CC BY
17TIBBIYOTDA FIZIKA FANINING O'RNI VA AXAMIYATI
1Shamatov Islom Yakubovich, 2Shamatova Jasmina Islomovna
1katta o'qituvchi, SamDTU, 2studentka 422R KIUT https://doi.org/10.5281/zenodo.11117003
Annotatsiya. Fizika faninig ahamiyati va klinik fanlar bilan bog'liqligini tahlil qilganda, tibbiyotda foydalaniladigan materiallarning, asbob-uskunalar, apparatlar va biologik sistemalarning fizik xossalari to'g'risida aytib o'tish lozim. Tibbiyotda ishlatiladigan turli elektrodlar, protezlar, jumladan eshitish protezlari tayyorlash uchun ularning muxanik mustahkamligi, yuklanishlarga chidamliligi, elastikligi, elektir o'tkazuvchanligi to'g'risida ma'lumotga ega bo'lish muhimdir. Shifokor o'ziningamaliy faoliyatijarayonida doimo miqdoriy ko'rsatkichlar bilan bog'lanib ish ko'radi. Shuning uchun bu ko'rsatkichlarninganiqlik darajasi, ular qanday o'lchov birliklarda ifodalanganligini bilishi shart. Aniqlangan usullar statistik yordamida tahlil qilinadi va jarayonlar to'g'risida ob'ektiv ma'lumot olinadi. Bu borada kompbyuter texnologiyalaridan foydalanish kasallikga tashhis qo'yishda, davolash effektivligini oshirishda o'zining samarasini bermoqda. Shunday qilib, fizikafanini tibbiyotning fundamenti deb tasavvur etish mumkin. Haqiqatda, tirik organizmning faoliyati - bu fizik-kimyoviy jarayonlardan iborat bo'lib uning tarkibiy qismi bo'lgan integratsiya birlamchi ahamiyatga egadir. Bugungi kunda integratsiya odamning ilmiy fikrlash va dunyo qarashini aniqlaydi. O'quv jarayoniga integratsiyani kiritish muhim yo'nalish bo 'lib, aktual hisoblanadi. Shuning uchun fizika, biofizika fanlarini otorinolaringologiyayo'nalishi bilan birga o'rganish maqsadqilib olindi.
Kalit so'zlar: ta'lim, tibbiy ta'lim, biofizika, metod.
Аннотация. Анализируя значение физики и ее связь с клиническими науками, необходимо упомянуть о физических свойствах материалов, оборудования, приборов и биологических систем, используемых в медицине. Иметь информацию об их механической прочности, нагрузочной способности, эластичности и электропроводности важно для изготовления различных электродов и протезов,в том числе слуховых протезов применяемых в медицине. В процессе своей практической деятельности врач всегда имеет дело с количественными показателями. Поэтому необходимо знать степень точности этих показателей, в каких единицах измерения они выражаются. Выявленные методы подвергаются статистическому анализу и получают объективную информацию о процессах. В связи с этим использование компьютерных технологий эффективно в диагностике заболевания и повышении эффективности лечения. Таким образом, физику можно рассматривать как основу медицины. Фактически деятельность живого организма состоит из физико-химических процессов, и интеграция как составная часть которых имеет первостепенное значение. Сегодня интеграция определяет научное мышление и мировоззрение человека. Внедрение интеграции в образовательный процесс является важным направлением и считается актуальным. Поэтому целью было изучение физики и биофизики наряду с оториноларингологией.
Ключевые слова: обучение, медицинское образование, биофизика, метод.
Abstract. When analyzing the importance of physics and its relationship with clinical sciences, it is necessary to mention the physical properties of materials, equipment, devices and biological systems used in medicine. Having information about their mechanical strength, load capacity, elasticity and electrical conductivity is important for the manufacture of various
electrodes and prostheses used in medicine, including auditory prostheses. In the course of his practical activities, the doctor always deals with quantitative indicators. Therefore, it is necessary to know the degree of accuracy of these indicators and in what units of measurement they are expressed. The identified methods are subjected to statistical analysis and objective information about the processes is obtained. In this regard, the use of computer technology is effective in diagnosing the disease and increasing the effectiveness of treatment. Thus, physics can be considered as the basis of medicine. In fact, the activity of a living organism consists of physical and chemical processes, and integration as an integral part of which is ofparamount importance. Today, integration determines scientific thinking and human worldview. The introduction of integration into the educational process is an important area and is considered relevant. Therefore, the goal was to study physics and biophysics along with otorhinolaryngology.
