8TIBBIYOT OLIYGOHLARIDA XORIJIY TALABALARNING IJTIMOIY MUHITGA MOSLASHISHINING MUHIM JIHATLARI
Nargiza To'lqinovna Matchanova
Ma'mun- Universiteti NTM "Tarix va psixologiya" kafedrasi o'qituvchisi
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada O'zbekistonga tibbiyot universitetlarida o'qish uchun kelgan xorijiy talabalarning ijtimoiy-madaniy moslashuvi muammosi ko'rib chiqiladi. Talabalarning yangi sharoitlarga muvaffaqiyatli moslashtirishning muhim jihatlari to'g'risida amaliy va nazariy ma'lumotlar berilgan.
Kalit so'zlar: moslashuv, ijtimoiy-pedagogik moslashuv, ijtimoiy-madaniy moslashuv, ijtimoiy qo'llab-quvvatlash, xorijiy talabalar
АННОТАЦИЯ
В данной статье рассматривается проблема социокультурной адаптации иностранных студентов, приезжающих в Узбекистан для обучения в медицинских вузах. Дается практическая и теоретическая информация о важных аспектахА успешной адаптации студентов к новым условиям.
Ключевые слова: адаптация, социально-педагогическая адаптация, социокультурная адаптация, социальная поддержка, иностранные студенты
ABSTRACT
This article examines the problem of social and cultural adaptation of foreign students who come to Uzbekistan to study at medical universities. Practical and theoretical information is given about the important aspects of successful adaptation of students to new conditions.
Keywords: adaptation, socio-pedagogical adaptation, socio-cultural adaptation, social support, foreign students
Xorijiy talabalarning ijtimoiy-pedagogik moslashuvi muammosi uzoq vaqtdan beri ilmiy munozaralarda ham, ommaviy muhokama maydonchalarida ham muhokama qilinmoqda.
Ijtimoiy moslashuv-individning ijtimoiy muhitga doimiy faol moslashish jarayoni va bu jarayonning natijasi. Ijtimoiy moslashuv uzluksiz xususiyatga ega ekanligiga qaramasdan, uni,
May 6, 2023
272
odatda individning o'z faoliyatini va o'zini o'rab turgan ijtimoiy davrasini tubdan o'zgartirish davrlari bilan bog'laydilar. Moslashish jarayonining ijtimoiy muhitga faol ta'sir etish ko'rinishi va muhitdagi maqsad va qadriyatlarni kelishuvchanlik bilan, passiv qabul qilish ko'rinishi bo'ladi. Ijtimoiy moslashuv shaxs ijtimoiylashuvining asosiy ijtimoiy-psixologik omillaridan biridir. Ijtimoiy moslashuvning samaradorligi ko'p jihatdan individ o'zini va o'zining ijtimoiy aloqalarini qanchalik o'xshash anglashiga bog'liq [7].
Biz ko'rib chiqayotgan muammoning dolzarbligi hozirda bir qancha omillarga bog'liq. Bir tomondan, kasbiy tayyorgarlikning turli yo'nalishlari va darajalari bo'yicha ko'plab takliflarni o'z ichiga olgan ta'lim xizmatlarining jahon bozori shakllanmoqda. Xorijiy talabalar oqimi jahon bozorida talab yuqori bo'lgan raqobatbardosh ta'lim tizimining muhim mezoni hisoblanadi. Ta'lim muhitidagi ijtimoiy harakatchanlik odamlar ta'lim olish uchun kelgan mamlakatning ijobiy qiyofasini shakillantirish vositasi bo'lib xizmat qiladi.
