CC BY
1PPSUTLSC-2024
PRACTICAL PROBLEMS AND SOLUTIONS TO THE USE OF THEORETICAL LAWS IN THE SCIENCES OF THE 2IST CENTURY
TASHKENT, e-s MAY 2024
www.in-academy.uz
TIJORAT BANKLARI TOMONIDAN QISHLOQ XO'JALIGINI RIVOJLANTIRISHDA KLASTERLARNING O'RNI VA AHAMIYATI
Mamasodiqova Shoxistaxon Dilshodbek qizi1 Kholmurodov Musurmon Avlakulovich2 Pardayeva Mohinabonu Musurmon qizi3
1Xorijiy til va adabiyoti kafedrasi o'qituvchisi, Toshkent amaliy fanlar universiteti, Gavhar ko'chasi 1,
Tashkent 100149, O'zbekistan 2Bank ishi kafedrasi assistenti, Toshkent amaliy fanlar universiteti, Gavhar ko'chasi 1, Tashkent 100149, O'zbekistan
1shohistadilshodbekqizi@gmail.com 2musirmonkholmurodov 1 @gmail.com 3azimov21031996@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.13335330 Annotatsiya: Ushbu maqola O'zbekiston Respublikasida dolzarb bo'lgan tarmoqlardan biri qishloq xo'jaligidagi klasterlarni faoliyati tahlil qilindi. Amalga oshirilgan tadqiqotlan natijasida g'alla yetishtiruvchi xo'jaliklarda ekin hosildorligi 5-7 s/ga oshgani aniqlandi. Shuningdek, klasterlar faoliyatini rivojlantirish bo'yicha takliflar ishlab chiqildi.
Kalit so'zlar: qishloq xo'jaligi, fermer xo'jaligi, dehqon xo'jaligi, klaster, paxta-to'qimachilik klasterlari, raqobat, bozor, iqtisod, samara.
KIRISH
"Hozirgi kunda yurtimizda mamlakatlar milliy iqtisodiyotiga yuqori daromad keltiradigan istiqbolli tarmoqlardan biri - bu qishloq xo'jaligidir". Klaster-qishloq xo'jaligida tub burilish yasadi.
O'zbekiston aholisining deyarli teng yarmi qishloq joylarda yashaydi. Shu sabab, bevosita sohada faoliyat olib bormasada, qishloq xo'jaligiga taalluqli bo'lgan harbiryangilik, o'zgarish, joriy etilayotgan yangi ish usullari ko'pchilikni qiziqtirishi tabiiy.
Xo'sh, qishloq xo'jaligiga joriy qilingan klaster tizimining afzalliklari nimada? Klaster o'zinima? Bu savolga qisqacha to'planib ishni amalga oshirishdir desak xato bo'lmaydi. Zamonaviy infratuzilma va ilg'or texnologiyalar bilan Klaster va kooperatsiya tizimini rivojlantirish qishloq xo'jaligida islohotlarning ustuvor yo' nalishlaridan biridir.
Bu tizim to'liq ishlab chiqarish zanjirini ta'minlaydi: maydondan iste'molchiga. "Daladan stolgacha" ishlab chiqarish zanjiri Klaster ishlab chiqarish ob'ektlari, agrologistik markazlar va kooperativlar asosida qurilmoqda, eksportni oshirishning yangi imkoniyatlari yaratilmoqda.
Klasterlarda hosildorlikning yuqori bo'lishi hisobiga ishlab chiqaruvchilar daromadlarini oshirishga alohida e'tibor qaratilmoqda. 2017-2021 yillarda ilmiy-innovatsion yutuqlar va ilg'or texnologiyalar klasterlari joriy etilishi natijasida paxta hosildorligini 26,4 s/ga dan 30 s/ga, g'alla hosildorligini 57,8 s/ga dan 63,5 s/ga oshirildi. Ishlab chiqaruvchilarning moddiy manfaatlari 1,5 barobar oshdi, bir xodimning o'rtacha oylik maoshi 2018 yilga nisbatan 2,4 barobar oshdi.
