TIBBIY SUG‘URTA: AMALDAGI TURLARINI RIVOJLANTIRISH VA MAJBURIY TURINI JORIY ETISH IMKONIYATLARI Текст научной статьи по специальности «Социальные науки»

PROBLEMS.UZ

№ 1 (3) 2023

ЭЛЕКТРОН ЖУРНАЛ

ЭЛЕКТРОННЫЙ ЖУРНАЛ ELECTRONIC JOURNAL

SCIENCE

PROBLEMS.UZ

ISSN: 2181-1342 (Online) Сайт: https://scienceproblems.uz

DOI: 10.47390/1342V3I1Y2023

SCIENCEPROBLEMS.UZ

ИЖТИМОИЙ-ГУМАНИТАР ФАНЛАРНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ

№ 1 (3)-2023

АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНЫХ НАУК

ACTUAL PROBLEMS OF HUMANITIES AND SOCIAL

SCIENCES

ТОШКЕНТ-2023

БОШ МУХДРРИР:

Исанова Феруза Тулкиновна

ТАХ,РИР ХДЙЪАТИ: ТАРИХ ФАНЛАРИ:

Юлдашев Анвар Эргашевич тарих фанлари доктори, сиёсий фанлар номзоди, профессор, Узбекистан Республикаси Президента хузуридаги Давлат бошкаруви академияси;

Мавланов Уктам Махмасабирович - тарих фанлари доктори, профессор, Узбекистан Республикаси Президента хузуридаги Давлат бошкаруви академияси;

Хазраткулов Аброр - тарих фанлари доктори, доцент, Узбекистан давлат жах,он тиллари университета.

ФАЛСАФА ФАНЛАРИ:

Х,акимов Назар Х,акимович фалсафа фанлари доктори, профессор, Тошкент давлат иктисодист университета;

Яхшиликов Журабой - фалсафа фанлари доктори, профессор, Самарканд давлат университета;

Гайбуллаев Отабек Мухаммадиевич -

фалсафа фанлари доктори, профессор, Самарканд давлат чет тиллар института;

Х,ошимхонов Мумин - фалсафа фанлари доктори, доцент, Жиззах педагогика института;

Носирходжаева Гулнора Абдукаххаровна -

фалсафа фанлари номзоди, доцент, Тошкент давлат юридик университета.

ФИЛОЛОГИЯ ФАНЛАРИ:

Ахмедов Ойбек Сапорбаевич - филология фанлари доктори, профессор, Узбекистан давлат жах,он тиллари университета;

Кучимов Шухрат Норкизилович - филология фанлари доктори, доцент, Тошкент давлат юридик университета;

Салахутдинова Мушарраф Исамутдиновна

- филология фанлари номзоди, доцент, Самарканд давлат университета;

Кучкаров Рахман Урманович - филология фанлари номзоди, доцент в/б, Тошкент давлат юридик университета;

Юнусов Мансур Абдуллаевич -филология фанлари номзоди, Узбекистан Республикаси

Президента хузуридаги Давлат бопщаруви академияси;

Саидов Улугбек Арипович - филология фанлари номзоди, доцент, Узбекистан Республикаси Президента хузуридаги Давлат бопщаруви академияси.

ЮРИДИК ФАНЛАР:

Ахмедшаева Мавлюда Ахатовна - юридик фанлар доктори, профессор, Тошкент давлат юридик университета;

Мухитдинова Фирюза Абдурашидовна -

юридик фанлар доктори, профессор, Тошкент давлат юридик университета;

Эсанова Замира Нормуротовна - юридик фанлар доктори, профессор, Узбекистан Республикасида хизмат к)фсатган юрист, Тошкент давлат юридик университета;

Зулфикоров Шерзод Хуррамович - юридик фанлар доктори, профессор, Узбекистан Республикаси Жамоат хавфсизлиги университета;

Хайитов Хушвакт Сапарбаевич - юридик фанлар доктори, профессор, Узбекистан Республикаси Президента хузуридаги Давлат бопщаруви академияси;

Асадов Шавкат Гайбуллаевич - юридик фанлар доктори, доцент, Узбекистан Республикаси Президента хузуридаги Давлат бопщаруви академияси;

Сайдуллаев Шахзод Алиханович - юридик фанлар номзоди, профессор, Тошкент давлат юридик университета.

ПЕДАГОГИКА ФАНЛАРИ:

Хашимова Дильдархон Уринбоевна -

педагогика фанлари доктори, профессор, Тошкент давлат юридик университета;

Ибрагимова Гулнора Хавазматовна -

педагогика фанлари доктори, профессор, Тошкент давлат иктисодист университета;

Закирова Феруза Махмудовна - педагогика фанлари доктори, Тошкент ахборот технологиялари университета хузуридаги

педагогик кадрларни кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тар мок маркази; Тайланова Шохида Зайниевна - педагогика фанлари доктори, доцент.

