Научная статья на тему 'The fate of one Roaming vowel in Iranian languages'

The fate of one Roaming vowel in Iranian languages Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
989
144
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТАЪРИХИ ЗАБОНИ ТОҷИКӣ / ФОНЕТИКАИ ТАЪРИХЙ / САДОНОКИ "ӯ" / ЗАБОНҳОИ ЭРОНЙ / ИСТОРИЯ ТАДЖИКСКОГО ЯЗЫКА / ИСТОРИЧЕСКАЯ ФОНЕТИКА / ГЛАСНЫЙ ЗВУК "У" / ИРАНСКИЕ ЯЗЫКА / VOWEL "У" / HISTORY OF THE TAJIK LANGUAGE / HISTORICAL PHONETICS / IRANIAN LANGUAGES

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Хасанов Абдуджамол Ашрафович

Долгие годы среди ученых продолжается научный спор о месте и позиции гласного звука «у» в системе гласных звуков таджикского языка. Группа ученых придерживаются мнения о необходимости исключения этого звука из системы таджикских гласных. Автор статьи на основе богатого фактологического материала доказывает существование данного звука как в таджикском, так и в некоторых других иранских языках.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

A scientific discussion concerned with the place and position of the vocal sound [y] in the system of the vowels of the Tajik language has been continuing among scientists for a long number of years. A group of scholars keep to the opinion that the sound in question ought to be excluded from the system of the Tajik language. On authority of rich factual material the author proves the existence of the given sound both in Tajik and some other Iranian languages.

Текст научной работы на тему «The fate of one Roaming vowel in Iranian languages»

С" — = V ,

ученые записки 3 ~

ФИЛОЛОГИЯИ ТОЧ.ИК ТАДЖИКСКАЯ ФИЛОЛОГИЯ

А. Х,асанов

ТАКДИРИ ЯК САДОНОКИ САЙЁР ДАР ЗАБОЩОИ ЭРОНЙ

Вожатой калидй: таърихи забони тоцикй, фонетикаи таърихй, садоноки «у», забонуои эронй

Taxi илу мукоисаи вожахои дар лахчахои мухталифи точикй мустаъмал баёнгари он аст, ки на гапх,о дастаи калони опх,о таърихи тулонй доранд, балки боз хиссае аз чунин калимахо бо хамон талаффузи кухани худ дар байни точикони каламрави Точикистон ё мардуми точикзабони чумхурихои дигар то хол дар гардиш хастанд. Хднуз солхои чилуми садаи XX устод Садриддин Айнй ба ин нукта ишора намуда навишта буд, ки дар «Шохнома» бо чунин вожахое метавон дучор омад, ки холо дар забони адабии Эрон мустаъмал нестанд, вале дар байни точикон зинда буда, ба хамон талаффузи кадим ба кор мераванд» (2, 53).

Аз олимони хоричй Мухаммадгакй Бахор низ эътироф карда буд, ки «имруз дар Хуросон - хосса Афгонистон, Бухоро, Точикистон намунахои боризе аз тарзи талаффузи забони дарй дар рустохо мавчуд аст, аммо дар марказ ва гарбу чануби Эрон - он чое, ки туркй нуфуз накардааст, лахчахои махаллй ё курдй ва лурй аст ё пахлавии шимолй ё пахлавии чанубй» (3,52). Пажухишгарони дигар низ мухофизи бемисли тарзи талаффузи кадим махсуб шудани гуишхоро ишора намудаанд (30, 105; 36, 24; 37, 8).

Лозим ба таъкид аст, ки махфузмонии аносири кухани суннатй дар кулли лахчахои точикй якранг ва шабехи хамдигар набуда, дар бархе гуишхо ё гурухи онхо ин гуна хусусияти архаистй бештар, дар кисми дигар камтар бокй мондаанд, дар силсилаи сеюм, баръакс, аломатхои нав бештар ривоч ёфтаанд. Чунин вижагй на танхо хоси гуишхои точикист, ки дар каламрави

— 4 ~С НОМАИ донишгох )

Точикистон мавчуданд, балки дар бархе махалхои точикнишини чумхурихои дигар ва Эрони имруза низ ба назар мерасанд.

Гуиши шимолии Точикистон дар радифи шевахое карор дорад, ки баробари ба он рох,сбии аломатхои нав он боз унсурхои кухани ориёиаслро дар худ махфуз доштааст. B.C. Расторгуева хануз миёнаи солхои 50-уми асри XX чунин вижагии гуиши мазкурро таъкид намуда буд (19,113). Афзун бар ин, дар лахчахои гуногуни шимолй бархе талаффузоти кухан махфуз мондаанд, ки онхо дар забони адабй ва дигар шевахои точикй ба назар намерасанд. В. А. Ефимов ва В. С. Расторгуева рочеъ ба чунин вижагии овозии лахчахои номбурда таваккуф карда навиштаанд, ки «типи шимолии вокализми гуиши точикй бештар архаистй буда, ... дар он мисли забонхои порсии миёна ва форсй-точикии давраи классикй хашт фонемаи садонок махфуз мондаанд» (7,48). Хдмин мухаккикон аз байни лахчахои мутааддиди шимолй гуишхои гурухи Хучанд -Конибодом, минтакахои Ашт, Чует, Косонсой, инчунин Истаравшану Шахристону Панчакату Бухороро «бештар кадимй» ба шумор овардаанд (7,48). Рочеъ ба чанде аз вижагихои кухани овоии гуиши шимолй муаллифи ин сатрхо чанд сол мукаддам дар як маколааш андешаронй карда буд (36,3-10). Аз ин ру, ин чо танхо рочеъ ба сайри таърихии як садоноки точикй - у мулохизаронй хохад шуд. Зохир гаштани таваччух ба тахлили ин овоз чанд сабаб дорад: 1) Кабул шудани коидахои нави имлои забони точикй ва махдуд гардидани доираи корбурди овози у дар вожахои худиву иктибоей; 2) ривочгирии имлои галати аносири лугавии бо у навишташаванда; 3) касдан сарфи назар намудани дарчи ин садонок дар дастае аз унсурхои лугавй; 4) хавфи руй додани харчумарчхои навбатй дар имлои силсилаи калони калимахо.

