Научная статья на тему 'Тижорат банклари ликвидлигини таъминлаш риск бошқарувининг муҳим омили сифатида'

Тижорат банклари ликвидлигини таъминлаш риск бошқарувининг муҳим омили сифатида Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
270
56
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тижорат банклари / ликвидлик / Базел қўмитаси / диверсификация / В статье обсуждаются содержание и значение обеспечения ликвидности коммерческих банков как важного фактора управления банковскими рисками. В качестве примера приводятся показатели ликвидности ЧАК Банка «Ориент финанс». Приводятся рекомендации по снижению рисков.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Тожиев Мираъзам Мирсоли Ўғли

Мақолада банк рискларини бошқаришда уларнинг ликвидликларини таъминлашнинг мазмун-моҳияти муҳокама қилинган. Мисол тариқасида «Ориент Финанс» ХАТБ банкининг ликвидлик кўрсаткичлари келтирилган. Рискларни камайтириш борасида тавсиялар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОБЕСПЕЧЕНИЕ ЛИКВИДНОСТИ КОММЕРЧЕСКИХ БАНКОВ, КАК ВАЖНЫЙ ФАКТОР УПРАВЛЕНИЯ РИСКАМИ

В статье обсуждаются содержание и значение обеспечения ликвидности коммерческих банков как важного фактора управления банковскими рисками. В качестве примера приводятся показатели ликвидности ЧАК Банка «Ориент финанс». Приводятся рекомендации по снижению рисков.

Текст научной работы на тему «Тижорат банклари ликвидлигини таъминлаш риск бошқарувининг муҳим омили сифатида»

14 БАНКЛАР ВА МОЛИЯ БОЗОРИ / БАНКИ И ФИНАНСОВЫЕ РЫНКИ

V_/

ТОЖИЕВ Мираъзам Мирсоли угли,

«Ориент Финанс» ХАТБ Ижрони назорат килиш булими бошлиFи

ТИЖОРАТ БАНКЛАРИ ЛИКВИДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ РИСК БОШКАРУВИНИНГ МУ^ИМ ОМИЛИ СИФАТИДА

УДК 336.713.2

ТОЖИЕВ М.М. ТИЖОРАТ БАНКЛАРИ ЛИКВИДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ РИСК БОШ^АРУВИНИНГ МУЦИМ ОМИЛИ СИФАТИДА

Маколада банк рискларини бошкаришда уларнинг ликвидликларини таъминлашнинг мазмун-мох,ияти мух,окама килинган. Мисол тарикасида «Ориент Финанс» ХАТБ банкининг ликвидлик курсаткичлари келтирилган. Рискларни камайтириш борасида тавсиялар келтирилган. Таянч иборалар: тижорат банклари, ликвидлик, Базел кумитаси, диверсификация.

ТАДЖИЕВ М.М. ОБЕСПЕЧЕНИЕ ЛИКВИДНОСТИ КОММЕРЧЕСКИХ БАНКОВ, КАК ВАЖНЫЙ ФАКТОР УПРАВЛЕНИЯ РИСКАМИ

В статье обсуждаются содержание и значение обеспечения ликвидности коммерческих банков как важного фактора управления банковскими рисками. В качестве примера приводятся показатели ликвидности ЧАК Банка «Ориент финанс». Приводятся рекомендации по снижению рисков. Ключевые слова: коммерческие банки, ликвидность, Базельский комитет, диверсификация.

TADJIEV М.М. COMMERCIAL BANKS' LIQUIDITY PROVISION AS IMPORTANT FACTOR OF RISKS MANAGEMENT

There is discussed in the article the consistence and importance of commercial banks liquidity provision as one of the most factor of risks management. As example there is provided liquidity data of Private Stock Commercial Bank «Orient finance». As well recommendations for risks declining there are provided. Keywords: œmmercial banks, liquidity, Basel Committee, diversification.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 7(115)

Мамлакат банк тизимининг тараккиёти тадбиркорликни куллаб-кувватлашнинг муцим омили сифатида бацоланади. Лекин цар кандай тадбиркорлик маълум хатарликлар билан боглик булгани учун, аввало, банкларнинг фаолиятлари цам катор хатар-лар билан боглик. Тижорат банкларининг асосий хатарлари улар-нинг ликвидликларини таъминлаш билан боглик.

