CC BY
26ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 4(7), 2020
ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԱՄՓՈՓ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԻ ՎՐԱ ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՑՈՒՑԻՉՆԵՐԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԳՈՐԾՈՆԱՅԻՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ*
ՀՏԴ 338.46:336:7
ՎԱՀԱԳՆ ՏԵՓՈՅԱՆ
Երևանի պետական համալսարանի տնտեսագիտության և կառավարման ֆակուլտետի ֆինանսահաշվային ամբիոնի ասպիրանտ, ք. Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն vtepovan@yahoo.com
Հոդվածի նպատակն է կառուցել ֆինանսական համակարգի այնպիսի ցուցիչներից բաղկացած օպտիմալ համակարգ, որը լավագույնս թույլ կտա հասկանալ և գնահատել տնտեսության ամփոփ ցուցանիշների վրա ազդեցությունը, փոխկապվածությունը և կլինի հնարավորինս ներկայացուցչական: Ստացված համակարգում մեր խնդիրն է գնահատել Արժույթի միջազգային հիմնադրամի և ՀՀ Կենտրոնական բանկի կողմից լայնորեն կիրառվող թվով 7 ֆինանսական ցուցիչների ազդեցությունը տնտեսության հիմնական 3 հատվածների' իրական հատվածի, պետական հատվածի և արտաքին հատվածի ցուցանիշների վրա' ազդեցությունը չափելով քանակական գնահատմամբ և ժամանակային արտահայտությամբ:
Հետազոտության ընթացքում ուսումնասիրել ենք միջազգային ու տեղական փորձը: Կառուցել ենք 16 մակրոտնտեսական ցուցանիշներից բաղկացած մեթոդական մոտեցում, որի գործոնային վերլուծությունը իրականացրել ենք կառուցվածքային վեկտոր ավտոռեգրեսիոն մոդելի (SVAR) օգնությամբ:
Հետազոտության արդյունքում հանգել ենք այն եզրակացության, որ ֆինանսական ցուցիչները, մասնավորապես Չաշխատող վարկերի հարաբերությունը ընդհանուր վարկերին և Շահութաբերությունն ըստ ակտիվների ցուցիչները հատկանշական են համապատասխանաբար Գործազրկության և Սպառողական գների ինդեքսի վրա ունեցած իրենց ազդեցությու ններով:
Հիմնաբառեր' գործոնային վերլուծություն, վեկտորական ավտոռեգրեսիոն մոդել, կորելյացիա, ճգնաժամ, իրական հատված, քանակական գնահատում, տրանսֆերտներ, սպառողական գների ինդեքս, առևտրաշրջանառություն, արտարժույթ:
Ներածություն
Տնտեսական ցուցանիշների վրա ֆինանսական համակարգի ցուցիչների վերլուծության կարևորությունը վերջին տասնամյակում էապես մեծացել է: Ցուցիչների վերլուծությունը թույլ է տալիս հայտնաբերել ու գնահատել տնտեսությանը սպառնացող շոկային իրավիճակները: Այն պայմանավորված է տնտեսական և ոչ տնտեսական բնույթի մի քանի գործոններով: Տնտեսական բնույթի
* Հոդվածը ներկայացվել է ընդունվել' 22.12.2020թ.:
12.09.2020թ., գրախոսվել'
17.09.2020թ., տպագրության
164
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 4(7), 2020
գործոններից հատկանշական են 2009թ.-ի գլոբալ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամը, 2014թ.-ի ռուս-ուկրաինական ճգնաժամը և զարգացած երկրների Կենտրոնական բանկերի կողմից (ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգ, Եվրոպական Կենտրոնական բանկ, Անգլիայի և Ճապոնիայի բանկ) դրամավարկային քաղաքականության նոր գործիքի' քանակական մեղմացման (Quantitative Easing) քաղաքականության իրականացումը: Ոչ տնտեսական բնույթի գործոններից