ПСИХОЛОГИЯ ФАНЛАРИ:

Каримова Васила Мамаиосировиа -

психология фанлари доктори, профессор, Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университета;

Х,айитов Ойбек Эшбоевич психология фанлари доктори (DSc), доцент. Узбекистан Республикаси Президента хузур Давлат

бо ш кару в и академияси;

Умарова Навбахор Шокировна - психология фанлари доктори, доцент, Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университета, Амалий психологияси кафедраси мудири; Атабаева Наргис Батировна - психология фанлари доктори, доцент, Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университета; 1^одиров Обид Сафарович - психология фанлари доктори (PhD), Самарканд вилоят ИИБ Тиббиёт булими психологик хизмат бошлиги.

СОЦИОЛОГИЯ ФАНЛАРИ:

Латипова Нодира Мухтаржановна -

социология фанлари доктори, профессор, Узбекистон миллий университета кафедра мудири;

Сеитов Азамат Пулатович - социология фанлари доктори, профессор, Узбекистон миллий университета;

Содикова Шохида Мархабоевна -

социология фанлари доктори, профессор, Узбекистон хагщаро ислом академияси

СИЁСИЙ ФАНЛАР

Назаров Насриддин Атакулович -сиёсий фанлар доктори, фалсафа фанлари доктори, профессор, Тошкент архитектура курилиш института;

Бутаев Усмонжон Хайруллаевич -сиёсий фанлар доктори, доцент, Узбекистон миллий университета кафедра мудири.

OAK Руйхати

Мазкур журнал Вазирлар Махкамаси хузуридаги Олий аттестация комиссияси Раёсатининг 2022 йил 30 ноябрдаги 327/5-сон кдрори билан тарих, ик;тисодиёт, фалсафа, филология, юридик ва педагогика фанлари буйича илмий даражалар буйича диссертациялар асосий натижаларини чоп этиш тавсия этилган илмий нашрлар руйхати (Руйхатга) киритилган.

Crossref DOI:

Тахририят Crossref DOI нинг расмий аъзоси хисобланади ва 10.47.390 DOI префиксига эга. Хар бир нашр ва илмий маколага индивидуал Crossref DOI раками берилади.

Google Scholar

Журнал Google Scholar (Академия) да индексацияланади.

"Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари" электрон журнали 1368-сонли гувохнома билан давлат руйхатига олинган.

Муассис: "SCIENCEPROBLEMS TEAM" масъулияти чекланган жамият.

Тахририят манзили:

100070. Тошкент шахри, Яккасарой тумани, Кичик Бешёгоч кучаси, 70/10-уй. Электрон манзил: scienceproblems.uz@gmail.com

МУНДАРИЖА

ЩТИСОДИЁТ ФАНЛАРИ

Шаисламова Наргиза Кабиловна

КОРХОНАНИНГ КРЕДИТГА ЛАЁКАТЛИЛИГИНИ БАХДЛАШ РИСК ДАРАЖАСИНИ ПАСАЙТИРИШ ВОСИТАСИ СИФАТИДА...................................7-20

Mavrulova Nihifar Abduxalilovna

TIBBIY SUG'URTA: AMALDAGI TURLARINI RIVOJLANTIRISH VA MAJBURIY TURINI JORIY ETISH IMKONIYATLARI..................................................................21-29

ФАЛСАФА ФАНЛАРИ

Маматкулов Давлатжон Махаматжоновнч

ИСЛОМ ЕОЯЛАРИНИ УРТА ОСИЁЕА КИРИБ КЕЛИШ ТАРИХИ ВА УЛАРНИНЕ МАФКУРАВИЙ ЖАРАЁНЛАРЕА ТАЪСИРИ..........................................................30-36

Umarjonov Sohibjon Soyibjon о 'g li

IBN SINONING "ISHORALAR VA TANBEHLAR" ASARI VA POSTKLASSIKISLOM FALSAFASINING BOSHLANISHI..............................................................................37-50

ФИЛОЛОГИЯ ФАНЛАРИ

Ahmedov Oybek, Tilavova Malika

SEMANTIC STRUCTURE OF WORDS RELATED TO EDUCATION IN

ENGLISH AND UZBEK LANGUAGES.......................................................................51-62

Ашурова Ситора Эркиновна

ВАЖНОСТЬ КОМПЬЮТЕРОВ В ПРОЦЕССЕ ИЗУЧЕНИЯ ЯЗЫКОВ..................63-69

ЮРИДИК ФАНЛАР

Абдуллаева Мафтуна Мурот кизи

СУДНИНГ ХУКУКНИ ШАРХДАШ ХУЖЖАТЛАРИ КОНСТИТУЦИЯВИЙ НАЗОРАТ ОБЪЕКТИ СИФАТИДА.............................................................................70-77

Авезова Элеонора Парахатовна

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ДАВЛАТ ФУКА РОЛ И К ХИЗМАТИГА КАБУЛ ^ИЛИШНИ ХУКУКШ ТАРТИБГА СОЛИШ..........................................................78-86

Ахмедова Шахноза Озоджоновна

СООТНОШЕНИЕ ОЦЕНКИ ВОЗДЕЙСТВИЯ НА ОКРУЖАЮЩУЮ СРЕДУ И ЭКОЛОГИЧЕСКОЙ ЭКСПЕРТИЗЫ...........................................................................87-95

