CC BY
21
10 01 08 ТЕОРИЯ ЛИТЕРАТУРЫ. ТЕКСТОЛОГИЯ 10 01 08 THEORY OF LITERATURE. TEXTOLOGY
УДК: 891.550.092 ББК 82.3 (5Т)
ТАЪСИРИ ТАРЗИ ЭЦОДИ %ОФИЗ БА МАЗМУН ВА ШАКЛИ АШЪОРИ САИДЦАЪФАР
ВЛИЯНИЕ ТВОРЧЕСКОГО СТИЛЯ ХАФИЗА НА СТРУКТУРУ И СОДЕРЖАНИЯ ПОЭЗИИ СА ИДДЖА ФАРА
THE INFLUENCE OF HOFIZS CREATIVE STYLE ON THE STRUCTURE AND CONTENT OF SAID DJAFARS POETRY
Охониёзов Абдура^мон Дустович,
унвощуйи шуъбаи фолклор ва адабиёти Бадахшони Институти илмуои гуманитарии ба номи Б. Искандарови АИ ЦТ
Охониёзов Абдурахмон Дустович,
соискатель отдела фольклора и литературы Бадахшана Института гуманитарных наук им. Б. Искандарова АН РТ (Таджикистан, Душанбе)
Okhoniyozov Abdurakhmon Dustovich,
claimant for candidate degree of the department of folklore and literature of Badakhshon Institute of humanitarian sciences under the Academy of Sciences of Tajikistan Republic named after B. Iskandarov. E-MAIL: oabdurakhmon@gmail. com
Ключевые слова: Саидджафар, Бадахшанский регион, творческий стиль, влияние поэзии
Хафиза, жанр газели, поэтическая структура, методы литературоведения.
Статья является одной из первых попыток анализа преемственности творчества поэтов Бадахшанского региона с наследием Хафиза на примере поэзии бадахшанского поэта XIX века Саидджафара. Саидджафар принадлежит к числу поэтов Бабахшана, которые составили собственные сборники стихов - диваны, и в основном творил в жанре газели. Вначале излагаются причины популярности творчества Хафиза у населения Горного Бадахшана и дан анализ непосредственного влияния его творчества на структуру (форму) и содержание газелей Саидджафара. Рассматривается вопрос о преемственности поэтической структуры - рифмы, ритма, редифов, музыкальности - и смысла и содержания поэзии Хафиза в произведениях Саидджафара. Такой подход к исследованию творчества бадахшанского поэта способствует определению творческого стиля отдельных поэтов литературных кругов Бадахшана, что в свою очередь предоставляет солидный материал по истории и теории таджикской литературы. При анализе основного вопроса использованы два основных метода литературоведения: метод сопоставительного анализа и метод поэтического анализа. Целью исследования является углубленное изучение особенностей влияния стиля знаменитых поэтов
персидско-таджикской литературы на творчество поэтов бадахшанского литературного круга.
Калидвожа^о: сабки эцод, пайравии анъанауо, таъсири эцод, газал, вазн, цофия, радиф, тазмин, шакл ва мазмуни шеър, Хофизи Шерозй, Саидцаъфар, доираи адабии Бадахшон, Бадахшони Тоцикистон
Мацола яке аз аввалин таулилуо роцеъ ба пайравии шоирони Бадахшон аз эцодиёти Хофизи Шерози дар эцодиёташон аст. Мисоли равшани он эцодиёти яке шоирони асри 19 Бадахшон Саидцаъфар мебошад. Саидцаъфар асосан дар жанри газал эцод намуда, ба шоирони соуибдевони Бадахшон тааллуц дорад. Сараввал муаллиф дар бораи сабабуои маъруфият ва оммавй будани эцодиёти Хофиз байни ахолии Бадахшони Кууй сухан ронда, сониян ба таулили таъсири тарзи эцоди Хофиз ба мазмун ва шакли ашъори Саидцаъфар мепардозад. Бояд цайд намуд, ки дар мацола масъалаи пайравии Саидцаъфар на тануо аз руи талаботи эцоди осори манзум ва санъатуои бадей - вазн, цофия, радиф, балки пайравии у аз руи шакл ва мазмун низ нишон дода шудааст. Ин гуна нуцтаи назар ва чунин роуу равиши таулил барои муайян намудани сабки эцоди шоирони алоуидаи доираи адабии Бадахшон такон мешавад, ки дар навбати худ маводи пуррае барои омузиши таърих ва назарияи адабиёти тоцикй ба уисоб меравад.
