CC BY
3АДАБИЁТ
1. Президенти Ч,умдурии Точикистон ва сиёсати давлатй дар бораи забон. - Душанбе: Шарки озод, 2011, сад. 5-6.
2. Камолиддинов Б. Надви забони точикй. - Душанбе: Сомониён, 2010. -С. 4.
3. Саъдй. Гулистон (Тадиягари матн, муаллифи сарсухану тавзедот ва шореди лугот Боймурод Шарифзода). - Душанбе: ДДОТ, 2015.
4. Саъдй. Гулистон, сад. 5.
5. Маликушшуарои Бадор. Сабкшиносй, ч. 2. - Тедрон, 1337. -С. 67.
ЭФФЕКТИВНОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ЛИТЕРАТУРНЫХ ТЕКСТОВ В УРОКАХ ТАДЖИКСКОГО ЯЗЫКА
Одной из актуальных проблем обучения таджикскому языку, является эффективность его преподавания. В данной статье особо подчеркивается роль изучения литературных текстов на уроках таджикского языка, как эффективный инструмент освоение языка. Автор особо акцентирует внимание на использовании дидактических текстов из творчества классиков таджикско-персидской литературы на уроках таджикского языка.
Ключевые слова: таджикский язык, обучение, литературные тексты, преподавание языка, таджикско - персидская литература, дидактические тексты.
THE EFFECTIVENESS OF THE USE OF LITERARY TEXTS IN THE LESSONS OF
TAJIK LANGUAGE
One of the actual issues of learning of the Tajik language is the effectiveness of its teaching. This article highlights the role of the study of literary texts in the Tajik language lessons as an effective tool for the development of language. An author particularly emphasizes the use of didactic texts of the creative works of classics of Tajik-Persian literature in the lessons of Tajik language.
Key words: Tajik language, learning, literary texts, language teaching, the tajik - persian literature, the didactic texts.
Сведения об авторе:
Солехов Шамсиддин Аслиддинович, доктор филологических наук, профессор кафедры теории и истории литературы ТГПУ им. С. Айни, е-mail: soleh59@mail.ru
About the author:
Solehov Shamsiddin Asliddinovich, Doctor of Philology, Professor of the Department of Theory and History of Literature of the TSPU. S. Ayni, e-mail: soleh59@mail.ru
АДАВОТИ ШЕЪР ВА МУЦАДДАМОТИШОИРЩАЗ НИГО^И ШАМСИ
КАЙСИ РОЗИ)
Умриддин Юсуфов
Институи забон, адабиёт, шарцшиносй ва мероси хаттии ба номи А. Рудакй
«Ал-Муъчам фй маъойири ашъори-л-Ачам»-и Шамсуддин Мудаммад ибни ^айси Розй дар таърихи адабиёти порсии точикй севумин ва ба навбаи худ мудимтарин китоби балогат дар заминаи шинохти фунуни салоса (аруз, кофия ва накду-ш-шеър) ва бахше аз воситадои тасвири бадей мебошад, ки нисбат ба осори пешиниён дар нидояти камол таълиф шудааст. Онро худи муаллиф «дар ин фан чомеътар аз ин насохтаанд ва дар ин ин навъ муфидтар аз ин чамъ насохта» [3, 23], Абдукаддор ибни Исдок мутахаллис ба Шариф содиби «Лисону-л-калам» «китобест дар гояти лутфу покй ва ороста ба анвои фавоид» [1, 2], Абдулдусайни Зарринкуб «дар дамаи фунуни шеър аз арузу кофия ва бадеъ ва накди шеър, ки дар забони порсй то он гоят ва датто то кунун чунон китобе аз дайси чомеият ва диккат [таълиф-У. Ю. ] накардаанд»[2, 417], Абдунабй Сатторзода «яке аз пуркимматтарин асардои назарй дар илми адабиётшиносии точик»
[4, 69] тавсиф каpдаанд. Ин, аз як су, нишон медихад, ки фанни балогати поpcии точикй аз маpхалаи таъсис ва шаклгиpй ба pаванди тозаи таквинy тадвини Фунуни балогй воpид гаpдида, аз суи дигаp, хамчун cаpчашмаи мyътабаpи балогат шинохта шуд, ки то он замон даp адабиёти поpcй собика надошт. Зеpо даp аcpи XIII даp баpобаpи «ал-Муъчам фй маъойиpи ашъоpи-л-Ачам»-и Шамси Кайси Розй инчунин тазкиpаи «Лубобу-л-албоб»-и Мухаммад Авфии Бyхоpой, pиcолахои «Меъёpy-л-ашъоp» ва «Асосу-л-иктибос»-и Хоча Наcиpаддини Тусй ба вучуд омаданд, ки «афкоpи адабй ва эстетикии аcpхои миёнаи фоpcии точикй даp ин каpн нисбат ба гузашта кадами катъие пеш гузошта, хеле такомул ёфт ва ба гузоштани масъалахои мухимми назаpй чypъат намуд» [4, 85].
