CC BY
0UDK 677.021
TOLALI CHIGITNI KO'P QIRRALI QOZIQCHA SIRTIDAGI HARAKAT TRAYEKTORIYASINI TEKIS QIRRALARI SONIGA BOG'LIQ RAVISHDA
O'ZGARISHLARINI ANIQLASH
Djurayev Anvar Djurayevich TTYESI, d.t.n., professor, tel: +998931813804, anvardiurayev1948@gmail.com
Haydarov Bahtiyor Abdullajon O'g'li NamMQI, tayanch doktoranti, +998993139299, bahtiyorhaydarov944@gmail.com
Annotatsiya. Maqolada paxtani mayda chiqindilardan tozalash mashinasini ko'p qirrali qoziqchalari bo'lgan barabanlarida tajribalar natijalari berilgan. Paxta bo'lagi massasi o'zgarishini ko'p qirrali qoziqcha og'ma tekis sirtidagi harakat trayektoriyalarini turli qirralar bo'lgan holatlarga bog'langanligi aniqlandi.
Аннотация. В статье приведены результаты очистки барабанов хлопкоочистительной машины от мелкодисперсных отходов из многогранных куч. Было обнаружено, что изменение массы куска хлопка связано с тем, что траектории движения по гладкой поверхности многоугольного ворса с отклонением связаны с существующими случаями разных краёв.
Annotation: The article presents the results of experiments on drums with multi-faceted piles of a machine for cleaning cotton from small waste. It was found that the change in the mass of the cotton piece is related to the movement trajectories on the flat surface of the polygonal pile with different edges.
Kalit so'zlar: paxta xomashyosi, ko'p qirrali qoziqcha, baraban, og'ma, tekis, sirti, harakat trayektoriya, konstruksiyasi, burchak tezligi, koordinata, grafik.
Ключевые слова: хлопчатобумажная ткань, универсальный ворс, барабан, огма, плоскоя, поверхность, движение траектории, конструкция, угловая скорость, координата, график.
Key words: raw cotton, multifaceted pile, drum, og'ma, flat, surface, motion trajectory, construction, angular velocity, coordinate, graph.
Kirish. Mayda ifloslikdan paxta tozalash ta'sirini oshirish muhumdir. Shu bilan birga, silindrsimon qoziqli barabanlardan, shuningdek, (qoziqlar diametr bir xil) qirralaridan foydalanish tozalash texnologiyasining monotonligi tufayli paxta xomashyosini mayda ifloslikdan tozalash jarayonini yaxshilashga imkon bermaydi [1]. Paxta xomashyosini mayda ifloslikdan tozalash maydonlari kengaytirildi, shuningdek, qoziq barabanlarining aylanish chastotasining oshishi tolalar va paxta chigitlarining sezilarli darajada zararlanishiga olib keladi. Yuqoridagilarni hisobga olib paxtani mayda ifloslikdan tozalash zonasi bo'yicha eksperimental taqiqotlar o'tqazildi [2].
Tadqiqot silindirsimon qoziqli barabanlar foydalangan holda amaldagi paxta tozalash texnologiyasi va takomillashtirilgan barabanlardan foydalanganda tavsiya etilgan tozalash texnologiyasi va takomillashtirilgan qoziqli barabani qoziqlari diametrlari, qirralar soni qirrali qoziqli baraban bilan solishtirganda amalga oshirildi.
Tajribalar uch martda takrorlanish bilan amalga oshirildi. Jadvalda o'rta arifmetik qiymatlar olingan. Tavsiya qilingan konstruksiyalar orqali tozalangan paxta sifatini laboratoriya usulida aniqlangandan keyingi qiymatlardan jadval tuzilib, tajriba natijalari va sifat ko'rsatkichlari natijalarini 1-jadvalda ko'rish mumkin. Jadvaldagi natijalari bo'yicha paxtani
iflosligini tavsiya qilingan ko'p qirrali qoziqchalar olti, yeti, sakkiz qirrali qoziqchalar joylashgan baraban konstruksiyasi ishlab chiqildi, mavjudga konstruksiyaga nisbatan mayda ifloslik miqdorining kamayganligi , tozalash samaradorligi esa, 7 % oshganligini ko'rinib turibdi [3].
