CC BY
5НАУКА И ОБРАЗОВАНИЕ
- ^^ -
УДК 001.891.3
Г. Ф. Швед
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверстт
ДЫПЛОМНАЯ РАБОТА ЯК АДЗ1Н З В1ДАУ НАВУКОВАЙ ПРАЦЫ
У артыкуле адлюстроуваюцца асабл1васц1 беларускага навуковага маулення пры рабоце над дыпломным праектам, даюцца асновы падрыхтоуш i афармлення навуковай працы у адпаведнасщ з нарматыуным1 даку-менташ, вызначаюцца асноуныя заканамернасщ функцыянальнага стылю навуковай i тэхшчнай лiтаратуры.
Варта мець на увазе, што дыпломная работа - гэта не пераказ крынщ лiтаратуры, а дастаткова самастой-ная даследчая праца. Яна уключае у сябе: вылучэнне праблемы, якая не атрымала дастатковага асвятлення у лiтаратуры; выяуленне i увядзенне у навуковую мову новых крынщ i паведамленне на гэтай аснове новых фактау; устанауленне новых сувязей памiж вядомымi з'явамi; новую пастаноуку вядомай праблемы; арып-нальныя вывады; рэкамендацыi аб выкарыстаннi выяуленных матэрыялау i вывадау у навуцы або практыцы.
Выкананне дыпломнай работы у значнай меры дае магчымасць меркаваць аб падрыхтаванасцi выпускш-ка да далейшай дзейнасцi. АсноУнымi мэташ дыпломнай работы з'яуляюцца: сютэматызацыя, пашырэнне i паглыбленне тэарэтычных ведау будачага спецыялюта; развiццё навыкау самастойнай працы, авалоданне ме-тодыкай даследавання i эксперыментаванне пры рашэннi практычных задач.
Артыкул будзе карысны студэнтам уах спецыяльнасцей тэхшчных ВНУ пры падрыхтоуцы, афармленнi i абароне дыпломнай работы.
Ключавыя словы: дыпломны праект, тэма, даследаванне, навуковы кiраунiк, абарона.
H. F. Shved
Belarusian State Technological University
THESIS PROJECT AS ONE OF TYPES OF RESEARCH WORK
The article reflects the features of the Belarusian scientific style of speech when working on a graduation project, gives basic principles of preparation and execution of scientific work in accordance with regulatory documents, defines the basic laws of the functional style of scientific and technical literature.
The author emphasizes that the diploma work is not just retelling of literally sources but independent research work. It includes: highlighting the problem that did not get sufficient coverage in the literature; discovery and introduction to scientific speech of new sources and reporting on this basis of new facts; establishing of new connections between familiar phenomena; new formulation of the application of the identified materials and conclusions in science or practice.
The implementation of the thesis largely gives the opportunity to judge the graduate's readiness for the further activities.
The main objectives of thesis are: systematization, expansion and deepening of theoretical knowledge of future specialist; the development of skills for independent work, mastering the methodology of research and experimentation in solving practical problems.
The article will be useful to students of all specialties of technical universities in the preparation, design and defense of thesis.
Key words: thesis project, project, topic, research, supervisor, defense.
Уводзшы. Працэс падрыхтоую i выканання дыпломнай работы уключае некалью асноуных этапау: выбар тэмы; пацвярджэнне яе кафедрай; складанне плана працы; выбар методьш працы над крынiцамi i л^аратурай; складанне каляндарнага плана выканання
працы; збор матэрыялу, складанне бiблiяграфii, аналiз i абагульненне сабранага матэрыялу; пiсьмовае выкладанне вышкау даследавання; фармулёука вывадау; праверка тэксту на-вуковым юраушком, складанне iм водгуку аб дыпломнай працы; унясенне выпрауленняу i лiтаратурная апрацоука рукапiсу; афармленне дыпломнай работы, унясенне змяненняу на камп'ютары i складанне бiблiяграфii, афармленне вокладкi; рэцэнзаванне дыпломнай працы; падрыхтоука да абароны; напiсанне тэксту выступлення, падбор неабходных матэры-ялау (схем, дыяграм, таблщ, iлюстрацый) для дэманстрацыi падчас абароны.