կառանձնացնենք Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) կողմից 2020թ.-ի մարտի 11-ին պաշտոնապես ազդարարված կորոնավիրուսի գլոբալ համաճարակը, որը, համաձայն համաշխարհային բանկի, 1990թ.-ից ի վեր ամենախորը և տնտեսական ցուցանիշների նվազմամբ ամենակտրուկ գլոբալ ռեցեսիան է, որը 2020թ.-ի կանխատեսումների համաձայն կհանգեցնի համաշխարհային ՀՆԱ-ի 5,2 տոկոսով նվազման393:
Աշխատանքի նպատակն է կառուցել ֆինանսական համակարգի այնպիսի ցուցիչներից բաղկացած օպտիմալ համակարգ, որը լավագույնս թույլ կտա հասկանալ և չափելի դարձնել տնտեսության ամփոփ ցուցանիշների վրա ազդեցությունը, փոխկապվածությունը և կլինի հնարավորինս ներկայացուցչական: Ժամանակային շարքերով ներկայացված ցուցիչների գծային փոխկապվածությունը և դինամիկ կապերը գնահատելու նպատակով, աշխատանքում ներկայացված գործոնային վերլուծությունները կատարել ենք Վեկտորական ավտոռեգրեսիոն մոդելի (VAR) օգնությամբ:
Աշխատանքի առաջին մասը վերաբերում է գրականության վերլուծությանը, որտեղ ուսումնասիրել ենք Վեկտորական ավտոռեգրեսիոն մոդելի կիրառությամբ տնտեսության ամփոփ ցուցանիշների վրա ֆինանսական համակարգի ցուցիչների ազդեցությունների միջազգային փորձը երեք զարգացող երկրների օրինակով:
Երկրորդ մասը նվիրված է ՀՀ-ի համար մեր կողմից ներկառուցած 16 մակրոտնտեսական ցուցանիշներով պայմանավորված մեթոդական մոտեցման կառուցմանը, որը հիմնված է և' միջազգային, և' տեղական փորձի վրա՝ հաշվի առնելով ցուցիչների' ՀՀ-ի համար կիրառե[իությունը և հասանե[իությունը:
Երրորդ մասում կատարված են գործոնային վերլուծություններ R ծրագրային փաթեթի միջոցով' օգտագործելով կառուցվածքային վեկտոր ավտոռեգրեսիոն մոդելը (SVAR) թվով 16 մակրոտնտեսական ցուցիչների համար, որոնք արտահանված են 2007-2019թթ.-ի համար եռամսյակային պարբերականությամբ: Կատարված գործոնային վերլուծությունը իրականացվել է երկբևեռ՝ ներառելով ֆինանսական ցուցիչների ազդեցությունը տնտեսական ցուցիչներին, ինչպես նաև ֆինանսական ցուցիչների միջև փոխազդեցությունները:
1 Գրականության մեուուծութւուն
Ուսումնասիրության առարկա է հանդիսացել երեք երկրների' Ռումինիայի, Լեհաստանի և Մակեդոնիայի փորձը: Այս երկրների գործոնային վերլուծությունները նույնպես իրականացվել են Վեկտորական ավտոռեգրեսիոն մոդելի (VAR) օգնությամբ: Վերոնշյալ երկրների գործոնային վերլուծության մոդելների
ուսումնասիրման նպատակը կարեյի է տարանջատել ըստ խմբի և կիրառեյիության: Ըստ խմբի հասկանում ենք ուսումնասիրվող երկրում ցուցիչների ընտրությունը և բաշխվածությունն ըստ տնտեսականի և ֆինանսականի: Ըստ կիրառելիության հասկանում ենք, թե ընտրված ցուցիչի Վեկտորական ավտոռեգրեսիոն (VAR)
393 Համաշխարհային բանկ, The Global Economic Outlook During the COVID-19 Pandemic: A Changed World, 2020:
165
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 4(7), 2020
մոդելում ներառելու հետևանքով ստացված արդյունքները որքանով էին նշանակալի, բացատրվող ու նպատակահարմար:
1.1 Ռումինիայի փորձ394. Այստեղ դիտարկվում է Ռումինիայի տնտեսական 3 գործոնների՝ մասնավորապես տնտեսական աճի, մակրոտնտեսական գործոնների և ֆինանսական գործոնների փոխկապվածությունը: Կառուցվել է ներառական
(composite) ֆինանսական կայունության ինդեքս՝ օգտագործելով այն ֆինանսական փոփոխականների կոմբինացիան, որոնք նշանակալի ազդեցություն ունեն
տնտեսական գործոնների վրա: Այսպիսի ներկառուցված ֆինանսական կայունության ինդեքսի կառուցումը օգտակար է, քանի որ այն թույլ է տալիս՝
> իրականացնելու Ֆինանսական և իրական հատվածի փոփոխականների
կորելւացիոն վերլուծություն ֆինանսական ճգնաժամերի տարբեր
հատվածներում,
> ցանկացած ժամանակ գնահատելու փոփոխականների և' դրական, և'
բացասական ազդեցությունը տնտեսական աճի վրա, և այդկերպ ներկառուցված ֆինանսական կայունության ինդեքսը հնարավորություն կտա չափելու տնտեսական ու ֆինանսական քաղաքականության դերը'
ֆինանսական ճգնաժամերը մեղմելու հարցում,
> կանխատեսել հաջորդ ժամանակահատվածի տնտեսական աճը'
օգտագործելով ընթացիկ ժամանակահատվածի ՀՆԱ-ն և ներկառուցված ֆինանսական կայունության ինդեքսը:
Ուսումնասիրության ժամանակահատված է 2004-2017թթ.-ը, տվյալները' եռամսյակային: Ներկառուցված ֆինանսական կայունության ինդեքսը բաղկացած է ներքոնշյալ փոփոխականներից'
> Սպառողական գների ինդեքս (CPI), Բյուջեի հաշվեկշիռ, Զուտ
արտահանումներ,
> ROBOR (Ռումինիայի միջբանկային վարկավորման տոկոսադրույք), EURIBOR (Եվրոպական միջբանկային վարկավորման տոկոսադրույք), REER (երկրի արժույթի կշռված միջին' հարաբերած այլ հիմնական արժույթներին), VIX (CBOE Volatility Index),
> BET index (Բուխարեստի բորսայական առևտրի ինդեքս), GPI (համախառն ապահովագրավճար):
Վեկտորական ավտոռեգրեսիոն մոդելի միջոցով գնահատվել է առանձին փոփոխականների ազդեցությունը' ներկառուցված ֆինանսական կայունության ինդեքսի մեջ: Ստացվել է ինդեքսի և ՀՆԱ-ի միջև կորելւացիոն և
պատճառահետևանքային կապը: Այսպիսով' ինդեքսի ներկայացուցչականությունը հավաստիացվում է ինդեքսի և ՀՆԱ կորելացիայի ինտենսիվությամբ և ստաբիլությամբ, որը բնութագրվել է 0.7 կորելացիայի գործակցով: Ստորև ներկայացնում ենք առանձնացված փոփոխականների և ՀՆԱ-ի միջև նշանակալի ստացված կապը'
> Corr. (GDP, EURIBOR) = 0.53
> Corr. (GDP, VIX) = 0.29
> Corr. (GDP, Budget balance) = 0.25
> Corr. (GDP, ROBOR) = 0.14
Ռումինիայի օրինակով արդյունքները ցույց են տալիս'
394 Manolescu E., The financial stability index - An insight into the financial and economic conditions of Romania, 2017, տե'ս http://store.ectap.ro/articole/1302.pdf:
166
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 4(7), 2020
> ՀՆԱ-ի և ներկառուցված ֆինանսական կայունության ինդեքսի
