Научная статья на тему 'Tiution to sports games and physical development of youth in the epoch of Sasanides'' governance'

Tiution to sports games and physical development of youth in the epoch of Sasanides'' governance Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
313
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СПОРТИВНЫЕ ИГРЫ В ПЕРИОД ПРАВЛЕНИЯ САСАНИДОВ / СТРЕЛЬБА ИЗ ЛУКА / МЕТАНИЕ КОПЬЯ / ИГРЫ В ШАХМАТЫ ПРИ САСАНИДОВ / НАЦИОНАЛЬНЫЕ СПОРТИВНЫЕ ИГРЫ В ТАДЖИКИСТАНЕ / TUITION TO GAMES AND THEIR DEVELOPMENT / SPORTS GAMES IN THE PERIOD OF GOVERNANCE / BOW SHOOTING / SPEAR DARTING / CHESS-PLAYS UNDER THE SASANIDES / NATIONAL SPORTS GAMES IN TAJIKISTAN

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Сафаров Шоди

Целью статьи является исследование разновидностей спортивных игр и методика обучения им в эпоху Сасанидов. По мнению автора, система управления государством, личностные качества правителя, опора государства на народные традиции, система связи при Сасанидах больше напоминают систему правления Ахеменидов, чем Ашканидов. В годы правления падишаха Шопура существовали специальные школы, воспитывавшие в юношах отвагу и прививавшие им воинский дух. Воспитанников обучали фехтованию, метанию копья и палицы, набрасыванию аркана, стрельбе из лука, верховой езде. Бойцы состязались в рукопашном бое, метании копья и камней, умении пользоваться пращой, фехтовании на саблях, борьбе, в приёмах рукопашного боя верхом на коне, умении пользоваться палицей, которая считалась истинным оружием витязей. Таким образом, в изучаемую эпоху физкультура и спорт занимали видное место в жизни общества. Автор приходит к выводу, что современные традиции воспитания и подготовки спортсменов в Республике Таджикистан имеют глубокие исторические корни, заложенные в древние эпохи.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Обучение спортивным играм и физическое развитие молодёжи в эпоху правления Сасанидов

The goal of the article is a discovery of the variants of sports games and methods of their teaching in the epoch of the Sasanides. In the author's opinion, the system of state ruling, personal qualities of a governor, state leaning on people's traditions, the system of communication under the Sasanides resemble more that one that existed under the Akhemenides than under the Ashkanides. In the years of padishah Shopur 's ruling there existed special schools which imbued young men with valiance and war spirit. Nurslings were taught spear fencing, darting, bow shooting, riding. Warriors competed in hand wrestle and other examples of battle art; it is patent that in the epoch under consideration physical culture and sports were of great importance in the life of society. The author comes to the conclusion than modern traditions of sportsmen's rearing in Tajikistan are traced back to the historic roots laid in ancient epochs.

Текст научной работы на тему «Tiution to sports games and physical development of youth in the epoch of Sasanides'' governance»

УДК 9 (с53) Ш. CA ФАРОВ

Б-92

ББК63.3 (2т)

ТAЪЛИМ BA ИНКИШОФИ БОЗЩО ДAР ДAВРAИ ДAВЛAТДОРИИ

СОСОНИЁН

Системаи давлатдории Сосониён, кудрати 6узурги шо^, мyраккабии даст-гохи давлатй, вобастагй ба анъанахои дерини мардум, шабакаи иртибот ва гайра замону шабохати шохони хахоманиширо нисбат ба зимомдории хуку-мати ашконй бештар ба ёд меовард. Дар ин давра тарбияи бадан-варзиш дар чои аввал меистад. Дар замони Шопур мактаби диловарй, майорат ва истеъ-доди чангй амал мекард. Х,ар чанговар аз таълими шамшерзанй, найзазанй, гурззанй, камандпартой, камонварй, аспсаворй мегузашт. Дар байни чангова-рони артиш мусобикахои бозуй, дастхобонй, сангпартой, найзапартой, фалах-мон, шамшерзанй, камандпартой, гуштингирй, дар болои асп муборизаи даст ба гиребон гузаронида мешуд. Бо ду даст шамшер задан ва дар хамин холат аз гурз истифода кардан аз шартхои мухими пахлавонй буд [7].