Keywords: education, medical education,biophysics, methods, laboratory work.
Fizikaning tarixiy fan sifatida shakllanishi va rivojlanishi bilimlarning rivojlanishi bilan bog'liq. O'zbekiston Respublikasi Sogliqni Saqlash vazirligining "Olingan ta'lim darajasi va Sogliqni Saqlash vazirligi muassasalarida urindoshlik lavozimlariga oid tibbiet (shifokorlik) va farmatsevtika mutaxassislari va lavozimlari nomenklaturasini tasdiklash" ga oid 170 - burugida aks etgan quyidagi yunalishlarda fizika fani muxim xisoblanadi: Klinik radiologiya (5A510114). 1.13.01. Rentgenologiya; 1.13.02.Ul'tratovush tashxis; 1.13.03.Kompbyuter tomografiyasi; 1.23.04. Magnit- rezonansli tomografiya; 1.13.05. Interventsion radiologiya; 1.13.06. Yadro tibbieti; 1.13.07.Nur terapiyasi; Shuning uchun xam fizika fani tibbiet oligoxlprida axamiyatlidir.
Fizika va tibbiyot bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lgan fanlardir: fizika sohasidagi eng muhim kashfiyotlar shifokorlar tomonidan amalga oshirilgan - bu bir qarashda juda g'ayrioddiy ko'rinadi. Masalan, XIX asr Yu.R.Mayer kema shifokori sifatida tropiklarda suzib yurganida issiq va sovuq iqlimi bo'lgan mamlakatlar aholisi o'rtasida venoz qon rangidagi farqni aniqladi. Buning sababi shundaki, yuqori harorat tufayli tana kamroq issiqlik ishlab chiqaradi, natijada arterial qon kamroq oksidlanadi va tomirlarga o'tganda deyarli bir xil qizil rangda qoladi. Moddani iste'mol qilish va issiqlik ishlab chiqarish o'rtasida bog'liqlik mavjudligi aniqlandi.
Termodinamikaning birinchi qonuni ulkan inson tajribasini umumlashtirish bo'lib, uni nemis shifokori Yuliy Robert fon Mayer (1842), ingliz fizigi Jeyms Joul (1842), nemis fizigi, shifokori, fiziologi va psixologi Hermann Lyudvig Ferdinand fon Xelmgolts asos solgan. (1847): "Izolyatsiya qilingan tizimlardagi energiya ko'payishi yoki kamayishi mumkin emas, lekin bir turdan ikkinchisiga o'zgarishi mumkin." Fiziologlarning hayvonlar ustida o'tkazgan tajribalarida ko'plab elektr hodisalari aniqlandi: italiyalik fiziolog va anatom olimi L.Galvanining qurbaqaning skelet mushaklari ustida o'tkazgan tajribalari A.Voltaning tadqiqotiga asos bo'ldi va u ixtiro bilan yakunlandi. voltaik ustun. Sankt-Peterburg Fanlar akademiyasining anatomiya professori Daniil Bernoulli qon aylanish tizimini tushuntirish uchun o'zining mashhur tenglamalarini yozdi va gidrodinamika asoschisi bo'ldi. Paracelsus fizika, tibbiyot va jarrohlik professori. Avitsenna -shifokor, tabiatshunos, mexanikada bir qator muhim kashfiyotlar qilgan va hokazo.
Kelajakdagi shifokor fizikani bilishi kerak, chunki jismoniy qonunlarga tayanish tirik organizmning faoliyatini o'rganish va normal fiziologik va patologik jarayonlarni tushuntirish imkonini beradi. Qon aylanishi - bu yurakning ishi (mexanika), biopotentsiallarning hosil bo'lishi (elektr), suyuqlik oqimi (gidrodinamika) va tomirlar bo'ylab elastik tebranishlarning tarqalishi (tebranishlar va to'lqinlar) bilan bog'liq jarayon. Nafas olish issiqlik almashinuvi (termodinamika), bug'lanish (fazali o'zgarishlar) bilan bog'liq. Bundan tashqari, organizmda jismoniy
makroprotsesslarga qo'shimcha ravishda, biologik tizimlarning xatti-harakatlarini aniqlaydigan molekulyar jarayonlar sodir bo'ladi. Ushbu mikroprotsesslarning fizikasini tushunish tananing holatini, bir qator kasalliklarning tabiatini va dori vositalarining ta'sirini (jumladan, nojo'ya ta'sirlarni) to'g'ri baholash uchun zarurdir. Diagnostika va davolashning ko'plab usullari jismoniy printsiplardan foydalanishga asoslangan: tibbiy termometrning ishlashi simobning issiqlik kengayishiga asoslangan auskultatsiya uchun ishlatiladigan stetoskop (fonendoskop) qurilmasi tebranish va to'lqinlarning xususiyatlariga asoslanadi.