ПЕДАГОГИКА ФАНЛАРИ

Tashpulatov Farxad Alisherovich

GANDBOLCHILAR OYIN FAOLIYATI SAMARADORLIGINI HAR TOMONLAMA BAHOLASH METODIKASI .......................................................................................96-104

Парманов Абулцосим, АбдурашидоваМавжуда

у^увчиларда тескари функция тушунчасини шакллантириш

усули хдк;ида......................................................................................................105-1 ю

Hamrayeva Zuhro Bahodirovna

bolalarni go'daklik davridan suzishga o'rgatish orqali jismoniy rivojlanishini takomillashtirish ..........................................................111-119

Турабоева Мадинахон Рахмонжон цизи

талабаларнинг шахсий-креатив компетенциясини ривожлантиришда ук^ув лойихдларидан фойдаланиш..........120-126

Абдурахмонова Сайёрахон Шахобидиновна

акмеологик ёндашув - булгу си тарбиячиларида касбий тайёргарлигини олий таълимда такомиллаштиришнинг асоси сифатида...............................................................................................................127-135

Shermatov Gulom Kaxxorovich

"5-1" himoyasini bajarishda gandbol o'yinchilarining taktik o'zaro ta'siri........................................................................................................136-143

SCIENCE

PROBLEMS.UZ

Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари. -2023. -№ 1(3).

ISSN: 2181-1342 (Online)

https://scienceproblems.uz

Ицтисодиёт фанлари

Mavrulova Nilufar Abduxalilovna

Toshkent moliya instituti dotsenti, PhD

TIBBIY SUG'URTA: AMALDAGI TURLARINIRIVOJLANTIRISH VA MAJBURIY TURINI JORIY ETISHIMKONIYATLARI

d https://doi.org/10.47390/1342V3I1Y2023N2

Annotasiya: Mazkur maqolada tibbiy sug'urtaning aholini ijtimoiy himoyalashdagi ahamiyati, uni omma orasida keng targ'ib qilishning muhimligi hamda majburiy tibbiy sug'urtani bosqichma-bosqich joriy etish tizimini tugallab, uni ommaviy ravishda amal qilishini joriy etish zarurati bayon qilingan. Shuningdek, ixtiyoriy tibbiy sug'urtani rivojlantirish yo'nalishlari belgilangan hamda majburiy turini joriy etishga to'sqinlik qilayotgan jihatlar aniqlangan va ularni bartaraf etish bo'yicha ko'rsatmalar berilgan.

Tayanch so'zlar: tibbiy sug'urta, majburiy tibbiy sug'urta, sug'urtalovchi, sug'urtalanuvchi, sug'urtalangan shaxs, sug'urta mukofoti, sug'urta qoplamasi, ijtimoiy ajratmalar, assistanslar, sug'urta polislari.

Маврулова Нилуфар Абдухалиловна

Доцент Ташкентского финансового института, кандидат экономических наук

МЕДИЦИНСКОЕ СТРАХОВАНИЕ: ВОЗМОЖНОСТИ РАЗРАБОТКИ ДЕЙСТВУЮЩИХ ВИДОВ И ВОЗМОЖНОСТИ ВНЕДРЕНИЯ ОБЯЗАТЕЛЬНОГО МЕДИЦИНСКОГО СТРАХОВАНИЯ

Аннотация: в данной статье рассмотрено значение медицинского страхования в социальной защите населения, важность его широкой пропаганды в массах, а также необходимость доработки системы поэтапного введения обязательного медицинского страхования и внедрения его в массы. Также определены направления развития добровольного медицинского страхования, выявлены аспекты, препятствующие введению обязательного вида, и даны указания по их устранению.

Ключевые слова: медицинское страхование, обязательное медицинское страхование, страховщик, страхователь, застрахованное лицо, страховая премия, страховая защита, социальные выплаты, ассистансы, страховые полисы.

Mavrulova Nilufar Abdukhalilovna

Associate Professor of the Tashkent Financial Institute of the Republic of Uzbekistan, PhD in Economic Sciences

HEALTH INSURANCE: OPPORTUNITIES FOR DEVELOPING ACTIVE TYPES AND OPPORTUNITIES FOR INTRODUCING COMPULSORY

HEALTH INSURANCE

Abstract: This article discusses the importance of health insurance in the social protection of the population, the importance of its wide promotion among the masses, as well as the need to refine the system for the phased introduction of compulsory health insurance and its introduction to the masses. The directions for the development of voluntary medical insurance are also identified, as well as aspects that impede the introduction of a mandatory type, and instructions are given for their elimination.

Keywords: health insurance, compulsory health insurance, insurer, policyholder, insured person, insurance premium, insurance protection, social benefits, assistance, insurance policies.

O'zbekistonda tibbiy sug'urta majburiy bo'ladi. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning "Sog'liqni saqlash sohasida xususiy sektorni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qaroriga ko'ra, respublikada "Tibbiy sug'urta to'g'risida"gi qonun loyihasi konsepsiyasini ishlab chiqish rejalashtirilganligi aytib o'tilgan[l], Mazkur qonun bilan har bir fuqaroni tibbiy sug'urta tizimi bilan qamrab olish umumiy va majburiy bo'lishi hamda ularning tibbiy va profilaktik xizmatlarga teng huquqi, shuningdek, sug'urta polisiga muvofiq yuqori sifatli tibbiy xizmat ko'rsatish kafolati belgilab qo'yilgan.