Бозихои миллй дар даврони Анушервони Одил (531-579) рушди нав ёфт. Онхое, ки дар мусобикахо голиб меомаданд, аз тарафи шоханшох бо мукофотхо кадр мегардиданд. Давраи шохигарии Хусрави I Анушервон анкариб 48 сол буд. Дар ин давра шох ба тамоми чанбахои хаёт, касбу машгулиятхо диккати хоса зохир мекард. Бузургмехр, ки бевосита мураббии y буд, ба ахли илм, варзишгарон, пахлавонони хоси шохй эътибори чиддй медод[2].

Бузургмехри доно натанхо бозихои руимизиро ёфт, балки дар баробари шатранч y бозии нардро ихтироъ кард.

Дар давраи шоханшохии Хусрави Анушервон ба бозии шатранч диккати махсус дода мешуд. Худи шох аз илми шатранч дарак ёфта, бозии онро дар каламраваш чорй кард. Бозихои варзишии гуштингирй, камонварй, шиноварй, аспсаворй, шамшеру найзазанй, бардоштани вазна ва дигар мусобикахои харб ривоч дода шуда, мактабхои таълимй амал мекард. Шохон ва хокимони давр, дар баробари таълими илму адаб, фарзандони худро дар назди пахлавонон, шамшерзанон, камонварон ва онхое, ки аз илми варзиш, алалхусус шохмот, бархурдор буданд, шогирд мемонданд[2].

Сулолаи Сосониён сари хокимият кариб 400 сол буданд. Таваччухи Ардашер ба таърих, фарханг, истеъдоди баланди суханронй, фазилатмандию хунарофаринии ниёгонаш нихоят зиёд будааст. Вай дастур медихад, ки он чй дар ин сохахо барчо будаанд, аз нав такмил диханд, чамъоварй кунанд, дар домани куххо, девори касрхо, осори меъморй, руи зарфу сангхо сабт намоянд. Дар ин маънй ривочи бозихои миллй махсус таъкид карда мешавад. Баъди Ардашер 25 нафар шохони сосонй хокимият ронда, ба ахли варзиш: пахла-

bohoh, acncaBopxo, maMmep3aHOH, HaH3aaHg030H, KaM0HBap0H, mHH0Bap0H (raBBOCOH), KaMaHgaHg030H, Ba3H6apgopoH Ba raHpa guKKaTH Maxcyc MegogaHg. MaKTa6u TatmMHH ohpo Ha3gu ycrogoH acpxo Hurox gomTaaHg[7].

Eo Kymumu KucMe a3 xyKyMaTgopoHH Cocohh coxTaHH «napagH3»-Koproxu Bap3umH, MagaHK, TatMMHro 0My3HmH, 6eM0pucT0Hx0, egropuxou MetMopH cypaT Merupag. MacamH, 6o gacTypu ®upy3H fflaxpuep (459-283) Ka.roHTapHH TaMHM-rox coxTaaHg Ba gap oh 3uega a3 800 Ha^ap goHHm^y TatMM Merupu^TaHg. ^urap a3 goHumroxxou Ka.roHTapHH gap Paxo 6hho myga 6yg Ba gap hh Tat.mMrox 6apo6apu goHumMaHgoHH Maxa.raH o^hmohh KumBapxou xaMcoa 6a mhc^h Okchoch Pomh, EapcyMa Hapca3, H6poxuMH MogH Ba gurapoH a3 $aHxou ^a^ca-$a, ^a^aKueT, th6, MexaHHKa, $H3HKa, hjmh metp Ba MycuKH gapc Mery^TaHg [6].