Shaxsiy darajada milliy ta'lim tizimlarini modernizatsiyalashuv jarayoni dunyoning turli mamlakatlarida yuqori sifatli ta'lim xizmatlarini olish uchun shart-sharoit yaratish talabini shakillantirishni taqazo qiladi. Shu bilan birga, tashqi bozorlarga muvaffaqiyatli chiqishning asosiy omili zamonaviy sharoitlarga moslashgan va jahon mehnat bozorida talabga ega bo'lgan bitiruvchilarni tayyorlashdir [4, 21-32]. Ushbu masalani rivojlantirishni kun tartibiga kiritgan davlatlar o'zlarining ta'lim maydonida xorijiy talabalar oqimini ko'paytirishga intilmoqdalar.
O'zbekiston ham bundan mustasno emas, u ta'lim migratsiyasi siyosatini qo'llab-quvvatlash va rivojlantirishga intiladi. Jahon ta'lim xizmatlari bozoridagi muvaffaqiyatli raqobat muhim iqtisodiy samarani hisoblash imkonini beradi. Qolaversa, O'zbekistonga o'qish uchun kelganlar o'z-o'zidan behabar mamlakatimiz madaniy me'yorlari va an'analarining bevosita keng yoyilishiga hissa qo'shadilar, bu esa "yumshoq kuch" shakillanishining ta'siri haqida gapirish imkonini beradi. Bundan tashqari, ta'lim eksporti mamlakatlarining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish strategiyalarida tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda [3, 102-108. 1, 26-34].
Jahon ta'lim bozori paydo bo'lishining obyektiv asosi ta'lim tizimining har tomonlama rivojlanishi va uning ahamiyatining ortishidir. Bu ta'lim va fan globallashuvining umumiy tendensiyasiga mos keladi. [2, 53-65]. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, globallashuv jarayonining sur'atlarini oshirish tendensiyasi mamlakatlararo ta'lim harakatchanligi ko'lamining
kengayishi nuqtai nazaridan zamonaviy voqelik xorijiy
May 6, 2023
talabalarning ijtimoiy-madaniy moslashuv mehanizmlari to'g'risida to'plangan bilimlarini qayta ko'rib chiqish zarurligini taqozo etmoqda
Bizning ishimizdan maqsad tibbiyot universitetida tahsil olayotgan xorijiy talabalarning moslashuv darajasini o'rganish edi. Buning uchun 2023 yil aprel oyida Toshkent tibbiyot akademiyasi Urganch filialida tahsil olayotgan chet ellik 120 nafar talabalarda so'rovnoma o'tkazildi (o'qishning birinchi kursidan to'rtinchi kursigacha). Hindistondan 30 nafar, Pokistondan 30 nafar, Turkmanistondan 40 nafar, Qirg'izistondan 10 nafar, Rassiyadan 9 nafar, Afg'onistondan1nafar talaba so'rovnomada ishtirok qilishdi.
So'rovnomada xorijiy talabalarning yangi madaniy muhitda hayotning muhim jihatlari, shu jumladan tilga madaniyatlararo muloqot vositasi sifatida munosabati va ona madaniyatini rivojlantirish, ijtimoiy muhitga qo'shilish va uning qabul qilinishiga oid savollar shakillantiriladi. So'rovnoma davomida savollarni yaxshiroq va aniq tushunish uchun so'rovnoma ingliz, rus tillariga tarjima qilindi. Xorijiy talabalarning yangi ijtimoiy muhitga moslashuvining madaniy asoslari
Talabalarning yangi sharoitlariga muvaffaqiyatli moslashtirishning muhim jihatlaridan biri bu ularning mahalliy aholi bilan aloqa qilish imkoniyati va bo'sh vaqtini tashkil etishdir. Birgalikda vaqt o'tkazish mezbon mamlakatning madaniy xususiyatlarini yaxshiroq tushunishga, shuningdek, tillarni progressiv o'rganishga yordam beradi. Shuni ta'kidlash kerakki, biz bu yerda o'zbek tili haqida aniq ijtimoiy-madaniy moslashuv prizmasi orqali, u yashash muhitida muloqot qilish usuli sifatida harakat qilganda gapiramiz. O'zbek tili bilan bog'liq qiyinchiliklar tufayli ko'pincha mudofaa reaksiyasi paydo bo'ladi, bu chet ellik talabalarnng universitet va mahalliy hamjamiyatning madaniy hayotida ishtirok etmasligida namoyon bo'ladi. Moslashuv jarayonining bunday rivojlanishi ichki his-tuyg'ularni, apatiyani va haqiqatni rad etishni keltirib chiqaradi.