Узбекистон Республикаси Президенти ташаб-буси билан 2018 йил Фаол тадбиркорлик, инно-вацион Fоялар ва технологияларни куллаб-кувватлаш йили деб эълон килиниши мамлака-тимизнинг барча ташкилотлари, корхоналари ва муассасаларини уз фаолиятига янгича ёндашувни амалга оширишга раFбатлантирди. Узбекистоннинг деярли барча банклари бундан мустасно эмас. Шу билан бирга унутмаслик керакки, мамлакат иктисодиётини ислох килиш, оддий булмаган иктисодий вазиятда хар бир тижорат банки учун унинг ликвидлигини доимий равишда таъминлаш хавф-хатари сакланиб келади.

Банк ликвидлиги - унинг фаолиятининг комплекс сифатий тавсифи булиб, банкнинг молиявий баркарорлигини акс эттиради. Тижорат банкининг ликвидлиги - унинг узида мавжуд пул захиралари (ресурслари) хисобига мижозлари олдидаги хар кандай мажбуриятларини уз вактида бажара оли-шидир.

Сифатий тавсиф куринишидаги банк ликвидлиги банкнинг куп киррали фаолиятини акс этти-рувчи турли рискларни гурухлашдан иборат тахлилидир. Яъни банк захираларининг (хусусий ва жалб килинган) сифати, мазкур захиралар жой-лаштирилишининг (ссудалар, инвестициялар, савдо-сотик кимматли ^озларга киритилган маблаFлар ва х.к.) белгиланган муддатларда к,айтарила олишининг бахосидир. Шунингдек, бу курсаткичлар й^индиси банкни бошк,ариш тизим-лари кай даражада туFри йулга куйилганини акс эттиради.

Ликвидлик мажбуриятларнинг муддатлари ва хажми буйича банк активлари ва пассивлари уртасидаги узаро нисбат даражаси билан белги-ланади.

Бошкача айтганда, банк ликвидлигини уз маж-буриятлари буйича йук,отишларсиз ва уз вак,тида кредиторлар, омонатчилар ва бошка хамкор шериклар олдида нафакат уларнинг маблаFлари буйича жавоб бера олиш к,обилияти, деб таъриф-лаш мумкин. Инновацион Fоя ва технологияларни таъминлаш максадида фаол тадбиркорликни унга

зарур маблаFларни уз вактида такдим этиш билан куллаб-кувватлашни хам уз ичига олади.

Шундай килиб, жорий вазиятда инновацион ёндашув банкнинг хам реал, хам шартли мажбу-риятлари сифатида курилиши шарт. Шаклланаёт-ган иктисодий мухит ва хар бир алохида мижоз учун банк томонидан ишлаб чикиладиган мах-сулотлар айнан шу нуктаи назардан бахоланиши лозим.

Тижорат банкнинг реал мажбуриятлари туFрисида суз юритилганда жорий депозитлар, муддатлари олдиндан келишиб олинган депозитлар, банклараро кредитлар ва банкнинг бошка кредиторларининг маблаFлари кузда тутилиши керак.

Шартли мажбуриятларни банкнинг расмий баланси ортидаги пассивлар, яъни кафилликлар, кафолатлар, деривативлар, амал килувчи аккре-дитивлар, шунингдек, кредит линиялари буйича мижозлар олдидаги мажбуриятлар ва маблаF бериш туFрисида олдиндан келишиб олинган битимлар сифатида тушуниш керак.