MaBKeu poMHmrapoH, mupuHKopoH, paKKocoHy K0pry30p0HH xyHapxou 3e6o, nax^aBoHH gap cucTeMau gaB^aTgopn gap ^oh Maxcyc Meucrog. ,0,ap goHHmroxH HyHgumonyp xyHapMaHgoHH 6y3ypre mhcot Eop6ag, CapKam, CapKa6, Pomthh, 03ogBopu HaHra, recyu HaBorap, EoMmog Ba gurapoH a3 caHtaTH HaB03aHgarK, capoaHgarK, paKKocH gapc Mery^TaHg. A3 TacBupoTH geBopaHHropaBy pyu 3ap$xo, 6at3e Matxa3x,ou TatpuxH naMgocT, kh 6o3hxo, mupuHKopuxo, paKcxo, 6a3^aryn MaBKeu xoca Kac6 Kapga, gap hh TacBupoT caxHaxou xyHapMaHgoHH gacraxou ryHoryH: naxiaBOHOH, acncaBopxo, maMmep3aHoH, HaH3aaHgo3xo, poMumrapoH, paKKocoH, rypyxxou kmohh HaB03aHgar0HH co3xoh TopH, tophh 3axMK, KaMOHK, Ha^acK Ba ^ax,3a^ou ^amHopouu HueroHaMOH gap uxoTau ax^u metpy MycuKH aKc e$TaaHg[6].

TatpuxHaBucu apa6 A6yycM0H h6hh H,oxh3 (775-868) gap acapu xyg «Khto6-yT-To^», A6y^$apa^u Hc^axoHK (897-967) gap acapam «KHTo6-y.i-oroHH» («Khto6h cypygxo»), A6yMaHcypu Cato^a6uu HumonypH (961-1038) gap «Fypap-y^-ax6op $H-My^yK-H^-Oypc» 6o эtтнмog 6a ax6opu MaH6atxou nax^aBHH «XycpaBH ^y6ogoro>, «AHgap3H XycpaBH ^y6ogoro>, «OapxaHru nax^aBH», khto6-xoh «Xyg0HH0MaK», «roxHOMaK», «OuHHOMaK», «Ma^Mat-yT-TaBopux Ba-^-KH-cac»-u X,aM3au Hc^axoHK, «Tatpux-y^-xyKaMo»-u fflaxpy3K Ba naHguH acapxou gurap TatKug MeHaMoaHg, kh gap 3aM0HH moxoHH cocohh 6o3hxoh mhjjh gap 6apo6apu caHtaTH MycuKH Ba xyHapH xe^e pymg e$Ta 6yg [7].

fflaTpaH^ 6o3hh Bap3umH 6yga, oh gap oiaMH Bap3um 6o homh «moxmot» 6ucep cepucTetMO^ acT. ^ap KucMaTH 6a xh^o ^ygo KapgaH «maT(T)» a3 Ka^HMau apa6H rupu^Ta myga, MatHoam «KaHopu gape, coxum pygu 6y3ypr», gap H^ogau «maTp» 60 apa6H «HHMau aroH hh3», «^y3t»,«nopa», «KaMe», «6at3e», «^ohh6», «cyn», «Tapa^», Ma^03aH «^oh» ^axMuga MemaBag. Ka^HMau «fflaTpaHr» MatHOH «moxMOT» acT [5].

^ap «OapxaHru Ta^cupuu 3a6oHH to^hkh» xaM Ka^HMau «maTpaHr»-maTpaH^ H^oga mygaacT. «PaHr»-HaMyg, Tap3, paBHm, aK HaBt, aK paHr Ba naHguH MatHO-XOH gurap Meguxag. .HtHe, «fflaTpaH^» maKju apa6umygau «maTpaHr» Me6omag. Ka^HMaxoH «fflaTpaH^603»-m0XM0T603 Ba «maTpaH^K» hh3 xaMOH m0XM0T603 acT. ^ap H^ogau 6at3exo ohpo «maxMOT» MeryaHg, kh MatHK xaMOH «moxMOT» ry^TaH acT [5].

«PaH^»-MexHaT, 3axMaT, Kop, aMa^, a3o6, MamaKKaT Ba raHpa Me6omag [5]. Eo3hh «ffloxMOT», kh ohpo 6o3hh «ffloxoH» hh3 MeryaHg, gap xaKHKaT MexHaT, aK^y myypu 6a^aHg, a3o6u pyxH Ba aMa^y Kope Me6omag, kh gy 6o3HHrap a3 gy

тараф (сохил), агар тахтаи «шохмот» мачозан «дарё» бошад, ба бозй медароянд. Голиб шахсе мешавад, ки роху равиши «шох»-ро дар тахтаи «Шохмот» махв мекунад. Ё худ садди рох мешаванд.