Чанд муддат аст, ки дар сахифахои матбуот, барномахои телевизион, гуфторхои радио, овезахои бинохо.ташкилоту муассисахо силсилаи калони вожахо бо садоноки у (на у) навишта мешаванд, ки чунин имлои калимахо иштибохи бузург аст. Бояд ёдовар шуд, ки дар коидахои нави имло ишорае дар хусуси аз бахри ин садонок баромадан ба назар намерасад, балки истифодаи он дар доираи махдуди аносири лугавй кайд гардидааст. Дар хеч бахши «^оидахои имлои забони точикй» рочеъ бо у навиштани вожахои зур, у, анбух, андух, афсус ва даххо вохиди лугавии дигар ишорае вучуд надорад. Аммо имруз дар хиссае аз рузномаву мачаллахои чумхуриявй кулли чунин калимахо

—* — = -ученые записки ~ 5 ~

на бо у. балки бо у навишта мешаванд, ки сабабаш бароямон маълум нест. Барои бартараф шудани чунин иштибохот лозим меояд, ки таърихи вожахо х,ар чй бештар ба чунин ашхос фахмонида шавад. Дар забони точикй теъдоди бузурги унсурхои лугавие вучуд доранд, ки дар таркибашон таърихан садоноки ? мавч^ц буд. Лозим ба ёдоварист, ки сарчашмаи садоноки мазкур дифтонги аи-и эронии кадим (замони вучудаш байни хазораи Ш-П пеш аз мелод ё нимаи аввали хазораи II пеш аз мелод) махсуб шуда (20,1,25; 21,165), дар мархилаи дувуми инкишофи забони форсии бостон ин дифтонг аллакай ба монофтонги б табдил ёфта буд (27, 27). Аз ин ру. дастаи калони вожахои эрониасли дар таркибашон садоноки у дошта дар асл дорой хамин дифтонги au будаанд. Дар зер ба андешаи он ки дастае аз чунин вожахо хамеша бо у навишта мешуданд, гунахои ин i урухи калимахо дар забонхои эронии бостон (эр. б.), форсии бостон (ф. б.), форсии миёна (ф. м.) ва форсии нав (ф. н.) оварда мешаванд: гуш (< эр. б., ф. б. gausa, ф. м. gös, ф. н. gus - ниг. 7, с. 42, 73; 12, с. 79; 21, с. 27,41; 22, с. 171, 175; 24, с.42, 96, 134, 139, 162;), пируз (< эр. б.: pari - aujah, ф. м. përôz - ниг. 7, с. 113; 12, с. 124; 21, с. 51, 54; 22, с. 176; 34, с. 303), руз (< эр. б. raucah, ф. б. raucah, ф. м. roc, ф. н. ruz - ниг. 7, с. 42, 70, 99; 12, с. 131; 21, с. 27, 40, 52; 24, с. 42, 59, 96, 106, 124, 197; 22, с. 177; 27, с. 29), дузах (эр. б. dauzahva ё duz-ahva, ф. м. dusox, ф. н. duzax-ниг. 12, с. 68; 25, Т.1, с. 93; 27, с. 139), худ (< эр. б. xauda ё kauda, ф. б. xauda, ф. м. xöd - ниг. 22, с. 178; 24, с. 76; 25, т. 4, с. 244, 360), анбуйидан (эр. б. ham-bauda, ф. м. hambôy, hambôyïdan- 13, с. 43; 21, т. 2, с. 139; 34, с. 127), анбух (< эр. б. ham-pauya ё ham-bauda - ниг. 25, с. 129), андухтан (< эр. б. ham-tauxta, ф. м. handöxtan - ниг. 12, с. 87; 13, с. 47-48; 34, с. 135), андух (< эр. б. ham-tauga, ф. м. andöh - ниг. 13, с. 40; 34, с. 136), хурус (эр. б. xrausa, ф. м. xrös, ф. н. xurös-ниг. 7, с. 89,130; 21, с. 57; 22, с. 178; 24, с. 202, 219), афрухтан (< эр. б. abi-rauxta, ф. м. abröxtan- ж. 7, с. 142; 12, с. 31; 13, с. 35; 34, с. 106), афсус(< эр. б. apa-u'aim'a. ф. б. ара-гУатУа. ф. м. afsös - ниг. 25, т. 4, с. 33; 34, с. 112), буй (< эр. б. bauda, ф. б. bauda, ф. м. Ьбу - ниг. 7, с. 42-43, 76; 12, с. 31, 53; 21, с. 45; 24, с. 116, 122, 163, 194), буса (< эр. б. baud-s, bau-sa (ka) - 25, т. 2, с. 137; 34, с. 217), бустон (< эр. б. baudi-stäna, ф. м. bôyëstân - ниг. 12, с. 54; 21, с. 72, 74; 34, с. 217), гугирд (< эр. б. gau-krta, ф. м. gögird и иг. 12, с. 79; 25, т. 3, с. 228), гур (< эр. б. gaura - 25, т. 3, с. 246), гусфанд (эр. б. gauspanta, ф. м. göspand - 7, с. 65; 12, с. 79; 22, с. 29; 25, т. 3, с. 208), гушт (эр. б. gausta ё gau-sti, ф. м. göst - 12, с. 79; 25, т. 3, с. 212), гуза (< эр. б. gauza-

- 6 -ç номаи донишгох ;

ka, ф. м. göz, ф. н. yöza - 7, с. 79; 25, т. 3, с. 256), дуруг (< эр. б. drauga, ф. м. dröy- 7, с. 41, 79; 24, с. 217), дуг (< эр. б. dauga - 25, т. 2, с. 407), дуст (< эр. б. zaustar, ф. б. daustar, ф. м. döst - ниг. 7, с. 70,100; 12, с. 65; 21, с. 32, 39; 24, с. 65,135), душ (< эр. б. dausa ё daux-s, ф. м. dös - ниг. 1, т. 1, с. 384; 7, с. 135; 12, с. 65), кудак (< эр. б. kautaka, ф. м. kötak ва ködak

- ниг. 7, с. 52; 12, с. 101; 21, с. 52; 25, т. 3, с. 101; 25, т.4, с. 382), куза (< эр. б. kauta-ka - ниг. 25, т. 4, с. 359), кур (< эр. б. kaura, ф. б. kaur(a), ф. м. kör - ниг. 9, с. 101; 25, т. 4, с. 376), кура (< эр. б. kaura-ka, ф. н. köra

ниг. 25, т. 4, с. 373), куфтан (< эр. б. kaufta-ниг. 12, с. 101; 13, с. 221), кух (< эр. б. kaufa, ф. б. kaufa, ф. м. köf- ниг. 7, с. 208; 12, с. 101; 21, с. 27, 52, 69; 22, с. 165; 24, с. 41, 49, 75, 137, 215; 25, т. 4, с. 372; 27, с. 29), куха «зин» (< эр. б. kaupa-ka - ниг. 25, т. 4, с. 373; 26, с. 119), кушидан (< эр. б. аз асоси kausa, ф. м. kös - ниг. 13, с. 220; 25, т. 4, с. 380), муза (< эр. б. аз решай mauk, ф. м. mözag - ж. 12, с. 71; 26, с. 90, 115), мур, мурча (< эр. б. marwicaka ё murwiöaka, ф. м. mör - ниг. 1, т. 2, с. 87; 12, с. 108), нахуд (< ф. м. naxöd - ниг. 12, с. 110), неку (< ф. м. nckôg ё ncvakök - ниг. 7, с. 217; 26, с. 111), неру (< эр. б. narvayaka, ф. м. ncrög -ниг. 12, с. 111; 21, с. 70), нушидан (< ф. м. аз anös ниг. 13, с. 263), обру (< эр. б. äb-rauda - ниг. 25, т.1, с. 302), огуш (< эр. б. ä-gauz-ti, ф. м. ägös