Fizika tibbiyotga tobora jadal sur'atlar bilan kiritilmoqda: lazerli jarrohlik, yumshoq to'qimalaming ultratovush tekshiruvi, magnit-rezonans tomografiya, rentgen nurlari, gamma skalpel yordamida operatsiyalar va boshqalar.
Shuning uchun ham tibbiyot bilim yurtida talabalarga fizika fanidan dars berish jarayonida bevosita tibbiyotga oid bo'limlarni qamrab olish zarur. Ta'lim jarayonida zamonaviy multimedia texnologiyalari muhim o'rin tutadi. Ma'ruza va amaliy mashg'ulotlarda qo'llaniladigan ko'rgazmali qurilmalar o'quv jarayonini takomillashtirish va bo'lajak shifokorlarni zamonaviy tibbiy diagnostika va davolashda qo'llaniladigan fizik usullar bilan batafsil tanishtirish imkonini beradi.
Fizikadagi ilmiy yutuklar zamonaviy tibbiyotda ham qo'llaniladi.Misol uchun, Fresnel bilan birgalikda to'lqin optikasining yaratuvchisi bo'lgan Tomas Yang ko'rish nuqsonlaridan biri - rang ko'rligini aniqladi, ammo nuqson uni birinchi bo'lib kashf etgan shaxs nomi bilan ataldi. Nemis shifokori va olimi Herman Helmgolts nafaqat fizikada, balki ko'rish, eshitish, asab va mushak tizimlari fiziologiyasida ham katta kashfiyotlar qildi.
Tibbiyot fizikasi nuqtai nazaridan inson tizimlari va organlarini o'rganish skelet va mushaklar - mexanika, elastiklik nazariyasi, barqarorlik nazariyasi; ko'z va ko'rish - optika va elektr; eshitish - akustika va elektr impulslari; yurak va qon tomirlari - gidravlika; miya va asab tizimining elektr energiyasi; nafas olish tizimi va metabolizm - diffuziyasi. Ushbu fanning maqsadi kasalliklarning oldini olish va tashxislash, shuningdek davolash tizimlarini o'rganishdir. Tibbiyot fizika haqiqatan ham mustaqil fan va kasb sifatida o'zini faqat XX asrning ikkinchi yarmida - paydo bo'lishi bilan namoyon qila boshladi, atom davri. Tibbiyotda po'latdan keng foydalaniladi radiatsiyaga asoslangan diagnostika asboblari ma'lum uzunlikdagi to'lqinlar, shuningdek, rentgen nurlari va gamma nurlanish, magnit maydonlar, lazerlar va boshqa jismoniy hodisalar keng kullaniladi. Mintaqada eng muhimi tibbiy ko'rikdan o'tkazish uchun kompyuter tomograflarini yaratish edi, bu esa keng ko'lamli tadqiqotlarni o'tkazish imkonini berdi. Shuning uchun fizika fanini otorinolaringologiya bilan birga urganish maksad kilib olindi
Dolzarbligi. Burun bo'shlig'i (BB) va yuqori jag' sinuslari (YJS) anatomiyasini o'rganishda yuqori aniqlikdagi kompyuter tomografiyasi (KT) va magnit-rezonans tomografiya (MRT) kabi tasvirlash usullari zamonaviy yuqori informatsion texnologiyalardir. KT-tasvirlarni har qanday bitta rejimda o'rganish, har doim ham BB va YJ sinuslarining shilliq qavatida kichik o'zgarishlarni aniqlashga imkon bermaydi, bu esa bazi hollarda patologiyaning yo'qligi haqida taassurotga olib keladi. Faqatgina KTni turli xil rejimlarda qayta ishlash suyak devorlarining holatini va shilliq qavatdagi o'zgarishlarni, ayniqsa tomografik qatlam qalinligi 1-2 mm bo'lgan yuqori aniqlikdagi KT ishlatilganda holatni ishonchli baholash imkonini beradi.