Муаллиф кисми хотимаи китоби хyдpо "фотихаи хакикати илм ва воситаи икд (гавхаpхо)-и ин синоат" номида, даp он дидгоххои адабй ва назаpиёти бадеии хyдpо баён намудааст. У хотимаpо, -менависад Уилям Смит, - ба маводе ихтисос медихад, ки фаpотаp аз таpхи Fайpи кобили инъитоф ва мавзуоти аслии матни китоб аст [5, 161]. Ба андешаи мо, ин бахшpо ба чypъат "адавоти шеъp ва мукаддамоти шоиpй" метавон номзад каpд, ба ин далел, ки он накши як навъ даcтypи хyнаpи шоиpиpо доpад. Бояд гуфт, ки ин бахши pиcола ба баъзе нуктахои "Кобуснома"-и Унcypалмаолии Кайковус ва "Чахоp макола"-и Низомии Аpyзии Самаpкандй шабех аст.
Фасли панчуми боби дyвyмpо, ки ба мавзуи таFЙиpи алфоз аз манхаччи савоб ва хатохои маънавй бахшида шудааст, низ метавон ба чypъат ба бахши накди адабии Шамси Кдйс дохил каpд. Бояд гуфт, ки акcаpи ин гуна накдхо даp кутуби балогии аpабй, аз чумла мукаддимаи "аш-Шеъp ва-ш-шyаpо" - иИбни Кутайба ад-Динаваpй, "ас-Синоатайн"-и Абухилоли Аcкаpй, "ал-Умда"-и Ибни Рашик вучуд доштанд, ки Шамси Кайс аз онхо истифода бypдааcт.
Шеъp даp баpобаpи мохият (модда) ва вучух (cypат), инчунин адавот доpад. Бинобаp фаpмyдаи Шамси Кайс: "Бидон, ки шеъppо адавотест ва шоиpиpо мукаддамотест, ки бе он хеч каcpо лакаби шоиpй намезебад ва баp хеч шеъp номи нек дypycт наёяд" [3, 443].
Ин адавот бо мохият (маъно) ва cypат (лафз) тачзия шуда, ба эчоди шеъp замина мегyзоpад. Мачмуи ин адавот даp дидгохи адабии Шамси Кайс аз чах^ кисм: а) калимоти сахех, б) алфози азб, в) ибоpоти балег ва г) маонии латиф таpкиб ёфта, онpо "чун даp колаби авзони макбул pезанд ва даp силки абёти матбуъ кашанд, шеъpи нек хонанд ва тамоми санъат чуз ба истикмоли олот ва адавоти он даст надихад" [3, 444]. Баp ин мабнй, ин адавот баpои шеъp аз ахамияти вижа баpхypдоp буда, Шамси Кайс онpо ба аъзои шахс шабохат додааст: "ва камоли шахс бе саломати аъзо ва абъози он cypат набандад".