Бузургон гуфтаанд, ки миллате, ки «Авесто», «Шохрома», «Шашмаком», Борбад, Абуалй ибни Сино дорад, он миллат аз бозихои варзишй, фитрат, зехн ва хотираи нек бархурдор буда, сохиби нард, шатранч, мусикии волои борбадй, шашмаком ва гайра мебошад. Намунаи бисёр бозихои миллй дар чашнгирии Наврузи байналмилалии соли 2012 дар мисоли нохдяхои минтакаи Кухистони Бадахшон, вилоятхои Сугд, Хатлон ва шахру нохдяхои тобеи чумхурй инъикоси худро ёфт.

Шохмот бозие аст, ки инсон барои фаъол шудани майнаи сар, истирохати баданй имконият медихад. Шохмотбозон шахсоне хастанд, ки дар вакти бозй тамоми вучуди худро ба бозй дода, алорагми вокеот ва кору бори атроф хушу ёди бозингарро танхо ба галаба ва танхо барои ба мурод расидан мекашад.

Дар бораи пайдоиши бозии шохмот фикру акидахои мухталиф бисёр аст. Аз руи баъзе ривоятхо гуё бозии «шатранч»-шохмот замони хукмронии Анушервони Одил дар Эрон аз тарафи вазири донои у Бузургмехр ихтироъ шудааст. Як идда муаррихон пайдоиши «шатранч»-ро ба мулки Х,инд пайваст мекунанд [6].

Дар «Китоби ракамхо»-и А.Берунй аст, ки он холо дастрас нест, вале маонии он дар «Осор-ул-бокия» оид ба шатранч ва хисоби он омадааст, баръало нишон медихад, ки «шатранч» натанхо «бозй», балки «хисоб» аст. Ва мукаддимае, ки донистани он вочиб аст, ин аст, ки зиёд кардани чуфти чуфтро назар кунем, хар андоза, ки дур шавад, дорои нисбати квадрат хохад буд, вале агар ток бошад, як воситае бештар нахохад дошт. Ва яке аз ду тарафи хонаро, ки дар хам зарб кунем, бо зарби яке аз ду восита, дар дигаре мусовй хохад буд.

Ин як мукаддима бувад, ки донистани он, барои хар як шахси хисобкунанда, ба «шохмотбоз» вочиб аст [6].

Камонварй аз замони кадим, дар давраи ориёни бузург хеле машхурй дошт. Шохону асилзодагон, пахлавонхо, сайёдхо бо камонгулак ба сайёдй баромада гавазн, бузхои кухй, оху, гурхархо, харгуш мургони даштй, тазарв, кабк ва барои пусти зебояшон санчоб, паланг, хирс, рубох, мушхои обй, кундуз ва гайрахоро шикор мекарданд.

Камон - яроки кадимаи тирандозй, ки аз чуби хамидаи ду нугаш ба зех тарангбаста иборат аст. Рустами дастон камони бузург ва бокуввате дошт, ки дар нуги тираш пайкон дошт. Пайкон кисмати тези найза ва тир аст, ки онхоро устохои пайконгар, яъне тирсоз, хадангсоз аз охан ва чубхои сахт месохтанд. Дар тирхои пайкондор инчунин барои паррондан ба зех ва дуруст чой гирифтанаш дар нуги охираш аз пари паррандагон пархоро мечаспонданд, то ки тир дуруст чой гирифта, нишон бехато зада шавад.

Дар «Бурхони котеъ» оварда шудааст: «Туз-пусти дарахти хаданг аст, ки камонхо ва сипархоро бад-он мепушиданд ва он пустро «туз» меномиданд». Ибни Надим ном олим дар боби анвои когаз гуяд [8]. «Барои он ки навишта човидон бимонад, дар руи туз, ки камонакхоро бад-он пушанд, чиз

MeHaBHmTaHg. Ba a3 Haxu oh nopnae Me6o$TaHg, kh «Ty3H» xoHga MemygaacT». Ba oh a3 ^h6ocxoh to6hctohh 6ygaacT, MOHaHgu KaTOH. ^ap «a^-Myt^aM» OMagaacT: nupo^arnM a3 xyHu o6u duda, HyH mysu KaMOH acmy MaH KaMOHaM[8].