Tadqiqot materiallari va metodlari. Tadqiqot davomida viloyat ko'p tarmoqli bolalar tibbiyot markazining LOR bo'limiga yotqizilgan 7 yoshdan 18 yoshgacha bo'lgan 40 nafar bemorda kompyuter tomografiyasi va MRT tekshiruvi ma'lumotlari baholandi.Bemorlar kontingenti jinsga nisbatan ajratilganda 22 nafarini o'g'il bolalar, 18 nafarini qiz bolalar tashkil
etdi. YJS bilan BBni tekshirish bemorning orqa tomonida yotgan holatida ham, oldinga qarab yotgan holatida ham amalga oshirildi. Barcha bemorlarda aksial va koronar tekisliklarida skanerlash ishlatilgan, shuni ta'kidlash kerakki, biz aksial tekislik sifatida orbital chiziqqa parallel tekislik emas, balki unga taxminan 20 ° burchak ostida o'tuvchi tekislikdan foydalandik (Cuillen bo'yicha frontal qiya tomografik tekislik). Texnik xususiyatlar ta'sir qilishi - 146 mA / s, yaratilgan nurlanishning kuchlanishi 140 kVt, kesma qalinligi 3 mm stol bosqichida 1 mm, ya'ni tomografiya qatlamlari bir-biriga chambarchas bog'langan edi.
MRT tadqiqoti davomida YJS bilan BB ning bir qator qatlamli bo'limlarining yuqori sifatli anatomik tasvirlari yaratiladi, turli proektsiyalarda kesmalar olish amalga oshirildi va diagnostik tekshiruv vaqtida bemor o'z holatini o'zgartirmasligi lozim. Olingan tasvirlarga, kompyuterda ishlov berilgandan so'ng, yuqori jag' sinuslari va qo'shni tuzilmalar bilan BB holati haqida vizual ma'lumotlarni o'z ichiga olgan uch o'lchovli (3D) tasvirlarga aylantiriladi.
Tadqiqot natijalari. KT va MRTdagi koronal ko'rinish chiziqli tomografiyadagi frontal ko'rinishga tengdir. Bizning tadqiqotimizda ushbu proektsiyani amalga oshirish uchun bemor
qorni bilan yerga qarab yotar edi. BB bilan YJSdan o'tadigan eng oldingi qismida aniq belgilangan, juda nozik orbital devor aniqlanadi, ko'zyosh xaltasi yuqori jag' sinusidan medial tomonda ko'rinadi. Tomga biriktirilgan burunning o'rta chig'anog'i aniq ko'rinadi.
Keyingi kesma YJSning ochilishini ko'rish imkonini beradi. Xuddi shu bo'limda eng muhimi, BB ning osteomeatal kompleksi aniq ko'rinadi. Shu bilan birga, o'ng va chap tomonlardagi anatomik tuzilmalarning osteomeatal majmuasining hajmi va shaklidagi farq mavjudligini ko'rish mumkin. Frontal - bushliq proyeksiya (Guillum bo'yicha) - aksillar skanerlash tekisligining variantidir. Ushbu proyeksiyada tasvirni olish uchun skanerlash tekisligi burun to'sig'iga perpendikulyar va yuqori jag' sinusining old-orqa o'qiga parallel o'tishi kuzatiladi.
Pastki qismida burun to'sig'i yaxshi aniqlangan, o'rta burun chig'anog'i yuqori jag' suyagiga ulashgan. Nazolakrimal kanalning ko'ndalang qismi aniq ko'rinadi. Yuqori jag' sinus devorlarining anatomik tuzilmalarini BB ni ko'rishning eng informatsion usuli bu koronar tekisligida utkaziladigan KT va MRT deb topildi. Ushbu tekislik osteomeatal kompleksning holatini, burun bo'shlig'i va ko'z kosasiga nisbatan yuqori jag' sinus devorlarining joylashishini batafsil baholash imkonini beradi. Endoskopik operatsiyalar paytida jarroh uchun eng ma'lumotli bo'lgan tekislik aynan shudir.