- ниг. 34, с. 39-40), омухтан (< эр. б. аз ä-mauxta, ф. м. ämöxtan - ниг. 12, с. 85; 13, с. 23; 26, с. 154; 34, с. 54), пажухидан (< эр. б. аз vi-caud, ф. м.wizöh-ниг. 13,с. 85-86; 33,с.271),пузиш(<ф. м. a3baug,ф.м. bö зп

- ниг. 33, с. 292), пуйидан (< эр. б. аз pauda - ниг. 13, с. 92-93; 34, с. 295), пулод (< эр. б. paurävat, paurävati, ф. м. pölävad - ниг. 7, с. 30; 12, с. 126; 34, с. 295), пушидан (< эр. б. аз pausa, ф. м. pös - ниг. 13, с. 92), рубох (< эр. б. raupäsa, ф. б. raupäsa, ф. м. röbäs - ниг. 1, т.2, с. 433-434; 5, т. 2, с. 513; 24, с. 179, 202), руд (< эр. б. rautah, ф. б. rautah, ф. м. röt, röd - ниг. 7, с. 43, 99; 12, с. 131; 22, с. 171; 24, с. 42,163; 26, с. 100), руда (< ф. м. rödig - ниг. 12, с. 131; 27, с. 84), суруш (< эр. б. srausa, ф. м. srös

- ниг. 24, с. 64, 73; 26, с. 107), сузан (< эр. б. saucina ё saucaina - ниг. 1, т. 3, с. 164), танура «силохи шабехи чавшан» (< эр. б. tanüväraka - ниг. 34, с. 351), фаромуш (< эр. б. främausa, ф. м. främös - ниг. 12, с. 73), фуруг (< эр. б. frarauk, ф. м. frök, frög-ниг. 7, с. 79; 34, с. 107), хурушидан (< эр. б. аз xrausya, ф. м. xröstan - ниг. 7, с. 130; 12, с. 164; 13, с. 125), хуша (< эр. б. ausa - 25, т. 1, с. 269), чуй аз чустан (< ф. м. jö(y) -ниг. 7, с. 224; 25, т. 4, с. 99, 147), шуй «шавхар» (< эр. б. аз fsuyant, fsau(a) ya, ф. м. söy-ниг. 12, с. 143; 21, с. 70; 25, т. 3, с. 85; 26, с. 127),шур(<ф. м. sör-ниг. 12, с. 135).

С— М -. г

ученые записки 7 ~

Аз чустучу ва пажухиши илмй мусаллам мегардад, ки тсъдоДи ин гуна вохидхои лугавй дар гузаштаи дур басо зиёд буда, дар даврони баъдии инкишофи забони ниёгонамон тадричан аз доираи истифода берун гардидаанд. Ин аст, ки як даста луготи таърихан дар таркиби худ садоноки у дошта имруз матрук шудаанд, ки ба силсилаи опх,о метавон вожахои афжулидан «барангехтан, тахриз кардан» (< эр. б. аз ava-yüda, аз yaud «чангидан» - ниг. 13, с. 36-37; 34, с. 108), афруг «фуру). равшанй» (< эр. б. abi-rauka - ниг. 34, с. 107), ануша «човид, бокй, пойдор» (< эр. б. anausaka, аз ausa «фасод, вайронй» - ниг. 1, т. 1, с. 169; 12, с. 40; 34, с. 144), офруза «афрузина, ки бо он оташ афрузанд» (< эр. б. ä-apa-raucaka - ниг. 34, с. 41), ошкухидан «ла1зидан» (< эр. б. ä-skauga - ниг. 13, с. 10), тухтан «вопас додани чизе, ки карз ё амонат бошад» (< эр. б. аз taug, ф. м. töxtan- ниг. 12, с. 148; 13, с. 108-109), шукухидан «лагзидан» (< эр. б. ä-skauga - ниг. 13, с. 194; 34, с. 33) ва монанди инхо мансуб хастанд. Аз мушохидахо бармеояд, ки шумори чунин унсурхои лугавй басо фаровон будааст.

Лозим ба ёдоварист, ки дар чанде аз забону шевахои хозираи эронй низ, мисли ишкошимй (ниг. 18, с.52, 75-76, 79, 87:38. с. 124, 162, 163, 169), шугнонй (ниг. И, с. 68, 75, 79, 87; 18, с. 165, 170, 171; 38, с. 121, 134), хазорахои Афгонистон (ниг.8, с.353), ларии чанубии Эрон (ниг. 15, с.374), шомирзодии шимолии Симнон (ниг. 22, с. 479) ба хамин садоноки у бадалшавии дифтонги номбурда ба мушохида мерасад. Гохо тобишхои нави маъноиро сохиб шудани чунин вожахо дар бархе забонхои эронй ба назар мерасанд (ниг.18,с.140).

Дар бархе вохидхои лугавй дифтонги au минбаъд дар забони адабии точикй ба гурухи овозхои av бадал шудааст, вале дар нутки шифохй, ба хусус баъзе лахчахои точикй тибки конуни инкишофи тазаккурёфта ба у иваз гардидааст. Хдмин гуна равандитахаввулоти овоиро метавон дар вожахои равзан (< эр. б. raucana, ф. м. röcan, rözan-ниг. 12, с. 131; 21, с. 57; 24, с. 97), равган (< эр. б. raugna, ф. м. röyn - ниг. 7, с. 30, 68, 73, 74, 79; 12, с. 131; 21, с. 9, 34; 24, с. 163), равшан (< эр. б. rauxsna, ф. б. rauxsna, ф. м. rösn - ниг. 7, с. 30, 68, 112; 12, с. 131; 21, с. 41; 24, с. 96, 142,163, 223; 26, с. 88), шавхар (< эр. б. fsau-tar - ниг. 25, т. 3, с. 85) ва монанди инхо мушохида намуд.

Ба хамагон маълум аст, ки имруз точикони шимоли Точикистон калимахои равшан, равган ва м. инхоро ба гунахои рушан, руган талаффуз мекунанд.