Arap 6a hh mapxu TatpuxH, kh ojhm A.^eBOHaKy^OB gap khto6h «Acpopu homxoh KumBap» OBapgaacT, TaKa KyHeM, MapgyMH HMpy3au Hoxuau fflaxpuTy3, kh My^KH ^y6ogueH Ha3guKH oh ^oct, MapgyMH KaMOHBap, KaMOHTaHepKyH Ba KaM0H3aHH Moxup 6ygaaHg. A3 Mat^yMOTH ^apxaHrH Ba TatpuxH nyHHH xaKHKaT paBmaH MemaBag, kh «Ty3» xaMHyH homh maxp, MaB3et a3 KaguMy^aHeM By^yg gomTa, gap axgu ^y6og 6ygaacT. Ba hh «Ty3» 6a H^ogau «HaMaKH»-H y36eKH xe^ ryHa Kapo6aTH MatHaBH Hagopag[3].

^ap aga6ueTH KaguM, a3 ^yM^a «ffl0xH0Ma»-u A.OupgaBcK, ougu KaMOHgopH Ba KaMOHBapuH 3aH0H mapxy mhco^xoh 3ueg OMagaacT, kh 3aH0HH opueH KaM0HBap0HH 3a6apgacT 6ygaHg. HaMyHau ohpo MeTaBOH gap cyxeTH khho^hjmh 6ageuH «Cyxpo6 Ba PycTaM» ougu My6opu3au rypgo^apug 60 Cyxpo6 gug. 3aH0HH KaMOHBapu Cyrgy Эpон xaHroMH ^aHrxou magug 6a MyKo6u^H apa6xo Ba roHOHHxo 60 KaMOH Tup MenapoHgaHg. fflox 3appuHau cyrgH KaMOHBapu 6exaMT0 6yg. nax^aBOHgyxTap EypoHgyxT (gyxTapu Aopo) 60 gymMaHH xyg - HcKaHgapu MaKgyHH 60 KaMOH, Hafea Ba maMmep Me^aHrug [1].

HaBucaHgau 3a6apgacTH to^hk C.Ahhh gap khto6h «^axpaMOHH xa^KH to^hk TeMypMa^HK» gap 6opau KaMOHH TeMypMa^HK MeHaBucag: «KaMOHH ^aHrH apoKe 6yg, kh BaH 6a maKju hhm goup a3 pary naHu xaHBOHOT MecoxTaHg. 3exu KaMOHro^aKxoH oggH a3 pyga, a3 KaMOHH ^aHrH a3 nycTH rapgaHH roB a3 xom TaHep Memyg» [1]. TeMypMa^HK ^oe TaBcu^H KaMOHH xyg Kapga Meryag: «-KaMOHH Mapo xe^ Kac Kamuga HaMeTaBOHag. ^aHroBape, kh caxTTapuH KaMOHxopo Kamuga TaBOHag, «K0gupaHg03» Ba Tupam xaTO Haxypag «KagapaHg03» acT [1].

Xygu TeMypMa^HK a3 KaM0HBap0He 6yg, kh Tat^HMH xap6H Ba Bap3umH guga, 6a gapa^au «K0gupaHg03» Ba «KagapaHg03» pacuga 6yg. Tupxou hh KaMOHxopo a3 ny6u gyK e 3apaHr Ba e ny6u xagaHr MecoxTaHg, kh TaxMHH HHMopmHH 6ygaHg. A3 ny6u ra3 hh3 Tupxo coxTa Memyg, kh ra3 hh3 ny6u caxTy 6oKyBBaT acT.

