CC BY
86
DOI: 10.12845/bitp.42.2.2016.23
dr inz. Agata Krystosik-Gromadzinska1
Przyj^ty/Accepted/Принята: 07.12.2015; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 04.05.2016; Opublikowany/Published/Опубликована: 30.06.2016;
Morska Sluzba Poszukiwania i Ratownictwa w Polsce na przestrzeni
ostatnich kilkudziesi^ciu lat i dzis
The Maritime Search and Rescue Service in Poland during the Last Ten Years and Today
Морская поисково-спасательная служба в Польше за последние
несколько лет и сегодня
ABSTRAKT
Cel: Celem niniejszego artykulu jest przedstawienie zarysu historii dzialan Morskiej Sluzby Poszukiwania i Ratownictwa oraz metod i srodkow technicznych wykorzystywanych wspolczesnie do poszukiwania i ratowania ludzi na morzu oraz likwidacji rozlewow olejowych i innych zagrozen srodowiska morskiego.
Wprowadzenie: Bezpieczenstwo zeglugi jest problemem zlozonym. Warunki eksploatacji, stan techniczny jednostki, wyszkolenie i umiej^tnosci zalogi to tylko niektore z czynnikow wplywaj^cych na szanse przezycia i uratowania mienia w sytuacjach krytycznych. Gdy dochodzi do wypadkow czy katastrof na morzu i konieczne jest poszukiwanie oraz ratowanie ludzi, b^dz likwidacja zanieczyszczen srodowiska morskiego, wykorzystywane s^ sily i srodki Morskiej Sluzby Poszukiwania i Ratownictwa (SAR). Sluzba SAR formalnie powstala w 2002 r., jednakze historia jej funkcjonowania zaczyna si£ juz w latach 30. ubieglego wieku (a pierwsze stacje ratownictwa powstawaly pod koniec XIX wieku).
Dzialania sluzb w obszarze ratowania zycia ludzkiego na morzu polegaj^ przede wszystkim na poszukiwaniu i podejmowaniu rozbitkow znajduj^cych si£ w wodzie lub w srodkach ratunkowych. Prowadzone s^ one z wykorzystaniem m.in. morskich statkow ratowniczych, ktore mog^ wykonywac zadania bez wzgl^du na stan morza i por^ dnia oraz lodzi ratowniczych. Sluzby SAR bior^ tez udzial w gaszeniu pozarow na statkach oraz podejmuj^ holowania ratownicze. W drugim obszarze dzialan sluzby SAR s^ odpowiedzialne za usuwanie z powierzchni morza rozlewow ropy naftowej, produktow ropopochodnych oraz innych niebezpiecznych i szkodliwych substancji chemicznych (HNS) powstalych w wyniku wypadkow morskich oraz katastrof przemyslowych na l^dzie. Sluzby s^ odpowiedzialne za koordynowanie akcji zwalczania zagrozen oraz zanieczyszczen srodowiska morskiego. Prowadz^ awaryjne wyladowywanie olejow oraz HNS ze zbiornikowcow, a takze poszukiwanie oraz wydobywanie zagubionych substancji i towarow niebezpiecznych w opakowaniach. Odpowiedzialne s^ rowniez za zapobieganie przedostawaniu si£ olejow i HNS do srodowiska morskiego. Zadania te realizowane s^ z wykorzystaniem specjalistycznego sprz^tu do zwalczania rozlewow.
Podsumowanie: W artykule przedstawiono opis zadan wykonywanych przez sluzby SAR na przestrzeni lat. Opisano metody dzialania, wyposazenie oraz reorganizacj^ sluzb. Przypomniano ich sukcesy na arenie mi^dzynarodowej. Zwrocono rowniez uwag£ na problemy zwi^zane z sytuacj^ polityczn^, brakami w wyposazeniu powojennym oraz na trudnosci we wspolpracy mi^dzy sluzbami.
Opisano wspolczesne dzialania Morskiej Sluzby Poszukiwania i Ratownictwa w Polsce. W artykule zaprezentowano rowniez rozlokowanie sil i srodkow sluzby, podstaw^ prawn^ dzialania, scharakteryzowano wyposazenie baz. Opisano wszystkie rodzaje jednostek ratowniczych, b^d^cych w dyspozycji sluzb.
Slowa kluczowe: Morska Sluzba Poszukiwania i Ratownictwa, SAR, historia, poszukiwania, ratownictwo Typ artykulu: artykul przegl^dowy
ABSTRACT
Aim: The purpose of this article is to outline past activities of the Maritime Search and Rescue Service, methods and technical means used today to search for and rescue people at sea and how the consequences caused by oil spillage, and other threats to the marine environment can be eliminated.
Introduction: Maritime transport safety is a complex issue. The factors, which affect the chances of survival and salvage in critical situations include: operating conditions, technical condition of the ship, the training and skill of the crew. The Maritime Search and Rescue Service (SAR) provides support in situations where accidents or disasters occur at sea. The Service is involved in the search for and rescue of people, and elimination of threats from oil spills or other pollution of the marine environment. SAR was formally created in 2002, although it's origin and functions stem from the 1930's, bearing in mind that the first rescue stations were created towards the latter part of the XIX century. Rescue activities performed by SAR involve, in the main, searching for and retrieving shipwrecked people at sea. This is carried out with the use of equipment, such as marine rescue vessels, which can perform tasks regardless of sea conditions and time of day. The SAR Service also
1 Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie / West Pomeranian University of Technology Szczecin, Poland; agata.krystosik@zut.edu.pl;
D01:10.12845/bitp.42.2.2016.23
assists in firefighting on ships and undertakes emergency towing of sea going vessels. Secondly, the SAR is responsible for the removal from the sea surface of: oil spills, oil derivative products and other hazardous, and noxious substances (HNS) dispersed as a result of sea accidents and onshore industrial catastrophes. The service is responsible for the coordination of operations to overcome threats and pollution of the sea environment. SAR takes a lead in offloading oil and HNS from tankers as well as the conduct of search and recovery of lost hazardous substances and packaged cargoes. SAR is also responsible for the prevention of oil and HNS penetration into the sea environment. These activities are performed with the aid of specialist equipment designed to overcome spillages.