40 nafar bemorlarda KT va MRT bilan BBni tekshirilganda, bo'shliqning holati, barcha devorlarning suyak va yumshoq to'qimalari tuzilmalari, shuningdek, qo'shni tuzilmalar rentgenogrammadagi tasvirga nisbatan aniq farqlanishi bilan ajralib turdi. Ko'pchilik bolalarda, 40 ta holatdan 22 tasida (61%) burun to'sig'ining deviatsiyasi aniqlangan, 10(17%) nafar bemorlarda latent etmoidit aniqlangan, 4 (11%) nafar bemorlarda yuqori jag' sinusiti belgilari va 4 (11%) nafar bolalarda dakrotsistit mavjudligi aniqlandi.
Xulosa. Shunday qilib, fizika fani tibbietda axamiyatli bulib, bir-biri bilan bog'liq va bu haqda bilish har bir insonning o'z rivojlanishi va dunyoqarashini kengaytirishi uchun foydali bo'ladi. Burun va yuqori jag' sinuslarining anatomik tuzilmalarini batafsil o'rganish uchun koronar va frontal qiyshiq proektsiyalardagi KT va MRT afzalroqdir. Olingan ma'lumotlar YJS bilan BB holati, shuningdek, qo'shni tuzilmalar haqida eng to'liq va ishonchli ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Bizning tadqiqotimizda rentgenogramma bilan aniqlanmagan kichik o'zgarishlar ham 61% hollarda aniqlandi.
REFERENCES
1. Хабибулина О.Л. РОЛЬ ФИЗИКИ В МЕДИЦИНСКОМ ОБРАЗОВАНИИ // Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований. - 2016. - № 4-1. - С. 302-304;
2. Елисеев А. Г, Шилов В.Н, Гитун Т.В. Большая медицинская энциклопедия. -М.: Эксмо, 2005, 859 с.
3. Труфанов Г.Е., Асатурян М.А. Лучевая терапия: учебник. -Т.2, -М. 2010. -192 с.: ил. Как и что измеряет динамометр? Выясняем вместе. электронный ресурс]. URL: https://clck.ru/UZLvX(дата обращения 10.04.2021).
4. Принцип работы ингалятора. [электронный ресурс]. URL: https://principraboty.ru/princip-raboty-ingalyatora (дата обращения 12.04.2021).
5. Принцип работы МРТ. Как работает МРТ томограф. [электронный ресурс]. URL: https://clck.ru/UZLuQ(дата обращения 10.04.2021).
6. Устройство и принцип работы рентгеновского аппарата. [электронный ресурс]. URL: https://stormoff.ru/mediacenter/ articles/article_139 (дата обращения 12.04.2021).
7. Шаматов И. и др. ВОЗМОЖНОСТИ КОМПЬЮТЕРНОЙ И МАГНИТНО-РЕЗОНАНСНОЙ ТОМОГРАФИИ В ВИЗУАЛИЗАЦИИ ПОЛОСТИ НОСА И ВЕРХНЕЧЕЛЮСТНОЙ ПАЗУХИ //Журнал вестник врача. - 2021. - Т. 1. - №. 2. - С. 113-115.
8. Хушвакова Н. и др. Роль озонотерапии в лечении экссудативных гайморитов //Журнал проблемы биологии и медицины. - 2018. - №. 1 (99). - С. 124-126.
9. Шаматов И. Я., Хушвакова Н. Ж., Бурханов У. М. Эндоскопическая ультразвуковая дезинтеграция при гипертрофическом рините с одновременной коррекции устья слуховых труб //БИОЛОГИЯ ВА ТИББИЁТ МУАММОЛАРИ PROBLEMS OF BIOLOGY AND MEDICINE ПРОБЛЕМЫ БИОЛОГИИ. - 2019. - С. 144.
10. Шаматов И. Я., Давронова Г. Б., Курбонов Э. Х. Эндоскопическая диагностика: новые возможности щадящих хирургических операций в полости носа и глотки //Инновационные механизмы решения проблем научного развития. - 2016. - С. 186189.
11. Давронова Г. Б., Исхакова Ф. Ш. Эффективность озонотерапии при нейросенсорной тугоухости сосудистого генеза //In Situ. - 2016. - №. 5. - С. 41-43.