Eo Mypypu 3aM0H KaMOHxou ^aHrH Ba Bap3umH a3 pyu coxt Ba KyBBaT-H0KHam0H TarHup e$Ta, gap 3aM0HH ocoumTa oh 6a KaMOHBapuu Bap3um xe^e MyBO^HK KyHOHHga mygaacT. KaMOHBapH 6a 6o3hh 6aHHa^MH^a^H Ba to O^HMnua-ga pox e^TaacT, kh HaKmu to^hkoh gap oh hh3 xacT. Ea KaMOHBapH gap KaTopu MapgoH, 3aH0Hy gyxTapoHH Bap3umrap myrau Kac6 gopaHg, kh a3 ohxo neMnuoH-xoh ^yMxypuaBH, ^axoHH Ba oiHMnH 6a Boa pacugaaHg.

KaMOHBapgyxTapu to^hk, neMnuoHH ^axoH, o^HMnunH 3e6yHucco PycraMOBa gap hh coxau Bap3um 15 KapaT neMnuoHH HTTuxogu fflypaBH, 20 KapaT peKopgcMeHKau ABpyno, HTTuxogu fflypaBH Ba To^hkhctoh, ro^u6u Myco6uKaxou caTxamoH ryHoryH Me6omag. hh 6o3hh maBKOBap 6atgTap xoxapu 3e6yHucco - HypuHucco

PycTaMOBa, raBxap ny^ogoBa Ba naHge gurap Bap3umrap0HH HOMBap gap ^axoH Ba ^yMxyp hom 6ap0Bapga, homh To^hkhctohpo Mamxyp KapgaHg. ^acrau KaM0HBap0HH ^yMxypH py3x0H 25-30 uro^H co^h 2008 gap ^a30KucT0H KaxpaMOHH Myco6uKau 6aHHa^MH^a^H ramTaHg. ^,ap o^HMnuagau maxpu neKHH KaM0HBap0HH ^yMxypH A^6uHa KaMO^uggHHOBa Ba CepreH Ea6uK0B umTupoK gomTaHg.

Камонвардухтари точик Наргис Набиева дар чемпионати 14-умини Бози-хои Осиё дар Бусан байни 64 нафар варзишгарони чахон (2002) иштирок кард. Х,арчанд муваффакиятхои у ин чо камтар буд, вале иштирок ва намояндагии духтари точике, ки аз мунокишахои дохили кишвар нав халос хурда буд, худро ва миллаташро дар Афина муаррифй кард.

Бозии шиноварй (оббозй) чун дигар намудхои варзиш барои мардуми точик, яке аз санъату махорати баланди мардонагй, часорат ва амали оббур ё худ шинокунанда мебошад. Дар «Фарханги забони точикй» калимаи «шино» ба маънои ободонй, оббурй, шиноварй оварда шудааст. «Шино» инчунин маънои харакат, пеш рафтан, дар руи об бо даст ва пой харакат намудан ва ин амалро пуштонакй чун «делфинхо» ру-руи об шино карданро медихад [5].

«Шиновар»-шахси шинокунанда, оббоз, оне, ки обро «оббурй» карда, аз як тарафи сохил ба тарафи дигари сохили дарё мегузарад. Дар байни халк «шиновар»-хоро ба маънои «оббоз» - шахсе, ки дар ин хунар дасту дилу гурдаи кавй дорад, мешиносанд ва ба у бахои «оббози мохир» медиханд.

«Оббоз» инчунин ба маънои «шинор» низ шинохта мешавад. «Шинор»-шиноварй, обдонй, обварзй низ маъно медихад [5].

Ба ин хунари «шиноварй» аз ахди кадим диккати зарурй дода мешуд. Дар давраи подшохд ва давлатдории Каёниён, Ашкониён, Сосониён, Сомониён, Газна-виён, Темуриён ва г. як гурух одамони махсус армияи оббоз буд, ки дар юришхои харбй барои аз об гузаронидани нерухои харбй ба воситаи саноч (халтаи чармини бо хаво пур, ки барои аз дарё гузаштан истифода шавад) ё худ якчанд саночро ба хам баста дар болои он чубу тахта мебанданд, ки барои гузаронидани ярокхои чангй, аспу гардунхо (ароба), манчаникхо хизмат мекарданд.