Summary: The article provides a historical description of tasks performed by SAR. It illustrates operation methods, equipment used and stages of reorganisation encountered over time. The narrative brings to mind successful achievements on the international arena, but simultaneously reflects on challenges faced by the service over the years. The latter includes political upheavals, post war equipment shortages, problems associated with cooperation between different services and other obstacles. The account, dealing with current day operational activities of The Maritime Search and Rescue Service reveals the legal basis for the undertaking, identifies the deployment of resources, both human and equipment and describes the types of rescue establishments, which are at the disposal of the service.
Keywords: The Maritime and Rescue Service in Poland, SAR, history, search, rescue Type of article: review article
АННОТАЦИЯ
Цель: Цель данной статьи - представить исторический очерк деятельности Морской поисково-спасательной службы, а также методов и технических средств, используемых в настоящее время, в целях поиска и спасения людей на море, а также ликвидации разливов нефти и других угроз морской среде.
Введение: Безопасность судоходства является сложной проблемой. Условия эксплуатации, техническое состояние корабля, обучение и навыки экипажа - это только некоторые из факторов, влияющих на шансы выживания, а также спасения имущества в кризисных ситуациях. В случае аварий или катастроф на море, которые вызывают необходимость поиска или спасения людей либо ликвидации загрязнений морской среды, используются силы и средства Морской поисково-спасательной службы (SAR). SAR формально была создана в 2002 году, однако её история начинается уже с 30-ых годов прошлого века (первые отделения службы спасения появились в конце XIX века).
Деятельность служб в сфере спасения человеческой жизни на море заключается, в частности, в поисках и спасении выживших из воды. Они проводятся с использованием, как спасательных кораблей, которые могут выполнять задачи при каждом состоянии моря и в каждое время дня, так и спасательных лодок. Службы SAR учувствуют также в пожаротушении на кораблях, а также осуществляют спасательные буксировки. Службы отвечают также за ликвидацию разливов нефти, нефтепроизводных продуктов и других опасных и вредных химических веществ на поверхности моря, образованных в результате морских аварий и промышленных аварий на суше. Службы отвечают за координацию работ по ликвидации угроз и загрязнений морской среды. Проводят аварийную выгрузку нефти и химических веществ из танкеров, а также поиски и извлечение пропавших опасных веществ и товаров в упаковках. Их задачей является также предупреждение проникновения нефти и химических веществ в морскую среду. Эти задачи реализуются с использованием специализированного оборудования для ликвидации разливов.
Заключение: В статье представлено описание задач, выполняемых службами SAR на протяжении многих лет. Описаны методы действий, оснащение и реорганизация служб. Упомянуты их успехи на международном уровне. Представлены также проблемы, связанные с политической ситуацией, нехваткой послевоенного оборудования, а также трудности в сотрудничестве между службами. Описана современная деятельность Морской поисково-спасательной службы (SAR) в Польше. Представлено распределение сил и средств службы, правовая основа деятельности, охарактеризовано оснащение баз. Описаны все виды спасательных единиц, которыми оснащены службы.
Ключевые слова: Морская поисково-спасательная служба в Польше, SAR, история, поиски, спасательная служба Вид статьи: обзорная статья
1. Historia powstania Morskiej Sluzby Poszukiwania i Ratownictwa
Dzialania maj^ce na celu ratowanie zycia na morzu po-dejmowane byly niegdys dobrowolnie, w oparciu o niepi-sane zasady, a takze tradycje. Od zawsze wymagaly odwa-gi i poswi^cenia. Pocz^tkowo ratowano glownie rybakow na morzach Wielkiej Brytanii. W Polsce przelom nast^pil w 1797 roku. Wtedy, po katastrofie statku „Langeland" (i kradziezy lupow przez mieszkancow teby), powsta-ly pierwsze przepisy dotycz^ce ratowania ludzi i mienia. W roku 1866 zbudowano staj ratownicz^ w tebie (ryc. 1), potem w Ustce [1-4].
Pierwsze stacje ratownicze byly wyposazone w lodzie wioslowe (ryc. 2), ktore przewozono wozami konnymi oraz aparatami rakietowymi (ryc. 3). Podczas akcji ratowania rybakow z lodzi, ktore utkn^iy na mieliznie powszechnie sto-sowano aparaty rakietowe (ryc. 4.) Stosowano rowniez liny ratownicze ze spodniami, z j^zyka niemieckiego zwanymi hosenboje (ryc. 5).
Dat^ wyznaczaj^c^ pocz^tek dzialania sluzb ratowni-czych w Polsce jest rok 1932 r. W Zegludze Polskiej SA po-
wstal wtedy Wydzial Holowniczo-Ratowniczy. Rozpocz^to szkolenia i gromadzenie sprz^tu niezb^dnego do realizacji zadan.
Niestety w okresie mi^dzywojennym, pomimo dost^pu do morza, skromnej floty handlowej i rybackiej oraz duzego portu morskiego w Gdyni, ratownictwo morskie w Polsce praktycznie nie istnialo. Pelnilo jedynie rol§ pomocnicz^ podczas dzialan wojsk alianckich.
