydraulics and Hydroinformatics Department;

Otakhonov Maksud Yusufovich,

Doctor of Philosophy in Technical Sciences (PhD), Associate Professor of Hydraulics and Hydroinformatics Department;

Jalilov Sirojiddin Mukhiddin ugli,

MA Student at Hydraulics and Hydroinformatics Department

National Research University "Tashkent Institute of Irrigation and Agricultural Mechanization Engineers"

Tomchilatib sug'orishda turli xil namlik sensorlaridan foydalanish, albatta, o'zgacha ustunlik beradi. Bunda vaqt va ishchi kuchidan bir necha marotaba tejab qolinadi. Boshlan-g'ich loyihalar uchun arduino platformasi ham samarali hisoblanadi [12-15].

Sinov tajribalari o'tkazilayotgan tadqiqot ishi bo'yicha turli xil davlatlarda ham bir qancha tajribalar va ilmiy loyihalar sinovdan o'tkazilgan. Birgina Hindistonni misol qilib ko'rsatsak, mamlakatning 70% maydoni qish-loq xo'jaligi yerlariga to'g'ri keladi. Hozirgi kunda ushbu yer maydonlarini tomchilatib sug'orish va unda smart sensorlardan foydalanish dolzarb mavzulardan biri bo'lib qolmoqda. Hozirgi kunga qadar Hindistonda quyosh panellari tizimi, arduino mikrokont-rolleri, tuproq namligi sensori, suv nasosi va boshqalarni integratsiyalash orqali simsiz sensor texnologiyasidan foydalangan hol-da, avtomatik quyosh energiyasi bilan ish-laydigan tomchilatib sug'orish tizimlari yaratilmoqda [16-18]. Material va metodlar Quyidagi formula orqali (1) klassik usulda ho'l tuproq massasi va quritilgan tuproq massasini aniqlab olishimiz lozim. Bunda tuproqning ho'l holdagi absolyut massasi tuproqning quruq holdagi absolyut massasiga nisbati va 100 foizga ko'paytmasi tuproq namligini beradi. Tajribani dala sharoitida aniqlashda bizga alyumin tuproq keskich konuslar, analitik tarozi, eksikator, tarozi va tajriba o'tkazilayotgan hudud tuproq namu-nasi kerak bo'ladi:

w =a-b * 100%, (1)

b - c

bu yerda: a - ho'l tuproq massasi (g); b - keskich konus massasi (g); c - quruq tuproq massasi (g). Tuproq namligini har 2 gektarda konvert usulida (1, 2-rasm) 5 dona ko'rsatilgan nuq-talardan tuproq namunalari olinadi. Olingan namunalar chuqurligi umumiy 90 cm, har 30 cm chuqurlikda 3 dona namuna olindi. Bu namunalarning barchasida tuproq namligi aniqlandi.

05.09.07 - ГИДРАВЛИКА ВА МУ^АНДИСЛИК ГИДРОЛОГИЯСИ

1-rasm. Tuproqdan namuna olish sxemasi

2-rasm. Har 30 sm da tuproqdan namuna olish chuqurligi

80 70 60 50 40 30 20 10 0

Olingan tuproq namunalari termostatda 105-110 °C da 6 soat mobaynida qizdirib quritildi. Eksikatorda 2 soat mobaynida sovi-tilib, yana 1 soatga termostatga quritish uchun qo'yildi. Bunda umumiy namunalar soni 15 dona. Har bir tajriba nuqtasida 3 xil chuqurlikda olingan namunalarning o'rta-chasi aniqlandi. Ma'lumot sifatida tadqiqot o'tkazilayotgan hududlarda so'nggi sug'orish 18 soat oldin amalga oshirilgan. Bunda dalaga berilgan miqdori 9,5 mm/ga tengdir.

