CC BY
52INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
TISHLI REDUKTORLARDA ISHLATILDIGAN TISHLI UZATMALARNI
LOYHALASH Ismailov Ibrat Ilhomovich
Qarshi muhandislik va iqtisodiyot instituti dotsenti Qurbonov Sherzod Baxtiyorovich
Qarshi muhandislik va iqtisodiyot instituti dotsenti Irgashev Dilmurod Bekmurodovich
Qarshi muhandislik va iqtisodiyot instituti katta o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.7017958
Annotatsiya. Maqolada reduktorada ishlatiladigan tishli uzatmalarni hisob asosida g'ildirak o'lchamlari va ilashish o'lchamlari aniqlanadi, so'ng tishlarni chidamliligi eguvchi kuchlanish bo'yicha hisoblash usullarni va texnik talablari jadvallar asosida keltrilgan bo'lib tishla uzatmlarni tishlarda hosil bo'ladigan yuklanishlar hisoblash formularni keltrib o'tilgan.
Kalit so'zlar: tishli uzatma, yemirilish, g'ildirak, yuklanish, qattiqlik, modul.
ПРОЕКТИРОВАНИЕ ЗУБЧАТЫХ ПЕРЕДАТЧИКОВ, ИСПОЛЬЗУЕМЫХ В
ЗУБЧАТЫХ РЕДУКТОРАХ
Аннотация. В статье размеры колес и размеры ячеек определены на основании расчета зубчатых колес, применяемых в редукторах, затем на основании таблиц приведены методики расчета стойкости зубьев по напряжению изгиба и технические требования. упоминается формула расчета загрузки.
Ключевые слова: шестерня, распад, колесо, погрузка, жесткость, модуль.
DESIGN OF GEAR TRANSMITTERS USED IN GEAR REDUCERS
Abstract. In the article, the dimensions of the wheels and the dimensions of the cells are determined on the basis of the calculation of gears used in gearboxes, then, based on the tables, methods for calculating the resistance of the teeth for bending stress and technical requirements are given. the formula for calculating the load is mentioned.
Keywords: gear, decay, wheel, loading, rigidity, modulus.
KIRISH
Loyihalashda tishlarni yuzalarini toliqishdan yemirilishiga chidamliligini aniqlash maqsadida g'ildirak tishlarini eguvchi kuchlanish va kontakt kuchlanishga hisoblanadi. Bu hisob asosida g'ildirak o'lchamlari va ilashish o'lchamlari aniqlanadi, so'ng tishlarni chidamliligi eguvchi kuchlanish bo'yicha hisoblanadi, natijada tishlarni toliqishdan yemirilishini o ldi olinadi. Asosan tishlarni egilishdagi kuchlanish, kontakt mustahkamlikka hisoblashdagi qiymat ruxsat etilgandan kichik bo'ladi. G'ildirak tishlari soni 200 tadan ko'p bo'lganda yoki tish sirtiga termoximik ishlov berish natijasida qattiqligi (NRC>40) yuqori bo'lgan tishlarni sinishi xavfi yuzaga kelishi mumkin. Bu holni chetlab o'tish uchun tish o'lchamlari, chidamlilikka eguvchi kuchlanish asosida hisoblanadi.