1- Jadval
Ko'rsatkichlari Mavjud 1XK agregati 1-liniyasi Yangi modernizatsiyalashgandan keyingi 1XK agregati 2-liniyasi
Kiruvchi paxta xomashyosi
ШтНк 8,7 % 8,7 %
Ifloslik miqdori 6.2 % 6.5 %
Tozalangan paxta xomashyosi
Namlik 8,7 % 8,7 %
Ifloslik miqdori 5.8 % 5.8 %
Mashina tozalash effekti 61.4 % 68.4 %
Chigitning mexanik shikastlanishi 1,38 % 1,32 %
Ta'qidlash lozimki tolali chigit paxta bo'lagini qoziqcha o'rtasida joylashadi deb qabul qilinganda, uning X1 о^ bo'ylab maksimal siljish masofasi п^ ga teng bo'ladi. N uchlarida tolali chigitni (paxta bo'lagini) qoziqcha sirtida bo'lish vaqti olsak X1, Y1 qiymatlarini bog'liqbo'ladi. Випс1а У] Ьо'у1аЬ рах1а bo'lagi 1гауек1:опуа81 ЫсЫк bo'laklanganligini inobatga оНЬ, ш х18оЫа8Ь уе1агН с1ага]ас1а Ьо'НвЫ та'1ит. Уис]опс1а кеИт^ап сШгег^а! 1е1^1ата1аг 8181ета81 уесЫгшш [7,8] оНзЬёа У\ ашс^азЬ тиЫтсНг. 01ingan yechimlarga misol paxta bo'lagini qoziqcha og'ma tekis sirtida bo'lish vaqtini quyidagi ifoda orqali агис]1апасН.
Qoziqcha tekis og'ma sirti o'lchamlari qirralar soniga bog'liq bo'lgani uchun, uning 81г11ёа 1о1аН сЫ^йи сЬе§ага!ап§ап Ьагака! 1хауек1:опуа1ап агис]1апасН. 1-газтёа кеИт^ап.
6 . 5
^^^ э ^ 3
в 2 1 А
0,5 1'5 2.5 3,5 х±
Ю-2т
1,2-а = 22,50 ; 3,4-а = 25,50 ; 5,6-а = 30° ; 1,3,5^5 = 40с-1 ; 2,4,6 -W5 = 45с-1 ; 1-rasm. Tolali chigitni ko'p qirrali qoziqcha sirtidagi harakat trayektoriyasini tekis qirralari soniga bog'liqravishda o'zgarishlari
Qurilgan harakat trayektoriyalari tekisligiga ko'ra qoziqcha qirralar soni 6 ta bo'lganda
va baraban burchak tezligi 40 c"1 burchakda paxta tolasi qoziqcha tekis sirtida Y nuqtaga (13 2
rasm 5-gradent), yani Yi=4,16-10" m va Xi=3,13-10" m da chiqib ketadi. Mos ravishda baraban burchak tezligi ortishi bilan tolali chigit qoziq sitrtidan tezroq chiqib ketadi, jumladan, bo'lganida tolali chigitni ko'p qirrali qoziqcha og'ma tekis sirtida chiqib ketish
2 3
nuqtasi G'bo'lganda va bunda koordinatalari Xi=2,51-10" m va Yl= 4,16-10" mbo'ladi.