Keyingi 3 yilda klasterlar negizida hududlarda 152 mingdan ziyodyangi ish o'rni yaratildi. 2018-2021 yillarda klasterlarga qo'shimcha qiymat zanjiri yaratish uchun 1,4 milliard AQSh dollari miqdorida investitsiyalar jalb qilindi. 2019-2022 yillarda 10,8 ming gektar maydonda intensiv mevali bog'lar va 19,7 ming gektar maydonda tokzorlar tashkil etildi. 250 ming
gektar yerda suvni tejaydigan texnologiyalarva 1,5 trln so'mlik resurs tejaydigan zamonaviy uskunalar joriy etildi. Klasterlar 2,2 million gektar qishloq xo'jaligi yerlarini qamrab oldi.
2 MAVZUGA TAHLILI
R.A.Alborovning
OID
ADABIYOTLAR
"Buxgalteriya hisobi"
nomli
darsligida aytib o'tilgan. A.Suvanqulovning "Davlat budjeti ijrosiningg'aznachilik tizimi" nomli o'quv qo'llanmasidaTarraqiy etgan davlatlar moliya vazirligi va boshqa tarmoq vazirliklari uchun davlat moliyasini shakllantirish, ijro qilish va nazorati bo'yicha funksional bog'liq tarzda kompyuter tizimini tuzadi va doimiy ravishda takomillashtiradi.
Bu yaxlit -integrallashgan tizim, shu bilan birga, ixtisoslashtirilgan kompyuter dasturlari, budjetning barcha darajalariga, mahalliy budjetlarga ishlov berish uchun, davlat qarzini boshqaruv vazifalarini optimallashtirishda, budjetdan tashqari fondlarni shakllantirish va birlashtirish, mahalliy moliya organlari va boshqa tashkilotlarining moliyasini boshqarish funksiyalari uchun alohida ixtisoslashgan dasturlarni o'z ichiga oladi deb g'aznachilikdaham avtomatlashtirishni avzalligini aytib o'tgan.
M.Ostonoqulov "Buxgalteriya hisobi" o'quv qo'llanmasiningto'rtinchi bobida "Buxgalteriya hisobi" mavzusida xodimlarning ishga qabul qilinishi haqidagi buyruq va hujjatlarni elektron dasturlarda qo'llanilishiniafzal taraflarini ko'rsatib o'tilgan
Keyingi yirik loyiha-agrosanoat majmuasi uchun yagona integratsiya platformasini yaratish bo'lib, unda 20 ga yaqin vazirlik va idoralarning ish jarayonlari integratsiya qilinadi. Mazkur loyiha Jahon banki tomonidan moliyalashtirilib, ayni paytda mazkur tizim arxitektorini aniqlash maqsadida tenderlar o'tkazilmoqda. 2022 yildagi ishlarning natijasi "yagona oyna" kabi qishloq xo'jaligi platformasini ishga tushirish bo'ladi, bu yerda fermerlar o'z faoliyati uchun
PPSUTLSC-2024
PRACTICAL PROBLEMS AND SOLUTIONS TO THE USE OF THEORETICAL LAWS IN THE SCIENCES OF THE 2IST CENTURY
tashkent, o-8 MAv 2004 www.in~academy.uz
zarur bo'lgan barcha xizmatlar va ma'lumotlarni onlayn tarzda olishlari mumkin.
3 TADQIQOT METODOLOGIYASI
Tadqiqot olib borish davomida hozirgi kunda yana bir yirik "Agroplatform" dasturiy to'plam iishlab chiqilmoqda, uning ishga tushirilishi 2021 yilning noyabr oyi yo'lga qo'yilgan. Ushbu platformani yaratishdan maqsad shartnoma intizomini mustahkamlash, agro sanoat kompleksi, fermer va dehqon xo'jaliklari sohasida xizmat ko'rsatuvchi provayderlar o'rtasida o'zaro hisob-kitoblarni amalga oshirishdan iborat. Yigirmadan ortiq vazirlik va idoralarning ma'lumotlar bazalari integratsiyasi bilan hujjatlarni boshqarish va onlayn rejimida moliyaviy xizmatlar ko'rsatish jarayonlari avtomatlashti rilgan.