միաժամանակյա կայուն աճ,
> ներկառուցված ֆինանսական կայունության ինդեքսի կորե|յացիա
Ռումինիայում և միջազգային շուկայում ֆինանսական ճգնաժամի միջև (2008-2009թթ. ֆինանսատնտեսական ճգնաժամ, 2014թ. ռուս-ուկրաինական ճգնաժամ, Թուրքիայում սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամ),
> ներկառուցված ֆինանսական կայունության ինդեքսի փոփոխականների միջոցով (երկու լագ) իրականացվել է հաջորդ տարվա՝ 2018թ.-ի ՀՆԱ-ի ցուցանիշի կանխատեսումը, որը ստացվել է տարեկան 6.53%, մասնավորապես առաջին եռամսյակի ՀՆԱ՝ 1.17%, առաջին եռամսյակի ՀՆԱ՝ 1.42%, երրորդ եռամսւակի ՀՆԱ՝ 1.94%, չորրորդ եռամսյակի ՀՆԱ՝ 2%:
1.2 Լեհաստանի փորձ395. Լեհաստանի օրինակում կառուցվածքային վեկտոր ավտոռեգրեսիոն մոդելի (SVAR) միջոցով փորձ է իրականացվում հայտնաբերելու ֆինանսական ու մակրոտնտեսական ցնցումները, ինչպես նաև ցույց է տրվում դրամավարկային քաղաքականության՝ ֆինանսական համակարգի միջոցով իրական հատվածի վրա ազդեցությունը:
Ուսումնասիրության ժամանակահատված է 1998-2016թթ.-ը, տվյալները՝ եռամսյակային: Փոփոխականները դասակարգված են 3 խմբերի՝ ստանդարտ դրամավարկային քաղաքականության փոփոխական, բանկային փոփոխական, կապիտալի շուկայի փոփոխական:
Ստորև ներկաւացնում ենք խմբերն ոստ փոփոխականների՝
1. Ստանդարտ դրամավարկային քաղաքականություն
> WIBOR (Վարշավայի միջբանկային վարկավորման տոկոսադրույք)
> SIP (վաճառված արտադրանք)
> REER (երկրի արժույթի կշռված միջին' հարաբերած այլ հիմնական արժոււթներին)
2. Բանկային փոփոխական
> NPL (չաշխատոո վարկեր՝ հարաբերած ընդհանուր վարկերին)
3. Կապիտալի շուկայի փոփոխական
> WIG (Վարշավայի ֆոնդային բորսայի ինդեքս)
5 փոփոխականների միջև, ներառյալ նույն փոփոխականը իր նախորդ լագի հետ, իրականացվել է ռեգրեսիա:
Լեհաստանի օրինակով արդյունքները ցույց են տալիս՝
> առանձնակի ուշադրություն են գրավել 2008-2009թթ.-ի
ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի ժամանակահատվածն ընդգրկող կախվածությունները՝ տարբերվելով դրան նախորդող և հաջորդող ժամանակահատվածներից,
> ստանդարտ դրամավարկային քաղաքականություն փոփոխականներից WIBOR (Վարշավայի միջբանկային վարկավորման տոկոսադրույք)-ի տատանումը բացասաբար է ազդում Կապիտալի շուկայի փոփոխականի վրա,
> WIG (Վարշավայի ֆոնդային բորսայի ինդեքս)-ի վրա' արժևորելով լեհական զլոտին, ինչպես նաև բարձրացրել է Բանկային փոփոխական NPL (չաշխատող վարկեր՝ հարաբերած ընդհանուր վարկերին)-ը, որն էլ բացասաբար է ազդել SIP (վաճառված արտադրանք)-ի վրա,
> ֆինանսական ցնցումները զգալիորեն ազդում են իրական ու բանկային հատվածի վրա:
395 Ulrichs M., Identification of financial and macroeconomic shocks in a VAR model of the Polish economy. A stability analysis, 2018:
167
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРТТАХ № 4(7) 9090