"Мукаддамоти шоиpй" даp назаpиёти бадей ва зебошинохтии Шамси Кайс аз макулотест, ки шаpтхои махсуси хyдpо доpад, ки мyхимтаpини онхо ба каpоpи зайланд:
- вукуфи шахс аз мyфpадоти лугате, ки баp он шеъp хохад гуфт;
- интихоби аксоми таpкиботи сахех ва пешгиpй аз алфози фосид ва нодypycт;
- шинохти pохy pавиш ва сабку сиёки калом даp таъсиси мабонии шеъp ва сулуки манохичи назм (ба истилохи имpyза мактабхои адабй, чаpаёнхои фи^й, сабкшиносй ва чаpаёншиноcии шеъp);
- пайpавй аз суннату таpикати шоиpон даp хусуси ситоиш ва сифоту даpачоти мухотабот ва омухтани фунуни таъpизот, лавозими таcpехот, кавонини ташбехот, анвои тачнисот, кавоиди мутобикот, муголатот, вучухи мучозот, иcтиоpот ва cоиpи маснуоти калом;
- коpбаcти амсолу хикам даp мавкеи худ, донистан ва огохии комил доштан аз таъpихи гузашта ва ахволи мулуки пешиниён ва зиндагинома ва оcоpи донишмандони баpчаcтаи каблй;
- фаpки маъонии латиф аз заиф;
- даpёфти зебоии хусни матлаъ ва лутфи мактаъи шеъp, то хаp маъниpо даp кисвати ибоpате лоик ба минассаи (манзалаи) назм нишонад;
- ичтиноб ваpзидан даp cаpади сухан аз маонии cаpд, ташбехоти козиб, ишоpоти мачхул, имооти мушкил, ихомоти нохуш, тачнисоти мyтакаppиp, авсофи Fаpиб, иcтиоpоти баид, мучозоти нодypycт ва такаллуфоти сакил, такдими таъхиpоти нодилписанд;
- даp хама абвоб аз кадpи хочот ба таpафе аз ифpотy тафpит беpyн наpавад (яъне хадди эътидолpо pиоят кунад-У. Ю. ) ва аз молобудд накохад ва даp молояънй наяфзояд [З, 444].
Аз шаpтхои дигаp ва хатмии мукаддамоти шоиpй, ба кавли Шамси Кайс, вукуф ёфтан аз илми аpyзy кавофй баpои шинохти бахpхои кадиму хадис, фаpки авзони хуш аз нохуш ва "шояд ва нашояд"-и зихофхо, даpкy фахми абёти сахех аз саким, тамйизи кофияи аслй аз маъмул, мyкаppаp хондани ашъоpи устодон ба хотиpи cозгоp омадани "моддаи табъ ва мояи хотиp" мебошад. Пеш аз он, ки ба гуфтани шеъp огоз намояд бояд шаpтхое, ки даp фавк ишоpа шуд, ичpо намояд, "он гах шеъpи у чун чашмаи зулол бошад, ки мадад аз чуйхои бyзypг ва pУдхои амик доpад ва чун маъчуне хушбуй ояд, ки pавоехи он машоми аpвохpо мyаттаp гаpдонад" [З, 444-445].
Навиштани хаp аcаp, аз чумла аcаpи бадей, хусусан шеъp таpтиби муайяне дошта, нахуст бояд таpхи он pехта шавад. Даp назаpиёти адабии Шамси Кайс таpхи нигоpиши шеъp аз чахоp py^ ибоpат аст: "чун ибтидои шеъpе кунад ва огози назме нихад, а) нахуст наcpи онpо пеши хотиp оpад, б) маонии он ба сахифаи дил нигоpад, в) алфозе лоики он маъонй таpтиб дихад ва г) вазне мувофики он шеъp ихтиёp кунад" [З, 445].
Илова ба ин, шоиp хангоми эчоди шеъp бояд ба ду чанбаи мухими балогй таваччухи вижа дошта бошад: а) сиёкати сухан ва б) таpтиби маонй [З, 445].