Qishloq xo'jaligida klaster tizimining kelajagi porloq—deydi sohada suyagi qotgan insonlardan biri, tumandagi "Sobit Shermamat o'g'li" fermer xo'jaligi (klaster) ning rahbari Sobit Sobirov. Fermerlarga ham
manfaatikatta. Oddiygina misol, kimyoviy o'g'it masalasida qancha sarson bo'lardik.
Hozir uning nafaqat tannarxi arzon tushayapti, balki dori sepadigan texnika bilanham klaster ta'minlayapti. Ilgari har bir faoliyat uchun bankdan kredit olib, faoliyat olib borgan bo'lsak, endi klasterdan to'g'ridan-to'g'ri, foizsiz mablag' olinayapti. Qolaversa, klaster tizimibir kun yoki bir yilni o'ylab qilinayotgan tizim emas. Xalqning bebaho boyligi — yer. Uning meliorativ holatini yaxshilash, suvni tejash bo'yicha boshlangan ishlar samarasi kelajakda katta samara berishi aniq.
4 TAHLIL VA NATIJALAR
Masalan, birgina bizning fermer xo'jaligimizda, o'tgan yilda 15 gektar yerda tomchilab sug'orish tizimi joriy etildi. Suv 30-40 foizgacha tejalyapti. Eng muhimi, dehqonning qadri ulug'lanar ekan. Ilgarigidek, tizzagacha suv, loy kechib sug'orish, degan gap yo'q. Mutaxassis o'zi qarab, muruvvatni burab ko'zdan kechiradi. Bu tizimni butun qishloq xo'jaligiga joriy qilish uchun fermerlar qancha kredit olishi kerak edi.
"Sobit Shermamat o'g'li fermer xo'jaligi (klaster)" xududida g'alla o'rimi to'g'risida MA'LUMOT (20.06.2021
yil xolati)
T/R Uchastka № Kontur № Ekin maydoni, ga O'rilgan maydon, ga Topshirilgan don, tonna Xosildorlik, s/ga
1 1-uchastka 3548 12,44 12,44 55 690 44,77
2 1-uchastka 3558 9,84 9,84 43 420 44,13
JAMI: 22,28 22,28 99 110 44,48
3 2-uchastka 3624 18,2 18,2 102 380 56,25
JAMI: 18,2 18,2 102 380 56,25
4 3-uchastka 3741 69,8 69,8 322 570 46,21
5 3-uchastka 3745 41,2 41,2 174 790 42,42
JAMI: 111 111 497 360 44,81
6 4-uchastka 3748 24,94 24,94 61 220 24,55
JAMI: 24,94 24,94 61 220 24,55
7 5-uchastka 3588 19,85 19,85 86 180 43,42
8 5-uchastka 3590 23,87 23,87 86 890 36,40
JAMI: 43,72 43,72 173 070 39,59
9 6-uchastka 3630 4,42 4,42 22 130 50,07
10 6-uchastka 3634 5,87 5,87 14 380 24,50
11 6-uchastka 3635 11,92 11,92 38 880 32,62
12 6-uchastka 3717 12,16 12,16 54 010 44,42
13 6-uchastka 3719 10,94 10,94 46 710 42,70
14 6-uchastka 3720 13,53 13,53 66 780 49,36
JAMI: 58,84 58,84 242 890 41,28
15 7-uchastka 3599 18,52 18,52 75 180 40,59
16 7-uchastka 3605 23,6 23,6 67 220 28,48
17 7-uchastka 3606 11,24 11,24 34 850 31,01
PPSUTLSC-2024
. PRACTICAL PROBLEMS AND SOLUTIONS TO THE
55 USE OF THEORETICAL LAWS IN THE SCIENCES OF
I Li I ™2157centurv
^^^ Tashkent, 6-S MAY 2024 WWW.iil-aCademy.UZ