Муаллиф дар мацола аз руи ду намуд усули асосии таулили осори адабй - усули таулили муцоисавй ва усули тауцици осори манзум истифода бурдааст.
Муаллиф дар мацола масъалаи таъсирпазирии шоирони уавзауои форсисарои Бадахшон аз Хофизи Шерозиро васеъ нишон дода, таъсири дигар намояндагони адабиёти форсй-тоцикиро ба доираи адабии Бадахшон ва эцодиёти шоирони алоуида низ таулил намудааст.
Key words: Said Djafar, Badakhshon area, creative style, influence of Hafiz's poetry, gazel genre, poetical structure, methods of literary criticism
The article is one of the first endeavours of analyzing a succession of the creations of Badakhshon area poets with Hafiz 's legacy; the poetry of Said Djafar who lived in the XlX-th century being taken as an example. Said Djafar appertains to the number of Badakhshon poets who composed the collections of their own poems called divans, they resorted mainly to the genre with gazel. First, the author expounds why the population of Kuhistoni Badakhshon are enamored of Hafiz's creation, then he analyzes how Hafiz affected the structure and content of Djafar's gazels. The poetical structure embracing rhymes, rhythms, redifs, musical sonority inherent in Hafiz's poetry had a great sway over Said Djafar demonstrating creative succession. Such an approach towards the exploration of Said Djafar's poetical productions promotes a determination of a creative style of separate poets who belonged to the literary circles of Badakhshon, thus a rich material is presented for the history and theory of Tajik literature. Two principal methods of literary criticism are used, those of correlative and poetical analysis. The objective of the research is targeted at a profound study of the peculiarities concerned with an influence of famous poets' styles over the creation of the poets appertaining to the Badakhshon literary circle.
Дар доирахои адабии хиттаи Бадахшон, дар асри 19-ум шоири сохибдевоне хаёт ба сар бурдааст, ки бо тахаллусхои "Чдъфар" ва "Чдъфарй" шеър месурудааст. Бо вучуди дастрас будани баъзе маълумот, ин шоир хануз барои чомеаи адабй ва
^apxaHruu to^hk 6a nypparH omHO HecT. MaMyM acT, kh hcmh y Caug^at^ap 6ygaacT Ba Mat^yMOTH u6THgoupo gap xycycu xaeTy э^ogнeтam aga6ueTmHocoH M.EaKoeB Ba A.X,a6u6oB ^aMtoBapn HaMygaaHg [1; 3]. A3 moup Caug^at^ap gy Hycxau geBoH 6a Mepoc MoHgaHg, kh HKe 6o gacTH xyg Ba gurape 6o gacTH Ha6epaam ffloxu O^aM KHTo6aT rapgugaaHg. ^eBoHe, kh 6o gacTH Ha6epau moup 6o3HaBucH mygaacT Ba Hycxau oh gap naxyxumroxu h^mx,oh hhcohhh 6a homh E.HcKaHgapoBH AH H,T Max$y3 acT, u6opaT a3 246 ra3a^, 41 py6oH, 2 MyxaMMac, 2 MyHo^oT,1 o^oKHoMa Ba 1 Moggau Tatpux Me6omag. A^6aTTa, gy ra3a^e, kh moMHju hh geBoH xacTaHg, mojh moup H,at$ap Ha6yga, 6a^KH HKe ra3a^u HacuMH hom moup Ba gurape ra3a.m Ka^HM Me6omaHg. ^eBoHe, kh 6a gacTH xygu moup KHTo6aT mygaacT Ba Hycxau oh gap xa3HHau gacTxaTxou HHcTHTyTH 3a6oH, aga6ueT, mapKmuHocH Ba Mepocu xaTTHH 6a homh PygaKH HuraxgopH MemaBag, moMuau 244 ra3a^, 45 py6oH, 2 MyHo^oT, 2 MyxaMMac, 1 KHTtau Tatpux Ba 1 o^oKHoMa Me6omag.