Dopiero po zakonczeniu II wojny swiatowej organizaj ratownictwa zaj^li si§ pracownicy utworzonego w maju 1945 r. Glownego Urz^du Morskiego w Gdansku (GUM). Pod koniec 1945 roku powolane zostaly sluzby, ktore mialy przede wszyst-kim usuwac utrudnienia w zegludze, czyli oczyszczac szlaki morskie, wydobywac wraki do odbudowy, ale rowniez prze-prowadzac holowania oraz ratowac ludzi i mienie. W samym tylko w^zle szczecinskim w wodach spoczywaly wraki stat-kow 16 bander. Bylo to 80 duzych wrakow, okolo 200 wrakow mniejszych, ale takze tabor wojskowy i kolejowy, urz^dzenia stoczniowe i portowe oraz materialy wybuchowe. Starano si§ jak najszybciej udroznic wejscia do portow i przywrocic baseny portowe do eksploatacji. Na ryc. 6 przedstawiono wrak pancer-nika „Gneisenau" blokuj^cy wejscie do portu gdynskiego.
СЛУЖБА СПАСЕНИЯ И МЕДИЦИНА КАТАСТРОФ
D01:10.12845/bitp.42.2.2016.23
Ryc. 1. Stacja ratownicza w tebie [5] Fig. 1. Rescue station in teba [5]
Ryc. 2. Zaloga lodzi wioslowej (tu holenderska) [5] Fig. 2. Rowing boat crew (Dutch boat) [5]
Ryc. 3. Aparaty rakietowe [1], [6] Fig. 3. Rocket apparatus [1], [6]
Ryc. 4. Wystrzal z aparatu rakietowego [1], [5-6] Fig. 4. Discharge from the rocket apparatus [1], [5-6]
Ryc. 5. Ewakuacja za pomoc^ hosenboje [1], [5-6] Fig. 5. Evacuation with use of a breeches buoy [1], [5-6]
Ryc. 6. Wrak pancernika Gneisenau na wejsciu do portu gdynskiego [7] Fig. 6. The wreck of the battleship Gneisenau at the entrance to the port of Gdynia [7]
W tym okresie utworzono Biuro Odbudowy Portow (BOP), ktore posiadalo oddzialy ratownicze (poczytkowo mialy byc to samodzielne grupy ratownicze przy GUM). Na przelomie lat 1945 i 1946 reaktywowano rowniez przedwojenny Wydzial Holowniczo-Ratowniczy Zeglugi Polskiej SA (potem dodatko-wo Oddzial Holowniczo-Ratowniczy w Szczecinie). W okresie powojennym, ze wzgl^du na braki w sprz^cie i niedostateczne wyszkolenie, cz^sto korzystano z uslug firm dunskich. W portach prowadzily dzialalnosc Oddzialy Awaryjno-Ratownicze Floty Baltyckiej ZSRR.
W 1949 roku Wydzial Holowniczo-Ratowniczy dyspono-wal floty 16 holownikow i zatrudnial 390 osob. Z BOP wy-odr^bniono kolejne specjalistyczne przedsi^biorstwo morskie - Przedsi^biorstwo Robot Czerpalnych i Podwodnych (PR-CiP). W roku 1950 Wydzial Holowniczo-Ratowniczy zostal przemianowany na Wydzial Ratowniczy GAL (Gdynia Ame-ryka Line) w Gdyni oraz Terenowy Oddzial Ratowniczy (wra-kowy) w Szczecinie. Spowodowalo to niestety znaczne straty kadrowe i oslabienie przedsi^biorstwa.
W okresie powojennym sluzby ratownicze napotykaly na wiele problemow. Starano si§ odtworzyc zaplecze techniczne dla ratownictwa. Za pozyskane kredyty amerykanskie zaku-piono z demobilu ci^zki sprz^t ratowniczy oraz cale wyposa-zenie robot podwodnych. Deficyt srodkow technicznych nie byl jednak jednym problemem w organizacji ratownictwa. Byly nim rowniez braki kadrowe. Brakowalo zarowno ofice-row, jak i marynarzy zdolnych do prowadzenia jednostek. Nie bylo wystarczajycej liczby nurkow, ktorych prace rozpoznaw-cze i naprawcze byly niezb^dnym elementem realizacji zadan. Ponadto zalogi cz^sto si§ zmienialy. W porcie szczecinskim zatrudniona byla glownie ludnosc naplywowa, cz^sto nie-wykwalifikowana, ktora traktowala swojy prac^ jako zaj^cie tymczasowe.
Za poczytek samodzielnych dzialan i spektakularny pierwszy sukces sluzb ratowniczych w okresie powojennym uwaza si§ podniesienie wraku chlodnicowca „Lech" w roku 1949. Zadanie wykonano przy wykorzystaniu lin i pontonow ratowniczych oraz dzi^ki zastosowaniu nowoczesnych roz-wiyzan technicznych przy odmulaniu i przebijaniu kanalow pod statkiem w celu zalozenia stropow. Metoda ta, zwana pozniej metody polsky, przynosila dobre efekty. Byla tak ce-niona, ze polskie sluzby swiadczyly jy takze na rzecz innych krajow.
Debiut morskich sluzb ratowniczych z Polski na arenie mi^dzynarodowej mial miejsce na cyklicznej Mi^dzynarodo-wej Konferencji Ratownictwa Morskiego w Estriol w czerwcu 1955 roku. Jej organizatorem byl kpt. H. Hansson, ktory uwa-zany byl za gospodarza Baltyku, organizatora ratownictwa w tym regionie. Usilnie dyzyl do integracji sluzb. We wspol-pracy z Polsky widzial nadziej^ na ozywienie stosunkow z ZSRR oraz RFN.