Tibbiy sug'urta - sug'urtalanuvchi tomonidan to'plangan mablag'lar hisobidan sug'urta hodisasi yuz bergan taqdirda tibbiy yordam uchun to'lov kafolati sifatida ifodalangan sog'liqni saqlash sohasida aholining manfaatlarini ijtimoiy muhofaza qilishning bir shakli. Tibbiy sug'urta, fuqarolarga kasallik bo'lgan taqdirda sug'urta hodisasi (sog'lig'ining buzilishi) holatlarida muayyan hajmdagi tibbiy xizmatni bepul taqdim etishga kafolat beradi, sug'urta tibbiy muassasasi bilan shartnoma mavjudligini tasdiqlaydi. Majburiy tibbiy sug'urta sug'urta hodisasi yuz berganda sug'urtalangan shaxsga majburiy tibbiy sug'urta hisobiga bepul tibbiy yordam ko'rsatishni kafolatlovchi davlat tomonidan yaratilgan huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy choralar tizimi bo'lgan majburiy ijtimoiy sug'urta turi hisoblanadi.

Bugun mamlakatda majburiy tibbiy sug'urtani joriy etish imkoniyatlari va shartlari tez-tez muhokama etilmoqda. Majburiy sug'urtaning ushbu turi joriy etilishi sog'liqni saqlash tizimi hamda sug'urta sohasini isloh qilishga oid ba'zi hukumat dasturlarida ham ko'zda tutilmoqda. Majburiy tibbiy sug'urtani joriy etish

imkoniyatlarini ko'rib chiqishdan awal tibbiy sug'urtaning o'zi haqida qisqacha to'xtalib o'tishni lozim topdik. Tibbiy sug'urta sug'urtaning bir turi bo'lib, unda sug'urtalanuvchi sug'urta tashkiloti bilan kelishilgan ma'lum haq (sug'urta mukofoti) evaziga tibbiy xizmatdan foydalanish bo'yicha xarajatlarning yuzaga kelish xavfini sug'urta shartnomasida kelishilgan summa va shartlar asosida sug'urta tashkilotiga o'tkazadi. Sug'urtalanuvchi salomatligi yomonlashganligi sababli xarajat qilishga majbur bo'lganda sug'urta tashkiloti ushbu xarajatlarni sug'urta shartnomasida ko'rsatilgan pul mablag'lari doirasida qoplab beradi.

Agar tibbiy sug'urta shartnomasi ixtiyoriy tarzda tuzilsa, u holda ixtiyoriy tibbiy sug'urta hisoblanadi. Tibbiy sug'urta shartnomasi qonun asosida majburiy tarzda tuziladigan bo'lsa, ya'ni fuqarolar qonunga binoan tibbiy sug'urta shartnomasi tuzishga majbur bo'lsalar, u holda sug'urtaning bu turi majburiy tibbiy sug'urta hisoblanadi. Qonunchilikka asosan majburiy tibbiy sug'urta ijtimoiy yo'naltirilgan sug'urta turi hisoblangani bois ushbu sug'urta turini amalga oshiruvchi sug'urta tashkilotlari uchun moliyaviy barqarorlik va to'lov qobiliyatiga oid qo'shimcha talablar qo'yilishi mumkin. Bunda shuni ta'kidlash lozimki, majburiy tibbiy sug'urta ijtimoiy sug'urta ko'rinishida ham amalga oshirilishi mumkin. Ijtimoiy sug'urtaning odatdagi sug'urtadan farq qiluvchi tomoni shundaki, ijtimoiy sug'urtada yagona ijtimoiy sug'urta fondi yaratiladi va bu fond asosan sug'urta mablag'larini to'plab, tijorat maqsadlarini ko'zlamagan holda mablag'larni mo'ljaldagi maqsadlarga qayta taqsimlaydi. Majburiy tibbiy sug'urtani ijtimoiy sug'urta sifatida amalga oshirganda bu sohadagi munosabatlar sug'urta faoliyati to'g'risidagi qonunchilik doirasiga tushmaydi. Bu o'z navbatida ushbu sohadagi munosabatlarni muvofiqlashtiruvchi yangicha me'yoriy-huquqiy aktlar majmuasini ishlab chiqishni talab etadi, bu muammolarni hal etishning samarali vositalaridan biri, shubhasiz, mamlakatimizda tibbiy sug'urtaning imkoniyatlaridan samarali foydalanish hisoblanadi.

Tibbiy sug'urtaning amaldagi turlarini rivojlantirish hamda majburiy turini joriy etish bilan birgalikda uni samarali tashkil etish ayni soha taraqqiy etgan mamlakatlar tartibi va tajribasini o'rganishni va qo'llash mumkin bo'lgan jihatlarni aniqlashni taqozo etadi. Shu bois, rivojlangan davlatlar amaliyotidan namunali jihatlarni keltiramiz.