Eat3e Tax^raxou a^oxugau Mya.raH$H hh caTpxo HumoH gogaHg, kh amtopu KaHg-mygau Caug^at^ap gap ^ohh xymKy xo^H 6a By^yg HaoMaga, capnamMaxou naHgoumy Ta^aBBy^H xygpo gopo 6ygaacT. .HKe a3 3aMHHaxou acocH Ba MyxuMTapuH, kh nac a3 Tap6uHH ucTetgogu moup gap MyxHTH xoHaBogarH ^ohh HaMoeHpo gap TamaKKy.™ э^ogнeтam nmroi MeKyHag, aga6ueTH kmcchkhh ^opcuu to^hkh Me6omag. Eoag KaHg Kapg, kh mHHocouH nyppau Caug^at^ap 6o amtopu HaMoeHTapuH chmoxoh hh aga6ueT 6a y hmkoh goga, kh MaBKeu xygpo gap MaHgoHH э^ogн ocopu 6ageH, xocca capougaHH ra3a^ naHgo HaMoag. ^ap hh MaKo^a, catH myg, to naHg ^aH6au Tatcupna3upHH amtopu mouppo a3 moupu "^ucoHy^raH6" - Xo^a X,o$H3H fflepo3H guga 6apoeM.
Tatcupna3upHH moupoHH xaB3axou ^opcucapou EagaxmoH a3 Xo^a X,o$H3H fflepo3 hk aMpu MatMy^ 6yga, xocu TaHxo H,at$ap HecT, 6a^KH aHKapu6 TaMoMH moupoHH EagaxmoH gap ry3amTa x,aMema TaxTH Tatcupu amtopu hh moup Kapop gomTaaHg. .HKe a3 ca6a6xou acocuu Tatcupna3upHH moupoHH xuTTau EagaxmoH a3 ra3a.meTH X,o$H3 hh acT, kh geBoHH X,o$H3 gap MueHH MapgyMH hh cap3aMHH a3 axaMHHT Ba ^oHroxu Buxae 6apxypgop 6yga, 6a oh gap pagu^H khto6xoh MyKaggacu gHHHBy aga6H aMco^H ^yptoH, "Haxop khto6", "Ba^xH ahh", "MacHaBHH MatHaBH" ap^ Mery3omTaHg Ba oHpo xu$3 MeKapgaHg. HroBa 6ap hh, amtopu moupoHH Ma3Kyp, kh xe^e amtopu paBoH Ba meBo acT, a3 KapHxou nem gap EagaxmoH a3 Tapa^H MyTpu6oH Ba xo$H3oHy xoHaHgaroH gap MapocuMxou MyxTa^H^ capouga MemygaaHg [7, c.56-57; 11, c. 118]. ffloag a3 hh ^uxaT 6omag, kh moupoHH ry3amTau hh MHHTaKa aKcapaH Tanom MeKapgaHg a3 myapou 6ap^acTau K^accuKHH ^opcuu to^hkh naHpaBH HaMoaHg Ba amtopu Huc6aTaH paBoHy meBo, kh 6o MycuKH e ga$y py6o6 xaMoxaHr 6omag, э^og HaMoaHg. Eo gapHa3apgomTH MaxcycuaTxou yMyMHH э^og gap EagaxmoH, naHpaBHH Caug^at^ap a3 ^o$H3H fflepo3upo gap gy caMT Mymoxuga KapgaH MyMKHH acT: gap maKj Ba gap Ma3MyH.
Eucepe a3 ra3a^xou moup gap Ba3H, ko^hh Ba xaTTo pagu^H ra3a^xou
a^oxugau ^o$H3 э^og mygaaHg. Maca^aH, ra3a^e 6o MaT^au 3epuH aHHaH gap naHpaBHH HaxycTHH ra3a^H geBoHH ^o$H3 capouga mygaacT, kh Ba3H, ko^hh Ba xaTTo Ka^HMaxou oHpo gap xyg ^o gogaacT:
Hno^o x,an KyH a3 nym$u cym (am) ^Mm MywKunyo (?), Kywouu u^du Mufimoyu Kanudu pa^Mamu dun^o [5, c. 7-8].
Maraau ra3a^u Mamxypu X,o$H3 hh acT:
Ano e auuyyacco^u, adup KabcaH ea Hoeun^o,
Ku uwk, ocoh HaMyd aeean, eane a$mod MywKunyo [4, c.5].