TADQIQOT MATERIALLARI VA METODOLOGIYASI
Ochiq tishli uzatmalar, asosan, tishlarni ishlash davrida yemirilishini hisobga olgan holda, chidamliligi eguvchi kuchlanish bo'yicha hisoblanadi. Bunday holda tish sirtini kontakt kuchlanish bo'yicha tekshirish shart emas, chunki tish sirtini obraziv yemirilishi, o'zgaruvchi kontakt kuchlanish ta'siridan qiyshayishini oldini oladi.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
Vaqtli katta yuk ta'sirida ishlovchi tishli uzatmalarni tishlarini mo'rt yemirilishiga, tishlarni ish yuzalarini plastik deformatsiya ta'siridan egilishini oldini olish maqsadida, egilishga va kontakt kuchlanishga tekshirish shart. Bu ochiq va yopiq uzatmalar uchun teng kuchli ahamiyatga ega. Vaqtli yuk ta'siri tishlarni tashqi yuzalari va umumiy toliqishga mustahkamligiga ta'sir etmaydi. Shuning uchun, bunday kuchlar ta'siridan hosil bo'ladigan kuchlanishlarni aniqlashni, tishlarni yuzaviy va umumiy statik mustahkamlik bo'yicha tekshirish deb qarash mumkin. Hisob tenglamalari toliqishdan mustahkamlikka hisoblash tenglamasi bilan bir xil, lekin bu hisobda ishlatiladigan ruxsat etilgan kuchlanishlar har xil bo'ladi.
TADQIQOT NATIJALARI
Formulani chiqarishda ba'zi cheklanishlarga yo'l qo'yilgan: silindr materiali elastik (ideal), kontakt nuqtasida u hajmiy kuchlanish holatida, ya'ni 3 o'qli siqilish; Modul jihatdan katta siquvchi kuchlanish CJ3 = cr^^ ;
Bosimni kontakt yuzaga eni bo'yicha elleptik tarqalish qonuni
4q
^max
7TG
(1)
bu yerda: q - kontakt chizig'ini birlik uzunligiga to'g'ri kelgan kuch. s - kontakt yuza eni; uning qiymati quyidagicha aniqlanadi.
c = 3,04
1
qpn
Q
E
(2)
Bu qiymatni (1) tenglamaga qo'yib, quyidagini hosil qilamiz.
CT„ax = 0,418
i
qE
n
Pieen (1 -V )
(3)
1
bu yerda: -- silindrni keltirilgan egriligi,
pKen
1 1 1
-= — + —; (4)
PKen p1 p2
bu yerda: p va p2 silindr radiuslari;
„ P1 ' P2
Pmn = —■—; (5)
P1 +P2
v - Puasson koeffitsiyenti, v = 0,3 deb qabul qilamiz.
YE - silindrlar materialini elastiklik moduli; agar silindrlar turli materialdan tayyorlangan bo'lsa, elastiklik moduli quyidagicha aniqlanadi:
E
2 E E 2 Ei + E 2
(6)
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
Silindrik tishli g'ildirakli uzatma (2-rasm) tishlarini ish yuzalarini chidamlilikka kontakt kuchlanish bo'yicha hisoblash (2)-formula asosida bajariladi. Eng katta normal kuchlanishni "on" bilan ifodalaymiz; "N" indeks buyuk fizik olim familiyasi
1-расм. Эeоnенbтаeиü unawManum геометрuнсu
'Hertz"ni bosh harfi; tishlarni kontakt chizig'ini bir birlik uzunligiga to'g'ri kelgan kuch -q;
F ' Ktt
q=FrK^(7) b - k„
bu yerda: Fn =
F
cos aw -
cos ß
ilashishdagi normal kuch; F^ =
271 27
2
d1 d2
aylana kuch; aw -
tishlashish burchagi; u GOST 13755-81 dan 200 ga teng deb qabul qilingan.(Bundan buyon aw ® a deb qabul qilamiz; a - profilni bo'lish burchagi) ß - bo'luvchi silindr hosil
qiluvchiga nisbatan, tishni burilish burchagi; Kn - venetsni eni bo'ylab tekis tarqalgan kuchni notekisligini va dinamik kuchni hisobga oluvchi koeffitsiyent; b - venets eni; kc - qoplanish darajasi koeffitsiyenti.