Agarda qoziqcha qirralari soni 7 ta bo'lsa, Ws — 40c_i koordinatalari Xi=3,39-10"2 m va Yl= 3,55-10"3 m (C nuqtada), baraban burchak tezligi Ws = 4Sc~L bo'lganida, tolali chigitni
9 3
tekis og'ma sirtidan chiqib ketish nuqtasi va koordinatalari Xi=2,73-10" m va Yl= 3,55-10" m bo'ladi. Huddi shuningdek, qoziqcha qirralari 8 ta qilib aniqlanadi Ws = 40c"1 da, A-chiqish
o 3 _-i
nuqtasi, koordinatalari Xi=3,48-10" m va Yl=3,0-10" m; Ws — 45c da, V-chiqish nuqtasi,
2 3
koordinatalari Xi=2,79-10" m va Y1=3,0^10" m; Demak qoziqda qirralar soni qanchalik ortsa tolali chigit uchun tekis og'ma sirtida shuncha kam harakatlanib chiqib ketadi. Bunda chiqindilar qoziqchalar eng kam harakat zonasi bo'ladi, tasirlashishi kam bo'lib, tozalash samarasi ham kam bo'ladi. Lekin qoziqchalar qirralar soni kamayishi bilan tozalash samarasi ortsa ham, tolalarni shikastlanishi ko'payishi mumkin. Tozalash samarasini paxtani tituvchanlik darajasi bog'laganda tozalagich birinchi bosqichida 6 qirrali, o'rta bosqichida 7 qirrali va uchinchi chiquvchi bosqichida 8 qirrali qilib qoziqchalarni ketma-ketligini tozalash tavsiya etiladi.
Shuning uchun, paxta bo'lakchalari massasi har xil bo'lganida ko'p qirrali qoziqcha sirtidagi harakat trayektoriyasi turlicha bo'ladi. 2-rasmda keltirilgan.
1,2-a = 22,50 ; 3,4-a = 25,50 ; 5,6-a = 30o ; 1,3,5 - m = 0,42-10-3kg; 2,4,6 - m = 0,22^0-3kg; 2 -rasm. Paxta bo'lagi massasi o'zgarishini ko'p qirrali qoziqcha og'ma tekis sirtidagi harakat trayektoriyalarini turli qirralar bolgan holatlarga bog'langanligi.
Qurilgan grafiklar tuzilishi shuni ko'rsatadiki, paxta bo'lagi massasi
0,42-10 kg
bo'lganida 6-qirrali qoziqchalarda, chiqish nuqtasi E bo'lib, koordinatalari X1=3,52^10- m va Y1=4,16^10-3 m bo'ladi. 7-qirrali qoziqchalarda, chiqish nuqtasi C bo'lib, koordinatalari
3 3
X1=3,62^10- m va Y1=3,55^10- m bo'ladi. 8-qirrali qoziqchalarda, chiqish nuqtasi A bo'lib, koordinatalari X1=3,84^10-3 m va Y1=3,0^10-3 m bo'ladi. (4-rasmda) Demak, tozalagich birinchi zonasida 6- qirrali qoziqchani barabanlar qo'yilganda paxta bo'lagi massasi m<(0,84+0,42); ikkinchi zonada 7-qirrali qoziqchani barabanlar qo'yilganda paxta bo'lagi massasi m<(0,22+0,42); uchinchi zonada 8-qirrali qoziqchani barabanlar qo'yilganda paxta bo'lagi massasi m<(0,18+0,20) bo'lishi tavsiya etiladi 3-rasmda keltirilgan.
0 0,28 0,55 0,84 m
10 ~2m
1) 8 qirrali qoziqchada. 2) 7 qirrali qoziqchada. 3) 6 qirrali qoziqchada.
3 -rasm. Paxta bo'lagini ko'p qirrali qoziqcha og'ma tekkis sirtida harakatlanib chiqib ketish vaqti uning massasiga bog'liqlik grafiklari.
Paxta tozalash zonasida bo'lish vaqti ortishi bilan tozalash samaradorligi ham ortadi lekin bunda tola va chigitni shikastlanishi ko'payadi. Bu vaqt ko'p holatda paxtani titishlik darajasiga ham bog'liq bo'ladi [9, 10]. Jumladan, tozalash birinchi zonasida 6-qirrali qoziqcha barabanlar shikastlaganda paxta bo'lagi massasi 0,8440"3 kg gacha ortadi, uni qoziqcha og'ma tekkis sirtidan chiqib ketish vaqti 1.25 10-2 c dan 0.4110-2 c gacha kamayadi. Mos ravishda qirralar soni 8 tadan oshirilganda paxta bo'lagini qoziqch sirtidan chiqib ketish vaqti 0.49-10"2 dan 0.6540"2 gacha kamayib boradi. Buning asosiy sababi shundan iboratki, qirralar soni ortgani bilan tomonlar eni kamayadi, tolali chigit harakat trayektoriyalar ham kamayadi. Demak qoziqlar qirralar soni o'zgartirish orqali paxta bo'lagini tozalash zonalari bo'lish vaqtini boshqarish
mumkin bo'ladi 4-rasmda keltirilgan.
t , 10-3c
1,5 -
1,0 --
0,5 --
0
1- 8 qirrali qoziqchada. 2-7 qirrali qoziqchada. 3-6 qirrali qoziqchada.