Худи Чдъфар низ, дар асоси мустафод аз исми шоир бо тавсифи «булбули Шероз» ва санъати тазмин тавассути мисраи аввали газали Х,офиз пайравии пурраашро аз у эътироф мекунад:
Аё Цаъфар шунав савти навои булбули Шероз, «Ало ё аййухассоцй адир каъсан ва новилхо» [5, с. 7-8].
Мусаллам аст, ки мисраи тазминшуда моли пурраи Х,офиз нест, аммо макоми шоир дар назари ахли эцод чунон боло будааст, ки онхо ба асли он сару коре нагирифтаанд.
Пайравй ба нахустбайти Х,офиз танхо дар шакл ба назар мерасад, зеро агар мухотаби Х,офиз сокии косагардон бошад, мухотаби Чдъфар Аллох аст. Аммо назари жарфтар дар хитоби Чдъфар андешаеро ба бор меорад, ки гуё у махз бо такя бар натицагирихои Х,офиз аз «мушкилихои дар назар осони ишк» ба Аллох муроциати кушодани ин мушкилотро мекунад. Дар ин хол, метавон гуфт ки мазмунан низ суханони Чдъфар аз гуфтаи Х,офиз сарчашма гирифтаанд. Тазмини мисраи аввали байти Х,офиз дар мактаи газали Чдъфар исботи ин фикр аст. Бо вуцуди ин, байти матлаи Чдъфар дар шакли баён ва истифодаи саноати бадей аз байти Х,офиз заиф ба назар мерасад ва чунин хам бояд бошад, чун Х,офиз "бузургтарин гуяндаи газал дар тамоми давру замонхо ва пеши хама милал ва аквом" будааст [8, 50].
Х,офизи Шерозй газале дорад, ки дар бахри музореъи мусаммани ахраби макфуфи махзуф (Мафъулу фоилоту мафоъилу фоилун) бо кофиябандй тавассути садоноки «о» ва радифи «ни хоцат аст» сароида шудааст. Байти аввали ин газал чунин аст: Хилватгузидаро ба тамошо ни хоцат аст. Чун куш дуст хаст, ба сахро ни хоцат аст [4, с.24].
Билкул дар хамин шакл, вазн, кофиябандй ва радиф Саидцаъфар газали худро сароидаст, ки намунае аз абёти онро меорем:
Хасраткашидаро гами дунё ни хоцат аст,
Гамдидаро бахори тамошо ни хоцат аст.
Эй цон, фидой бо рухи цонон ни мешави,
Дар будани хаёт ба гавго ни хоцат аст.
Дар зери нарх хайрати кораш ни мондаи?
Аз руйи нафс кохиши бецо ни хоцат аст [6, с. 24 а].
Газалхои мутазаккира тафрикаи мазмунй доранд. Газали Х,офиз вазъу мухити онеро тасвир карда, ки аз молу маноли дунё хилват ва дар куйи дуст маскан гузидааст. Аниктараш, кахрамони лирикии шоир, ки худи уст, дар вазъи муътадил ва ороми зохирй, вале пургулгулаи ботинй аст. Аммо кахрамони лирикии Чдъфар хануз аз гирудори дунявй халос нашудааст ва побанди нафс аст. Ч,ойи зикр аст, ки матлаи газали Чдъфар дар баёни мавзуъ ва ифодаи фикр ва бадеияти андеша кобили тахсин аст. Масалан, дар мисраи «Хасраткашидаро гами дунё ни хоцат аст» мо бо баёни андешаи шоирона ру ба ру хастем, ки сухане тоза ва шоирона дорад. Яъне, шахсе, ки хасрати сахт кашидааст, дигар хоцат ба гами дунё надорад, чун гами дунё, ки зохир аст, дар пеши хасрати у, ки ботин аст, арзише надорад. Баёни мисраи дуюми байти аввал низ цолиб аст, зеро шоир ибораи маъмули «тамошои бахор»-ро баръакс истифода намудааст, ки хам мувофик ба мазмуни байт ва хам таъбири шоирона мебошад. «Бахори тамошо» гуфта, шоир зебогй ва рангорангии табиатро дар назар дорад, ки гамдида майли онро надорад.