Keltirilgan silindr radiusi - pkel ni ilashish qutbidagi tishni evolventa profilini keltirilgan radiusi bilan almashtiriladi, agar
Pi =
d1 sin a
P2 =
d2 sin a
do
= u bo'lsa, pKen =
d2 sin a
tenglik o'rinli
2cosß 2cosßJ d1 ' "~Kejl 2cosß(u +1)
bo'ladi. (2)-tenglama va keltirilgan qiymatlar asosida " (JH " tenglamasini quyidagi ko'rinishda yozish mumkin:
JH =
E 2cos ß 1 2T2 Kh (u +1)
2 ) sin 2a k.
d 2 - b
(8)
Bundan keyingi hisob ishlari GOST 21354-75 dagi ko'rsatmalar asosida bajariladi. Ba'zi hollarda hisob ishlarini yengillashtirish maqsadida ba'zi cheklanishlarga yo'l qo'yiladi. Amaliy hisob uchun GOST 21354-75 da quyidagi shartli belgilar qabul qilingan:
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
ZM —
E
^(T-7)
- ilashishdagi tishli g'ildirak materialini mexanik hossalarini hisobga
Zh -
o'lchovsiz kattalik bo'lib, tish yuzalarini ilashish qutbidagi shaklini
oluvchi koeffitsiyent. Uning o'lchov birligi VE o'lchoviga mos keladi: 2cos ß \ sin 2aw hisobga oluvchi kattalik.
i
Z£ —
1
— - o'lchovsiz kattalik bo'lib, u kontakt chizig'ini umumiy (yig'indi) uzunligini kc
3
hisobga oluvchi koeefitsiyent; to'g'ri tishli g'ildirak uchun ks —
4-a
shevron va qiya tishli g'ildirak uchun kc — sa, bu yerda: sa - qoplanish darajasi.
Bularni inobatga olib (3)-formulani quyidagi ko'rinishda yozishimiz mumkin:
<H — Zm • Zh- • Z
M ZH Zs
2 T2 • Kh (u +1)
d 2 • b
(9)
Barcha kattaliklar mos o'lchov birliklarda ifodalanishi kerak. GOST 21354-75 da, bu ko'rsatma chetlab o'tilgan, ya'ni moment Nm da "d" va "b" mm da kuchlanish va elastiklik moduli MPa da berilgan (son qiymati MN/m2 ga to'g'ri keladi). Zn - ni son qiymatlari tishlar shakliga ko'ra: To'g'ri tishli g'ildirak uchun: a =200 ; ß=0 da Zh =1,76
Qiya tishli g'ildirak uchun: a =200 ; ß = 8^150 ; Zh=1,74+1,71 Shevron tishli g'ildirak uchun: Zh = 1,57
Zg-koeffitsiyentni o'rtacha qiymati;
to'g'ri tishli uzatma uchun; a=200 da ZE = 0,9
qiya tishli uzatma uchun; ZE = 0,8
Keltirilgan kattaliklarni (4)-formulaga qo'yib va d2 ni, o'qlar orasidagi masofa aw bilan 2 aw • u
almashtirib, ya'ni d2 —- ni e'tiborga olib, quyidagi formulani hosil qilamiz.
u +1
Tekshirishga mo'ljallangan to'g'ri
tishli uzatma uchun
310
<h —
a
T2 Kh (u +1)3 r 1
-T~2- -<H \ ;
b • u
qiya tishli uzatma uchun, < h —
270
a,
1
T2 • Kh (u +1)3
bu '
(10) (11)
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
b
Bu tenglamalarda "b" ni "aw" orqali ifodalab, tish gardishi eni koeffitsiyenti \^ba =- ni
aw
inobatga olib, loyihalanayotgan hisobiy 'W tenglamasini hosil qilamiz; ("mm" hisobida)
= Ka (u + 1)
a
w
1
T2 ' KHß
[aH]2 • u2 'Vba
(12)
To'g'ri tishli uzatma uchun: Ka=49,5 qiya va shevron tishli uzatma uchun Ka=43,0 ga teng; bu yerda: Kh = KHa •K^ 'KHv, K^a - kuchlarni tishlar orasida bir tekis tarqalmaganligini
hisobga oluvchi koeffitsiyent, to'g'ri tishli g'ildirak uchun KHa=1,0; Qiya tishli g'ildirak aylana tezlikka bog'langan (u): u = 10-20 m/s va aniqlik darajasi 7 - bo'lganda KHa = 1,0 + 1,1; u=10 m/s hamda aniqlik darajasi 8-chi bo'lganda KHa = 1,05 +1,15;
KHß ~ gardishni eni bo'ylab yoyilgan kuchni notekis taqsimlanishini hisobga oluvchi
koeffitsiyent bo'lib, yopiq reduktor turidagi tishli uzatmalarni loyihalashda, Knß -qiymati 1 -jadval asosida olinadi.