Na wspomnianej konferencji, w roku 1957, polskie sluzby ratownicze, na czele z kpt. z.w. Witoldem Poincem, mialy okazj^ zaprezentowac swoj sprz^t i umiej^tnosci. Znalazly si§ najblizej jednostki potrzebujycej pomocy, wobec czego pod-j^ly akj ratowniczy. Pozostali uczestnicy konferencji, gdy dotarli na miejsce zdarzenia, obserwowali akj prowadzony przez Polakow. Zakonczyla si§ ona spektakularnym sukce-sem. Polacy zaprezentowali swojy metody dzialania, ktora do dzis jest praktykowana jako metoda „ratowania zycia przez ratowanie mienia". Uwazana jest za bezpieczny, skuteczny i oszcz^dny. Nie oznacza to jednak, ze jest (i ze byla) stosowa-na przez ratownikow innych krajow.
Ze wzgl^du na koniecznosc utworzenia sprawnie funkcjo-nujycego systemu ratowniczego w Polsce, w 1951 roku zalo-zono Polskie Ratownictwo Okr^towe. Poczytkowo zadaniem sluzby mialo byc usuwanie skutkow dzialan wojennych. W 1952 roku UM przekazal sluzbom zadania ratowania zycia
D01:10.12845/bitp.42.2.2016.23
na morzu, pózniej równiez lodolamanie, uslugi dzwigowe, a po podpisaniu w latach 70. konwencji helsinskiej, równiez zabezpieczenie czystosci srodowiska morskiego. Od roku 1983 do zakresu obowiyzków wlyczono równiez ratownictwo brzegowe [2-4].
Z dniem 1 stycznia 2002 roku z Polskiego Ratownictwa Okr^towego wydzielono w pelni autonomiczny struktur^ -Morsky Sluzby Poszukiwania i Ratownictwa (sluzby SAR). Miala ona podejmowac dzialania wylycznie z zakresu ratownictwa: poszukiwanie i ratowanie zycia ludzkiego na morzu, zwalczanie zagrozen i zanieczyszczen srodowiska morskiego oraz wykonywanie innych zadan zwiyzanych z bezpieczen-stwem morskim okreslonym przepisami [1].
Uslugi transportowe, holownicze, dzwigowe oraz te dla przemyslu offshore byly i sy po dzien dzisiejszy swiadczone przez Polskie Ratownictwo Okr^towe (PRO). PRO dyspo-nujyc nowoczesny floty, oferuje takze holowania oceaniczne, seismic suport, uslugi przeladunku i transportu towarów oraz obslug^ morskich instalacji paliwowych i wydobywczych [8].
2. Podstawa prawna funkcjonowania morskiej sluzby poszukiwania i ratownictwa
Obecnie podstawy prawny dzialania SAR sy dwie kon-wencje: Mi^dzynarodowa Konwencja o poszukiwaniu i ra-townictwie morskim (Dz. U. z 1988 r. Nr 27, poz. 184) oraz Konwencja o ochronie srodowiska morskiego obszaru Morza Baltyckiego (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 346), które regu-lujy kwestie poszukiwania i ratowania zycia ludzkiego oraz zwalczanie zagrozen i zanieczyszczen morza. Pozostale akty prawne to: Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczen-stwie morskim (Dz. U. z 2011 r. Nr 228, poz. 1368 wraz z póz-niejszymi zmianami) oraz Ustawa z dnia 16 marca 1995 r.
0 zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki (Dz. U. z 1995 r. nr 47, poz. 243 z pózniejszymi zmianami), a takze Rozporzydzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospo-darki Morskiej z dnia 22 czerwca 2012 r. w sprawie szczególo-wej organizacji Morskiej Sluzby Poszukiwania i Ratownictwa (Dz. U. z 2012 r., poz. 733), Rozporzydzenie Rady Ministrów z dnia 8 kwietnia 2013 r. w sprawie szczególowych warun-ków i sposobu wykonywania zadan poszukiwania i ratowania zycia na morzu przez Morsky Sluzby Poszukiwania i Ratow-nictwa, oraz sposobu realizacji uprawnien czlonków ochotni-czych druzyn ratowniczych (Dz. U. z 2013 r., poz. 552), Rozporzydzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002 r. w sprawie organizacji i sposobu zwalczania zagrozen i zanieczyszczen na morzu (Dz. U. z 2002 r. Nr 239, poz. 2026 z pózniejszymi zmianami), Rozporzydzenie Rady Ministrów z dnia 3 lipca 2012 r. w sprawie nasluchu radiowego oraz oslony meteoro-logicznej na potrzeby Morskiej Sluzby Poszukiwania i Ratownictwa (Dz. U. z 2012 r., poz. 821).
Zapewnienie dzialan majycych na celu poszukiwanie
1 ratowanie zycia na morzu oraz zwalczanie zagrozen i za-nieczyszczen srodowiska morskiego wynika z mi^dzynaro-dowych konwencji, których strony jest Polska: Mi^dzynaro-dowej Konwencji o poszukiwaniu i ratownictwie morskim sporzydzonej w Hamburgu dnia 27 kwietnia 1979 roku (konwencja SAR), Konwencji o ochronie srodowiska morskiego obszaru Morza Baltyckiego sporzydzonej w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 roku (konwencja helsinska), Mi^dzynarodo-wej Konwencji o gotowosci do zwalczania zanieczyszczen ole-jami oraz wspólpracy tym zakresie, przyj^tej w Londynie 30 listopada 1990 roku (konwencja OPRC), Protokolu o gotowosci i przeciwdzialaniu incydentom zanieczyszczenia substan-cjami niebezpiecznymi i szkodliwymi, przyj^tego w Londynie 15 marca 2000 roku (protokól OPRC-HNS).