Шохони кадим оббозхои махсус доштанд, ки онхо аз каъри дарё дурру гухар (сангхои киматбахо) чинда, ба хазинаи подшохй даромад меоварданд. Шиноварони таълимдида (албатта, хар кас бе мураббй устод намешавад) барои таълим додани дигарон дар назди шохигарй ва хилофат дар хизмат буданд. Мусобикахои варзишй дар ин ахдхо, пеш аз хама барои хотири дарёфти сангхои киматбахо аз каъри дарё ташкил мешуд. Дар ахди Сулаймони пайгамбар (а) шиноварон аз деву парихо буданд. Зиндони онхо дар каъри дарё буд, ки бо шарофати «исми аъзам» девхо дар банд буданд [6].

Шиноварй кори осон ва дар айни замон бисёр мушкил аст. Шиновар пеш аз хама солиму бардам бошад, аз назорати духтурон гузашта, рухсати оббозй карданро дошта бошад. Обхои дарёхо дар хар фасли сол тагйири чараён дошта, аксар вакт хунук аст. Масалан, дар оби дарёхои Вахш, Панч, Варзоб, Кофар-нихон, Хингов ва г. оббозй кардан мушкил аст, зеро оби ин дарёхо, ки аз барфу яххо сарчашма дорад, барои оббозони навмашк, касалманд хавфнок аст.

Ватани ташаккулёбии точикон ба маънои васеаш аз Ирок то марзи Чин ва Хоразм то водии Синдро дарбар мегирад. Ба мафхуми кучак халки точик дар рустохо ва вилоятхои зерин Точикзамини Шаркй (Хурсони бузург), Хуросони кунунй ва Систони Эрон, Афгонистон, Точикистон, Туркманистон, Узбакистон, вилоятхои Чимкенту Чдмбули ^азокистон, Уши ^иргизистон ва музофоти Синзяни Чин ва г. дохил мешуданд. Даврони ташаккулёбй асрхои I-IX мило-диро дарбар мегирад. Дар асри IX ин раванд ба охир мерасад. Асрхои Х-ХП

давраи гул-гулшукуфии тамаддуну фархднги точикон дар хдмаи сох,ах,о - илму адаб, шеъру шоирй, санъати меъморй, кишоварзию савдо, хунармандй, вар-зишй, сиёсату давлатдорй буд.

Калидвожа^о: таълим ва инкишофи бозиуо, бозиуои варзишй дар ауди Сосониён, тирандозй, найзапартой, бозии шоумот дар ауди Сосониён, бозщои миллй дар Тоцикистон

Пайнавишт:

1.Айнй, С. Дар бораи Фирдавсй ва «Шоунома»-и у /С. Айнй. Куллиёт цилди 1. Душанбе, 1966.

2. Турсунзод, Акбар. Эуёи Ацам /А. Турсунзод. -Душанбе:Ирфон, 1984. -205c.

3.Гадозода, А. Ориён рушангари Шарц / А. Гадозода. -Душанбе: Маориф ва маданият, 2006.

4.Гафуров, Б.Г. История таджикского народа/Б.Г. Гафуров. -Т.1. Москва,1964.

5.Фаруанги тафсирии забони тоцикй дар ду муцаллад. - Душанбе, 2010.

6.Хазратцулов, М. Эътицоду анъанауои бостонии Ацам. М. Х'азратцулов. -Душанбе: Ирфон,1986.

7.Хазратцулов, Мууаммадцул. Ориёуо ва тамаддуни ориёй / М. Хазратцулов. -Душанбе, 2006, 578с.

8. Муъминцонов, Хамдам Турон - гаувораи тамаддуни ориёй / X. Муъминцонов. -Душанбе, 2004, 298с.

9.Шукурзода, Мирзо. Тоцикон дар цаламрави Ориёно. М. Шукурзода. -Душанбе: Деваштич, 2009, 478с

10. Раумон, Эмомалй. Тоцикон дар оинаи таърих / Э. Раумон. - Лондон, 1999.