18 7-uchastka 3607 28,98 28,98 113 220 39,07
JAMI: 82,34 82,34 290 470 35,28
19 8-uchastka 3645 9,65 9,65 33 180 34,38
20 8-uchastka 3710 13,64 13,64 82 990 60,84
21 8-uchastka 3712 45,82 45,82 219 400 47,88
22 8-uchastka 3714 13,24 13,24 46 550 35,16
JAMI: 82,35 82,35 382 120 46,40
23 9-uchastka 3659 9,77 9,77 20 080 20,55
24 9-uchastka 3661 29,20 29,2 71 840 24,60
25 9-uchastka 3669 8,70 8,70 38 490 44,24
26 9-uchastka 3671 22,60 22,60 62 320 27,58
27 9-uchastka 3673 17,15 17,15 52 500 30,61
28 9-uchastka 3674 7,32 7,32 29 540 40,36
JAMI: 94,74 94,74 274 770 29,00
29 10-uchastka 3666 14,3 14,3 64 560 45,15
30 10-uchastka 3667 12,2 12,2 46 520 38,13
31 10-uchastka 3696 8,2 8,2 24 010 29,28
32 10-uchastka 3702 17,58 17,58 51 940 29,54
33 10-uchastka 3708 7,83 7,83 25 950 33,14
34 10-uchastka 3709 8,27 8,27 32 920 39,81
35 10-uchastka 3716 34,5 34,5 136 490 39,56
JAMI: 102,88 102,88 382 390 37,17
36 11-uchastka 3610 39,70 39,70 126 060 31,75
37 11-uchastka 3611 17,98 17,98 79 840 44,40
38 11-uchastka 3613 12,56 12,56 36 700 29,22
39 11-uchastka 3623 22,49 22,49 102 890 45,75
40 11-uchastka 3625 7,16 7,16 49 360 68,94
41 11-uchastka 3626 4,38 4,38 11 740 26,80
42 11-uchastka 3646 22,28 22,28 84 770 38,05
43 11-uchastka 3649 13,57 13,57 32 410 23,88
44 11-uchastka 3653 22,10 22,10 58 100 26,29
45 11-uchastka 3681 11,25 11,25 39 250 34,89
46 11-uchastka 3703 20,61 20,61 78 530 38,10
JAMI: 194,08 194,08 699 650 36,05
HAMMASI: 835,37 835,37 3 205 430 38,37
"Sobit Shermamat o'g'li fermer xo'jaligi (klaster)" xududida g'alla o'rimi to'g'risida MA'LUMOT (20.06.2022 yil xolati)
T/R Uchastka № Kontur № Ekin maydoni, ga O'rilgan maydon, ga Topshirilgan don, tonna Xosildorlik, s/ga
1 1-uchastka 491 15,7 15,7 68570 43,68
2 1-uchastka 563 24,62 24,62 112400 45,65
3 1-uchastka 561 21,39 21,39 104320 48,77
JAMI 61,71 285290 46,23
4 2-uchastka 566 14,3 14,3 68970 48,23
PPSUTLSC-2024
PRACTICAL PROBLEMS AND SOLUTIONS TO THE USE OF THEORETICAL LAWS IN THE SCIENCES OF THE 2IST CENTURY
TASHKENT. 0-8 MAY 2024
www.in-academy.uz
5 2-uchastka 570 43,6 43,6 221130 50,72
6 2-uchastka 631 12,60 12,60 76750 60,91
7 2-uchastka 635 3,70 3,70 16440 44,43
JAMI 74,20 383290 51,66
8 3-uchastka 586 26,21 26,21 150380 57,38
9 3-uchastka 641 13,12 13,12 70100 53,43
JAMI 39,33 220480 110,81
10 4-uchastka 646 25,75 25,75 122280 47,49
11 4-uchastka 653 24,88 24,88 142530 57,29
12 4-uchastka 669 38,21 38,21 176110 46,09
JAMI 88,84 440920 49,63
13 5-uchastka 671 36,65 36,65 163690 44,66
14 5-uchastka 666 17,76 17,76 77410 43,59