1.3 Մակեդոնիայի փորձ396. Վեկտորական ավտոռեգրեսիոն մոդելի օգնությամբ կառուցվում է ֆինանսատնտեսական ճգնաժամերն ահազանգող կամ կանխատեսող իդեքս: Ուսումնասիրության ժամանակահատված է 2005-2015թթ.-ը, տվյալները՝ եռամսյակային: Փոփոխականները դասակարգված են 2 խմբերի՝ բանկային և ոչ բանկային: Խմբերն էլ իրենց հերթին դասակարգված են ըստ ռիսկային ենթախմբերի: Ստորև ներկայացնում ենք խմբերը՝ ըստ ռիսկային ենթախմբերի և դրանցում ներառված փոփոխականների՝
> ԲաՆեա/հն Փոփոխականներ
1. Վարկային ռիսկ
1.1 Վարկեր տնային տնտեսություններին հարաբերած ՀՆԱ
1.2 Վարկեր ոչ ֆինանսական կազմակերպություններին հարաբերած ՀՆԱ
2. Իրացվելիության ռիսկ
2.1 Վարկեր հարաբերած ավանդներ
2.2 Վարկեր հարաբերած ոչ ֆինանսական կազմակերպություններին ավանդներ
3. Արտարժութային ռիսկ
3.1 Արտարժույթով ներգրավված ավանդներ հարաբերած ընդհանուր ավանդներին
4. Տոկոսադրույքի ռիսկ
4.1 Մակեդոնական դենարով տնային տնտեսություններին տրամադրված երկարաժամկետ վարկեր
4.2 Մակեդոնական դենարով ոչ ֆինանսական կազմակերպություններին տրամադրված երկարաժամկետ վարկեր
4.3 Դենարով տրամադրված վարկերի և ներգրավված ավանդների տոկոսադրույքային սպրեդ
> Ոչ բանկային փոփոխականներ
4.4 Մակեդոնիայի անշարժ գույքի ինդեքս
4.5 Մակեդոնիայի ֆոնդային բորսայի ինդեքս (MBI 10)
4.6 Ընթացիկ հաշիվներում մնացորդ հարաբերած ՀՆԱ
Օգտագործվել է ինդեքսի կառուցման 8 մեթոդ, մասնավորապես՝ Portfolio method, Modified portfolio method with FEVD, Modified portfolio method with dynamic variances, Modified portfolio method with signals, Modified portfolio method with simulations, Principal Components method, Value at Risk method, Average Financial Stability Index: Վերոնշյալ 8 մեթոդների օգտագործման նպատակն է ունենալ ֆինանսական համակարգի վիճակի վերաբերյալ համակողմանի պատկեր և նվազեցնել ֆինանսական կայունության թերի բացահայտման սխալանքը: 8 ցուցանիշներից 6-ը պարզ
արտահայտում են ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի տարիները: Ինդեքսի մեջ նշանակալի տեսակարար կշիռ ունեն վարկային և ավանդային գործունեությամբ պայմանավորված փոփոխականները, ինչը խոսում է այն մասին, որ Մակեդոնիայի ֆինանսական համակարգը խոշոր հաշվով բացատրվում է բանկային գործունեությամբ: Ինդեքսի մեջ Իրենց տեսակարար կշռով առանձնանում են նաև Մակեդոնիայի ֆոնդային բորսայի ինդեքսը և Մակեդոնիայի անշարժ գույքի ինդեքսը:
2. Ներկառուցված մեթոդական մոտեցում ՀՀ-ի օրինակով
Մեր կարծիքով տնտեսության վրա ֆինանսական համակարգի ցուցիչների ազդեցությունները գնահատելու նպատակով միայն ԱՄՀ յոթ ցուցանիշների դիտարկումը բավարար չէ, քանի որ արտաքին և իրական հատվածի ֆինանսական վիճակը հաշվի չի
396 Petreski A., Mucheva E., Aggregate indices for financial stability as early warning indicators for monetary measures in the Republic of Macedonia, 2016:
168
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 4(7), 2020
առնվում գնահատման ժամանակ: Հետևաբար համակողմանի գործոնային
վերլուծություն իրականացնելու նպատակով հիմք ենք ընդունում հետևյալ 16 ցուցանիշները.
