Научная статья на тему 'ТОЛА ТАРКИБИ ТУРЛИЧА БЎЛГАН ТИКУВЧИЛИК ИПЛАРИНИНГ БИР ДАВРЛИ ЧЎЗИЛИШ ДЕФОРМАЦИЯСИНИНГ ЎЗГАРИШИ'

ТОЛА ТАРКИБИ ТУРЛИЧА БЎЛГАН ТИКУВЧИЛИК ИПЛАРИНИНГ БИР ДАВРЛИ ЧЎЗИЛИШ ДЕФОРМАЦИЯСИНИНГ ЎЗГАРИШИ Текст научной статьи по специальности «Технологии материалов»

CC BY
29
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қАЙИШқОқ / ЭЛАСТИК / қОЛДИқЛИ (ПЛАСТИК) ДЕФОРМАЦИЯЛАР / ПОЛИМЕР МОДДАЛАРИНИНГ ЗАРРАЧАЛАР ОРАЛИғИДАГИ МАСОФА КИЧИК МИқДОРДА ЎЗГАРАДИ

Аннотация научной статьи по технологиям материалов, автор научной работы — Худайбердиев М., Нурбоев Р.Х., Очилов Т.А.

Ушбу мақолада Шарқ Текс Люкс МЧЖ корхонасида тайёрланган чизиқий зичлиги 12,1 текс қайта тараш жараёндан кейин иплар олиниб, уларнинг деформацион хоссалари ўрганилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INFLUENCE OF FIBROUS COMPOSITION ON THE DEFORMATION CHARACTERISTICS OF SEWING THREADS

In this article, threads with a linear density of 12.1 tex produced by Shark Tex Lux LLC were obtained after the combing machine process and their deformation properties were studied.

Текст научной работы на тему «ТОЛА ТАРКИБИ ТУРЛИЧА БЎЛГАН ТИКУВЧИЛИК ИПЛАРИНИНГ БИР ДАВРЛИ ЧЎЗИЛИШ ДЕФОРМАЦИЯСИНИНГ ЎЗГАРИШИ»

Худайбердиев М. ассистент

Бухоро му^андислик-технология институти

Нурбоев Р.Х. доцент

Бухоро му^андислик-технология институти

Очилов Т.А. профессор

Тошкент туцимачилик ва енгил саноат институти

ТОЛА ТАРКИБИ ТУРЛИЧА БУЛГАН ТИКУВЧИЛИК ИПЛАРИНИНГ БИР ДАВРЛИ ЧУЗИЛИШ ДЕФОРМАЦИЯСИНИНГ

УЗГАРИШИ

Аннотация: ушбу мацолада Шарц Текс Люкс МЧЖ корхонасида тайёрланган чизиций зичлиги 12,1 текс цайта тараш жараёндан кейин иплар олиниб, уларнинг деформацион хоссалари урганилди.

Калит сузи: цайишцоц, эластик, цолдицли (пластик) деформациялар, полимер моддаларининг заррачалар оралигидаги масофа кичик мицдорда узгаради

Khudaiberdiev M.

assistant

Bukhara Engineering and Technology Institute

Nurboev R.Kh. dotsent

Bukhara Engineering and Technology Institute

Ochilov T.A. professor

Tashkent Institute of Textile and Light Industry

INFLUENCE OF FIBROUS COMPOSITION ON THE DEFORMATION CHARACTERISTICS OF SEWING THREADS

Annotation: In this article, threads with a linear density of 12.1 tex produced by Shark Tex Lux LLC were obtained after the combing machine process and their deformation properties were studied.

Keywords: elastic, elastic, residual (plastic) deformations, the distance between the particles of polymeric substances changes slightly

Тукимачилик тола, иплар олинишида ва улардан махсулот ишлаб чикариш жараёнида хар хил механик таъсирларга учрайди. Тола ва ипларга таъсир этувчи кучларнинг микдорига йуналишига ва такрорланишига

нисбатан хар хил деформациялар хосил булади. Агар тола, ипларга таъсир этувчи кучларнинг микдори уларнинг узилиш кучидан катта булса, тола, иплар узилади. Агар кучлар тола, ипларнинг узунлиги буйича таъсир этса, улар чузилади, кундаланги буйича таъсир этса сикилиш, эгилиш деформацияларига учрайди. Тола, ипларга кучлар киска ёки узок муддат ва такрорланиш билан таъсир этиш мумкин. Тукимачилик тола, ипларнинг механикавий хусусиятларини таърифлаш учун тажриба асосида олинган 50 дан ортик курсаткичлар ишлатилади.