Шамси Кайс даp баpобаpи адабиётшиноси забаpдаcт ва номй буданаш, инчунин шоиpи маъpyфи замони худ буд. Ба ин далел, даp pиcолааш ба чyзъитаpин масъалахои таълифи шеъp ахамияти махсус додааст: "Ва аз кавофй онч мумкин гаpдад ва хотиp бад-он мусомахат кунад баp ваpаке бинависад ва хаp чй аз он сахлу дypycт бошад ва даp он вазн чойгиp ва мутамаккин ояд, интихоб кунад ва шойгону маъмyлpо бад-он pох надихад. Ва... каcидаpо баp сабили мусаввада таълик занад ва кайфа мо иттафака (чунонки иттифок уфтод- У. Ю. ) бигуяд ва бинависад. Ва агаp иттифоки уфтодагии кофияте даp маъние ба rap бypда бошад ва байте машгул каpда, баъд аз он маънии бехтаp pyй намояд ва байте аз он азбтаp даст дихад ва он кофият даp ин байт мyтамаккинтаp ояд, накл кунад. Пас агаp ба байти аввал хочат бошад онpо кофияте дигаp талабад, вагаpна таpки он оpад. Ва чун абёт биcёp шуд ва маонй тамом гашт, чyмлаpо маppатан баъда yхpо аз cаpи иттикон боз хонад ва даp накду танкехи он муболагат намояд ва миёни абёт талфик кунад ва хаp я^о ба мавзуи хеш боз баpад ва такдиму таъхиp аз он зоил гаpдонад, то маонй аз якдигаp гусаста нашавад ва абёт аз якдигаp бегона нанамояд. Ва ба хамаи вучух тавофуки абёт ва маcоpиъ ва татобуки алфоз ва маъонй лозим доpад, чи биcёp бошад, ки ду миcpоъ ё ду байт аз якдигаp аз pохи маънии мутаносиб наёяд ва бад-он сабаб pавнаки шеъp ботил гаpдад [З, 445-446].
Яке аз лавозимоти мукаддамоти шоиpй ба истеъдоти фш^й ва махоpате, ки тавассути тачpиба, хусусан тахкики оcоpи бадей хосил шудааст, вобастагии кавй доpад. Ба ибоpати дигаp, онpо метавон хyнаpи шоиpй номид. Шоиp аз назаpи Шамси Кайс "наккоши чиpадаcт" буда, бояд "даp такосими нукуш ва тадовиpи шоху баpгхо, хаp гуле баp таpфе нишонад ва хаp шох ба суе беpyн баpад ва даp pангомезй, хаp сибг (pанг) чое хаpч кунад ва хаp pанг ба гуле дихад, ончо, ки pанги cеp лоик ояд, ним œp cаpф накунад ва ончо ки pанг pавшан бояд, тоpик ба rap набаpад" [З, 446-447].
Сохиби ал-Муъчам даp инчо ба ду макулаи адабй: а) хусни таълиф ва б) таносуби таpкиб, ки бинои шеъppо ташкил медихад, диккат ваpзида, баъдан даp хусуси интихоби мавзуъ ба тафсил мулохизахои муфид меpонад.
Шамси Кайс охиpин бахши фасли вижаи "Даp зикpи баъзе аз ачноси шеъp, ки мусталах ва мутадовили оммаи шyаpоcт"-pо ба мутакаллиф ва матбуъ ихтисос додааст.
Шеъp бино ба таъpифи Шамси Кайс аз лихози мухтаво ба ду навъи мутакобил -мутакаллиф ва матбуъ чудо шуда, даp навбати худ доpои мухтассоти тамйизкунанда низ мебошад. Шеъpи матбуъ даp назаpиёти адабии Шамси Кайс хамон шеъpи нек буда,
мyаллиф cохтоpи онpо бо таpкиботи зep низомманд намyдааcт: а) наcpи балeF ва назми бадeъ, б) кавофии дypycт, в) маонии латиф ва алфози ху6, г) дypyфи калимоти он баp дам yфтода ва талаффyзи калимоти он мушкил набyвад, д) тачниcоти он мyтакаppиp ва cанъати он мутакаллиф набошад, e) бинои он баp машдypоти лyFати даpй cадeд бувад ва аз Fаpоиби лyFати фypc ва мусталадоти даp як вилоят (ладча - У. Ю. ) пок бошад, ё) калимоти аpабй, ки даp мyдоваpоти поpcигyëн наёяд, даp он мустаъмал набувад, ж) аз дypyфи завоид ва дашвдои кабeд, ки чидати анбоpиши байт иcтeъмол кунад ва аз таFЙиpоти алфоз, ки кудамо заpypати онpо даp ашъоpи хeш чоиз доштаанд, холй бошад, з) ба шунидан о^н ва ба гуфтан дyшвоp [3, 431], яъте cадлy мyмтанeъ бувад.