Мажбуриятларни бажариш учун банк куйидаги ликвидли активлардан фойдаланади:

- пуллик ва бошка маблаFлар;

- активларни сотиш, бунда киска муддатда накд пулга айлантириш мумкин булган юкори ликвидли активлар кузда тутилади;

- тижорат манбалардан к,абул к,илиб буладиган нархда кушимча пул маблаFларини жалб килиш;

- банклараро бозорлардан ёки мамлакат Мар-казий банкидан зудлик билан олиниши мумкин булган кредитлар.

Мамлакат тижорат банклари ликвидликни бошкариш буйича ташкилий чора-тадбирлар доирасида ликвидлик холатини бахолаш учун зарур тезкор маълумот билан таъминлаш максадида уз ахборот тизимларини доим тако-миллаштириб боради. Шунинг учун барча хатар-ларга адекват равишда жавоб бериш нук,таи наза-ридан тижорат банкининг ахборот базаси мазкур кредит ташкилотнинг ликвидлиги туFрисида маълумот йиFиш, уни бахолаш ва прогнозлаш учун адекват равишда мос келиши керак. Банк ликвид-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 7(115)

16 БАНКЛАР ВА МОЛИЯ БОЗОРИ / БАНКИ И ФИНАНСОВЫЕ РЫНКИ ч_/

1-жадвал. «Ориент Финанс» ХАТБнинг ликвидлик курсаткичлари.

Ликвидлик курсаткичлари 2015 2016 2017 2018

Лах,зали ликвидлик М.й. М.й. М.й. 75%

Жорий ликвидлик (Нз) 64,1 61,5 75,9 84,4

Активлар ликвидлиги — юкори ликвидли активларнинг (ЛАм) жалб килинган маблаFларга фоизли нисбати Ликвидликни коплаш коэффициенти 2,552 2,781 1,830 0,217

Жалб килинган маблаFларнинг тузилиши - талаб килиб олиш буйича мажбуриятларнинг жалб килинган маблаFларга фоизли нисбати 92,6 88,4 70,8 57,6%

Умумий ликвидлик — жорий ликвидли активларнинг х,ажми баъзи баланс моддаларига нисбатан (фойдадан фойдаланиш; зарарлар; Марказий банкга утказиладиган мажбурий захиралар суммаси ва б.) туFриланган активларга фоизли нисбати 55,3 50,7 52,4 42,0%

йирик карздорлар ва омонатчилар хатари (барча мажбуриятлар

умумий х,ажмида х,иссаси 10 ва ундан зиёд фоизни ташкил килган, банкнинг кредиторлар ва омонатчилар буйича мажбуриятлари 21,7% 29,9% 20,6% 538,6%

суммасининг ликвидли активларга фоизли нисбати )

лигини тах,лил килиш х,ар бир кредит ташкилотида тизимли амалга ошириладиган тартиб (процедура) булиб, адекватлик коэффициентлари усулини куллашга асосланади, унга шунингдек пул ок,им-ларини прогноз килишни бах,олаш кушилган булади.

Якин утмишда банклар ликвидлигини белги-ловчи сох,ада келишилган халкаро даражадаги стандартлар булмаган, бирок х,озирги вактда Узбекистан Республикасининг Марказий банки халкаро амалиётда кабул килинган Базел кумитаси тавсияларига асосланган х,олда, асосий коэффи-циентлар ва уларни х,исоблаш методикасига риоя килиб бормокда.

Мазкур х,исоб-китоблар алгоритми Узбекис-тоннинг х,ар кандай тижорат банки дастурий таъ-минотининг таркибий кисмига айланган. Ликвидлик коэффициентларини х,исоблашда тижорат банкларининг компьютер дастурлари бир неча параметрлар буйича кулланилади. Амалдаги низомга мувофик, мазкур х,исоб-китоблар х,озирги вактда х,ар х,афтада амалга оширилиши керак. Бунинг учун балансларни тузишда асос булиб хиз-мат киладиган кундалик х,исоботлар маълумот-лари, шунингдек, банкнинг балансдан ташкари х,исоблари буйича фаолиятини акс эттирувчи бошка маълумотлардан фойдаланилади.