Бир даврли синфда материал узок вакт ичида юк таъсирида ва дам олиш жараёнида булади. Натижада, материалнинг шаклини сакланиб колиш кобилияти урганилади.

Бир даврли чузилиш деформациясида хосил буладиган тулик деформация учта кисмдан иборат: кайишкок деформация, эластик деформация ва пласик (колдик) деформация. Бунда биринчи иккита деформация (кайишкок, эластик) кайтадиган деформация, учинчиси эса (пластик) кайтмайдиган колдик деформация булиб хисобланади. К,айишкок деформациянинг хосил булишига сабаб ташки кучлар таъсирида полимер моддаларининг заррачалар оралиFидаги масофа кичик микдорда узгаради. Бунда молекулалар ва атомлар узаро боFликлари сакланиб колади. Лекин валентлик бурчаклари озрок усади.

К,айишкок деформация натижасида жисмнинг хажми ортади. К,айишкок деформациянинг таркалиши товуш тезлигига баробар булади.

Тола моддаларининг заррачалар орасидаги масофани узгариши билан деформацияланган тола, ипларда кайишкокли энергия йотилади. Юкларни олиб ташлангандан кейин кайишкок деформация юкорида курсатилган тезликда кайтади. К,айишкок деформацияга эга булган тола, ипларнинг хусусиятлари каучук ипларининг хусусиятларига ухшаш булади.

Эластик деформациянинг хосил булишига асосий сабаб, тола, иплар чузилганда уларнинг модда заррачалари таъсир этувчи куч йуналиши буйича текисланиб каттарок масофага силжийди, молекулалар кайтадан гурухларга тупланиб уларнинг шакли узгаради. Эластик деформация маълум вакт ичида утади. Бу деформация тола, ипларнинг тузилишида релаксация жараёнини утиши билан боFлик. Релаксация бу чузилиш ва дам олиш жараёнида тола, ипларнинг тузилишида мувозанат холатга келишидир. Эластик деформация кичик тезлик билан ривожланади. Унинг тезлиги атроф-мухит параметрига боFлик. Юкори хароратда ва сув буFларини ютиши билан тола, ипларнинг эластик деформациясини ривожланиши тезланади, чунки модда молекулаларининг узаро тортиш кучи камаяди. Релаксация жараёнида тез утади.

Ташки куч таъсирида макромолекула заррачалари кайтмайдиган катта масофага силжиш натижасида пластик деформация хосил булади. Пластик деформациянинг усиши тола макромолекулаларининг мустахкам молекулалараро боFларини узиши билан амалга ошади. Пластик

деформация кайтмайди, чунки тола, иплар таъсир этувчи юкдан бушагандан кейин уни кайтарадиган кучлар йук. Пластик деформация натижасида толаларнинг шакли узгаради, яъни узунлиги буйича йуFOнлиги хар хил булади.

Пластик деформация кисмига ипларда буш жойлашган толаларнинг сурилиши ёки текисланиши натижасида хосил булган узайиш хам киради. Бажарилган илмий ишларнинг натижаларидан маълумки ипларга юк осилгандан кейин тулик деформация бир вактда ривожланади, лекин хар хил тезлик билан, яъни юкорида курсатилгандек кайишкок деформация ута тез, эластик деформация эса маълум вакт ичида усади. Иплардан юкни бушатгандан кейин кайтиш деформацияси хам шу тарзда утади. Яъни кайишкок деформация кискавакт ичида кайтади, эластик деформация эса маълум ватк ичида кайтади.

Тукимачилик махсулотларни ишлаб чикаришда P = const шароитида ишлайдиган жараёнлар куп учрайди. Масалан, тукув станогида танда иплари доимо маълум кучланиш билан таранг холатда булиб тукима хосил килинади. Тайёр махсулотлар уз массаси таъсирида чузилиш деформациясига учрайди. Бу шароитда уларнинг улчашларини узгармаслиги катта ахамиятга эга. Шунинг учун ташки кийимларни катта кайишкок ва эластик деформация кисмларига эга булган материаллардан ишлаб чикарилиши керак.