У шeъpepо, ки даp он cанъатдои лафзй, аз чумла калб ва та^иф ва иcтeъмоли дypyфи атил ё манкут иcтифода шyдааcт, яъте бо такаллуф гуфта шyдааcт, мутакаллиф (тохта ва Fайpитабий- У. Ю. ) мeномад. Чунончи Натанзй гуфтаает:
Tиpмижгонy камонабpy, cyманбаp, cангдил,
Бозcиpат, кабкpафтоp, обтан, оташpyхон.
Хyбзодиp, зиштботин, задpкин, позадpмeдp,
Heкваъда, бадкуниш, фаpбeдcypин, лоFаpмиëн.
Баpкханда, баpфдандон, кажзулфайн, pоcткад,
Mадчабин, шабгecyвон, данзалcyхан, шиpинзабон. [3, 432].
Tавpe ки дида мeшавад, шоиp даp ин абёт илтизом каpда, чанд "маънии мухталиф ва жми мyтаFOЙиp"-pо баpшyмypда, ки даp натича "шeъpe Fаpибy назмe мушкил", ки во^ан маcнyъиcт, фаpодам омада. Зи^и чунин шаводид аз чониби муаллиф ба хотиpи он ает, ки шоиpи чавон аз оваpдани калимоти дyшвоp ва вазни нохуш хyддоpй намояд.
Умуман, даp бобати мукаддамоти шоиpй, - мeнавиcад А. Cаттоpзода, - миёни назаpиëти Унcypалмаолии Кайковyc, махcycан Низомии Аpyзй ва Шамcyддин Myдаммад ибни Кдйш Розй дамpангиe диc каpда мeшавад, ки дамаи ондо тешаи шоиpиpо худодода ва даcтноpаc ва як каcби фавкуттабий намeшyмоpанд, баpъакc баpои дама даcтpаc ва имконпазиp мeдиcобанд ва баpои аз худ каpдани он pод нишон мeдиданд [4, 75].
Нокид аз назаpи Шамcи ^аж cодибдyнаpecт, ки наccи cаpeд, яъте нeкy бади шeъp шиноcад. Myаллиф cаъй каpдааcт, то накшу макоми нокидpо даp даёти адабии худ муайян намояд ва тафовути тешаи шоиpй ва иcтиклоли накди шeъppо ба тавpи мyшаххаc нишон дидад.
Шeъp, -мeнавиcад Шамcи Кдж, -фаpзанди шоиp аcт. Чун байтe чанд гуфт... агаpчи донад, ки камтаp аз абёти дигаp yфтодааcт, аз хeштан наёбад, ки гуфта ва паpдохтаи хeшpо ботил кунад. Аммо нокидpо дил наcyзад баp шeъpи дигаpон, ки на y хотиp cyзонидааcт даp назм ва таpтиби алфоз ва маъонии он, rnc даpчи нeкy бошад ихтиëp кунад ва даpчи pакик бошад бигзоpад, чй шоиp даp назми хeш толиби хушомад бошад ва нокид чyяндаи бeдомад бувад" [3, 459].
Аз ин py, Шамcи ^аж дамчун нокиди забаpдаcт талош каpдааcт, то шоиpиpо дамчун пeшаи муетакил ва танкиди адабиpо ба ма^баи фанни махcyc оид ба cyханcанчй иcбот намояд. Tафовyт нидодан миёни нокид ва шоиp аз ин чидат доpои адамият аcт, ки муаллиф шeъppо на ба дайш як аcаpи дyнаpии хоc, балки дамчун падидаи фаpдангй аpзëбй мeкyнад: "... накди шeъp ва маъpифати pакикy pаcин ва Fаccy cамини он ба шeъpи нeк гуфтан тааллук надоpад ва биcëp шоиp бошад, ки шeъp нeкy гуяд ва накди шeъp чунонки бояд натвонад ва биcëp нокиди шeъp бошад, ки шeъpи нeкy натвонад гуфт" [3, 457-458].