1. Ֆինանսական հատված. ԱՄՀ կողմից առաջարկված և ՀՀ ԿԲ կողմից
հաշվարկվող ֆինանսական կայունության թվով յոթ ցուցանիշները397
1.1 . Նորմատիվային հիմնական կապիտալի հարաբերությունը ռիսկով կշռված ակտիվներին,
1.2 . Նորմատիվային ընդհանուր կապիտայի հարաբերությունը ռիսկով կշռված ակտիվներին,
1.3 . Չաշխատող վարկերի հարաբերությունը ընդհանուր վարկերին,
1.4 . Շահութաբերությունն ըստ ակտիվների,
1.5 . Շահութաբերությունն ըստ կապիտայի,
1.6 . Բարձր իրացվելի ակտիվների հարաբերությունն ընդհանուր ակտիվներին,
1.7 . Բարձր իրացվելի ակտիվների հարաբերությունը ցպահանջ պարտավորություններին:
2. Իրական հատված398'
2.1 . ՀՆԱ-ի եռամսյակային իրական աճի տեմպ,
2.2 . գործազրկության մակարդակ,
2.3 . վարկեր/ՀՆԱ,
2.4 . դրամ-դոլար փոխարժեք (ՀՀ ԿԲ հաշվարկային փոխարժեքի եռամսյակային վարիացիայի գործակիցը):
3. Պետական հատված399'
3.1 . պետական պարտք/ՀՆԱ,
3.2 . բյուջեի դեֆիցիտ/ՀՆԱ
3.3 . Սպառողական գների ինդեքս:
4. Արտաքին հատված400'
4.1 . արտերկրից եկող տրանսֆերտների ծավալ (աճի ինդեքսը նախորդ տարվա նույն եռամսյակի համեմատ),
4.2 . արտաքին առևտրաշրջանառություն (աճի ինդեքսը նախորդ տարվա նույն եռամսյակի համեմատ):
Հայաստանի տնտեսության վրա ֆինանսական համակարգի ցուցիչների ազդեցությունների գնահատման մեր մեթոդական մոտեցման համաձայն դիտարկված թվով 16 ցուցանիշները ենթարկվել են էմպիրիկ հարթեցման հետևյալ բանաձևով'
կէ - Minjh) ս MaxQi) - MinQi)
Էմպիրիկ հարթեցման արդյունքում ստացվում են 0-ից 1 միջակայքի գործակիցներ, որոնք բնութագրում են տվյալ ցուցանիշի ազդեցության քանակական չափը տվյալ եռամսյակում: Գործընթացի հաջորդ փուլում ստացված գործակիցները միջինացվում են, ընդ որում, վերցված թվով տասնհինգ ինդիկատորները ֆինանսական կայունության ինդեքսի մեջ ներառվում են հավասար կշիռներով:
ՀՆԱ-ի եռամսյակային իրական աճը բնութագրում է տվյալ եռամսյակում ՀՆԱ-ի աճը նախորդ տարվա նույն եռամսյակի համեմատ: Վարկեր/ՀՆԱ, ինչպես նաև 397 398 399 400
397 Արժույթի միջազգային հիմնադրամ, Armenia, Rep. of: Encouraged FSIs for Deposit Takers, 2007-2019, տե'ս http://data.imf.org/regular.aspx?key=61404590:
398 ՀՀ վիճակագրական կոմիտե, Վիճակագրական տվյալներ, 2007-2019թթ., տե'ս https://www.armstat.am/am/:
399 Տե'ս նույն տեղում:
400 Տե'ս նույն տեղում:
169
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 4(7), 2020
պետական պարտք/ՀՆԱ ցուցանիշների հաշվարկման ժամանակ ՀՆԱ-ի շարքերը հարթեցվել են սեզոնայնության ազդեցությունը չեզոքացնելու նպատակով: Արտերկրից եկող տրանսֆերտների ծավալի և արտաքին առևտրաշրջանառության ցուցանիշներում ևս վերցված են աճի ինդեքսները' տվյալ եռամսյակը նախորդ տարվա նույն եռամսյակի համեմատությամբ:
3. Գոոծոնաւհն մեուուծութւուն
Գործոնային վերլուծությունն իրականացվել է R ծրագրային փաթեթի401 միջոցով՝ օգտագործելով կառուցվածքային վեկտոր ավտոռեգրեսիոն մոդելը (SVAR):
Ժամանակային շարքի տեսքով փոփոխական են հանդիսացել վերոնշյալ 16 մակրոտնտեսական ցուցանիշները՝ արտահանված 2007-2019թթ.-ի համար եռամսյակային պարբերականությամբ: Ցուցանիշները դասակարգել ենք 2 խմբի՝ տնտեսական փոփոխականներ և ֆինանսական փոփոխականներ: Բացառել ենք նույն խմբում դասակարգված այն փոփոխականները, որոնց միջև ուժեղ կորելացիա է եղել, և մյուս խմբում դասակարգված փոփոխականների հետ կապը նույնն է եղել (2 բացառում' շահութաբերությունն ըստ կապիտալի, նորմատիվային հիմնական կապիտալի հարաբերությունը ռիսկով կշռված ակտիվներին): Աշխատանքում ակնկալվող
ազդեցության չափ ենք համարում 50% և ավել ազդեցությամբ միջանկյալ կապերը, իսկ որպես ուղղություն առաձնակի ուշադրություն ենք դարձնում ֆինանսական համակարգի ազդեցությունը տնտեսության վրա՝ ցուցիչների միջոցով:
3.1 Ֆինանսական ցուցիչների ասոեցութւունո տնտեսական ցուցիչների վրա R ծրագրային փաթեթի միջոցով կառուցել ենք փոփոխականների կորեյյացիոն մատրից, որից անջատել ենք մեզ համար ակնկալվող չափի շրջանակներում թվով 33 միջանկյալ կապերը. տե'ս ստորև.
Գծապատկեր 1
Հաջորդիվ կառուցել ենք SVAR մոդելը՝ փոփոխականների հետևյալ համակցությամբ. տնտեսական թվով 7 (y1-y7) ցուցիչները դիտարկել ենք որպես կախյալ փոփոխականներ, որոնցից յուրաքանչյուրը բացատրել ենք ֆինանսական համակարգը բնութագրող թվով 5 ցուցիչների (x1-x5) ազդեցություններով, որտեղ՝