4-rasm. Paxta bo'lagini ko'p qirrali qoziqcha og'ma tekkis sirtida harakatlanib chiqib ketish vaqtini baraban burchagi turlicha bog'liqlik grafiklari.
Grafiklar tomoniga ko'ra baraban burchak tezligi 0.3402 c -1 dan 0.5-10V1 gacha ortishida 8-qirrali qoziqchali baraban qoziqchalari sirtidan paxtani chiqib ketish vaqti 0.09-10"2 c dan 0.64-10"2 c gacha chiziqsiz bog'lanishda ifodalanadi. Mos ravishda 6-qirrali qoziqchalar qo'llaniladi paxta bo'lagini qoziqcha sirtidan chiqib ketish vaqti 0.24-10"2 c dan 1.4410-2 c gacha chiziqsiz bog'lanish ortadi. Demak, birinchi tozalash zonalarda paxtani titishini ta'millash uchun, u ko'proq vaqti tozalash zonalarda bo'lishi kerak. Bunda 9-qirrali qoziqchali barabanlar
0,35 0,45 0,50 шб
102c-1
qo'llashganda va Ws = 40c 1 da t=(0,62+0,19)- 10"2 с oxirgi zonada Ws = 45c 1 da t=(0,06+0,35> 10-2 c bo'lishi taminlanadi.
Hulosalar
Maqolada paxtani mayda chiqindilardan tozalash 1XK mashinasini ko'p qirrali qoziqchalari bo'lgan barabanlari tajriba natijalari berilgan. Nazariy tadqiqotlar asosida tozalagich parametrlarini asoslash natijalari berilgan. Ko'p qirrali qoziqcha sirtida paxta tolasini harakat qoidalari aniqlanadi. Bog'lanish grafiklari asoida tuzilgan parametrlari tavsiya etildi.
ADABIYOTLAR
1. Е^.Зикриева. Первичная переработка хлопка сигсауи учебное пособие. Т.,Коктейль, 1999.С. 84-86.
2. Пособие по перичной обработке хлопка АО" Узпахтасаноат " Ташкент, 2019, стр. 141-150.
3. Джураев А. t dr. Очистительная секция хлопкоочистительного агрегата. Патент № 00948, Бюллю.№9,2014.
4. Djo'rayev A. 1987. Dyunomics of working mechanisms of cotton-processing machines (Tashkent:Fan) 168 p
5. Djo'rayev A, Zukhriddinov A, Mukhammedjanova S, Mavlonova I and Tursunova G 2020 Dynamics of machine aggregates with mechanisms of working bodies for cleaning cotton from impurities. Solid state texnology. Blind Peer Reviev Referred Journal 63(6) pp 169-81.
6. Anvar Djo'rayev, Sardor Sayitkulov, Bekzod Bozorov. Investigation of working bodies of cotton cleaning machine // Modern Innovations, Systems and Technologies, 2021,1(4).
7. Yunusov S. Z, Khaidarov A and Bobomurodov T G 2013 Machine unit with the mechanism of acomposite cylinder of technological machines Theory of achiness and working processes MNPK 2013pp 26-7.
8. Mansurova M A, Madrakhimov SH and Umarova Z M 2016 Analysis Of the Influence of the lengths of the coupler and rocker arm links on the position of the flat four-link mechanism Theory of mechanisms and machines 14 1(2)pp 21-9.
9. Djurayev A., Sayitkulov S.O. "Develoment of a Nev Design for Drying Cotton Seeds with Purpose of Efficient Use of Heat" International Journal of Advanced research In Science, Engineerring And Technology. Vol.7,Issue 4, Aprel 2020.