Ржолати шоиp шeъpи наFЗ гуфтан ва pиcолати нокид даp назди адабиёт накди cаpаи аcаpи бадeй мeбошад. Хднуз дафтcад cол кабл аз ин Шамот Кдж ба маcъалаи нашpy пахши шeъpи шоиp диккати чиддй додааcт, ки онpо мeтавон ям аз мyдимтаpин дидгоддои y даp маъpифати шeъp номзад каpд: "Ва бояд, ки ба дeч дол даp аввали вадлат баp гуфта ва паpдохтаи хeш эътимод накунад ва то онpо маppатан баъда yхpо баp нокидони cyхан ва дуетони фозили мушфик аpз накунад ва хатою cавоби он аз эшон ба таpики иcтиpшод нашнавад ва эшон ба шддати назм ва кабули вазн ва дypycтии
кофият ва узубати алфоз ва латофати маъонии он дукм накунанд, онро ба минассаи арзи омма нанишонад ва дар маърази писанд ва нописанди дар кас наёрад" [3, 456-457].
Дар мачмуъ, агар Мудаммад Умари Родуёнй дар "Тарчумону-л-балога" дар хусуси накди шеър бо ишорадое маъдуд иктифо дорад, Рашиди Ватвот дар "Дадоику-с-седр фй дакоики-ш-шеър" ин дидгоддои адабиро каме вусъат бахшидааст, Мудаммад Авфй дар "Лубобу-л-албоб" дар "роди татбики назарияи шеър ба амалияи он, яъне тадлилу тадкики эчодиёт ва асардои бадеии адибон факат кушиш намуда бошад" [4, 76], пас Шамсуддин Мудаммад ибни Кайси Розй дамчун нокиди номй ва забардаст кадаме аз гузаштагони худ пеш рафта, ба мавзуъдои макоми сухан ва накди он, нуфузи шахсияти наккодон, накши ондо дар даёти адабй ва нидоят арзёбии баъзе аз мухтассоти накди адабии давраи худ, аз чумла тавсиф, тачзия, тадлили осори адабй, санчиши чанбадои сохтор ва мудтавои шеър адамияти вижа дода, бори нахуст накди адабиро дамчун фанни махсус ва алодидаи адабиётшиносии порсии точикй муаррифй кардааст. Ба иборати дигар, тадкурсии фанни мустакилеро бо номи накдушшеър ё ба истилоди имруза накди адабй гузоштааст.
АДАБИЁТ
1. Абдукаддор ибни Исдок,. Лисону-л-калам фй шарди алфози-л-ачам. Бо давошй ва таъликоту тасдеди Мудаммад Х,асан Адиби Х,иравии Хуросонй. -Тедрон. 1337.
2. Зарринкуб Абдулдусайн. Ошной бо накди адабй. Вироиши дувум. -Тедрон: Сухан. 1380. Чопи шашум. -508 с.
3. Розй, Шамси Кайс. Ал-Муъчам фй маъойири-л-ашъори-л-ачам. Ба тасдеди аллома Мудаммад ибни Абдулваддоби Казвинй, Мударрис Разавй ва Сирус Шамисо. -Тедрон: Илм, 1388. -640 с.
4. Сатторзода Абдунабй. Таърихчаи назариёти адабии форсии точикй. -Душанбе: Адиб, 2001, -144 с.
5. Смит Уилям. Нахустин осори форсй дар балогат. Тарчумаи Мадмуд Хдсанободй. Кайдони андеша. Мурдод ва шадривари 1373. Шумораи 55. - СС. 152-169.
СПОСОБ НАПИСАНИЯ ПОЭМЫ И ПОЭТИЧЕСКИХ НАВЫКОВ (С ТОЧКИ ЗРЕНИЯ ШАМСА КАЙСИ РОЗИ)
В статье исследуется одна из важнейших проблем персидско-таджикской литературной теории - стиль написания стихотворения и поэтическая основа (поэтические навыки), на которую ссылается выдающийся ученый XIII века Шамс Кейс Рози в секции Хотимы Аль-Му'джам. Он играет руководящую роль поэтических навыков. Автор считает, что каждая наука, включая науку о поэме, имеет свою собственную процедуру и правила. Если формулировка не соответствует стандартам стихотворения, то она не имела бы поэтической ценности. В статье автор пытается раскрыто видение и теорию Шами Кейса, связанные с идентификацией стихотворения и его сущности с новым взглядом.
Ключевые слова: Шамси Кайси Рози, аль-Му'джам, фарситаджикская поэзия, поэтические навыки, красноречие, свежие смыслы.