Ликвидликни бах,олашнинг самарали ёндашув-ларидан бири урнатилган х,ар бир курсаткичнинг х,исобланган ракамларини Марказий банк урнатган меъёрий курсаткич билан кундалик киёслашни кузда тутган ликвидликни бах,олашга коэффициентли ёндашув х,исобланади. Агарда

ушбу ракамларнинг меъёрий курсаткичдан оFиши кузатилса, уларни зарурий ликвидлик даражасига етказиш максадида урнатилган нормативни бажа-риш буйича дарх,ол чора-тадбирлар ишлаб чики-лади ва амалга оширилади.

Юкорида келтирилган усулларга кушимча равишда, ликвидликни лозим даражада таъмин-лаб бориш максадида, банкнинг энг мух,им пози-циялари буйича кундалик асосда курсаткичлар х,исоб-китобини амалга ошириш тавсия килинади. Бундай х,олда кузатилаётган вазиятдаги ликвидлик таминланмаётганлиги, унинг коэффициенти дара-жаси расман урнатилган лимит билан солишти-риш асосида аникланади. Бундан ташкари, банк пуллари окимини тах,лил килиш асосида, банк томонидан балансдан ташкари мажбуриятларни бажариш зарурияти келиб чикиши эх,тимолини х,исобга олган х,олда, ликвидликнинг оFиши майл-лари (тенденциялари) тах,лил килинади.

Ликвидлик курсаткичини тадкик килиш объекти сифатида «Ориент Финанс» ХАТБ тижорат банки олинди, унда юкорида курсатилган усуллардан фаол фойдаланилади. Мазкур усул-лардан фойдаланиш банк активларини бошкариш самарадорлигига сезиларли даражада таъсир этган.

Банк ликвидлилиги билан боFлик юзага келган вазиятни тах,лил килишдан келиб чикиб, ликвидлик хатарларини камайтириш буйича куйида келтирилган чоралар куришни максадга мувофик деб х,исоблаймиз:

1. Банк капитализациясини янада ошириш буйича ишларни давом эттириш.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 7(115)

2. йирик ва бир-бири билан боFлик мижоз-ларда активлар тупланишини камайтириш мак-садида банк мижозлари диверсификациясини кегайтириш.

3. Корпоратив булмаган мижозларга истеъмол кредитлар ажратиш буйича ишларни янада кен-гайтириб бориш ва махсуллар диверсификация-сини кенгайтириш.

4. Банкнинг жалб к,илинаётган кредит инвести-циялари иштирокидаги депозитлар узаро алок,а-

сини таъминлаш мак,садида банкнинг ислом бан-кинги буйича булинмасини очишнинг максадга мувофиклигини куриб чикиш.

Мазкур чора-тадбирлар мижозлар ва креди-торлар олдидаги мажбуриятларни ишончли бажа-риш, шунингдек, иктисодий усишни таъминлаш учун мамлакатда пул маблаFлари генератори вазифасини бажариши хисобига банк тизими баркарорлигини таъминлайди.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Муро-жаатномаси. // http://uza.uz/oz/documents/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-22-12-2017

2. Банковское дело. / Под ред. Лаврушина О.И., 8-е изд., стер. - М.: 2009.

3. Усоскин В.М. Современный коммерческий банк. Управление и операции. - М.: «Вазар-Ферро», 1994.

4. Ивасенко А.Г. Банковские риски: учебное пособие. - М.: «Вузовская книга», 1998.

5. Роуз П.С. Банковский менеджмент. Предоставление финансовых услуг. - М.: «Дело», 2005.

6. Абдуллаева Ш.З. Банк рисклари ва кредитлаш. - Т.: «Молия», 2002.

7. Ортикова У. Банкларда кредит портфелини диверсификация к,илишнинг узига хос хусу-сиятлари. - Т.: «Молия», 2014.

8. «Ориент Финанс» ХАТБ оператив хисоботлари.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 7(115)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.