G'arbiy Yevropa mamlakatlarining ko'pchiligida ixtiyoriy va majburiy tibbiy sug'urta tizimi davolanish uchun moliyaviy xarajatlar og'irligini alohida olingan fuqarolardan jamiyatga yuklash zarurati natijasida vujudga kelgan. Bunday yordam XX asrga qadar beistisno tarzda xususiy, professional tashkilotlar va jamiyatlar tomonidan ta'minlangan. Shundan so'ng tibbiy yordamni moliyalashtirish bo'yicha davlatning mavqei osha bordi. Ko'pgina mamlakatlarda kasaba uyushmalari ta'siri ostida sug'urtalashning davlat tizimi rivojlanishi natijasida hunarmandlar, sanoat

ishchilari bu borada aholining boshqa guruhlariga nisbatan birinchilar qatorida imtiyozga ega bo'la boshladilar.

Xususan, Germaniyada ijtimoiy sug'urtaga daromadlarni taqsimlashning muhim mexanizmi sifatida yondashiladi. Bunda majburiy tibbiy sug'urta bilan aholining tahminan 90 foizi qamrab olingan. Aholining taxminan 10 foizi, ya'ni yuqori va juda yuqori daromadga ega qatlami faqat ixtiyoriy tibbiy sug'urta xizmatlaridan foydalanadi, majburiy tibbiy sug'urta tizimiga kiruvchi taxminan yana 5 foiz aholi qo'shimcha ravishda ixtiyoriy tibbiy sug'urtadan ham foydalanadi, bu esa boshqa shifokorni tanlash, gospitallashning qulayroq usullarini tanlab olishyoki kasallanganda qo'shimcha to von puli olish imkonini yaratadi. Germaniyada har bir tizim faoliyat ko'rsatish manbalarining shakllanishiga ko'ra quyidagicha moliyalashtiriladi, sog'liqni saqlashni moliyalashtirishning 60 foizi majburiy tibbiy sug'urta fondlariga to'lanadigan badallar orqali, 10 foizi tijorat asosidagi sug'urtalash mablag'lari hisobiga, taxminan 15 foizi davlat byudjeti resurslari hisobiga va taxminan 15 foizi fuqarolarning shaxsiy mablag'laridan tashkil topadi.

Shu tariqa, har bir davlat tibbiy yordamning moliyalashtirilishini tashkil etish bo'yicha javobgarlikni ijtimoiy sug'urtalash tizimini barpo etish orqali o'z zimmasiga olgan bo'lib, u mamlakatda mavjud ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy vaziyatga moslashgan bo'ladi. Ayni chog'da majburiy sug'urtaning rivoji qanchalik kuchli bo'lmasin, ixtiyoriy tibbiy sug'urtaning vujudga kelishiga to'sqinlik qila olmadi. Aksincha, sug'urtaning bu sohasi keyingi yigirma-o'ttiz yil ichida ijtimoiy ta'minot va fuqarolarning himoyalanishi tizimida u mustahkam o'rin oldi. Aynan ixtiyoriy tibbiy sug'urta sharofati bilan majburiy (davlat) sog'liqni saqlash tizimi doirasida sug'urta tamoyillarini qo'llash imkoniyati tug'ildi.

Barcha mamlakatlarga xos bo'lgan xorijiy tajribaning bosh xususiyati shuki, tibbiy sug'urtaning ikkala - majburiy va ixtiyoriy tizimi ham bir-birini to'ldirib turadigan modelni tashkil etadi va bu deyarli barcha kasalliklar va uning oqibatlarini qoplama bilan ta'minlash imkoniyatini beradi.

O'zbekistonda sog'liqni saqlash tizimida bozor munosabatlariga xos bo'lgan mexanizmlarni joriy etish, aholining tibbiy xizmatlarga bo'lgan ehtiyojining sifatli qondirilishini ta'minlash maqsadida respublika hukumati tomonidan kompleks tusga ega bo'lgan ishlar amalga oshirildi. Biroq, sog'liqni saqlash muassasalarini moliyalashtirishda Davlat byudjeti mablag'larining samarali sarflanishini ta'minlash, bu borada xalqaro amaliyotda qo'llanilayotgan moliyalashtirish manbalarini O'zbekiston amaliyotida qo'llashni taqozo etyapti. Shu tufayli, respublikamizda majburiy tibbiy sug'urta tizimini joriy etishga zaruriy ehtiyoj sifatida qaralmoqda.

O'zbekistonda tibbiy sug'urtani amalga oshirishning o'ziga xos ijobiy tomonlari juda ko'p, shu bilan birga aytish joizki, xuddi shu ijobiy tomonlarni aholiga amaliyotda qo'llanilishining joriy holatini namoyish qilish orqali anglatish juda muhim. Ammo

mamlakatimiz sug'urta bozorida aynan tibbiy sug'urtaning amalga oshirilishi yuzasidan statistik ma'lumotlar matbuot yoki sug'urta kompaniyalari saytida e'ion qilinmaydi va bu holat tibbiy sug'urtaga bo'lgan qiziqishni susaytiradi. Aksincha internet saytlarida, turli portai va matbuot orqali ornmaga namoyish etishni kuchaytirish zarur, shunda majburiy tibbiy sug'urtaning joriy etilishi jarayoni ham tezlashadi.