Асноуная частка. Важным i адказным этапам у напiсаннi дыпломнай работы з'яуляецца выбар тэмы.
Пры вызначэнш тэмы yлiчваюць не толькi яе актульнасць у навуковым i практычным плане, але i наяунасць крышц i лiтаратуры. Акрамя таго, яна павшна даць студэнту магчы-масць выявщь сябе як даследчыка.
Важнае значэнне пры выбары тэмы дыпломнай работы мае асвятленне яе у л^аратуры. Па некаторых тэмах ёсць значная колькасць публшацый, што сведчыць аб iх распраца-ванасцi. З аднаго боку, гэта аблегчыць студэнту работу над дыпломным праектам, а з дру-гога боку, наяунасць разнастайнай л^аратуры па тэме ускладшць вылучэнне якiх-небудзь аспектау па гэтай праблеме i унясенне свайго укладу у яе асвятленне. Усё гэта неабходна yлiчваць.
Тэматыка курсавых i дыпломных работ распрацоуваецца кафедрамi. Яе змест прадвыз-начаецца пералiкам курсау i спецкурсау, якiя чытаюцца на дадзенай кафедры. Канчаткова тэматыку зацвярджае савет факультэта. Фармулёука тэмы дыпломнай работы вызначаецца студэнтам сумесна з навуковым юраушком i можа некалью адрознiвацца ад той, якая мела-ся у спiсе тэм. Тэму кожнаму дыпломшку зацвярджае спачатку кафедра, потым савет фа-культэта, а затым рэктар.
Перш чым прыступаць да складання плана, неабходна правесщ кансультацыю з навуковым юраушком па складаннi плана i вызначэннi зместу будучай работы i яе структуры. Пры распрацоуцы плана трэба выдзелщь два галоуныя жанры: складанне папярэдняга i канчатковага вырянтау плана. Папярэднi план складаецца звычайна пасля зацвярджэння тэмы i агульнага знаёмства з асноyнымi крынiцамi i лiтаратурай. Канчатковы варыянт плана узгадняецца з навуковым юраушком i пасля гэтага становiцца абавязковым дакументам. Змяненне плана дапускаецца толью са згоды навуковага юраушка. Калi ж узшкае рознага-лоссе у студэнта i яго кiраyнiка, то канчатковае рашэнне прымае кафедра. План дыпломна-га даследавання павiнен уключаць назву тэмы, уводзшы (або прадмову), назвы глау, а у кожнай з iх - назвы раздзелау, заканчэнне, бiблiяграфiю i, калi ёсць, дадатак [1, с. 48].
Кожная з глау з'яуляецца састауной часткай тэмы, а раздзелы - гэта частка главы, таму назвы усёй тэмы работы i яе раздзелау не павшны супадаць. Фармулёую тэм, глау i раздзелау павiнны адказваць пэуным патрабаванням. Да iх адносяцца: канкрэтнасць, адсутнасць двухсэнсоунасщ, сцiсласць выкладу.
Прыкладны аб'ём дыпломнай работы вызначаецца кафедрай, ён удакладняецца навуковым юраушком з самiм студэнтам. Па гумаштарных дысцыплiнах аб'ём дыпломнага са-чынення звычайна складае 30-40 старонак, уключаючы дадатак. Калi ж дыпломнае заданне уключае у сябе выкананне лабараторнага аналiзу або эксперыменту, рашэнне матэматыч-най задачы, падр^1хтоуку чарцяжоу, таблiц i г. д., то тэкставая частка работы скарачаецца.