Ijtimoiy qo'llab-quvvatlash ham affektiv natijalarga ta'sir qiladi, garchi do'stlik tarmoqlari bo'yicha tadqiqotlar tarmoqlar sonidan ko'ra haqiqiy yordamning miqdori va sifatiga ko'proq e'tibor bersada. Ham mezbon, ham vatandoshlar tomonidan ijtimoiy qo'llab-quvvatlash talabalarning psixologik farovonligini oshirishga hissa qo'shishi mumkin [5,12-24]. Ijtimoiy qo'llab-quvvatlash "uy sog'inchi kasalligi" ni ham yengillashtiradi [6,71-8].
So'rov natijalariga ko'ra, respondentlarning 72 foizi o'zbek tilini o'rganishdan xursand. Ammo bu jarayon mahalliy madaniyat vakillari bilan muloqot faolligini oshirish nuqtai nazaridan sezilarli natijalarga
olib kelmadi. Tadqiqot ishtirokchilarmmg 61 foizida muloqotning
May 6, 2023
p
yetishmasligi muammosi juda keskin va faqat 29 foiz talabalar bo'sh vaqtlarini yaxsh tashkil etilgan va psixologik dam olish uchun yetarli deb hisoblashadi.
Turli mamlakatlardan kelgan talabalarning javoblari qiziqarli tarzda tarqatiladi. Turkmanistonlik talabalarning aksariyati (81%) o'zbeklar orasida yaqin odamlari borligiga ishonishadi. Qirg'izistondan kelgan talabalar orasida 72 foiz o'zbeklar orasida yaqin odamlar borligi haqida ijobiy javob berdi. Hindistonlik so'rovnomada qatnashgan talabalarning yarmidan kamrog'i (41%) o'zbeklar bilan yaqin ishonchli munosabatlarga ega, ammo o'z vatandoshlari bilan muloqot qilishni afzal ko'radi.
Ko'rib chiqilgan jihat, bizning fikrimizcha, fikrlash jarayonlarining chuqurligini tushunish nuqtai nazaridan muhimdir. Shu bilan birga, respondentlarning haqiqiy tasvirini buzadigan ijtimoiy kutilgan javoblarga bo'lgan istagini hisobga olish kerak. Shu sababli, chet ellik talabalarning boshqa madaniyat vakillari bilan muloqotga qanday munosabatda bo'lishlari, ular boshqa mamlakatda o'zlarini qanchalik qulay his qilishlari haqida ma'lumot muhimdir.
Boshqa odamlarga nisbatan ishonchsizlikning yuqori darajasiga e'tibor qaratiladi, bu xorijiy talabalarning tashqi muhitida o'zaro ta'sir tarmog'ini yaratish va rivojlantirishga va ularning mavjud haqiqatlarga muvaffaqiyatli moslashishiga to'sqinlik qiladi.
Chet ellik talabalar tomonidan atrofdagi voqelikni to'liq idrok etmaslik ularning qabul qiluvchi mamlakatning ijtimoiy muhitiga jalb qilish muammolaridan dalolat beradi.
Bu yerda biz ma'lum bir adaptiv assimetriya haqida gapirishimiz kerak. Mavjud sharoitlarda talaba migrant o'zini tutish usullarida kerakli o'zgarishlarni amalga oshiradi. Biroq, bu o'zgarishlar rasmiy harakterga ega, nisbatan yangi ijtimoiy muhitning ichki begonalashuvi davom etmoqda.