— 8 номаи донишгох_

Лозим ба таъкид аст, ки сарчашмаи садоноки у танхо дифтонги au набуда, балки он боз аз гурухи овозхои алохидае низ зухур кардааст, ки ишораи онхо ин чо, ба назари мо, аз фонда холй нахохад буд: а) Дар вохидхои лугавии у (< ф. м. avahya, ф. м. бу -ниг. 1, т. 4, с. 13; 7, с. 43; 21, с. 51; 24, с. 104; 29, с. 108-109; 34, с. 144), фуруд (< эр. б. fravata, ф. б. fravata, ф. м. fröt, fröd - ниг. 7, с. 43,145; 21, с. 27,133; 26, с. 155), зур(< эр. б. zavar, ф. м. zör-ниг. 7, с. 43; 12, с. 171; 24, с. 104), пуст (< ф. б. pavasta, ф. м. post - ниг. 7, с. 43, 216; 21, с. 27; 24, с. 104; 34, с. 292) ва гайрахо садоноки мавриди тахлил дар натичаи кашидашавии гурухи овозхо аз мачмуи садоноку хамсадохои ava ба вучуд омадааст. Дар бархе забону лахчахои дигари эронй, мисли ларй (ниг. 15, с.374) ва шомирзодй (ниг.23, с.479) низ мавридхои ба у табдилёбии гурухи овозхои ava ба назар мерасанд. б) Дар х,иссас аз вохидхои лугавй садоноки номбурда аз гурухи овозхои av зухур кардааст, ки аносири лугавии бур (< эр. б. bavra<barva, ф. м. bör<baßr - ниг. 34, с. 215), гур (< эр. б. gavra, ф. м. gaßr «кабр» - ниг. 34, с. 215), бурак «навъи таом» (< эр. б. bavraka<barvaka, ф. м. börak - ниг. 34, с. 216) далели чунин андешаронй хохад буд.

Ахён - ахён аз гурухи овозхои agu пайдо гаштани у низ мушохида мешавад. Вожаи мубад аз чумлаи чунин аносири лугавист: ф. б. magupati> ф. м. mövpat, mövbad (ниг. 7, с. 43, 210).

Имруз аз чониби бархе ахли пажухиш пешниход мегардад, ки хангоми бо у ё у навиштани вожахо меъёрхо ва далелхои илмй бояд ба асос шрифта шавад. Дар сурати ба кор гирифтани чунин «меъёрхо ва далелхои илмй» бисёр калимахои дар айни хол дар таркиби худ у доштаро бояд бо у нависем, зеро дар таркиби онхо таърихан ин садонок мавчуд буд. Тахкики сайри таърихии вожахо бо садоноки у ниш он медихад, ки дар тули вучудашон дар як дастаи калони онхо ин овоз дар даврони баъдии инкишофи забони точикй ба садоноки дигар -у иваз гаштааст. Сарчашмаи садоноки у дар чунин вожахо гурухи овозхои au, ava ва uva будааст (ниг. 7, с. 39). Аз назар гузаронидани гузаштаи дури як силсила аносири лугавй ва киёси онхо бо гунаи хозираашон метавонад далел ба ин гуфтахо бошад; ту (< эр. б. tava, ф. б. vuva, ф. м. tö - ниг. 7, с. 39, 43 ; 12, с. 148; 21, с. 81; 22, с. 171; 24, с. 104, 117; 34, с. 352), амруд «гулобй» (< эр. б. amra-vat, ф. м. urmöd - ниг. 34, с. 121), апчут «чин ва шиками руй» (< эр. б. ham-öauka - ниг. 34, с. 129), гувох (< ф. б. gaub, ф. м.

с _ ученые записк1^_)- 9 ~

góv - ниг. 21, с. 57), гуна (< эр. б. gauna, ф. б. gauna - ниг. 34, с. 46), ду (< эр. б. dva, ф. м. do, хиндии кадим dva, dwa, dvau - ниг. 21, с. 32), дуруд (< эр. б. druvatat, ф. м. dród - ниг. 21, с. 53; 22, с. 165), кабуд (< ф. б. kapautaka - ниг. 1, т. 1, с. 486; 12, с. 85), пудина (< эр. б. baudanaka - ниг. 25, т. 2, с. 144), мукй (< ф. м. mók - ниг. 26, с. 90), олгуна «гоза» (< эр. б. аз gaunaka, ф. м. algónak - ниг. 32, с. 46), оруг (< эр. б. a-rauga - ниг. 34, с. 18), падруд (< эр. б. аз upa-druva-tat, ф. м. ра dród - ниг. 34, с. 254), сутур (< эр. б. staura, ф. м. stór -ниг. 7, с. 39; 12, с. 139; 21, с. 72), тухм (< эр. б. tauxman, ф. б. tauma, ф. м. tóhm, tóxm - ниг. 1, т. 3, с. 310; 7, с. 39, 77; 12, с. 148; 21, с. 29; 24, с. 184; 34, с. 330), Фаридун (< эр. б. Staitauna - ниг. 7, с. 66), хуш (< эр. б. ausah, ф. м. hós - ниг. 12, с. 115; 21, с. 44), эдун «чунин» (< эр. б. aita-gauna, ф. м. edón - ниг. 12, с. 69; 34, с. 149) ва хоказо.

Табдили чунин гурухи овозхо дар холатхои алохида на ба у, балки ба у дар чанде аз забону шсвах,ои дигари эронй низ монанди шугнонй (ниг.18, с.172), тотй (ниг.6, с.243), мосармй (ниг.9, с.319), гелонй (ниг.23, с.463-464) ба назар мерасанд.

Баробари ин, мо шавохиде низ дорем, ки тибки он хиссае аз унсурхои лугавй дар асл дар таркиби худ садоноки у дошта, дар онхо у дар даврони баъдй бар ивази овози аввал зухур кардааст. Калимахои чупон (< эр. б. fsupana, ф. м. supan, suban - ниг. 7, с. 74; 21, с. 41; 22, с. 176; 24, с. 212), абру (< эр. б. abrüka ё brüka, ф. м. brük, brüg-ниг. 1, т. 2, с. 406; 7, с. 106; 21, с. 31; 34, с. 70), гесу (< эр. б. аз gaisa, gaisu - ниг. 25, т. 3, с. 115, 116), гулу (< эр. б. gard-üka, grd-üka, ф. м. galók, galóg - ниг. 12, с. 76; 7, с. 83; 21, с. 46; 25, т. 3, с. 158), куз, куж (< ф. б. küza, kuja - ниг. 25, т. 4, с. 409), мухр (< эр. б. mudra, ф. м. muhr - ниг. 1, т. 2, с. 145; 7, с. 81), пук (< эр. б. аз pav «пусидан», авестой paviti, сакой puva - ниг. 34, с. 294), пусидан (< эр. б. асоси замони хозира püsa - ниг. 13, с. 91; 34, с. 293), сурох (< эр. б. süra-ka, ф. б. vüra-ka, ф. м. sürak, sürag - ниг. 7, с. 78; 12, с. 140; 24, с. 106), тубра, турба (< эр. б. tübraka, санскрит topara - ниг. 34, с. 353) аз чумлаи хамин гуна аносири лугавй хастанд.