СЛУЖБА СПАСЕНИЯ И МЕДИЦИНА КАТАСТРОФ
Ponadto SAR zobowi^zana jest do administrowania Pol-sk^ Platform^ Informatyczn^ Administracji Morskiej oraz utrzymywania Punktu Odbioru Alertu zgodnie z Mi^dzy-narodowym Kodeksem Ochrony Statkow i Obiektow Porto-wych .
3. Organizacja i dzialania SAR
Linia brzegowa Polski liczy ponad 700 km. Na rycinie 7 zo-brazowano granic^ polskich wod terytorialnych, strefy ekono-micznej oraz strefy odpowiedzialnosci SAR (linia czerwona). W strefie tej odbywa si§ zegluga jednostek roznych typow, za-rowno handlowych, jak i rekreacyjnych z roznym nat^zeniem, zaleznym glownie od pory roku.
W Polsce, zgodnie z art. 115. rozdzialu 6 Ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczenstwie morskim, zapewnienie dzialan maj^cych na celu poszukiwanie i ratowanie zycia na morzu, zgodnie z postanowieniami Mi^dzynarodowej kon-wencji o poszukiwaniu i ratownictwie morskim, nalezy do or-ganow administracji morskiej. Administracja zas, w celu wy-konywania zadan poszukiwania i ratowania zycia na morzu, powoluje Morsk^ Sluzby Poszukiwania i Ratownictwa (SAR).
W sklad Morskiej Sluzby Poszukiwania i Ratownictwa wchodz^: Morskie Ratownicze Centra Koordynacyjne (ryc. 8), ktore organizuj^ i koordynuj^ akcje poszukiwawcze i ratownicze; morskie statki ratownicze oraz brzegowe stacje ratownicze z ochotniczymi druzynami ratowniczymi.
Morskie Ratownicze Centrum Koordynacyjne (MRCK) i Morskie Pomocnicze Centrum Koordynacyjne (MPCK) po-zostaj^ w 24-godzinnej gotowosci do odbioru wezwan o nie-
D01:10.12845/bitp.42.2.2016.23
bezpieczenstwie i informacji o istniej^cych i prawdopodob-nych sytuacjach zagrozenia zycia na morzu. Centra wspol-pracuj^ z Marynark^ Wojenn^ oraz innymi sluzbami, w tym takze zagranicznymi.
Sily i srodki Morskiej Sluzby Poszukiwania i Ratownictwa utrzymywane s^ w okreslonym rezimie gotowosci. Dla jednostek ratowniczych gotowosc do odcumowania i wyjscia do akcji ratowniczej od otrzymania zgloszenia wynosi 15 minut, a dla jednostek specjalistycznych do zwalczania zanieczysz-czen - 2 godziny. Sily i srodki SAR rozlokowane s^ zgodnie ze schematem przedstawionym na rycinie 9.
Przykladowe dzialania sluzb zostaly przedstawione na ry-cinach 10-13. S^ to dzialania prowadzone z wykorzystaniem lodzi ratowniczych oraz innego sprz^tu.
Sluzba SAR wykonuje zadania na podstawie Planu akcji poszukiwawczych i ratowniczych [10], opracowanego zgodnie z postanowieniami Konwencji SAR. Granice obszaru poszukiwania i ratownictwa oraz zasady wspolpracy z odpo-wiednimi sluzbami innych panstw podczas ratowania zycia na morzu okreslaj^ porozumienia zawarte z zainteresowany-mi panstwami.
Zadania realizowane przez SAR to rowniez: zwalczanie zanieczyszczen na morzu (jednostka na ryc. 14), holowanie i sci^ganie z mielizny, walka z pozarami, wsparcie medyczne oraz ratownictwo brzegowe.
Srodki techniczne ratownictwa morskiego to przede wszystkim: morskie statki ratownicze (ryc. 15-17), lodzie ratownicze (ryc. 18-20), jednostki lotnicze (w dyspozycji Marynarki Wojennej) oraz samochody specjalistyczne (ryc. 21-23).