Abstract. This scientific piece of work shows findings from tests of the technology designed for remote determination of the soil moisture in the use of drip irrigation system in Samarkand region. The average annual rainfall of the research area is 370mm, the area is 15,000 m2. The site where the technology was subject for tests, is located 634 m above the sea level in Payariq district of Samarkand region 400 00'43.97" 660 54'51.35. The area was divided into 12 smaller sites, humidity measuring sensors were installed in each of the sites and GSM modules were used for their communication. To ensure efficiency and accuracy of the results, we would check the data collected by each sensor once every 2 days by thermostats, using a classical method. A graph and a table of maximum sensor mutual distances were developed based on the humidity levels measured in the classical way as well as applying the humidity difference in the sensors. The main difference between the conducted scientific work and practical experiments is that monitoring of the moisture levels was carried out at 3 different depths of the soil and in layers of the light-, medium- and heavy loams. As a matter of fact, currently, such technologies are highly demanded as the area of lands in the drip irrigation system covers in average 15-20 hectares, and the soil moisture is important for determining the irrigation intervals and time. However, it is not always possible, time-wise, to determine the soil samples using the classic-, thermostat- or head drying methods. This article will review the methods applied for determining the two types of soil and their accuracy levels.

Keywords: drip irrigation, soil moisture, underground water, thermostat, arduino.

Tadqiqot natijalari

Namunalardagi natijalardan tuproq namli-gining o'rtachasi olindi. Bunda 1-namuna - 65%, 2-namuna - 71%, 3-namuna - 61%, 4-namuna - 73,6%, 5-namuna - 60,3 foizga teng bo'ldi (3-rasm).

Namuna1

Namuna 2

Namuna 3

Namuna 4

Namuna 5

140 sm ■ 80 sm ■ 120 sm

3-rasm. Klassik usulda tuproq namligini aniqlashdagi natijalar

65

ISSN 2181-9637 ИЛМ-ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ

НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ 1 ' 2023 SCIENCE AND INNOVATIVE DEVELOPMENT

"Rasbery" boshqaruv blok sxemasi "Rasberi pi" - bu linux operatsion tizimi bilan dasturlangan sxema bo'lib, uni cho'ntak kompyuteri sifatida olib yurib, xohlagan joyda foydalanish mumkin. Sxema bir joydan ikkinchi joyga ko'chirib yurish, dasturlash va innovatsion texnologiyalarni

ishlab chiqishda qulayligi bilan ajralib tu-radi. Shuningdek, undagi robototexnika yoki boshqa bir elektrosxema bilan ishlash uchun kiruvchi va chiquvchi pinlar mavjudligi, o'zining doimiy va vaqtinchalik xotiralariga egaligi unga alohida ustunlik beradi (4-rasm).

VIN Header .100" 5V max]—sv (Optional)

LOGi-Pi R1

-PWR-

f

Cape IO

EEPROM Expander

i i г

I2C GPMC SPI

M-LVDS-

GPIO/DATA-

SDRAM

—Optional-"Optional

Flash

DIP SW X 2

Push Button x 2

LED X 2

XC6SLX9-2TQG144C

Г

50 Mhz MEMS OSC

J TAG (Not Populated)

£

LVDS

1 Г

4 LVDS/ 8 SE

~T

4 LVDS/ 8 SE

L_

►

12 Ф < i

LVDS Connector

PMOD4

PMOD3

4-rasm. "Rasbery Pi" block sxemasi*

[19].