Чунин вижагй на танхо дар аксари забонхои дигари эронй низ вучуд дорад, балки боз дар онхо бар ивази садонокхо ё гурухи овозхои аз вачхи тарзи ташаккул гуногун низ корбаст гардидани садоноки у дида мешавад. Ин гуна хусусиятро дар забону шевахои эронии шугнонй (ниг.18, с. 127, 165, 171), ишкошимй (ниг. 18, с. 53; 38, с. 125), яздй (ниг. 16, с. 253, 264),

— 10 -Ç НОМАИ донишгох

ларй (ниг. 15, с. 374), шомирзодй (ниг. 23, с. 479), забони хазорахо (ниг. 8, с. 353) ва монанди инхо метавон дучор омад.

Садоноки мазкур дар бархе вожахо ё унсурхои грамматикй хануз дар давраи Сосониён пайдо гардидааст, вале сабаби зухури он дар чунин аносири лугавй маълум нест. Забоншинос Д. Саймиддинов низ дар чараёни тахлили пасвандхои -ömand, -äwand, ки дар таркибаш онгунаи форсии миёнаи садоноки мавриди бахс вучуд дорад, навиштааст, ки «дар пасвандхои -ömand< -mant, äwand<-want пайдоиши садоноки ö дар забони форсии миёна аз нигохи шаклхои таърихй ва ташрехи этимологй ба таври дакик натичагирй намешавад. Бинобар баъзе фарзияхо, ба садонокхои охири асосхо марбут донистани онхо низ дар мисоли асосхои бо хамсадо хатмшаванда чандон дуруст ба назар намерасад» (26,114). Х,амин мухаккик дар мавриди дигар таъкид менамояд, ки «дар форсии миёна гунаи -ömand дар мукобили -mand бештар истифода шуда, чун имлои роичи он будааст» (26,133). Дар забони форсии миёна пасванди мазкур дар таркиби вожахои навъи barômand дучор меояд (ниг.12, 51; 21, 70).

Маводи матнхои аз даврони мухталифи инкишофи забони точикй махфузмонда ва шарху тафсири дар фархангномахо мавчуда далели онанд, ки бахше аз вохидхои лугавии эрониасл аз даврони бостон то имруз дар ду мувозй: хам бо садоноки у, хам бо у навишта мешудаанд. Ин чо чун намуна метавон аз гузаштаи дури вожаи юг ёдовар шуд. Ин калима хануз дар ахди кухан дар яке аз забонхои эронй гунаи yauga, дар дигаре yuga-ро доштааст (ниг. 25, т.4, с. 103-104). Х,атто дар айни як забон, мисли авестой вохиди лугавии мазкур дар каринахои yaoj ва yuj дучор меояд (ниг. 5, т. 2, с.723). Теъдоди ин гуна калимахо дар доираи вожахои ифодакунандаи амалу холат ва харакат бештар дида мешавад. Имруз низ чунин калимахо бо хар ду садонок: у ва у дар гардиш карор доранд. Чунончи, сигаи амрии феъли гуфтан-гу(й) аст, вале дар замони гузашта он ба гунаи гуфт мустаъмал аст. Ба силсилаи чунин вохидхои лугавй инчунин феълхои рустан (асоси замони хозирааш руй), шустан (асоси замони хозирааш шуй), ошуфтан (асоси замони хозирааш ошуб), чустан (асоси замони хозирааш чуй) ва м. инхо мансуб хастанд. Сабаби дугунагии ин силсила вохидхои лугавй ба он иртибот дорад, ки сарчашмаи асосхои замони хозира (а. з. х.) ва гузаштаи

-,

ученые записки 11 ~

(а. з. г.) чунин афъол ягона нест. Масалан, асоси замони хозираи феъли гуфтан дар эронии бостон gauba буда, аммо асли асоси замони гузаштааш сифати феълии gufta - и эронии бостон аст. Асоси аввал дар забони форсии миёна ба гунаи go(v) мавриди истифода кдрор дошт (ниг. 7, с. 134; 13 с. 237; 21, с. 27, 52, 106; 25, т. 4, с. 34). Ба ин тарик,, асли решай асосхои замони хозира ва гузаштаи феълхои дигар низ аз хам тафовут доштанд: рустан (<а. з. х. гаи<3 ва а. з. г. ипш!а, ип^а - ниг. 7, с. 136, 140), шустан (< эр. б. хвашЗ - ниг. 7, с. 137, 140), ошуфтан (< эр. б., а. з. х. а-х§аиЬа, а. з. г. а-хшйа - ниг. 13, с. 10; 25, т. 4, с. 45; 34, с. 31), чустан (< ф. м., а. з. х. р(у)- ниг. 7, с. 224; 25, т. 4, с. 99, 147) ва гайрахо. Адиб аст, ки дар бархе аз афъоли мазкур чунин коидаи корбурди феълхо риоя нагаштааст. Чунончи, хар ду асоси феъли руфтан дар таркиби худ садоноки $ дорад, вале дар ахди бостон асоси замони хозираи он мисли афъоли дигар дифтонги аи, вале асоси замони гузаштааш садоноки и дошт (< эр. б., а. з. х. гаира, а. з. г. муштак аз гийа - ниг. 7, с. 133; 13, с. 156).

Х,ар ду асоси баъзеи чунин феълхо таърихан дифтонги аи доштанд. Далели боризи ин мулохизаронй метавонад вожаи куфтан бошад: эр. б. кайра (а. з. х.) ва каийа (сифати феълии замони гузаштаи кадим, ки минбаъд ба асоси замони гузашта табдил ёфт). Чунин вижагй дар феъли омухтан низ ба мушохида мерасад: дар эронии бостон асоси замони хозираи он а-таиса буда, асоси замони гузаштааш муштак аз а-таих1а аст (ниг. 13, с. 23; 34, с. 54). Ин гуна вижагй дар бархе забонхои дигари муосири эронй низ на танхо дар доираи унсурхои лугавии ифодакунандаи харакату холат, балки дар байни хиссахои нутки дигар низ мушохида мегардад. Ба хайси шохид маводи забону шевахои эрониро чун язгуломй (ниг. 18, с. 149, 153), яздй (ниг. 16, с. 251, 253, 262), хазорахо (ниг. 8, с. 355) метавон зикр намуд.

Як нуктаи дигари ба масъалаи мазкур алокаманд ин аст, ки бунёди як дакта вожахои дар таркиби худ садоноки у дошта ягона буда, дар тули дуру дарози истифода вобаста ба конунхои дохи-лии инкишофи забони точикй хамсадохои алохидаи таркиби онхо низ ба тахаввулот дучор гаштаанд. Инро метавон дар мисоли калимахои гура, гула ва гуй нишон дод. Х,ар се вожа аз нигохи этимолога хамреша буда, асли худро аз вохиди лугавии gaur - и эронии бостон ба маънои «хар чизи лунда» гирифтаанд (ниг.25, т. 3, с. 223).