Reference Literature

1. Aini, S. About "Firdawsi" and his "Shakh-Name". Collection of works. V.l. -Dushanbe, 1966.

2. Tursunzod, Akbar. "Adjam Renaissance ". -Dushanbe: Irfon, 1984. -205pp.

3. Gadozoda, A. Aryas - Enlighteners of the Orient. -Dushanbe: Education and Culture, 2006.

4. Gafurov, B.G. History of the Tajik Nation. V.l. -M., 1964.

5. Interprattion Dictionary of the Tajik Language. Parts 1, -Dushanbe, 2010

6. Khazratkulov, M. Religion and Traditions of Ancient Adjam. -Dushanbe: Irfon, 1986.

7. Khazratkulov, Makhammadkul. Aryas and Arian Civilization. -Dushanbe, 2006, 578pp.

8. Maminjohnov, Mukhammadkul. Turan as a Cradle of Aryan Civilization. -Dushanbe, 2004, 298 pp.

9. Shukarzoda, Mirzo. Tajiks in Aryan Space. -Dushanbe: Devashtich, 2009, 478pp.

10. Rakhmon, Emomali. Tajiks in the Mirror of History. -London, 1999.

Обучение спортивным играм и физическое развитие молодёжи в эпоху правления

Сасанидов

Ключевые слова: спортивные игры в период правления Сасанидов, стрельба из лука, метание копья, игры в шахматы при Сасанидов, национальные спортивные игры в Таджикистане

Целью статьи является исследование разновидностей спортивных игр и методика обучения им в эпоху Сасанидов. По мнению автора, система управления государством, личностные качества правителя, опора государства на народные традиции, система

связи при Сасанидах больше напоминают систему правления Ахеменидов, чем Ашканидов. В годы правления падишаха Шопура существовали специальные школы, воспитывавшие в юношах отвагу и прививавшие им воинский дух. Воспитанников обучали фехтованию, метанию копья и палицы, набрасыванию аркана, стрельбе из лука, верховой езде. Бойцы состязались в рукопашном бое, метании копья и камней, умении пользоваться пращой, фехтовании на саблях, борьбе, в приёмах рукопашного боя верхом на коне, умении пользоваться палицей, которая считалась истинным оружием витязей. Таким образом, в изучаемую эпоху физкультура и спорт занимали видное место в жизни общества. Автор приходит к выводу, что современные традиции воспитания и подготовки спортсменов в Республике Таджикистан имеют глубокие исторические корни, заложенные в древние эпохи.

Tiution to Sports Games and Physical Development of Youth in the Epoch of Sasanidesл

Governance

Key words: tuition to games and their development, sports games in the period of governance, bow shooting, spear darting, chess-plays under the Sasanides, national sports games in Tajikistan

The goal of the article is a discovery of the variants of sports games and methods of their teaching in the epoch of the Sasanides. In the author's opinion, the system of state ruling, personal qualities of a governor, state leaning on people's traditions, the system of communication under the Sasanides resemble more that one that existed under the Akhemenides than under the Ashkanides. In the years of padishah Shopur 's ruling there existed special schools which imbued young men with valiance and war spirit. Nurslings were taught spear fencing, darting, bow shooting, riding. Warriors competed in hand wrestle and other examples of battle art; it is patent that in the epoch under consideration physical culture and sports were of great importance in the life of society. The author comes to the conclusion than modern traditions of sportsmen's rearing in Tajikistan are traced back to the historic roots laid in ancient epochs.

Роцеъ ба муаллиф:

Сафаров Шоди, номзади илм^ои педагоги, дотсент, ректори Донишкадаи давлатии тарбияи цисмонии ба номи С. Рахимов (Цум^урии Тоцикистон, ш. Душанбе), e-mail: sport@mail.ru

Сведения об авторе:

Сафаров Шоди, кандидат педагогических наук, доцент, ректор Государственного института физкультуры им. С. Рахимова (Республика Таджикистан, г. Душанбе), e-mail: sport@mail.ru

Information about the author:

Safarov Shodi, Candidate of Pedagogical Sciences, Associate Professor, President of the State Institute of Physical Culture named after S. Rakhimov (Tajikistan Republic, Dushanbe), e-mail: sport@mail.ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.