Газали дигаре дар девони Х,офиз пайдост, ки дар ситоиши дарвешон ва давлати онхо гуфта шудааст. Албатта, ин газал назари орифонаи шоирро ифода намудааст,
ки мувофики он дарвешон аз дунёву цон гузаштагони рохи Худо хастанд ва пайвастан ба онхо орзуи хар як шахси худро цуянда мебошад. Газал ин аст: Равзаи хулди барин хилвати дарвешон аст, Мояи мухташами хидмати дарвешон аст [4, с. 33].
Газали Саидцаъфар низ хамин маъною мазмунро дорад ва хамоно бо иборахои газали Х,офиз огоз мегардад:
Махзани ганци нихон хилвати дарвешон аст, Хосили кавну макон нусрати дарвешон аст. Кимиёест зару файз, ацоибхо нест, Шаммае аз асари химмати дарвешон аст [5, с. 31].
Давоми газал дар фотокопия ба таври комил омадааст ва дар яке аз мисраъхои он образи Пайгомбари Ислом (с), ки мазмуни духура дорад, ба ин тарз омадааст: Махрами гулшани цудсанд азизони Худо, Ки Расули араби иззати дарвешон аст [6, с.24б-25а].
Ба назар мерасад, шоир комилан тахти таъсири ашъори Х,офиз карор доштааст, зеро агар дар бархе аз газалхояш аз мазмуну ибороти у истифода карда бошад, дар кисмати дигари ашъор куллан вазн, кофия, радиф ва хатто мавзуъву мухтавои газалхои Хоца Хрфизро ба кор гирифтааст. Газали Чдъфар, ки дар зер меояд ин акидаро бештар таквият медихад:
Ба дил дорам хавои руйи фаррух, Ки бошам нокаре дар куйи фаррух. Биё соцй, маро масти тараб кун, Шудам девонае бар буйи фаррух. Ба руйи зарди рангин зан гулобе, Шавам мадхуши анбармуйи фаррух. Зи доми холи мухлис ошщй нест, Асири бандаи гесуйи фаррух. Ацаб шуху ацоиб дилрабои, Ацаб ноз(ук)цаде дилцуйи фаррух... Худоро банда хасти Ч,аъфарй, рав, Агар цуяндаи хиндуйи фаррух [5, с. 38].
Хоца Х,офиз дар хамин вазн ва дар хамин кофия дар 9 байт газале дорад, ки матлааш чунин аст:
Дили ман дар хавои руйи фаррух,
Бувад ошуфта хамнун муйи фаррух [4, с. 61].
Ва агар ба матлаи газали Чдъфар таваццух кунем, мебинем, ки вай хатто матлаи газали хешро на танхо бо радиф ва кофияи газали Хоца, балки бо мазмун ва мух-тавои он огоз кардааст. Ё Х,офиз дар цойи дигари газали худ мегуяд: Бидех соцй шароби аргувони, Ба ёди наргиси цодуи фаррух [4, с. 61].
Чдъфар мегуяд:
Биё соцй маро масти тараб кун, Шудам девонае бар буйи фаррух [5, с. 38].
Бад-ин тарик, агар ин ду газалро, ки бо фосилаи худуди 500 сол яке дар Шерози Эрон ва дигаре дар Шугнони Бадахшон эцод шудаанд, мукоиса кунем, пайравии Чдъфар аз эцодиёти Х,офиз на танхо ба сурати возех ва рушан машхуд аст, балки Саидцаъфар ашъори Хоцаро барои худ комилан як улгу карор додааст. Шоири
шугнонй хдтто байти мактаи газали xyдро, ки хдмон байти таxаллyс мебошад, низ комилан дар мазмуну мундаричаи Хоча Х,офиз гуфтааст. Мактаи газали Х,офиз чунин аст: Fуломи уиммати онам, ки бошад, Чу Хофиз бандаву уиндуйи фаррух [4, с. 61].
Шоир Ч,аъфар газали xyдро бо чунин мактаъ ба поён мебарад: Худоро банда уастй Цаъфарй, рае, Агар цуяндаи уиндуйи фаррух [5, с. 38].
Дар ин чо комилан маълум аст, ки шоир талош кардааст байти гуфтаи y низ то андозае ифодагари мазмуни байти мактаи Х,офиз бошад. Масалан, чанд андеша дар мавриди калимаи «хинду», ки Х,офиз дар газали xyд истифода кардааст.