A: ARM - CPU/GPU-BCV2835 ning ishlash doskasi bo'lib, markaziy ARMda qilingan chip orqali ishlaydi;

B: GPIO - umumiy kiruvchi va chiquvchi nuqtalarni bir-biriga bog'laydi;

D: RCA - analog TV yoki shunga o'xshash nuqtalar bilan o'zaro bog'lashga yordam beradi;

E: Audio chiqish - audio ma'lumotlarni tashqi ovoz ko'targichlar yoki quloqchinlarga ulash uchun yordam beradi;

F: LED - ranglarni aniqlash uchun xizmat qiladi;

G: USB - ko'p hollarda bog'lanish uchun foydalaniladigan port;

H: HDMI - tashqi monitorlarga bog'lash uchun foydalaniladi;

I: Power - quvvatlovchi ulanadigan nuqta bo'lib, 5 V miqdordagi elektr tokini ulash imkonini beradi;

J: SD card slot qismda Linux operatsion tizimi xotiraga o'rnatilgan bo'lib, uni boot menyudan sozlash lozim;

K: Internet - internet ulash uchun mo'ljal-langan;

L: Qolgan qo'shimcha ulagichlarni USB porti orqali ulash imkoni mavjud.

Ma'lumotlarni asosiy boshqarish tizimi sifatida Arduino mega tanlangan. Bunda uning pinlar va xotira jihatdan ustunligi inobatga olingan (5-rasm). Arduino mega o'zida quyi-dagi texnik xususiyatlarni jamlagan: Atmel ATmega 2560 mikrokontroller, 16 MGts 256 KB flesh xotira, 8 KB SRAM xotirasi, 4 KB

ИЛМ-ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ SCIENCE AND INNOVATIVE DEVELOPMENT

EEPROM xotirasi, 5 V ish kuchlanishi, kirish kuchlanishi 7-12 V, kirish voltajining che-garalari: 6-20 V 54 raqamli pin, shulardan 15 tasi PWM bo'lishi mumkin. Ular kirish yoki chiqish sifatida Arduino IDE kodi bilan sozlanishi mumkin. 16 analog kirish pini, aloqa uchun 4 ta UART, USB, RX va TX pinlari, shuningdek, TWI va SPI. Quvvat pinlari: 5 V taxta 7 dan 12 V gacha yoki 5 V USB bilan oziqlanadigan bo'lsa, loyihalarni oqim bilan ta'minlash uchun 3v3 pini 3.3 Voltli kuchlanishni ta'minlay oladi. GND pinlari sizning loyihalaringizni asoslash uchun ishlatilishi mumkin. IOREF pini - bu mikrokontroller ishlaydigan mos yozuvlar kuchlanishini ta'minlash uchun taxtadagi pin. Har bir kiritish-chiqarish pini uchun oqim 40 mA doimiy kuchga ega. 3v3 pin orqali yetkazib beriladigan oqim 50 mA ga teng.

5-rasm. Arduino mega micro sxemasi*

6-rasm. Ma'lumotlarni uzatish uchun radiomodul**

* [20]. ** [21].

Radiomodul texnik ma'lumotlari [21]: Ta'minot kuchlanishi: 1,9 V - 3,6 V Aloqa interfeysi: SPI

Qabul qilish va uzatish chastotasi: 2,4 GHz Kanallar soni: 1 MGts qadamlarda 128 Modulyatsiya turi: GFSK O'tkazish tezligi: 250 Kbps, 1 Mbps va 2 Mbps

Qabul qiluvchining sezgirligi: - 82 dBm Ma'lumotni qabul qilish / uzatish masofasi: 100 m - ko'rish chizig'i; 30 m - xona Antennaning kuchayishi: 2 dBm Ishlash harorati diapazoni: -40 °С...+85 oC Bir kanalda tarmoq: 7 modul (1 qabul qiluvchi va 6 uzatuvchi).

7-rasm. Qurilmaning ichki sxematik ko'rinishi

05.09.07 - ГИДРАВЛИКА ВА МУ^АНДИСЛИК ГИДРОЛОГИЯСИ

Ishlab chiqilgan masofadan namlikni o'lchovchi texnologiya bir necha mikrokont-rollerlar jamlanmasi bo'lib, bunda klassik usulda o'lchangan nuqtalarda aynan shu texnologiya orqali oraliq vaqti 20 daqiqa farqi bilan daladagi namliklar o'lchandi. 240 000 m2 hududda (8-rasm) ma'lum bir 20 000 m2 may-don tanlanib, 5 ta nuqtaga namlik sensorlari

o'rnatildi. Tanlab olingan 5 ta nuqta klassik usulda aniqlangan namunalar bilan bir xil nuqtada joylashgan. Tajribalar aniqligi va ikki usulni solishtirish imkonini vujudga keltirish uchun aynan bir xil nuqtalardan namunalar olindi. Masofadan namlikni aniqlovchi sensor-lar orqali olingan natijalar quyidagi grafikka joylashtirildi (9-rasm).