Ryc. 7. Strefa odpowiedzialnosci sluzby SAR [1] Fig. 7. Responsibility zone of the Polish SAR [1]
Ryc. 8. Morskie Ratownicze Centrum Koordynacyjne [9] Fig. 8. Maritime Rescue Coordination Centre [9]
Ryc. 9. Lokalizacja sil i srodkow SAR [9] Fig. 9. Location of resources and equipment of Polish SAR [9]
Ryc. 10. Dzialania SAR w wykorzystaniem lodzi ratowniczych [9] Fig. 10. SAR operations, using rescue boats [9]
D01:10.12845/bitp.42.2.2016.23
Ryc. 11. Dzialania SAR w wykorzystaniem lodzi ratowniczych [9] Fig. 11. SAR operations with the use of rescue boats [9]
Ryc. 12. Dzialania SAR - ton^ca jednostka [9] Fig. 12. SAR rescue operation - sinking unit [9]
Ryc. 13. Podejmowanie rozbitkow z tratwy ratowniczej [9] Fig. 13. Taking survivors from rescue raft [9]
Ryc. 14. Morski statek do zwalczania rozlewow olejowych „Czeslaw II" [9]
Fig. 14. Marine vessel for neutralization of oil spills Czeslaw II [9]
Ryc. 15. Statek ratowniczy SAR 3000 [9] Fig. 15. Rescue vessel SAR 3000 [9]
Ryc. 16. Statek ratowniczy SAR 1500 [9] Fig. 16. Rescue vessel SAR 1500 [9]
СЛУЖБА СПАСЕНИЯ И МЕДИЦИНА КАТАСТРОФ
Ryc. 17. Morski wielozadaniowy statek ratowniczy „Kapitan Poinc" [9] Fig. 17. Marine multipurpose rescue vessel Kapitan Poinc [9]
Ryc. 21. Specjalistyczny samochod ratowniczy typu STARMAN 994 podczas cwiczen [9] Fig. 21. Specialist rescue vehicle type STARMAN 994 during simulation training [9]
Please cite as: BiTP Vol. 42 Issue 2, 2016, pp. 209-218 D01:10.12845/bitp.42.2.2016.23
Ryc. 18. todz ratownicza RIB typu Baltic Parker 900 [9] Fig. 18. Rescue boat RIB, type Baltic Parker 900 [9]
Ryc. 20. Lodz ratownicza RIB typu £-4800 [9] Fig. 20. Rescue boat RIB type £-4800 [9]
Ryc. 22. Specjalistyczny samochod ratowniczy typu Land Rover Defender [9]
Fig. 22. Specialist rescue vehicle Land Rover Defender [9]
Ryc. 23. Specjalistyczny samochód ratowniczy typu STAR 744 [9] Fig. 23. Specialist rescue vessel STAR 744 [9]
Ze Sluzby SAR wspóldzialajy jednostki organizacyjne Marynarki Wojennej, Panstwowej Strazy Pozarnej, Strazy Granicznej, Policji, opieki zdrowotnej oraz inne jednostki bç-dyce w stanie udzielic pomocy [9].
Marynarka Wojenna udostçpnia dla zadan SAR stat-ki powietrzne. Obecnie jest to 7 smiglowców ratowniczych W-3RM Anakonda i 2 smiglowce Mi-14 PL/R. W planach rozwoju zakladano kupno do 2022 roku 3 smiglowców po-szukiwawczo-ratowniczych i do 2026 roku trzech nastçpnych. Wojsko zostanie jednak prawdopodobnie wyposazone w jednostki wielozadaniowe - transportowe, bojowego poszuki-wania i ratownictwa CSAR (w tym smiglowce przeznaczone do wykonywania zadan odzysku personelu na morzu) oraz zwalczania okrçtôw podwodnych, które majy miec nadprogramowe wyposazenie do realizacji zadan SAR [11].
4. Dzialania sluzb ratowniczych w 2015 roku
W 2015 roku Sluzby SAR przeprowadzily 229 akcji ratowniczych. Sposród nich 74 stanowily akcje majyce na celu ratowanie zycia ludzkiego na morzu, 34 - ewakuacje medycz-ne, a 3 zwalczanie rozlewów olejowych. Przeprowadzono 84 akcje wyjasniajyce (odpowiedz na falszywe alarmy) oraz 34 tak zwane akcje inne. W sumie uratowano 145 osób.
Do 151 akcji zadysponowano statki ratownicze, do 88 brzegowe stacje ratownicze, a do 3 akcji statki przeciwrozle-wowe [12].
Przedstawione ponizej opisy wybranych akcji ratowniczych i wyjasniajycych dotyczy zdarzen z 2015 roku. Wybra-no akcje poszukiwawcze ratownicze, ratownicze z powodów medycznych oraz holowanie majyce na celu ratowanie i zdjç-cie jednostek z mielizny. Opisy akcji przygotowano na pod-stawie materialów opublikowanych przez sluzbç SAR.
Pierwsza wybrana akcja miala miejsce 30 maja 2015 roku. O godzinie 19.56 otrzymano informacjç z USA, w systemie lycznosci COSPAS SARSAT, o zatoniçciu jachtu (20 Mm na pólnocny-zachód od Swinoujscia w niemieckiej strefie odpo-wiedzialnosci SAR) „Down North"z 12 osobami na pokladzie. Znajdujycy siç w rejonie zdarzenia niemiecki kuter rybac-ki „Palucca" podjyl 12 rozbitków (w tym 1 osobç bez oznak zycia). Z portu w Swinoujsciu wypiynyl o godz. 22.45 statek ratowniczy m/s „Pasat", który przejyl rozbitków na poklad. O godz. 23.30 dostarczyl ich do portu w Swinoujsciu, gdzie zo-stala im udzielona pomoc zorganizowana przez Centrum Za-rzydzania Kryzysowego Wojewody Zachodniopomorskiego.
Druga akcja miala miejsce 14 lipca 2015 roku pomiçdzy Leby a Czlopinem. O godzinie 12.36 sluzby w Gdyni otrzy-
BiTP Vol. 42 Issue 2, 2016, pp. 209-218 D01:10.12845/bitp.42.2.2016.23
maly informacjç od Kapitanatu Portu w Lebie o dryfujycym jachcie „Lena" (6 osób na pokladzie, w tym troje dzieci). Zadysponowano do niego ratowników z Brzegowej Stacji Ra-towniczej (BSR) Leby oraz zalogi statku ratowniczego m/s „Huragan". O godz. 13.18 obie jednostki dotarly do jachtu, który jak siç okazalo, mial awariç silnika. Jedna osoba zostala na jachcie, pozostale ewakuowano na statek m/s „Huragan" i przekazano na lyd. Jacht odholowano do portu w asyscie ratowników BSR Leba.