— 12 Ч" НОМАИ донишгох )

Бархе аз ин вожахо дар чанде аз лахчахои алохидаи точикй серистеъмол хастанд, ки ба пиндори иддае аз ахли пажухиш туркй махсуб мешаванд, ки шубханок аст. Мо ин чо унсурхои лугавии кук, туш ва м. инхоро дар назар дорем. Лозим ба таъкид аст, ки хар ду вожаи ёдшуда решай сирф эронй дошта, калимаи аввал аз kau-k (ниг. 25, т. 4, с. 361-362, 364), вохиди лугавии дуюм аз tavisl ба маънои «тавоной, кудрат» (ниг. 31, с. 356) -и эронии бостон (ниг. 12,143; 21, с. 70; 25, т. 3, с. 85; 26, с. 127) сарчашма гирифтаанд. Ин гуна калимахо на танхо туркй нестанд, балки афзун бар он ки бунёди эронй доранд, ба баъзе забонхои туркй рох ёфта, ба воситаи онхо ба забонхои дигари чахон икгибос шудаанд. Ба хайси шохид ин чо метавон вожаи буза («шароби аз орду биринчу арзану чав омодашуда»)-ро зикр кард. Ин унсури лугавй аз bvauza ё bagauza -и эронии бостон сарчашма гирифта, решааш ба bag -и эронии кухан ба маънои «мает кардан» мерасад ва ба тавассути забонхои туркй ба арабй, гурчй (boza), руминиву булгорй (buza), юнонй, руей (buza), мачориву испанй, португалй, франсавию олмонй ва гайрахо дохил гардидааст (ниг. 34, с. 216).

Нуктаи дигари марбут ба ин масъала вучуди садоноки у дар забонхои дигари эронй аст. Тахлилу мукоиса нишон медихад, ки садоноки мазкур дар чанде аз забонхои кухану нави эронй низ мавчуд будааст. Чунончи, дар забони портй, ки яке аз забонхои миёнаи шимолй-гарбии эронй ба шумор меояд, ин садонок талаффузи шабехе ба форсии миёна (яъне б) доштааст ва сарчашмаи он на танхо дифтонги аи, балки гурухи овозхои ava ва uva низ будааст (ниг. 21, с. 165). Аз байни забонхои нави эронй дарии Афгонистон забонест, ки системаи садонокхои он на танхо аз форсии муосир, балки бо бархе нишонахои алохидааш аз забони адабии точикй низ кухантар аст (ниг. 7, с. 25). Ин аст, ки дар забони номбурда, тавре ки мухаккикон В. А. Ефимов, В. С. Расторгуева ва Е. Н. Шарова низ ишора намудаанд, садоноки у (ü) низ вучуд доштааст. Танхо тафовуташ аз у-иточикй (ü) хамин будааст, ки у-и дарии Афгонистон ба садоноки о, вале у-и точикй ба у майл мекардааст (ниг. 7, с. 27). Мухаккик Е. К. Молчанова дар чараёни тахлили хусусиятхои овозии забони ларй, ки дар минтакаи Ларистон - чанубии Эрон, самти чанубй-шаркии Шероз мавчуд аст, ба чунин хулоса омада навиштааст, ки «дар забони ларй, ба эхтимоли кавй, садоноки ба истилох «мачхул» махфуз мондааст, ки он аз дифтоши аи сарчашма гирифтааст» (ниг. 15, 367). Садоноки мавриди тахлил дар чанде аз

ученые записки ~ 13 ~

забонхои эронии дар каламрави Точикисгон мавчуда низ (мисли рушонй, ванчии к,адим язгуломй, шугнонй, ишкошимй) ва забонхои дигари берун аз худуди Точикисгон карордошта (монанди курдй, яздй, ларй, бурингунй, сомгунй, хазорахо) ба мушохида мерасад (ниг. 8. с.355, 357; 9, с. 324; И. с. 100. 106; 16. с. 256. 268. 284.288. 322. 327; 18. с. 183:20. т. I.e. 65-66).

Дар бахше аз забонхои номбурда садоноки у на танхо дар таркиби вожахои мустакилмаъно, балки дар доираи пешванд ё пасвандхои шаклеозу калимасоз низ ба назар мерасад (ниг. 8, с. 359, 362, 363, 368, 381; И, с. 90. 97; 16. с. 261; 18. с. 55. 85. 142, 174, 180),

Афзун бар ин, садоноки тазаккурёфта дар шеваи чанубй-шаркии точикй (болооби Панч), ки бо баъзе вижагихояш ба шеваи чанубй ва бо хусусиятхои дигараш ба шеваи шимолй шабохат дорад, низ дида мешавад ва танхо аз эквиваленти фонемаи шимолии худ аз лихози садоноки катори пеш буданаш тафовут дорад (ниг. 7, с. 53).

Аз чунин кайду ишорахо мусаллам мегардад, ки силсилаи калони унсурхои лугавии дар таркиби худ садоноки у дошта ё аз лихози талаффуз ба он наздик дар забонхои мухталифи эронй то хол дар гардиш карор доранд.

Нуктаи дигар ба истифода шудани садоноки у дар таркиби вожахои иктибоей, ба хусус арабй дахл дорад. Имруз тибки пешниходи бархе мухаккикон доираи корбурди садоноки мазкур дар дастае аз аносири лугавй махдуд гашта, дар калимахои арабй пеш аз хамсадои х ва аломати ъ навишта намешавад. Лозим ба таъкид аст, ки дар хеч як банди «Коидахои имлои забони точикй» аз хусуси пеш аз хамсадои х ва аломати ъ бо садоноки у ё у навиштани вожахои иктибосии арабиасле амсоли мухтарам, муъмин, тухмат ва гайрахо ишорае вучуд надорад. Хдтто дар хамин коидахои имло дар бандхои 12, 19 (а), 20 (в), эзохи 21 (7), 36, 39 (а) вожахои мавзуъ. матбуъ, Саидмуъмин, Шукухй, шуъба, мачрух, гурух-гурух бо у навишта шудаанд, на у (ниг. 10, с. 18,24,26,29,40,41). Рочеъ ба тарзи навишт ва умуман шакли аносири лугавии иктибоей ёдовар шудани чанд нукта айни маврид менамояд. Хдмагон хуб огоханд, ки калимахо баъди ба ин ё он забон рох ёфтанашон хатман ба тахаввулоти шаклй гирифтор мешаванд (3, с. 134). Далели чунин андеша сайри садхо вохиди лугавии точикй дар забонхои чахон аст, ки хиссае аз онхо камтар, вале агаабашон бештар ба хамин гуна дигаргунй дучор