8-rasm. 240 000 m2 maydon chegaralari fermer sug'orish ishlarini olib borishga mo'ljallangan holda qismlarga bo'lingan

9-rasm. Masofadan tuproq namligini aniqlashdagi natijalar

Masofadan olingan namunalardagi natijalardan tuproq namligining o'rta-chasi olindi. Bunda 1-namuna - 62%,

2-namuna - 67%, 3-namuna - 57%, 4-namuna - 7О,6%, 5-namuna - 57,3 foizga teng bo'ldi.

10-rasm. Zamonaviy va klassik usullardan olingan o'rtacha natijalar

Olingan o'rtacha ko'rsatkichli natijalar bir-biri bilan taqqoslandi. Taqqoslash natijasida klassik usulda o'lchangan namlik va masofa-dan o'lchangan dala namliklaridagi farq de-yarli bir xil oraliqda bo'lishi kuzatildi. Ta'kid-lab o'tkanimizdek, klassik usulda o'lchangan namunalarimizdagi xatolik 1%, sensor-lardagi xatolik 10 foizni tashkil etadi. Sen-sorlardagi xatolikni kamaytirish uchun aynan shu hudud va shu namuna nuqtalari uchun bog'lanish formulasini taklif qilamiz (2). Bunda ikki xil turdagi aniqlangan natijalarning nisbatini olamiz.

1-jadval

Klassik va zamonaviy usullarda topilgan

namliklar bog'lanishi

wk, klassik usul (Tuproqning nisbiy nam- ligi, %) wz, zamonaviy usul (Tuproqning nisbiy nam- ligi, %) Wk / wz

1-namuna 65 62 1,04

2-namuna 71 67 1,053

3-namuna 61 57 1,07

4-namuna 73,6 70,6 1,04

5-namuna 60,3 57,3 1,05

O'rtacha bog'lanish 1,05

w = wz * 1,05 (2)

bu yerda: w - daladagi nisbiy namlik;

wz - sensorlar orqali masofadan olingan namlik;

1,05 - bog'lanish.

Yetkazilayotgan ma'lumotlarning aniqlik darajasi muhim rol o'ynaydi. Klassik usulda o'lchangan qurilmalardagi xatolik 1 foizni tashkil etadi. Aniqlikning bor-yo'g'i 1 foizga-cha farq qilishiga termostatda quritilgan tup-roq analizlari toki uning analitik tarozida vazni o'zgarmas bo'lgunga qadar quritilishi asosiy sababdir. Klassik usuldan foydalanil-ganda, 2 kishi 1 dona namunani aniqlash uchun ish vaqti laboratoriya yaqin hududda bo'lganda, 10-11 soatni tashkil etadi. Arduino platformasi orqali ishlab chiqilgan namlikni masofadan o'lchash tizimida xatolik 10 foizni tashkil etadi, lekin ma'lumotlarni olishda ortiqcha ishchi kuchi talab etilmadi. Barcha ma'lumotlar avtomatik tarzda markaziy planshetga har 30 daqiqada yuboriladi. Shu-ning uchun ham biz yuqorida taklif etgan 2-formuladan foydalanilsa, masofadan o'lcha-nayotgan ma'lumotlarning xatoligi 10 foizdan 1,5-2,5 foizgacha kamayadi.