THE WAY OF WRITING POEM AND POETIC SKILLS (FROM THE POINT OF VIEW OF SHAMS QAYSI ROZEE)
The article explores one of the crucial issues of the Persian-Tajik literary theory -the style of writing poem and poetic basis (poetic skills), which is covered by the prominent scholar of the 13th century, Shams Qays Rozee in the Section of Khotima of al-Mujam. It plays the guiding role of poetic skills. The author believes that each science, including the science of poem has its own procedure and rules. If the wording does not meet the standards of poem, then it would not have a poetic value. In the article, the author tries to review the vision and theory of Shami Qays related to identification of the poem and its substance with the new view.
Key words: Shamsi Qaysi Rozee, al-Mujam, Farsi-Tajik poem, poetic skills, beautiful language, fresh meanings.
Сведения об авторе:
Умриддин Юсуфов (г-н), докторант Института языка и литературы имени Рудаки, Академия наук Таджикистана.
About the author:
Umriddin Yusufov, Doctoral candidate of the Institute of Language and Literature named after Rudaki, Academy of Sciences of Tajikistan
РУКНУДДИН МАСЪУДИ ЦУМЙ ВА ДОСТОНИ У «ЮСУФУ ЗУЛАЙХО»
Вафо Элбоев
Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Таълифи достондои «Юсуф ва Зулайхо» дар адабиёти форсии точикй таърихи кудан дошта, дар ин мавзуъ осори зиёд ба назму наср нигошта шудаанд, ки муаллифони ин осор дама ин киссаи шурангези ишкиро дар пиродани бадеияти баланд тасвир кардаанд.
Рукнуддин Хоча Масъуди Кумй дар нигоштани ин киссаи шурангез, ки дар тули дазорсола бадри тадкими одобу ахлоки дамида, дур будан аз давои шадват, талкини иффату таквову фазилатдои неки инсонй, шуълаи умедро дар дилдо зинда гардонидан ва фарчоми некро чашмдор будани пардезгорон хидмати назаррасе кардааст, даст зада, муваффак бар он шудааст, ки ин «бедтарин кисса» - ро ба зевари табъ орояд.
Рукнуддин Хоча Масъуди Кумй (1429-1488) аз зумраи суханварони тавонои нимаи дуввуми садаи ХУ мелодист, ки бо осори гаронбадои хеш ба занчири заррини адабиёти форсии точикй далкаи наве зам намудааст, вале бо сабаби дастрас набудан ва кам дифз мондани осораш то кунун эчодиёти у пурра омухта нашудааст.
Киссаи «Юсуф ва Зулайхо» аз муассиртарин ва пурсузтарин киссадои адабиёти чадонй ба шумор меравад, ки аслан, аз фолклори ядудиён сарчашма гирифта, баъдан тавассути китобдои муътабари «Таврот» ва «Куръон» ба адабиёти хаттии як катор мамолики Шарк род ёфтааст.
Достони «Юсуфу Зулайхо» и Масъуди Кумй дар асоси ривояти сюжети киссаи мудаббати Юсуф бо Зулайхо реша дар фадлавиёти мардуми ядуд дошта, мувофики конунияти тамоми адабиёти олам, ки гузаштани як сюжет ба адабиёти хаттии ин ё он халк аз амрдои вокеист, интикол ёфтааст ва дар асоси дамин ривоят навишта шудааст. Аз дамин чидат, дар достон аз аввал то охир услуби ривоятй нигод дошта шуда, аксари бобдо аз забони наклкунанда, ё ровие шуруъ мешаванд: Гуяндаи ин суруди дилкаш З-ин гуна кунад димоги цон х-ваш, Созандаи ин уадиси цонсуз, З-ин сон шавад аз сухан дилафруз. *
Ва дар чои дигар мегуяд:
Гуяндаи ин наку сарогоз, Ин гуна кунад сари сухан соз. Донандаи ин уадиси цонранд, З-ин даст кушояд аз забон банд...
* Минбаъд дамаи мисолдо аз матни достони Рукнуддин Хоча Масъуди Кумй «Юсуфу Зулайхо» дар тасдед ва тадвини Сайидалй Оли Довуд.-Тедрон, 1369 оварда мешаванд.