Muvaffaqiyatli madaniy moslashuv jarayoni uchun yaxshi manba bo'lib, respondentlarning "Sizga o'zbek madaniyati yoqadimi?" degan savolga to'liq bir ovozdan javob berishlari mumkin. Bu savolga ijobiy javoblarning yuqori foizi (91 %), o'zbek madaniyati va talabalar kelgan mamlakatlar madaniyati o'rtasidagi jiddiy qiymat va me'yoriy masofani hisobga olgan holda kutilmagan dalda beruvchi lahzadir.
Shu bilan birga respondentlarning ijtimoiy ma'qullangan javoblarga bo'lgan ichki istagini hisobga olish kerak.
Madaniy moslashuv suar'atlarini tezlashtirishning asosiy yo'li, yuqorida ta'kidlanganidek, mezbon davlat tilini
o'rganishdir. Bu o'zbek madaniyatining o'ziga xos xususiyatlarini
May 6, 2023
P
yaxshiroq tushunishga, o'zini o'zi anglash imkoniyatlarini kengaytirishga, xavfsizlik tuyg'usini uyg'otishga va o'zaro ta'sir tizimida ijtimoiy moslashuv yetishmasligini qoplashga imkon beradi.
Xorijiy talabalar uchun yangi sharoitlarga muvaffaqiyatli moslashishning eng muhim omillari til to'sig'ini bartaraf etish, o'zaro aloqaning qulay aloqa tizimini yaratish, O'zbekiston ta'lim tizimi sharoitlariga ko'nikish ekanligi aniqlandi. Respondentlarning aksariyati o'zbek madaniyatini yoqtirishga rozi bo'lishdi. Bu haqiqat o'zbek haqiqatiga muvaffaqiyatli moslashish uchun asos bo'lib xizmat qilishi mumkin.
Xulosa qilinadiki, moslashish jarayoni nafaqat shaxsning atrof-muhitni "moslastirish" harakatlari, balki atrof-muhitning shaxsni konfliktsiz o'zlashtirishga qaratilgan sa'y harakatlarini ham o'z ichiga oladi. Aynan shu asosni biz optimallashtirish uchun ta'lim faoliyatida qo'llashimiz mumkin.
REFERENCES
1. Беляков, С. А., Краснова, Г. А. (2016) Экспорт высшего образования: состояние и перспективы в Росси и мире // Университетское управление: практика и анализ. №106 (6). C.26-34.DOI: http://dx.doi.org/10.15826/umj.2016.106.056
2. Гусейн-Заде, Р. Г., Деревянченко, А. А. (2019) Экспорт образования в эпоху инноваций // Знание. Понимание. Умение. №4. С. 53-65. DOI: http://dx.doi.org/10.17805/zpu.2019.4.4
3. Клячко, Т. Л., Краснова, Г. А. (2015) Экспорт высшего образования: состояние и перспективы в мире и России // Экономика образования. Т. 1. №2. С. 102-108.
4. Ручкин, А. Б. (2019) Экспорт российского образования в страны Африки: вызовы и ресурсы развития // Знание. Понимание. Умение. №2. С. 21-32. DOI: http://dx.doi.org/10.17805/zpu. 2019.2.2
5. Tanaka, T., J. Takai, T. Kohyama, T. Fujihara, and H. Minami. 1997. Effects of social networks in crosscultural adjustment. Japanese Psychological Research 39: 12-
6. Hannigan, T. 1997. Homesickness and acculturation stress in the international student. In Psychological aspects of geographic movement, ed. M.A.L. Van Tilburg and A.J.J.M. Vingerhoets, 71-81. Tilburg: University of Tilburg
24.
Press.
May 6, 2023
p
7. Isyanova, A., & Usmanova, S. (2015, May). Structural Components of Creative Potential of University Pedagogical Personnel. In SOCIETY. INTEGRATION. EDUCATION. Proceedings of the International Scientific Conference (Vol. 1, pp. 176-185).
8. https://qomus.info/encyclopedia/cat-i/ijtimoiy-moslashuv-uz/
May 6, 2023
