CC BY
9>q )> q )> :>
"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7
TIL O'RGANAYOTGAN O'QUVCHI YOSHLARGA SO'Z YODLASHNING
>
ILMIY ASOSLARI
11>*
Maftuna Naim qizi Dushanova
Navoiy viloyati Navbahor tumani 17-maktab ingliz tili fani o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.6964281
¡> 1 • •!> Annotatsiya: Ushbu maqolada o'quvchi yoshlarga qolaversa ingliz tili
o'rganuvchilarining oldida turgan eng kata muammolardan biri- so'z yodlash sirlari
yoritib berilgan.
Kalit so'zlar: so'z o'rganish jarayonlari, xotira, tillar o'xshashligi, mnemonika. Chet tillarni o'rganish hamisha jamiyatning asosiy ehtiyojlaridan biri bo'lib
moi
»
kelgan.Dunyo madaniyatlarni tadqiq etishda, sir-sinoatlarini yanada mukammal o'rganishda chet tillarni bilish bevosita kalit vazifasini o'taydi. Xususan, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Chet tillarni o'rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida" 2012-yil 10-dekabrdagi PQ-1875-son qaroriga asosan chet tillarini o'qitish davlat siyosati darajasiga ko'tarildi. Jahon tili sifatida tan olingan va bir qancha xalqaro tashkilotlarning ish yuritish tili sifatida qabul qilingan ingliz tili ham shunchalik jadallik bilan dunyo bo'ylab tarqalmoqda.
Darhaqiqat, har qanday xorijiy tilni o'rganishdagi eng katta muammo bu so'z yodlashdir. Negaki,bu jarayonda siz o'nlab yoki yuzlab emas, balki minglab yangi so'zlarni o'rganishingiz talab etiladi. O'rganuvchilarning so'z boyligi tilni qay
darajada bilishi bilan chambarchas bog'liq bo'lib, kelajakda boshqa sohalardagi muvaffaqiyatlaringizga yo'l ochuvchi kalit hamdir. Ma'lumotlarga ko'ra, qaysi tilde bo'lishdan qat'i nazar kundalik muloqot uchun 1200-2000 ta so'zni bilish talab qilinadi.
Bizga ma'lumki, zamonaviy ta'lim jarayonida noan'anaviy usullardan foydalangan holda dars berish va shunday usullarda o'rganish keng targ'ib qilinmoqda. Chet tilini o'rganuvchi yosh avlod shuni bilingki, so'z yodlash usullari
»
*
xotirani rivojlantirish har qancha samarador bo'lmasin, baribir, eng yaxshi muvaffaqiyat bu - sizning o'zingizga bo'lgan ishonchingiz, tirishqoqligingiz va mehnatsevarligingiz bo'lib qolaveradi. » u>
Zero, buyuk mutaffakkir Johann Wolfgang von Goethe aytganlaridek, ("Those who know nothing of foreign language know nothing of their own".) "Chet tillar haqida hech narsa bilmaydigan odam o'z tili haqida ham hech narsa bilmaydi" Chet tilini o'rganishning eng qulay usuli bu- o'sha tilde gaplashayotganlar bilan yaqin muloqot qilishdir. Chet tilini o'rganaman degan o'quvchi yoshlarimiz avvalambor o'z oldilariga aniq bir maqsad qo'ya olishlaridadir.
> q
2341 1 .
is* » J
>q )> d )> :>
"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7
Statistika ma'lumotlariga ko'ra ingliz tilini o'rganuvchiu inson 90% vaqtini yangi so'zlarni yodlashga va yiliga 1200-1500 so'z yodlar ekan. So'zlarni yodlash jarayoni 3 qismdan iborat bo'ladi.
1) So'zlarni tanlab olish.
2) So'zlarni eslab qolish
3) So'zlarni mustahkamlash
Avvalo, biz chet tilidagi so'zni o'zbek tilidagi biror so'zga o'xshatib olishimiz lozim. Misol uchun Push (push)- itarmoq. Bu so'z uchun o'zbekcha " Po'sh-po'sh!" ni tanlaymiz. Yana bozorni eslaymizda u yerda aravakash "po'sh-po'sh" deb aravani itarib ketayotganini tasavvur qilamiz. Bizning miyamiz shunday tuzilganki, biron bir yangi ma'lumotni eslab qolish uchun, avvalo u eski ma'lumot bilan birikishi lozim. Agar sizda u haqidagi eski ma'lumot mavjud bo'lmasa, miyamiz buni tushunmaydi. E'tibor bersangiz standard uslubda yodlagan vaqtingizda, faqatgina oldin eshitgan, biron filmda ko'rib qolgan yoki ko'p takrorlangan so'zlaringiz yodingizga qoladi. Yana bir usul takrorlashdir. " Takrorlash-o'rganishning onasi", deb bejizga
*
aytishmagan. Takrorlangan ma'lumot xotirada saqlanib qoladi. Ko'p takrorlash esa juda foydali. Endi "kalit so'zi" texnikasi orqali so'z yodlash ham mavjud. Aytaylik, qaysidir so'zni o'yladingiz, misol uchun, "a dish" (ingliz tilida idish degani) endi siz
iw
uning qanday talaffuz qilinishiga e'tibor bering va uni o'zingizga ma'lum bo'lgan ohangdosh tushuncha bilan bog'laysiz. Inglizcha yangi so'z uchun a dish so'zini oladigan bo'lsa' so'zning eshitilishiga e'tibor bering: a dish/ e-dish, a diiiiish. Xuddi shunday o'rganishlar fanda mnemonika deyiladi. Mnemonika o'xshashlik va
bog'liqlik asosida xotira hajmini kengaytirish va kerakli ma'lumotlarni eslab qolish
......... , ,, ....... . .....
uchun ishlab chiqilgan maxsus uslublar to'plamidir. Bunda yangi noma'lum bo'lgan
tushunchalar ma'lum bo'lgan ma'lumotlar bilan bog'lanadi va natijada yangi ma'lumotni eslab qolish osonlashadi. Keling, bir misolni ko'rib chiqamiz: yilning qaysi oylari 31 kun, va qaysilari 30 kun ekanligi har doim ham insonning yodida turavermaydi. Bu dalilni biz quyidagi inglizcha she'r yordamida osonlik bilan o'rganib olishimiz mumkin.
Thirty days have September,
April, June and November, J-jt
All the rest have thirty-one,
February has twenty-eight alone.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1) Shohruh - Mirzo Rahmonov va Iskandar Sattibaev, "so'z yodlash sirlari", Toshkent-2015-yil, " Istiqlol Nuri"- nashriyoti,
2) 5000 words in a months" Yangi innovatsion assotsatsiyali lug'at.
3) 4000 Essential English words. Paul Nation 2009 yil.
>q ] - )> >
-^OTITOT^ 235
u>,* ^ «KQs