Худи калимаи «уинду» дар лугатхо ва фархангхо ба чанд маънй далолат мекунад. Дар «Фархднги тафсирии забони точикй» ин калима ба маънои «ахли Х,индустон, хинду», «пайрави дини хиндувон», «посбон, гулом, банда, зарxарид», «сиёх» омадааст [10, с. 506]. Дар «Фархднги Муин» низ калимаи «хинду» ё «хиндук» ба сурати аслй ва мачозй ба маънохои «аз ахли Х,инд, хиндувон», «гулом, навкар», «посбон, нигах,-бон», «сиёх», «xоли рyxсори маъшук», «дузд», «кофир» омадааст [9, с. 1217].
Х,амон тавре ки дар боло зикр гардид, Х,офиз дар газале, ки дар радифи «фаррyx» иншо кардааст, калимаи «хинду»-ро дар ду чо ва ба ду маъно мавриди истифода ка-рор додааст. Дар байти дуюми газал Х,офиз ин калимаро ин гуна истифода кардааст: Ба цуз уиндуи зулфаш уец кас нест, Ки бархурдор шуд аз руйи фаррух [4, с. 61].
Дар ин байти Х,офиз калимаи «хинду» ба маънои «сиёх» омадааст ва мурод аз «хиндуи зулф» - «зулфи сиёх» аст. Аммо Х,офиз калимаи «хинду»-ро дар мактаи газали xеш ба дигар маъно ба кор бурдааст, чунончи: Fуломи уиммати онам, ки бошад, Чу Хофиз бандаву уиндуи фаррух [4, с. 61].
Дар ин байт Хоча калимаи «хинду»-ро ба маънои «гулом, чокар, навкар» истифода бурдааст.
Ч,аъфар, агарчи дар мактаи газали xyд калимаи «хинду»-ро ба кор бурда ва инчунин, бо пайравй аз Х,офиз, онро дар байти таxаллyси xyд карор додааст, аммо шоир ин калимаро ба чи маъно мавриди истифода карор додааст, чойи андеша кардан дорад. Шоир мегуяд:
Худоро банда уастй Цаъфарй, рае, Агар цуяндаи уиндуйи фаррух [5, с. 38].
Дар ин чо ба эхтимоли зиёд шоир калимаи «хинду»-ро на ба маънои аслиаш ва на ба маънои мачозии он истифода кардааст, балки хадафи мавриди истифода карор додани ин калима аз тарафи шоир чизи дигар аст. Саидчаъфар, ки комилан бо мазмун ва мундаричаи газалиёти Хоча Х,офиз ва аз чумла, газали мавриди бахс ошно будааст, дар зери мафхуми калимаи «хинду» Хоча Хрфизро, ки бидуни шубха устод ва улгуи xyд медонистааст, дар назар дорад. Х,офиз xyдро «бандаву хиндуи фаррyx» меномад ва Ч,аъфар xyдро чуяндаи «хиндуи фаррyx», ки мурод хамон Х,офиз мебошад, медонад. Ба ибораи дигар, дар ин байт шоир мухаббат ва таваччухи беандозаи xешро нисбат ба Х,офиз ва ашъори y нишон медихад. Агарчи Ч,аъфар дар бисёре аз газалхои xyд калимаи «хинду»-ро ба кор мебарад, аммо дар газали боло, хамон тавре ки гуфта шуд, манзураш Х,офиз буда, xyдро чуяндаи ашъор ва шефтаи гуфтори у медонад.
Боз чанд газали дигар, амсоли «ал-гиёс», «когаз»-ро низ Чдъфар дар заминаи ашъори Х,офиз эцод намудааст, ки асосан шакл ва баъзан мазмуни абёти газалхои шоири донандаи лисонулгайбро пайравй намудааст.
Боиси кайд аст, ки дар вазн ва радифи газали "Ал-гиёс" дар девони Чдъфар ду шеър мавцуданд [5, 34а-б 38, 34б-35а], ки дуюмаш дар шакли кофиябандй аз газали Х,офиз тафовут дорад. Газали бо радифи когаз эцодшуда бошад, танхо аз цихати кофия ба газали Х,офиз шабохат дорад, вале вазну мазмуни он дигар аст. Дар хар сурат, таъсири ашъори Х,офиз ба андешаву ашъори Саидцаъфар ва сабабу натицахои он тахлили нисбатан густурдатарро талаб мекунад ва ин масъала барои баррасии оянда хавола мегардад.