Бир даврли чузилиш деформациясида олинадиган курсаткичларга куйидаги омиллар таъсир этади: намунага таъсир этувчи юкнинг микдори, ипларнинг деформацияланиш ва дам олиш вакти, атроф-мухитнинг параметрлари.

Тикувчилик ипларининг бир даврли чузилиш деформациясини урганишда тола таркиби ва буралишлар сони турлича булган 2 кушимли тикувчилик ипларидан намуналар олиниб, лаборатория шароитида урганилди ва олинган синов натижалари куйидаги 1-жадвалда келтирилди.

1-жадвал

Тикувчилик ипларнинг бир даврли чузилиш деформациясига турли таркибли толалар аралашмаси ва бурамлар сонининг таъсири (12,1х2 текс)

т/р Курсаткичлар Турли таркибли толалалар аралашмаси, %

100% пахта толасидан олинган ип 90% пахта билан 10% лавсан толалари аралашмасидан олинган ип 80% пахта билан 20% лавсан толалари аралашмасидан олинган ип 70% пахта билан 30% лавсан толалари аралашмасидан олинган ип

Ипнинг бурамлар сони, 200 br/m

1. ^айишкок деформация, % 0,43 0,45 0,57 0,66

2. Эластик деформация, % 0,285 0,26 0,20 0,17

3. ^олдик; (пластик) деформация, % 0,285 0,29 0,23 0,17

Ипнинг бурамлар сони, 300 Ьг/т

1. ^айишкок деформация, % 0,57 0,40 0,49 0,58

2. Эластик 0,15 0,33 0,29 0,25

деформация, %

3. ^олдик; (пластик) деформация, % 0,28 0,27 0,22 0,17

Ипнинг бурамлар сони, 400 Ьг/т

1. ^айишкок деформация, % 0,57 0,38 0,44 0,5

2. Эластик 0,28 0,42 0,37 0,33

деформация, %

3. ^олдик; (пластик) деформация, % 0,15 0,20 0,19 0,17

Ипнинг бурамлар сони, 500 Ьг^

1. ^айишкок деформация, % 0,45 0,41 0,53 0,6

2. Эластик 0,36 0,45 0,35 0,3

деформация, %

3. ^олдик; (пластик) деформация, % 0,19 0,14 0,12 0,1

Турли таркибли толалар аралашмасидан олинган тикувчилик ипларининг бир даврли чузилиш деформациясини аниклашда олинган синов натижаларини 100% пахта толасидан олинган тикувчилик ипларининг сифат курсаткичларига нисбатан солиштирадиган булсак, буралишлар сони ва таркибидаги лавсан толаси аралашмасининг ортиши билан тикувчилик ипларининг кайишкок деформацияси 2,0% дан 34,9% гача ошди, эластик деформацияси 2,8% дан 54,6% га ошди, колдик (пластик) деформацияси 47,4% дан 2,0% гача камайди.

Адабиётлар руйхати:

1.Смирнова Н. А. Швейные нитки: Учеб. пособие/ Н. А. Смирнова -Кострома, КТИ, 1994. -80 с.

2. Шустов Ю.С. и др. Текстильное материаловедение лабораторный практикум. Учебное пособие., Москва, ИНФРА-М, 2016.

3.Б.А.Бузов Н.Д. Алыменкова. Материаловедение в производстве изделий легкой промышленности (швейное производство). Учебник - М.: ACADEMA, 2010. - 448 стр.

4.Б.А.Бузов, Н.Д. Алыменкова. Практикум по материаловедению швейного производство. Учебное пособие - М.: ACADEMA-2004.- 416 стр.

5.S.E. Mardonov., R.Kh. Nurboev., F.F. Kazakov., M.C.Khidoyatova «Development of a new composition for sizing the warp thread» International Journal of Advanced Research in Science,Engineering and Technology Vol. 7, Issue 6, June 2020 p 14044-14048

6. Rashit Nurboev, Murkosim Khudayberdiev Anvar Abdullaev, Okhun Sharofov and Olima Aripova Improvement of product drafting process in drafting devices of the spinning machines with the application of straps. Journal of Physics: Conference Series.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.