Уводзшы дыпломнай работы звычайна займаюць 3-4 староню. Уводзшы - гэта вiзiт-ная картка дыпломнай работы. У iх даецца абгрунтаванне тэмы, яе актуальнасць, вызнача-юцца мэты i задачы даследавання, метадалагiчная аснова, прыводзiцца характарыстыка крынiц базы i агляд наяунай лiтаратуры.
Асноуную структурную частку работы складаюць главы. 1х павшна быць не менш за дзве. Кожная глава павшна асвятляць самастойнае пытанне вывучаемай тэмы, а калi глава падзелена на раздзелы, то кожны раздзел - асобную частку гэтага пытання. Пры напiсаннi
Г. Ф. Швед
65
глау i раздзелау трэба дамагацца захавання лапчнай сувязi памiж iмi, паслядоунага перахо-ду ад аднаго раздзела да другога унутры глау, ад адной главы да другой. Змест глау i раздзелау павшен адпавядаць iх назвам, быць абгрунтаваным. Па аб'ёме яны павiнны быць прыблiзна роунымi памiж сабой. Главы i раздзелы павiнны заканчвацца вывадамi, хаця б каротюмь
Завяршае дыпломную работу заключэнне (4-6 старонак). У iм робяць вывады па працы у цэлым, падводзяць вынiкi усяму даследаванню, намячаюць, калi патрэбна, перспектывы дальнейшага вывучэння праблемы, паказваюць яе сувязь з сучаснасцю, прапаноуваюць практычныя рэкамендацып. Заканчэнне канстатуе ступень рэалiзацыi мэт i задач, пастауле-ных ва уводзшах, навукова-тэарэтычную каштоунасць выкананай работы. Завершаная дып-ломная работа падтсваецца толькi аутарам i навуковым юраушком, прадстауляецца на кафедру не пазней чым за дзесяць дзён да прызначанага часу абароны [1, с. 49].
Адначасова з працай падаецца водгук навуковага юраушка, скарочаны аналiз дыплом-нага даследавання i заключэнне аб допуску дыпломнай працы да абароны. У водгуку наву-ковы кiраунiк можа выказаць сваю думку аб працы. Кафедра наюроувае тэкст дыпломнай работы разам з водгукам навуковага юраушка на знешняе рэцэнзаванне. Па традыцып вы-шэйшай школы рэцэнзентамi могут быць выкладчыю iншых кафедр, вучоныя навукова-даследчых устаноу, высокаквалiфiкаваныя спецыялюты адпаведных галш або сфер дзейнасцi.
Рэцэнзент дае разгорнуты пiсьмовы водгук (рэцэнзiю) на працу, якi адлюстроувае: ад-знаку актуальнасщ абранай тэмы i ступень яе абгрунтавання; правiльнасць пастауленых мэт i задач даследавання, паунату iх рэалiзацыi; правiльнасць плана; веды i выкарыстанне студэнтам лiтаратуры. У рэцэнзп звычайна пазначаецца, наколькi пераканауча асветлены пытаннi плана дыпломнай работы, абгрунтаваны i аргументаваны зробленыя вывады i практычныя рэкамендацыi; якая у iх навуковая навiзна, тэарытычная i практычная каштоунасць i магчымыя сферы выкарыстання. Звяртаецца увага на якасць афармлення работы. Напрыканцы рэцэнзii даецца ацэнка дыпломнай работы.
Старшыня ДЭК аб'яуляе тэму працы, прозвiшча, iмя i iмя па бацьку дыпломшка, i сту-дэнт распачынае абарону. На працягу 10-15 хвiлiн ён павшен абгрунтаваць актуальнасць даследаванай тэмы, даць характарыстыку, коратка выкласцi змест працы па главах, дала-жыць аб зробленых вывадах i унесеных практычных рэкамендацыях. Тэкст выступлення неабходна узгаднщь з навуковым кiраУнiком. Трэба падумаць таксама над пытанням^ яюя могуць узнiкнуць падчас абароны. У сувязi з гэтым дыпломнiку належыць пауторна папра-цаваць над л^аратурай, сабраць дадатковыя факты для параунання, умець раскрыць пры-чынна-вышковыя сувязi i заканамернасцi. Неабходна падрыхтаваць шюстрацыйны матэ-рыял: дыяграмы, схемы, графш i г. д., якiя могуць спатрэбщца падчас абароны.