O 'zgaruvchi kuch ta'sirida ishlovchi tishli uzatmalar (reduktorlar) uchun, KNß- koeffitsiyentini
taxminiy qiymati
1 - jadval.
Nisbatan tishli g'ildiraklarni joylashishi Tish sirtini qattiqligi -NV
< 350 > 350
Simmetrik 1 - 1,15 1,05 - 1,25
Nosimmetrik 1,10 - 1,25 1,15 - 1,35
Konsol 1,20 - 1,35 1,25 - 1,45
b
Vbd = — = 0,4 bo'lganda uzatmalar uchun kichik qiymatlar qabul qilinadi. d
y/hi = 0,6 gacha konsolg'ildiraklar uchun;
l//há = 0,8 gacha nosimmetrik bo'lganda doimiy kuch ta'sirida bo'lsa (uzatma, reduktor) KH/7 = 1 qabul qilinadi.
¥bd qiymati (8)- tenglama yordamida aniqlanadi.
Dinamik koeffitsiyent Kn ni g'ildirakni aylana tezligi "u" ga va ularni tayyorlash aniqligi darajasiga nisbatan aniqlanadi.
To'g'ri tishli g'ildiraklar uchun u=5m/c gacha bo'lsa, GOST 1643-81 ga asosan 8 - chi aniqlik darajasi qabul qilinadi.
Qiya tishli g'ildirak uchun u=10 m/s gacha bo'lganda, aniqlik darajasi 8 - chi qabul qilinadi va Knv = 1,0+1,05 deb qabul qilinadi. Agar u = 10-20 m/s gacha bo'lganda 7-chi aniqlik
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
darajasi qabul qilinadi va Knv = 1,05+1,1 deb qabul qilinadi. Bu qiymatlardan kichik bo'lgan g'ildiraklar uchun qattiqligi NV<350, agar katta bo'lsa, NV>350 qabul qilinadi.
Agar uzatma o'lchamlari aniq bo'lsa KHa va Knv lar, aniqlanishi mumkin (u - tezlik ma'lum bo'lishi kerak). Shuning uchun loyihalashni dastlabki hisoblarida (7-formulasida) gardishni eni bo'yicha yoyilgan kuchlarning notekis tarqalganligini inobatga oluvchi koeffitsiyent "K^s" ni o'zi ishtirok etadi.(1 - jadvalga qaralsin).
b
Ko'p hollarda reduktorlarni loyihalashda, Yba = ~ kattalikka asoslaniladi; to'g'ri tishli
a
uzatmalar uchun y/ba = 0,125 t 0,5; qiya tishli uchun y/ba = 0,25 t 0,40 shevron tishli uchun y/ba = 0,5 t 1,0 deb qabul qilinadi.
Qabul qilingan qiymatlar asosida y/bd ni aniqlash uchun, quyidagi tenglikdan
2 a
foydalanish kerak, ya'ni di =-
(u +1)
U holda,
b b (u +1) „ ^
¥ba =~T=^— = 0,5 ¥ba (u +1) (13)
d1 2 a
Ruxsat etilgan kontakt kuchlanish loyihalash hisobida quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
r 1 JH limb ' KHL
[jh ]=-M- (14)
bu yerda: (JH^ b - bazaviy sikl soniga asosan kontakt chidamlilik chegarasi bo'lib uning qiymati 2 - jadvalda keltirilgan.