— 14 -Ç НОМАИ донишгох )

гаштаанд. Ин чо чун «мушт-намунаи хирвор» ишора кардани чанде аз аносири лугавии точикй дар узбекй (чорвок < чорбог, чиммат < чашмбанд, шаввоз < шохбоз. астойдил < аз тахти дил), дар русй (кестяк < киштй), дар хиндй (кхавинд < худованд), дар казокй (масакана < пашшахона), дар дунганй (асмар < осмон), дар уйгурй (пайтима < пойтоба, пэрзэнт < фарзанд), дар тоторй (меневше < бунафша, дженкявир < чанговар), дар арманй (сеав < сиёх, голе < гусола) ва гайрахо кофист (ниг. 35, с. 24, 34, 35, 37, 38, 40, 47). Бисёр вожахои арабиасл низ баъди ба забонхои дигари чахон иктибос гаштанашон чунон зохир дигар кардаанд, ки барои шинохтани чехраи аслии онхо анчом додани пажухиши амики лингвистй зарур меояд. Корбурди чанде аз онхоро дар забони русй ин чо айни маврид мешуморем: бензин < ар. лубанчавй, графин < ар. караффа, каблук < ар. каъб, матрас < ар. матрах, попугай < ар. бабагха, туция < ар. тутиё, фата < ар. фута, амулет < ар. хамоил, калибр < ар. колиб, купол < ар. кубба, чемнир < ар. чубба (ниг. 4, с. 86-90; 31, т. 1, с. 151, 453; 31, т. 2, с. 151, 582-583; 31 т. 3, с. 328; 31, т. 4, с. 128, 187). Хдмин гуна коида хангоми духули унсурхои лугавии точикй ба арабй низ руй додааст. Ин чо мачоли он нест, ки рочеъ ба тамоми пахлухои ин масъала таваккуф намоем. Аз ин ру, танхо як нуктаро мехохем ёдовар шавем. Дар «Кур ьон» беш аз ей вожаи эрониасл мавчуданд, ки зохири кулли онхо ба таври чидцй тагйир ёфтаанд: ибрик < обрез, канз < ганч, сирон < 4apoF, наморик < нарм, намр, сиччил < сангу гил, вардатун < варда ва монанди инхо (ниг. 32, с. 18,19,20,22,23,24,2526,28, 29, 30, 31, 32). Дар мавриди тахаввули чунин вожахои форей-точикй дар арабй мухаккики тавонои Эрон Мухаммадтакй Бахор навиштааст, ки «... араб дорой ин хосият аст, ки луготи ачнабиро аз лихози хушунате, ки дар лахчаи у хает, ба зудй иваз мекунад, мисли ин ки лугати «чанг»-и форсиро гирифта, аввал онро тасхиф кард ва «шанч» сохтааст ва сипас аз ин лугат феъли «ташаннуч»-ро сохта... Ё ин ки лугати «чафс»-ро, ки ба маънии «часп» бошад, аз забони пахлавй гирифта ва онро тасхиф карда ва «шабс» сохтааст, пас аз он лугат феъли «ташаббус»-ро берун оварда ва аз они худ шумурдааст...» (3, с. 135). Ларизабонхои чануби Эрон имруз аглаби вожахои арабиасли у- дори ба забонашон иктибосгаштаро бо овози шабехи у ифода мекунанд (ниг. 15, с. 374). Дар забони хазорахои Афгонистону минтакахои дигар низ, ки бархе аз паж^хишгарон асли онхоро халкияти омезишёфта аз бохтарихои кадиму тоторхо, хиссаи дигар

С _ ученые записки j~ 15 ~

ахолии аслии аз даврони хучуми Искандари Макдунй дар ин мавзеъ сукунатдошта ва кисми сеюм аз мугулу туркхо пайдо шуданашонро чонибдорй менамоянд, силсилаи вомвожахои арабии дар асл дар таркибашон садоноки мавриди тахдил надоштаро мисли тухмат, хуччаг бо хамин садоноки у талаффуз менамоянд (ниг.8, с.355, 361). Бо дигаргунии овозй истифода намудани ин гуна аносири лугавии арабиасл дар забони мозандаронихо низ мушохида мегардад (ниг. 23, с. 469). Аз ин ру. мо - точикон низ хукуки комил дорем, ки вожахои иктибосии талаффузаш бароямон душвор ё номувофикро бо чилбури имлои забонамон суфта, мавриди истифода кдрор дихем. Каблан аз хусуси истифода шудан ё нашудани садоноки у дар вожахои арабиасл пеш аз хамсадои х ва аломати ъ ишора шуд. Х,ама хуб огох хастем, ки дар силсилаи калони ин гуна аносири лугавй «вови мачхул» вучуд надорад, вале солхои т^лонй такозо .лйегардид, ки онхо баъди ба забони точикй ворид гаштанашон бо у навишта шаванд, аммо имруз талаб мешавад, ки имлои онхо бо садоноки у сурат гирад. Дар дастае аз чунин лугот пайдо шудани садоноки у-ро зумрае аз мухаккикон хоси «бархе аз хавзахои дузабонй бо таъсири узбеки» донистаанд (ниг. 28, с. 3). Шояд хамин тавр хам бошад. Вале бояд онро низ ба эътибор гирифт, ки точикон асрхост, ки аз руи анъана калимахои арабии «вови маъруф» доштаро бо «вови мачхул» мавриди истифода карор медоданд ва онро навъи махсуси ходисаи «муфаррас» мехисобиданд. Масалан, муаллифи «Гисс-ул-лугот» дойр ба вожахои аз арабй иктибосгаштаи мадхуш ва гута чунин менависад: «Мадхуш ... ва он чй форсиён ин лафзро ба вови мачхул (яъне мадхуш) ба маънии «мает» ва «бехуш» меоранд, навъе аз тафрис аст...; форсиён гохе вови маъруфи лафзи арабиро мачхул хонанд, чунонки гута ва мадхуш. Пас ин навъе аз тафрис бошад...» (17, ч. 2, с. 244). Аз ин ру, мо чонибдори корбурди садоноки у кабл аз хамсадои х ва аломати ъ хастем. Дуруст аст, ки намояндагони бахше аз лахчахои точикй кудрати талаффузи у-ро дар чунин аносири лугавй надоранд. Дар ин сурат ин гуна калимахои иктибоей бигузор дар ду вариант навишта шаванд. Магар вожахои сермувозй дар точикй каманд?

Ба ин тарик, метавон хулоса кард, ки дар забони точикй корбурди садоноки у суннати басо дерина дорад. Зарур меояд, ки имлои дурусти онхо ба таври хатмй риоя карда шавад.