Пасля заканчэння выступлення дыпломшка члены ДЭК, рэцэнзент i усе прысутныя могуць задаваць яму пытанш па сутнасщ працы. Дыпломнiку пажадана дакладна зашсаць усе пытаннi, пасля чаго можна адказваць на iх адразу або перад заключным словам. Адказы па-вiнны быць дакладнымi, вычарпальнымi па сутнасщ зададзеных пытанняу. Пасля дыпломшка выступае рэцэнзент, якi коратка паведамляе сваю думку аб абараняемай працы ^ калi лiчыць патрэбным, робiць заувагi аб выступленнi аутара i яго адказах.
Дыпломшк павшен адказаць на заувап рэцэнзента, пададзеныя у пiсьмовым водгуку або вусным выступленнi, даць тлумачэнне па адзначаных недахопах адразу або у заключным слове. Акрамя рэцэнзента, на абароне дыпломнай работы па сутнасщ праведзенага даследавання можа выстутць любы з прысутных.
Напрыканцы абароны дыпломшк атрымоувае заключнае слова, у якiм можа яшчэ раз пацвердзiць або удакладшць сваю пазiцыю па узнятых пры абмеркаваннi працы пытаннях, адказаць на пытанш i заувагi выступоуцау, выказаць падзяку навуковаму кiраунiку i г. д.
Адзнаку выносшь ДЭК большасцю галасоу на закрытым пасяджэннi. Пры вынясенш адзнакi улiчваецца тэарэтычны узровень i практычная значнасць працы, шырыня яе
навуковай базы, веданне навуковай л^аратуры, правiльнасць пастаноую мэт i задач дасле-давання, самастойнасць i пауната рашэння, афармленне, а таксама уменне студэнта выкласщ на абароне сутнасць сваёй працы i правшьнасць адказау на зададзеныя пытаннi, уменне адстойваць сваю пазщыю, весцi навуковую дыскусiю.
Заключэнне. Таюм чынам, дыпломная работа разглядаецца як адзш з вщау навуковай працы з характэрнымi рысамi, якiя належаць навуковаму стылю мовы: лагiчнасць i стро-гасць выкладу, абагульненасць i абстрагаванасць, дакладнасць, аб'ектыунасць, аргумента-ванасць, шфармацыйная насычанасць. Дыпломная работа - гэта самастойная даследчая праца будучага спецыялюта, звязаная з яго дзейнасцю у пэунай галiне навукi i тэхнш.
Л1таратура
1. Кузьмiч В. А., Мшсюк Р. В., Савшкая Н. Я., Скорабагатая А. I., Швед Г. Ф. Навуковы стыль мовы. Водгук, рэцэнзiя, анатацыя, рэферат, дыпломная работа. Мшск: БДТУ, 1999. С. 66.
References
1. Kuzmich V. A., Miksyuk R. V., Savitskaya N. Y., Skorabagataya A. I., Shved G. F. Navuko-vy styl' movy. Vodguk, retsenziya, anatatsyya, referai, dyplomnaya rabota [Scientific style of speech. Response, review, annotation, summary, diploma work]. Minsk, BGTU Publ., 1999, p. 66.
1нфармацыя пра аутара
Швед Генадзь Фшарэтав1ч - старшы выкладчык кафедры беларускай фшалогл. Беларуси дзяржауны тэхналагiчны ушверстт (220006, г. Мшск, вул. Свярдлова, 13а, Рэспублка Беларусь). E-mail: shved@belstu.by
Information about the author
Shved Henadz Filaretavich - Senior Lecturer, the Department of Belarusian Philology. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: shved@belstu.by
Пастуту 11.04.2019