Bugungi kunda Sirdaryo viloyatida tajriba-sinov tariqasida joriy etilgan Davlat tibbiy sug'urtasi mexanizmlarining natijalaridan kelib chiqib, sog'liqni saqlash tizimini tashkil etishning yangi modelini boshqa hududlarga joriy etish orqali aholining kafolatlangan va sifatli tibbiy yordam olish imkoniyatlarini yanada kengaytirish ko'zda tutilgan. Shu maqsadda 2023 yil 1 yanvardan e'tiboran Navoiy viloyatida, 2023 yil 1 oktyabrdan Qoraqalpog'iston Respublikasi va Toshkent shahrida hamda 2024 yil 1 yanvardan Samarqand, Surxondaryo va Farg'ona viloyatlarida majburiy tibbiy sug'urta tizimini bosqichma-bosqich joriy qilish bo'yicha qator chora-tadbirlar amalga oshirib kelinmoqda. Xususan, mutassaddi tashkilotlar tomonidan 2023-2025 yillarda davlat tibbiy sug'urtasi tizimini hududlarda joriy etish bo'yicha tizimli chora-tadbirlar rejasi ishlab chiqilgan bo'lib, sog'liqni saqlash tizimining barcha bosqichlaridagi muassasalar va sohalarni 2023-2025 yillarda raqamlashtirish bo'yicha Dastur taklif etilgan. Ayrim turdagi ma'lumotlar va elektron ko'rinishdagi hujjatlarni Yagona platformaga "Elektron hukumat" tizimi idoralararo integratsiyalashuv platformasidan foydalangan holda berish uchun mas'ul bo'lgan davlat organlari va tashkilotlari rahbarlari zimmasiga elektron ma'lumot bazalarini o'z vaqtida va sifatli shakllantirish, ma'lumotlarni raqamlashtirish, ma'lumotlar hamda elektron ko'rinishdagi hujjatlarni muddatida berish yuzasidan ko'rsatmalar belgilangan[2],

Mamlakatda joriy etiladigan yangi tizimni moliyalashtirish Vazirlar Mahkamasi huzurida tashkil etiladigan Majburiy tibbiy sug'urta jamg'armasi tomonidan amalga oshiriladi. Jamg'armaning asosiy vazifasi mablag'larni boshqarish va fuqarolarni majburiy sug'urtalash, sug'urtalangan shaxslarni hisobga olish va harakatlanish mexanizmlarini joriy qilishdan iborat bo'ladi.

Jamg'armaga quyidagi manbalar orqali mablag'lar kelib tushishi ko'zda tutilgan:

davlat byudjetidan ajratmalar;

tamaki mahsulotlari, alkogol, tarkibida shakar, transyog'lar yuqori darajada bo'lgan mahsulotlar va sog'liq uchun zararli bo'lgan boshqa mahsulotlarga aksiz solig'idan maqsadli ajratmalar;

sud qarorlari ijrosi bo'yicha kompensatsiya to'lash uchun davlat byudjetidan olingan mablag'lar;

ixtiyoriy badallar hamda yuridik va jismoniy shaxslarning hadya shartnomalari bo'yicha tushumlar;

xalqaro tashkilotlar grantlari;

xayriya jamg'armalaridan, xalqaro tashkilotlar va xorijiy fuqarolardan keladigan mablag'lar.

Quyidagi jadvalda O'zbekiston Respublikasida majburiy tibbiy sug'urtani joriy etishdan kutilayotgan natijalar keltirilgan.

Jadval.

Majburiy tibbiy sug'urtaning imkoniyatlari [3]

Fuqarolar uchun Jamiyat va davlat uchun Tibbiy xizmatni yetkazib beruvchilar uchun

Tibbiy yordamdan foydalanish imkoniyati daraj asi va sifatini oshirish Aholini tibbiy yordam bilan har tomonlama qamrab olish Tibbiy xizmatlar yetkazib beruvchilarni barqaror moliyalashtirish

Davlat tomonidan kafolatlangan yagona tibbiy xizmatlar hajmini bemorlar haq to'lashi nazarda tutilgan xizmatlardan aniq ajratilishi, fuqarolarning tibbiy xizmatlarga ehtiyojini o'z vaqtida va sifatli qondirishga yo'naltirilgan sog'liqni saqlash tizimini shakllantirish Sog'liqni saqlash xarajatlarini optimallashtirish, resurslardan foydalanish nuqtai nazaridan sog'liqni saqlash tizimining ochiq-oshkoraligi Yangi korporativ boshqaruv usullari joriy etilishini rag'batlantirish va sog'liqni saqlash tizimiga qo'shimcha resurslarni jalb qilish

Salomatlikni mustahkamlash va o'rtacha umr ko'rish davomiyligini oshirish Tibbiy xizmatlar hajmi, ta'minoti sifatini oshirish va ularni moliyalashtirishga imkon beruvchi moliyaviy-barqaror tizimni shakllantirish Mazkur sohada sog'lom raqobatni rivojlantirish uchun sharoit yaratish