Khl -ishlash davomiyligini hisobga olish koeffitsiyenti; agar g'ildirak tishining har birini yuklanish sikli, bazaviydan katta bo'lsa, Khl = 1 qabul qilinadi. Bu qiymat kurs loyiha ishiga mos keladi.
Boshqa hollarda, ya'ni sikllarni ekvivalent qiymatida o'zgaruvchi kuchlanish N he ^ N ho (bazaviy) dan kichik bo'lsa
KHL = 6
II
NHO
NHO (15)
NHE
Agar g'ildirak normallangan yoki yaxshilangan po'latdan tayyorlangan bo'lsa, Khl ^ 2,6; u holda Khl = 2,6 qabul qilinadi. Toblangan po'lat bo'lsa Khl ^ 1,8. \Sh ] - havfsizlik koeffitsiyenti; Normallangan va yaxshilangan po'latdan tayyorlangan g'ildiraklar uchun, hamda hajmiy toblanganda [Sh ] = 1,1 1,2 sirtqi mustahkamlangan tishlar uchun [Sh ] = 1,2 +1,3 oraliqda bo'ladi. MUHOKAMA
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
Shesternya va g'ildirak materialini tanlashda 3-jadvaldagi ma'lumotlardan foydalanib tanlaymiz. Ikkalasi uchun bir xil markali po'lat tanlash tavsiya etiladi, lekin shesternya tishini
tashqi sirti qattiqligi 20^30 birlik oralig'ida bo'lishi kerak (Brenel bo'yicha).
Bazaviy sikllar soni bo'yicha kontakt chidamliligi
2 - jadval.
Tishlarni termik ishlash usuli Tish sirtini o'rtacha qattiqligi po'lat lim b MPa
Normallash yoki yaxshilash HB < 350 Uglerodli va legirlangan 2NV+70
Hajmiy toblash HRC38 - 50 18HRC+150
Yuza bo'yicha toblash HRC40 - 50 17HRC+200
Sementitlash va nitrotsementitlash HRC > 56 legirlangan 23HRC
Azotlash HV550 - 750 1050
Eslatma: bazaviy sikllar soni Nho, po'latni qattiqligiga nisbatan aniqlanadi; qattiqligi NV<200 da Nho=107, NV200+500 gacha bo'lsa, Nho chiziqli qonun asosida ortadi, ya'ni Nho=107+6 107;
XULOSA
Tishli uzatmlarni uzoq muddat sifatli hizmat qilishi uchun tishli g'ildiraklarni loyhalashga tish yuzalarda hosil bo'ladigan yuklanishlarni hisoblashlar muhandislik talablardna kelib GOST standarlarga asoslangan holda hisliblangan
REFERENCES
1. S.A.Chernavskiy i dr., "Kursovoye proyektirovaniye detaley mashin", M., «Mashinostroyeniye», 1988 gg.
2. M.N.Ivanov, «Detali mashin. Kursovoye proyektirovaniye», M., «Visshaya shkola», VUD., 1975 gg.
3. I.Sulaymonov, "Mashina detallari", T., "O'qituvchi" nashriyoti, 1981 yil.
4. P.F. Dunayev, "Detali mashin. Kursovoye proyektirovaniye", M., «Visshaya shkola», 1990 gg.
5. D.N.Reshetov, "Detali mashin", M., 1989 gg.
6. N.S. Bibutov, "Amaliy mexanika", Yangiyo'l shahri, "Yangiyo'l poligrafiya servis", 20 08
yil.
7. S.Nosirov, "Mashina detallari fanidan kurs loyihasini bajarish", T., "Yangi asr avlodi", 2008
yil.