Пайнавишт:
1. Абибов, А. Аз таърихи адабиёти тоцик дар Бадахшон \ А.Абибов. - Душанбе: Дониш, 1971. - 196 с.
2. Бакоев, М. В поисках восточных рукописей \ М.Бакоев // Народы Азии и Африки, №3, 1962. - С. 237-238.
3. Бертельс, А., Бакоев М. Алфавитний каталог рукописей, обноруженних в ГБАО экспедицией 1959-1963 гг. \ А.Бертельс, М.Бакоев. -М.: Наука, 1967. - 195 с.
4. Куллиёти Шамсиддин Мууаммад Хофизи Шерозй. Таути назари Мууаммад Борй. -Теурон, 1379. - 356 с.
5. Нусхаи фотокопияи Девони Саидцаъфар. Фонди дастхатуои Институти забон, адабиёт, шарцшиносй ва мероси хаттии ба номи Рудакии АИ ЦТ, таути шумораи 3336.
6. Нусхаи Девони Саидцаъфар. Фонди забонуои бадахшонй ва дастнависуои Пажууишгоуи илмуои инсонии ба номи Б.Искандарови АИ ЦТ.
7. Охониёзов, В.Д. Пайдоиш ва ташаккули шеъри муаллифй ба забонуои помирй (дар мисоли гурууи забонуои шугнонй-рушонй) \ В.Д.Охониёзов. Рисолаи номзадй дар шакли дастхат, Душанбе, 1997. - 154 C.
8. Сатторзода, А. Кууна ва нав, Душанбе, 1384. - 254 с.
9. Фаруанги Муин. Таълифи доктор Мууаммад Муин, чопи 8. - Теурон, 1385. - 1339 с.
10.Фаруанги тафсирии забони тоцикй. -Душанбе, цисми 2, 2008. - 944 с.
11.Шакармамадов Н. Назми халции Бадахшон. -Душанбе: Ирфон, 1975. - 126 с.
Reference literature:
1. Abibov A. From the History of Tajik Literature in Badakhshon [Text] // Abibov Amirbek. -Dushanbe: Knowledge, 1971. - 196pp.
2. Bakoyev M. Searches of Oriental Manuscripts // Bakoyev Mamadvafo // Peoples of Asia and Africa. - 1962, - # 3, - pp. 237 - 238.
3. Bertels A., Bakoyev M. Alphabetic Catalogue of Manuscripts Discovered in Kuhistoni Badakhshon Autonomous Oblast by the Expedition of 1959-1963 [Tex]. // Alexey Bertels, Mamadvafo Bakoyev. - M.: Science, 1967. - 195 pp.
4. Collection of Poems by Shamsiddin Muhammad Hafiz Shirazi [Text] // Hafizi Shirazi. Under the editorship of MuhammadBori. - Tehran, 1379hijra. - 356pp.
5. Replica of Divan by Said Djafar\ \ Said Djafar // The Fund of Manuscripts of the Institute of Language, Literature, Oriental Studies and Manuscripts named after Rudaki under TR Academy of Sciences, - 3336 pp.
6. Replica of Divan by Said Djafar\\ Said Djafar // The Fund of Pamirs Languages and Manuscripts of the Institute of the Humanities named after academician Yu. Iskandarov under TR Academy of Sciences
7. Okhoniyozov V.D. Appearance and Formation of Authors' Poetry in Pamirs Languages (on the examples of Shugnan-Rushan Group of Languages). Monograph on the basis of candidate dissertation - 10.01.03 // Okhoniyozov Varka Dustovich. - Dushanbe, 1997. - 154pp.
8. Sattorzoda A. The Old and the New\ \ Abdunabi Sattorzoda. - Dushanbe, 1984. - 254pp.
9. Muin, Muhammad. Muin's Dictionary // Muhammad Muin. - Tehran, the 8-th issue, 1385hijra. -1339 pp.
10. Interpretation Dictionary of the Tajik Language\\. - Dushanbe, part 2, 2008. - 944 pp.
11. Shakarmamadov N. Folk Poetry of Badakhshon\\. Nisormamad Shakarmamadov. -Dushanbe: Cognition, 1975. - 126pp.