Tibbiy xizmatlar uchun norasmiy to'lovlar daraj asini kamaytirish Sog'liqni saqlash ishida davlat va fuqarolarning solidar javobgarligini ta'minlash Tibbiy xizmatlar uchun norasmiy to'lovlar daraj asini kamaytirish

Mamlakat aholisining salomatligini muhofaza qilishga davlat darajasida berilayotgan e'tibor 2022-2026 yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning Taraqqiyot Strategiyasi to'rtinchi yo'nalishi doirasida amalga oshirilmoqda [4] va uning bugungi kundagi eng ustuvor vazifalaridan biri bo'lib majburiy tibbiy sug'urtani amaliyotga keng tadbiq etishning zarurligi hisoblanadi. Quyida mamlakatimizda majburiy tibbiy sug'urtani joriy etishga to'sqinlik qilayotgan ayrim jihatlar sanab o'tiladi.

1. Ixtiyoriy tibbiy sug'urta xizmatlariga aholi tomonidan talabning pastligi. Ma'lum darajada bu hol tibbiy sug'urtaning afzallik va qulayliklarini tushunmaslik bilan bog'liq. Shunga mos ravishda talabni ma'rifat va targ'ibot orqali oshirish mumkin. Shu munosabat bilan sug'urta kompaniyalari tibbiy sug'urta masalalariga bag'ishlangan seminarlar, davra suhbatlari, teleko'rsatuvlarni o'tkazish bilan bog'liq faoliyatlarni jonlantirish lozim. Shuningdek, bu maqsadlarga milliy xususiyatlarni hisobga oigan holda mahalla qo'mitalarini jalb qilish keng targ'ibotni tezlashtirishga

hamda aholi tomonidan sug'urtaning ushbu turini ijobiy qabul qilinishiga imkon berishi mumkin.

2. Ko'pchilik tibbiyot muassasalari sug'urta kompaniyalari bilan shartnoma tuzishdan bosh tortadilar, chunki ularga naqd pul bilan ishlash qulaydir. Sug'urta kompaniyalari xizmatlar uchun to'lovni ma'lum vaqtdan so'ng to'laydilar va bu to'lov naqd pulsiz to'lov shaklida amalga oshiriladi. Bugungi kunda bankda naqd pul olish bilan bog'liq jiddiy muammolar mavjud bo'lgan, tashkilot o'z daromadlarining qaysi qismini naqd pul bilan olishi bilan bog'liq bo'lgan vaziyatda bu jihat tijoriy tibbiyot muassasalari uchun g'oyatda muhimdir.

3. Xodimlarni korporativ sug'urtalashda sug'urta kompaniyasiga to'lanadigan sug'urta mukofoti xodimning daromadi hisoblanadi va soliqqa tortiladi (daromad solig'i, ijtimoiy ajratmalar). Bunda agar korxona tibbiyot muassasasi bilan o'z xodimlariga xizmat ko'rsatish to'g'risida bevosita shartnoma tuzsa, to'lanadigan mablag'lar xodimlarning daromadi deb hisoblanmaydi.

4. Tibbiyot muassasalari sug'urta kompaniyalari bilan shartnoma tuzishda o'z xodimlarining xatolari uchun moliyaviy javobgarlikka oid keskin shartlarga rozi bo'lmaydilar. Shuning uchun mijozga bunday turdagi xatolar tufayli zarar yetkazilgan hollarda moliyaviy javobgarlik kimning zimmasiga yuklatilishi har doim ham tushunarli bo'lavermaydi. Bunday nizolarni O'zbekistonda juda kamdan-kam hollarda sud orqali hal qilinishini nazarda tutish lozim. Bu narsa birinchidan, xususiy masalalarni hal qilish uchun sud tizimiga murojaat qilish an'anasining yo'qligi bilan, ikkinchidan, sud muhokamasining uzoqqa cho'zilishi bo'lishi bilan bog'liqdir. Bunday muammo qisman shifokorlar javobgarligini ixtiyoriy sug'urtalash usulidan yoki shifokorlar javobgarligini majburiy sug'urtalashni joriy qilish usulidan keng foydalanish yo'li bilan hal qilinishi mumkin. Sug'urtalashning ushbu turiga ko'ra (shifokorlar javobgarligini majburiy sug'urtalash) tibbiy xizmat uchun murojaat qilgan shaxsga shifokorning xatosi tufayli yetkazilgan zararni qoplash majburiyatini sug'urta kompaniyasi o'z zimmasiga oladi. Natijada shifokorlarning xatosi tufayli yetkazilgan zararlarni qoplash imkonini beruvchi sug'urtaga ega bo'lgan tibbiyot muassasalari sug'urta kompaniyalari bilan shartnomalar tuzadi.