W dniu 6 lipca 2015 roku miala miejsce glosna akcja ra-townicza dwójki dzieci, które braly udzial w zajçciach szkólki zeglarskiej z Warszawy. Wracajycy z morza ratownicy lodzi R-3 oraz ratownicy statku m/s „Sztorm" o godz. 15.57 w od-leglosci 1,5 Mm na wschód od Pucka zauwazyli wywrócony zaglówk^ POL-2711. Juz po 10 minutach poszukiwan odnale-ziono w wodzie 12-letniego chlopca. Do dalszych poszukiwan zadysponowano lodzie ratownicze R-3, R-5 z BSR Wladysla-wowo, R-20 z jednostki m/s „Kpt. Poinc", SG-111, jednostkç WOPR oraz smiglowiec Marynarki Wojennej. O godz. 17.03 zaloga smiglowca MW podjçla z wody dziewczynkç. Dzieci przewieziono do szpitali.
Kolejna akcja miala zwiyzek z wejsciem jednostki na mie-liznç. 21 lipca 2015 roku o godzinie 17.38 do MRCK w Gdyni dotarla informacja o wejsciu na mieliznç w glówkach przy wejsciu do portu przy zachodnim falochronie statku „Dragon" z 93 osobami na pokladzie (w tym 5 osób zalogi). Do akcji zadysponowano statek ratowniczy m/s „Orkan", lódz ratowniczy R-1 oraz BSR Ustka R-25. Ratownicy podjçli na poklad statku m/s „Orkan" 72 osoby, a R-25 16 osób. Wszyst-kich pasazerów o godz. 18.40 przewieziono na brzeg do portu w Ustce. Zaloga pozostala na statku.
10 grudnia 2015 r mialy miejsce poszukiwania zaginio-nego mçzczyzny. O godzinie 18.10 sluzby otrzymaly sygnal Mayday z promu „Skania". Sygnal dotyczyl wypadniçcia czlo-wieka za burtç (18 Mm na pólnoc od Swinoujscia, 3 Mm w strefie odpowiedzialnosci SAR niemieckiej). Akcjç po-szukiwawczy prowadzily niemieckie sluzby z Bremen. Braly w niej udzial jednostki: m/s „Pasat" - SAR 3000, promy „Skania", „Maziowa", „Wolin", statek ratowniczy „Gloncar" oraz „Boerde", 2 helikoptery ratownicze (szwedzki i niemiecki) i smiglowiec MW. Akcja poszukiwawcza trwala do godz. 03.00 dnia 11.12.2015 r.
20 pazdziernika 2015 r. o godz. 06.37 sluzby odebra-ly zgloszenie z promu „Wawel". Czlonek zalogi uskarzal siç na bardzo silne bóle glowy. Zadysponowano do niego smiglowiec MW. O godz. 07.10 z pomocy dla smiglowca MW, wyplynçli takze ratownicy statku ratowniczego m/s „Bryza" (ryc. 24). Chorego zalecono transportowac w pozycji lezycej, dlatego ratownik z m/s „Bryza" czekal wraz z chorym na smiglowiec (ryc. 25). Poszkodowany zostal podjçty o godz. 8.47 na poklad smiglowca, skyd przekazano go zalodze karetki pogotowia.
Ostatnia z wybranych akcji miala miejsce 19 pazdzier-nika 2015 r. i byla takze ewakuacjy medyczny. O godz. 11.16 odebrano zgloszenie z jednostki wçdkarskiej „Fe-niks" do mçzczyzny, który w wyniku upadku prawdopodobnie uszkodzil zebra. „Feniks" znajdowal siç w odle-glosci 12 Mm na pólnoc od Wladyslawowa, wiçc do akcji ratowniczej wyslano statek ratowniczy „Bryza" (ryc. 26). O godz. 11.49 ratownik z m/s „Bryza" przeszedl ze statku ratowniczego na statek „Feniks", by udzielic pierwszej pomocy poszkodowanemu. Mçzczyzna zostal przetranspor-towany statkiem ratowniczym na lyd i o 12.32 przekazano go zalodze karetki pogotowia (ryc. 27).
СЛУЖБА СПАСЕНИЯ И МЕДИЦИНА КАТАСТРОФ
D01:10.12845/bitp.42.2.2016.23
Ryc. 24. M/s „Bryza" w drodze do promu „Wawel" [12] Fig. 24. M/s „Bryza" on the way to the ferry "Wawel" [12]
Ryc. 26. Statek ratowniczy M/s „Bryza" i jednostka w^dkarska „Feniks" [12]
Fig. 26. A rescue vessel M/s „Bryza" and fishing boat „Feniks" [12]
5. Podsumowanie
Podstawowym zadaniem realizowanym przez Morsk^ Sluzby Poszukiwania i Ratownictwa jest poszukiwanie osob i ratowanie zycia ludzkiego na morzu. W okresie powojen-nym priorytetem bylo przywracanie warunkow do zeglugi oraz eksploatacji portow. Na przestrzeni lat zakres obowi^z-kow sluzby wielokrotnie si§ zmienial.
Obecnie dzialania sluzby SAR, w obszarze ratowania zycia ludzkiego na morzu, polegaj^ przede wszystkim na po-szukiwaniu i podejmowaniu rozbitkow z wody i ze srodkow ratunkowych takich jak np. lodzie czy tratwy. Prowadzone s^ z wykorzystaniem m.in. morskich statkow ratowniczych i lodzi ratowniczych. Cz^sto w ramach dzialan konieczna jest wspolpraca z wojskiem i innymi sluzbami, w tym sluzbami krajow s^siednich. W celu polepszenia jej efektywnosci, orga-nizowane s^ mi^dzynarodowe szkolenia i cwiczenia.