15 5-uchastka 694 18,28 18,28 77510 42,40
16 5-uchastka 689 11,42 11,42 46590 40,80
JAMI 84,11 365200 43,42
17 6-uchastka 680 33, 13 33,13 141970 42,85
18 6-uchastka 682 16,32 16,32 88110 53,99
19 6-uchastka 686 31,71 31,71 140840 44,42
20 6-uchastka 654 1,64 1,64 7280 44,39
JAMI 82,8 378200 45,68
21 7-uchastka 688 20,49 20,49 89210 43,54
22 7-uchastka 709 24,67 24,67 91020 36,90
23 7-uchastka 705 17,26 17,26 94860 54,96
24 7-uchastka 704 16,66 16,66 63840 38,32
25 7-uchastka 723 22,81 22,81 104930 46,00
JAMI 101,89 443860 43,56
26 8-uchastka 758 23,51 23,51 94380 40,14
27 8-uchastka 774 18,96 18,96 86840 45,80
28 8-uchastka 763 13,51 13,51 63110 46,71
29 8-uchastka 717 24,98 24,98 105690 42,31
30 8-uchastka 719 17,43 17,43 77410 44,41
JAMI 98,39 427430 43,44
31 9-uchastka 756 15,43 15,43 90350 58,55
32 9-uchastka 749 20,61 20,61 96400 46,77
33 9-uchastka 751 21,99 21,99 112470 51,15
34 9-uchastka 769 10,76 10,76 28730 26,70
35 9-uchastka 754 15,3 15,3 63500 41,5
JAMI 84,09 391450 46,55
36 10-uchastka 553 17,37 17,37 86880 50,02
37 10-uchastka 552 8,32 8,32 31390 37,73
38 10-uchastka 546 26,78 26,78 123370 46,07
39 10-uchastka 604 7,37 7,37 27190 36,89
40 10-uchastka 605 7,78 7,78 14450 18,57
41 10-uchastka 600 23,83 23,83 124990 52,45
JAMI 91,45 408270 44,64
806,81 4127680
Shu o'rinda Qashqadaryo viloyati misolida ba'zi bir holatlarga alohida e'tibor qaratish lozim. Amalga oshirilgan tadqiqotlar natijasida, beshta paxta-to'qimachilik klasterlari va bitta paxtachilik kooperatsiyasi mavjudligi aniqlandi. Ularga jami 78,1 ming gektar paxta maydonining 6,2 gektari bevosita klasterlarning o'ziga, qolgan 71,9 ming gektari fermer xo'jaliklari bilan fyuchers shartnomasi asosida ajratib berilgan.
5 XULOSA VA TAKLIFLAR
Xulosa qilib aytganda O'zbekistonda qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishini rivojlantirish salohiyati an'anaviy ravishda ekinlarni yetishtirish va yangi innovatsion format va texnologiyalarni qo'llash borasida juda yuqori ekanligini yana bir bor ta'kidlashni istardim. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar
mavjud salohiyatni to'laqonli rivojlantirish, qishloq xo'jaligi mahsulotlari va butun agrosanoat kompleksining raqobat bardoshligini oshirishga qaratilgan.
ADABIYOTLAR:
[1] O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi "O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha harakatlar strategiyasi to'g'risida"gi PF-4947-son farmoni
[2] www.stat.uz internet sayti
[3] www.wikipedia.uz internet sayti.
[4] www.texnoman.uz internet sayti.