Tadqiqot natijalari tahlili

Albatta, tomchilatib sug'orishda suv va boshqa resurslar tejab qolinadi. Lekin biz sug'orish oldi va sug'orishdan keyin, loyihalash jarayonlarini boshlashdan oldin tuproq turi va uning to'la dala nam sig'imi, chegaraviy dala nam sig'imi, nisbiy namliklarini bilma-sak, yuqori tejamkor texnologiyalardan ko'r-ko'rona foydalangan bo'lamiz. Bu kabi noaniq-liklarning oldini olish uchun yuqorida olib borilgan tadqiqotlar va uning natijalarini suv

05.09.07 - ГИДРАВЛИКА ВА МУ^АНДИСЛИК ГИДРОЛОГИЯСИ

xo'jaligi, qishloq xo'jaligi yo'nalishlarida keng qo'llash o'z foydasini beradi, desak mubolag'a bo'lmaydi.

Xulosalar

Mazkur tadqiqot ishi davomida Samar-qand viloyati Payariq tumanidagi g'o'za may-donchasida klassik usulda tuproqdagi nam-likni aniqlash va zamonaviy arduino platfor-masida ishlab chiqilgan masofadan namlikni o'lchash qurilmalaridan foydalanildi. Olib bo-rilgan izlanishlar va ikki turdagi o'lchov ma'lumotlari solishtirilib, zamonaviy texnolo-giyalarning yaqqol ustunligi aniqlandi. Bunda

tuproq namligi har 30 daqiqada tekshirib tu-rildi. Natijada klassik usulga nisbatan bir necha marotaba tezroq va ortiqcha ishchi kuchi talab etmasligi tadqiq etildi. Namliklar 3 xil chuqurlikda aniqlandi: 0-40 cm, 40-80 cm, 80-120 cm. Namlikni ikki xil usulda aniqlashda chuqurlik oshgani sari namlik da-rajasi ham oshib bordi. Masofadan sensorlar orqali olingan natijalar xatoliklarini 10 foiz-dan kamaytirish aynan shu holatga mos bo'lgan hududlar uchun formula taklif etildi. Bunda xatolikni 1,5-2,2 foizgacha kamaytirish imkoni mavjud.

REFERENCES

1. Ajayan A., Kumari V.S., Rahim F.A., Ooraj S. Smart Drip Using Arduino Microcontroller. Comput. Sci. Eng., 2019, p. 1. DOI: 10.26438/ijcse/v7i6.822829/.

2. Stan M., Pana I., Minescu M., Ichim A., Teodoriu C. Centrifugal pump monitoring and determination of pump characteristic curves using experimental and analytical solutions. Processes, 2018, p. 1. DOI: 10.3390/PR6020018/.

3. Juana L., Rodrguez-Sinobas L., Losada A. Determining Minor Head Losses in Drip Irrigation Laterals. I: Methodology. Irrig. Drain. Eng., 2002, p. 1. DOI: 10.1061/(asce)0733-9437(2002)128:6(376)/.

4. Kiri S.V., Lapono L.A.S. Otomatisasi sistem irigasi tetes berbasis Arduino Nano. Fis. Sains dan Apl., 2017, p. 2.

5. Kumari A., Sahu P.K. Internet of things-based smart drip irrigation using Arduino. Comput. Theor. Nanosci., 2020, pp. 1-2. DOI: 10.1166/jctn.2020.9286.

6. Arunadevi B., Venkatesh A.V., Prasannadevi V., Preethi S. Sensor based smart drip irrigation system for sustainable agricultural practices. Green Eng., 2020, p. 2.

7. Okwanga R.A., Mwesigwa D. Effectiveness of drip irrigation in enhancing smart farming: a micro-study in Oyam district, mid-north Uganda. Soc. Sci. Humanit. Res., 2021, p. 7.

8. Agrawal N., Singhal S. Smart drip irrigation system using raspberry Pi and Arduino. 2015, p. 2. DOI: 10.1109/CCAA.2015.7148526/.