Sluzby SAR odpowiedzialne s^ takze za zwalczanie rozle-wow i innych zagrozen srodowiska morskiego, gdy dochodzi do awarii i katastrof z uwolnieniem zwi^zkow niebezpiecz-nych i szkodliwych. Dzialania te realizowane s^ z wykorzystaniem jednostek specjalistycznych, wyposazonych w sprz^t do zwalczania rozlewow, rozlokowany na jednostkach i w bazach l^dowych.
Ryc. 25. Smiglowiec MW podczas akcji przejmowania czlonka
zalogi promu „Wawel" [12] Fig. 25. Navy helicopter during the taking over action of „Wawel" ferry crew member [12]
Ryc. 27. Przekazania poszkodowanego ze statku ratowniczego
M/s „Bryza" na l^d [12] Fig. 27. The transfer of a victim from rescue boat m/s „Bryza" to the land [12]
Wykaz skrotow
BOP - Biuro Odbudowy Portow BSR - Brzegowa Stacja Ratownicza
COSPAS- SARSAT - mi^dzynarodowy system l^cznosci sate-litarny ratownictwa l^dowego, powietrznego i morskiego CSAR - z ang. Combat Search and Rescue; w odniesieniu do helikopterow, helikoptery do walki i ratownictwa
D01:10.12845/bitp.42.2.2016.23
GAL - Gdynia Ameryka Line
GUM - Glówny Urzyd Morski w Gdansku
HNS - z ang. Hazardous and Noxious Substances - substancje
niebezpieczne i szkodliwe
Konwencja OPRC - Mi^dzynarodowa Konwencji o gotowosci do zwalczania zanieczyszczen morza olejami oraz wspólpracy w tym zakresie
lódz RIB- z ang., rigid-inflatable boat - jednostka plywajyca lyczyca zalety pontonu i lodzi
MPCK - Morskie Pomocnicze Centrum Koordynacyjne
MRCK - Morskie Ratownicze Centrum Koordynacyjne
PRCiP - Przedsi^biorstwo Robót Czerpalnych i Podwodnych
PRO - Polskie Ratownictwo Okr^towe
Protokól OPRC-HNS - Protokól w sprawie gotowosci do
zwalczania zanieczyszczen morza niebezpiecznymi i szkodli-
wymi substancjami oraz wspólpracy w tym zakresie
SAR - z ang. Search and Rescue, nazwa uzywana dla Morskiej
Sluzby Poszukiwania i Ratownictwa
UM - Urzyd Morski
WOPR - Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
Literatura
1. Archiwum Morskiej Sluzby Poszukiwania i Ratownictwa, Rys historyczny na temat historii Ratownictwa Morskiego w Polsce, [dok. elektr.] http://www.sar.gov.pl/pl/rys-historyczny [dost^p: 15 grudnia 2015].
2. Sawicki J. i in., Polskie Ratownictwo Okrgtowe 1951-2001. Zarys dzialalnosci, Ksiggi Floty Ojczystej, Wyzsza Szkola Morska w Gdyni, Gdynia 2001.
3. Sawicki J., Ratownictwo morskie w Polsce, T. 1, (1920-1950). Ksiggi Floty Ojczystej 1230-7092 t.15, Wyzsza Szkola Morska w Gdyni, Gdynia 2001.
4. Sawicki J., Ratownictwo morskie w Polsce, T. 2, (1945-1961). Ksiggi Floty Ojczystej 1230-70921. 20, Pracowania Historii Akademii Morskiej w Gdyni, Gdynia 2005.
5. Gburczyk J., Historia Leby, 2015, [dok. elektr.] http://historialeby. pl.tl/Wiek-XIX-_-cz-.--I.htm [dost^p: 20 grudnia 2015 r.].
6. Seenotrettung Ostseebad Wustrow Raketenapparat und Hosenboje, [dok. elektr.]
https://www.fischland-darss-zingst.net/wustrow/seenotrettung/ seenotrettung-raketenapparat.php [dost^p 20 grudnia 2015 r.].
7. Lipka M., Pancernik u wrotgdynskiegoportu, 2012, [dok. elektr.] http://historia.trojmiasto.pl/Pancernik-u-wrot-gdynskiego-portu-n60976.html [dost^p: 20 grudnia 2015 r.].
8. [dok. elektr.] www.progdynia.pl [dost^p: 21 grudnia 2015 r.].
9. Archiwum Morskiego Centrum Koordynacyjnego i Morskiego Pomocniczego Centrum Koordynacyjnego, Gdynia, Swinoujscie 2015.
10. Maziarz J., Plan akcji poszukiwawczych i ratowniczych, wyd. II, 2014.
11. Dura M., Polska rezygnuje ze smiglowcow SAR. B$dq za to CSAR, 2014, [dok. elektr.] http://www.defence24.pl/news_ polska-rezygnuje-ze-smiglowcow-sar-beda-za-to-csar [dost^p: 20 grudnia 2015 r.]
12. Morska Sluzba Poszukiwania i Ratownictwa, 2016, [dok. elektr.] http://www.sar.gov.pl/pl/news/2/type [dost^p: 17 kwietnia 2016 r.]
dr inz. Agata Krystosik-Gromadziñska - pracownik naukowo-dydaktyczny Zespolu Inzynierii Bezpieczenstwa, Wydzialu Techniki Morskiej i Transportu, Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie. Przez ostanie 15 lat wy-kladowca na kierunkach: Oceanotechnika, Transport, Inzynieria Bezpieczenstwa. Obszary zainteresowan to przede wszystkim: bezpieczenstwo eksploatacji statków, w tym bezpieczenstwo pozarowe, inzynieria bezpieczenstwa pozarowego, organizacja sluzb ratowniczych.