— 16 -С НОМАИ донишгох

ФЕХРИСТИ ОСОРИ ТАХКИ кй

1. Абаев В. И. Историко - этимологический словарь осетинского языка. Том 1. М.: Издательство АН СССР. 1958; Том 2. - Л.: Наука. 1973; Том 3. - Л.: 1979; Том 4. - Л.: Наука. 1989

2. Ajni S. Dar borayi Firdavsi va Sahnomai u. - Stalinobod, 1940.

3. Бахор M. Сабкшиносй. Баргардони Ш.Ф. Исрофилниё, Н.Саркоров. - Душанбе: Бухоро, 2012

4. Watt Montgomery W. The influence of islam on medieval Europe. Edinburgh at the University press, 1972

5. Гамкрелидзе Т.В., Иванов Вяч. Be. Индоевропейский язык и индоевропейцы. Реконструкция и историко-типологический анализ праязыка и протокультуры. Том 2. - Тбилиси: Издательство Тбилисского университета, 1984

6. Грюнберг А. Л., Давыдова Л.Х. Татский язык// Основы иранского языкознания. Новоиранские языки. -М.: Наука

7. Ефимов В.А., Расторгуева B.C., Шарова E.H. Персидский, таджикский, дари// Основы иранского языкознания. Новоиранские языки. -М.: Наука, 1982

8. Ефимов В.А. Хазара //Основы иранского языкознания. Средне-иранские и новоиранские языки. -М.: Восточная литература РАН. 2008

9. Керимова А. А. Диалекты фарса // Основы иранского языкознания. Новоиранские языки.-М.: Наука, 1982

10. Коидахои имлои забони точикй. -Душанбе: Шарки озод, 2011.

11. Лашкарбеков Б.Б. Старованджский язык // Основы иранского языкознания. Среднеиранские и новоиранские языки. -М.: Восточная литература РАН. 2008

12.Маккензй Д. Фарханги кучаки забони пахлавй. Тарчумаи М. Мирфахройй. -Техрон, 1379

13. Мансурй Я. Хасанзода X. Баррасии решашинохтии афъол дар забони форей. -Техрон: Интишороти фархангистон, 1387

14. Мирзозода С. Фарханги забони ягнобй. - Душанбе, 1995

15. Молчанова Е.К. Ларскийязык // Основы иранского языкознания. Новоиранские языки.-М.: Наука, 1982

16. Молчанова Е. К. Йезди (зороастрийский дари) // Основы иранского языкознания. Среднеиранские и новоиранские языки. -М.: Восточная литература РАН. 2008

17. Мухаммад Гиёсуддин. Гиёс-ул-лугот. Ч,илди 2. Тахияи матн бо пешгуфтор, мулхакот, тавзехот ва фехристи А. Нуров. - Д.: Адиб, 1988

С ученые записки 17 ~

18. Пахалина Т.Н. Сравнительно-историческая морфология памирских языков. -М.: Наука, 1982

19. Расторгуева B.C. Очерки по таджикской диалектологии. -М.: Издательство АН СССР. Выпуск 4,1952-1953

20. Расторгуева B.C., Эдельман Д.И. Опыт историко-типологического исследования иранских языков. Том 1. - М.: Наука, 1975

21. Расторгуева B.C., Молчанова Е.К. Среднеперсидский язык// Основы иранского языкознания. Среднеиранекие языки. - М.: Наука, 1981

22. Расторгуева B.C., Молчанова Е.К. Парфянский язык// Основы иранского языкознания. Среднеира некие языки,- М.: Наука, 1981

23. Расторгуева B.C., Эдельман Д.И. Прикаспийские языки. Гильян-ский, мазандеранский (с диалектами шамерзади и велатру) // Основы иранского языкознания. Новоиранские языки. -М.: Наука, 1982

24. Расторгуева B.C. Сравнительно-историческая грамматика западноиранских языков. Фонология. -М.: Наука, 1990

25. Расторгуева B.C., Эдельман Д.И. Этимологический словарь иранских языков. -М.: Восточная литература. Том 1, 2000; Том 2, 2003; Том 3, 2007; Том 4,2011

26. Саймидцинов Д. Вожашиносии забони форсии миёна. -Душанбе: Пайванд,2001

27. Саймиддинов Д. Форсии бостон. -Душанбе, 2007

28. Саймиддинов Д. Аз меъёрхо ва далелхои илмй бояд кор гирифт. Дар иртибот ба имлои «у» кабл аз «х» ва аломати «ъ»//Ч,умхурият, 3.04.2012

29. Сиёев Б. Ташаккули чонишинхо дар забони точикй. -Душанбе: Ирфон, 2002

30. Содикй А. Таквини забони форей. -Техрон, 1357

31. Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. -М.: Прогресс, Том 1-2, 1986; Том 3- 4, 1987

32. Халидов А. Б. Программа спецкурса «Лексика Корана». -Казань, 2001

33. Хонларй П. Н. Дастури таърихии забони форей. Чопи аввал. -Техрон, 1372

34. Х,асандуст М. Фарханги решашинохтии забони форей. Чилди аввал. -Техрон, 1383

35. Х,асанов А. Вомвожахои точикй дар забонхои дигари чахон. -Хучанд: Нури маърифат, 2003

3 6. Хасанов А. Хцфзи гунаи кухани вожахо дар лахчахои точикй// Номаи донишгох. Илмхои чомеашиноей. -Хучанд, 2006,1 (12). - С. 3-10.

— 18 ~С номаи донишгох

37. Шелепова J1. И. Диалекты как источник этимологии. -Томск: Издательство Томского университета, 1977

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

38. Юсуфбеков Ш. П., Додыхудоева J1. Р. Сангличский язык // Основы иранского языкознания. Среднеиранекие и новоиранские языки. -М.: Восточная литература РАН. 2008

Судьба одного странствующего гласного звука в иранских языках

А. Хасанов

Ключевые слова: история таджикского языка, историческая фонетика, гласный звук «у», иранские языка

Долгие годы среди ученых продолжается научный спор о месте и позиции гласного звука «у» в системе гласных звуков таджикского языка. Группа ученых придерживаются мнения о необходимости исключения этого звука из системы таджикских гласных. Автор статьи на основе богатого фактологического материала доказывает существование данного звука как в таджикском, так и в некоторых других иранских языках.

The Fate of one Roaming Vowel in Iranian Languages A. Khasanov

Key words: history of the Tajik language, historical phonetics, vowel «у», Iranian languages

A scientific discussion concerned with the place and position of the vocal sound [y] in the system of the vowels of the Tajik language has been continuing among scientists for a long number of years. A group of scholars keep to the opinion that the sound in question ought to be excluded from the system of the Tajik language. On authority of rich factual material the author proves the existence of the given sound both in Tajik and some other Iranian languages.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.