9. Shilpa A. Smart Drip Irrigation System. International Journal of Trend in Scientific Research and Development (IJTSRD), ISSN: 2456-6470, 2018, June, vol. 2, iss. 4, pp. 1560-1565. DOI: 10.31142/ ijtsrd12888/. Available at: https://www.ijtsrd.com/papers/ijtsrd12888.pdf/.

10. Chandra S., Bhilare S., Asgekar M., Ramya R.B. Crop water requirement prediction in automated drip irrigation system using ML and IoT. 2021, p. 2. DOI: 10.1109/ICNTE51185.2021.9487767/.

11. Leach J.M., Coulibaly P. Soil moisture assimilation in urban watersheds: A method to identify the limiting imperviousness threshold based on watershed characteristics. Hydrol., 2020, p. 4. DOI: 10.1016/j.jhydrol.2020.124958/.

12. Salman M., Chaer I., Abdullah S. H., Priyati A. Aplikasi mikrokontroler Arduino Pada sistem irigasi tetes untuk tanaman SAWI (Brassica juncea) [Application of Arduino Microcontroller on Drip Irrigation System for Mustard Plant (Brassica juncea)]. Ilm. Rekayasa Pertan. dan Biosist., 2016, p. 2.

13. Babu Y.A., Priya B.S.K., Reshma K., Satyanarayana A.V., Vinay D. Design, implementation and performance analysis of iot based smart irrigation system for paddy and maize fields. Adv. Res. Dyn. ControlSyst., 2020, p. 5. DOI: 10.5373/JARDCS/V12I2/S20201039/.

14. Martinez O., Arguello C., León J., Carguacundo P. D.C., Daga G.E.C. Prototype of automated irrigation system improves the yield of potatoes (Solanum tuberosum L.) in Riobamba-Ecuador using wireless network sensors-WSN and 6LoWPAN. MASKAY, 2019, p. 4. DOI: 10.24133/maskay.v9i2.1058/.

15. Sudarmaji A., Sahirman S., Saparso, Ramadhani Y. Time based automatic system of drip and sprinkler irrigation for horticulture cultivation on coastal area. IOP Conf. Ser.: Earth Environ. Sci, 2019, p. 1. DOI: 10.1088/1755-1315/250/1/012074/.

16. Jadhav R.R., Mali A.U., Patil S., Desai S.R., More M.S. Automatic drip irrigation system using wireless sensor technique powered by solar system. Int. J. Eng. Res. Technol., 2020, p. 1.

17. Debnath S.S., Choudhury A.D., Agarwal A. Implementation of iot for studying different types of soils for efficient irrigation. 2020, p. 2. DOI: 10.1007/978-981-15-4932-8_42/.

18. Das A., Gupta Y., Wedhane N.V., Islam M.R. Smart water management in irrigation system using IoT. 2021, p. 1. DOI: 10.1007/978-981-33-6393-9_35/.

19. Block diagram of IoT based home security. Available at: https://www.researchgate.net/ figure/Block-Diagram-of-IoT-based-Home-Security-A-Raspberry-Pi-3-Model-B-Raspberry-Pi-3_ fig2_330715621/ (accessed 10.11.2019).

20. The Arduino Mega 2560 is a microcontroller board based on the ATmega2560. Available at: https://store.arduino.cc/products/arduino-mega-2560-rev3/ (accessed 09.01.2017).

21. Trema radio module NRF24L01 + 2.4G is designed to receive and transmit data over the radio channel in the ISM radio frequency range. Available at: https://iarduino.ru/shop/Expansion-payments/ radio-modul-nrf24l01-2-4g-trema-modul-v2-0.html/ (accessed 08.11.2018).

Taqrizchi: Jurayev Sh.Sh., texnika fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD), dotsent, Namangan muhandislik kommunikatsiyalari qurilishi va montaji kafedrasi mudiri.