5. Kasallik turlari, o'iim sabablari bo'yicha batafsil tasniflangan tibbiy statistika maTumotlaridan foydalanish juda qiyin. Yetarli darajada statistik maTumotlar yo'qligi tufayli sug'urtalovchilar qabul qilinayotgan sug'urta risklarini real baholash imkoniyatidan mahrumlar. Oqibatda sug'urtalovchilarning hisob-kitoblarida nisbiy xatoliklar darajasi yuqoridir. Ana shunday sharoitlarda sug'urta kompaniyalari vaziyatdan chiqishga urinmoqdalar: o'zlari mustaqil statistika olib bormoqdalar va risklarni shu asosida hisoblamoqdalar. Biroq majburiy tibbiy sug'urta joriy qilinganda statistika bilan bog'liq muammolar markaziy muammolardan biriga aylanadi, chunki bunda risklarni juda katta sonli kasalliklar bo'yicha, O'zbekistonning barcha

mintaqalari bo'yicha hisoblash kerak bo'ladi. Shuning uchun ham O'zbekistonda va ayrim mintaqalarda keng tarqalgan kasalliklar tendensiyalarini davriy ravishda (3-5 yilda bir marta) baholab borish lozim. Bunday tahlilning natijalaridan sug'urta kompaniyalari, tibbiyot muassasalari va ayrim mutaxassislar bemalol foydalanishlari uchun imkoniyat yaratib berish lozim.

Shuni ta'kidlash lozimki, agar sug'urtalangan shaxs tibbiy xizmatlardan ushbu sug'urtaning qulay va manfaatli ekanligini bilib turib sug'urta polisi orqali foydalangan bo'lsa (bunda sug'urta mukofotining kichik bir qismini to'lagan mijoz bir necha baravar katta miqdordagi tibbiy xizmatlardan foydalanadi), odatda ixtiyoriy tibbiy sug'urta polisining amal qilish muddatini keyingi davrga ham uzaytiradi.

6. Ixtiyoriy tibbiy sug'urtalashdan tushadigan daromadlarning pastligi, ba'zan esa (ayniqsa jismoniy shaxslar tomonidan to'lanadigan polislar bo'yicha) zararkorligi. Ushbu zararkorlikni faqat ixtiyoriy tibbiy sug'urta ko'lamini kengaytirish yo'li bilangina bartaraf qilish mumkin.

7. Ixtiyoriy tibbiy sug'urta faoliyatini tartibga soluvchi me'yoriy-huquqiy baza yo'q. Faqat ixtiyoriy tibbiy sug'urta bilan shug'ullanuvchi sug'urtalovchilar uchun mo'ljallangan qo'shimcha maxsus imtiyozlar yo'q. Ixtiyoriy tibbiy sug'urta tizimiga qo'yilgan asosiy talablarni, tomonlarning huquq va majburiyatlari hamda ixtiyoriy tibbiy sug'urtani amalga oshirishning asosiy shartlarini, yagona tariflarni (masalan, ambulator-poliklinika xizmatlariga nimalar kiradi yoki tibbiy ko'rik deganda nima tushuniladi kabi) belgilab beruvchi me'yoriy-huquqiy baza yo'q.

8. Faoliyat ko'rsatib turgan assistans kompaniyalari xalqaro standartlarga mutlaqo javob bermaydi, ularda xizmat ko'rsatish tezkorligi yo'q, xizmat ko'rsatuvchi operatorlarning malakasi past. Bunday operatorlar yuqori malakali tibbiyot xodimlari bo'lishlari kerak, ular murojaat qilgan sug'urtalangan shaxslarning holatini tushunibgina qolmay, balki taxminiy tashxis qo'ya olishlari va mijozni kerakli ixtisosdagi klinikaga yuborishlari lozim.

Ixtiyoriy tibbiy sug'urtani amalga oshirish texnologiyasini shunday tashkil etish kerakki, tibbiyot muassasasiga kirish erkin bo'lsin, ya'ni buning uchun sug'urtalangan shaxs sug'urta polisi va shaxsni tasdiqlovchi hujjat ko'rsatib o'tirishga majbur bo'lmasin.

Uzoq vaqt olib borilgan tadqiqotlar va statistik materiallarni to'plash, ixtiyoriy tibbiy sug'urta xizmatlariga bo'lgan bozor talabini izchil o'rganish, shuningdek majburiy va ixtiyoriy tibbiy sug'urta o'rtasidagi o'zaro munosabatlarni tahlil qilish natijasida xususiy sug'urtalovchilar polis majburiyatlarining muayyan tarkibini -sug'urta qoplamasi tarkibini ishlab chiqdilarki, u iste'molchilarning shaxsiy talablarini hisobga oigan holda keng miqyosli tibbiy xarajatlar yuzasidan to'lovlarni o'tkazish imkonini beradi.

Ад абиётлар/JIитерату pa/References :

1. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning "Sog'liqni saqlash sohasida xususiy sektorni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi 2017 yil 1 apreldagi PQ-2863-sonli qarori.

2. https://www.project.gov.uz sayti ma'lumotlari.

3. https : //www. norma. uz/nhh_loyihalari/maj buriy tibbiy sugurta uch bosqich dajoriyetiladi.

4. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi PF-60-sonli "2022-2026 yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning Taraqqiyot Strategiyasi to'g'risida"gi Farmoni.