> y1^ ՀՆԱ-ի եռամսյակային իրական աճի տեմպն է,
> y2^ գործազրկության մակարդակը,
401 Hanck C., Arnold M., Gerber A., Schmelzer M., Introduction to Econometrics with R, պարագրաֆ 16.1,2020.
170
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 4(7), 2020
> уЗ-ը վարկեր/ՀՆԱ,
> y4-ը պետական պարտք/ՀՆԱ,
> уБ-ը արտերկրից եկող տրանսֆերտների ծավալ (աճի ինդեքսը նախորդ տարվա նույն եռամսյակի համեմատ),
> уб-ը արտաքին առևտրաշրջանառություն (աճի ինդեքսը նախորդ տարվա նույն եռամսյակի համեմատ),
> уУ-ը սպառողական գների ինդեքսը,
> xl-ը չաշխատող վարկերի հարաբերությունը ընդհանուր վարկերին,
> x2^ շահութաբերությունն ըստ ակտիվների,
> хЗ-ը բարձր իրացվելի ակտիվների հարաբերությունը ցպահանջ
պարտավորություններին,
> x4-ը նորմատիվային ընդհանուր կապիտայի հարաբերությունը ռիսկով կշռված ակտիվներին,
> хБ-ը բարձր իրացվեյի ակտիվների հարաբերությունն ընդհանուր ակտիվներին,
Վերոնշյալ ուժեղ կորելացվածության հանգամանքով բացառված
փոփոխականներից բացի,, կառուցվածքային վեկտոր ավտոռեգրեսիոն մոդելում չեն ներկայացվել Բյուջեի դեֆիցիտ/ՀՆԱ և Դրամ/դոլար փոփոխականները՝ տնտեսության վրա ունեցած ազդեցության էականության չափանիշով կատարված դատողության շրջանակներում:
Այսպիսով՝ գործոնային վերլուծության միջոցով հասկանալու համար
ֆինանսական համակարգի ցուցիչների ազդեցությունը տնտեսության ամփոփ ցուցիչների վրա գնահատումն իրականացնում ենք SVAR մոդելի միջոցով՝ հավասարման կախյալ փոփոխական վերցնելով տնտեսական թվով 7 ցուցիչները առանձին, իսկ բացատրող փոփոխականներ՝ նույն տնտեսական ցուցիչի և ֆինանսական թվով 5 ցուցիչների (միասին վերցված) նախորդ լագերը:
Ցուցիչների փոխազդեցությունները ներկայացված են ստորև.
ՀՆԱ-ի եռամսւակաւհնիրական աճի տեմա ցուցիչի գնահատման աոուունքնեո' ՀՆԱ-ի եռամսյակային իրական աճի տեմպը հաշվի է առնում գների աճի ազդեցությունը, այսինքն՝ չեզոքացնում է միայն գնաճի «շնորհիվ» ունեցած աճը: Հատկանշական է նաև այն փաստը, որ ՀՆԱ-ում չեն ներառվում չգրանցված գործարքները՝ ստվերային շուկայում կատարված աշխատանքները, այնտեղ վաճառված ապրանքներն ու ծառայությունները։ 2020թ.-ի 1-ին եռամսյակը համադրելով նախորդ նույն ժամանակաշրջանին, տեսնում ենք ՀՆԱ-ի 2%-անոց աճ, ինչը հիմնականում պայմանավորված է տեղեկատվության և կապի 10%, առողջապահություն և բնակչության սոցիալական սպասարկման 13%, էլեկտրականության, գազի, գոլորշու և լավորակ օդի մատակարարման 8%, տնային տնտեսությունների սեփական սպառման համար գործունեություն 3% աճով և շինարարության, փոխադրումներ և պահեստային տնտեսություն ոլորտի 10-ական տոկոս նվազմամբ:
Դրանց հետ մեկտեղ ազդեցություն են ունեցել պետական կապիտալ ծախսերի՝ նախատեսվածից ցածր կատարողականը, երկու խոշոր հանքավայրերում
արտադրության հետ կապված դժվարությունները: Գործոնային վերլուծության
արդյունքներով ցուցանիշի վրա իրենց անմիջական ազդեցությամբ հատկանշական են չաշխատող վարկերի հարաբերությունը ընդհանուր վարկերին (x1) և Բարձր իրացվելի ակտիվներ/ընդհանուր ակտիվներին (x5) գործակիցները:
171
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 4(7), 2020
Գործազրկութ/ան մակարդակ ցուցիչի գնահատման արուունՔներ
2018 թ.-ի երկրորդ եռամսյակում տնտեսապես ակտիվ բնակչությամբ Հայաստանը վերջին տասնամյակում գրանցեց ամենաբարձր ցուցանիշը' 64%: Գործազրկության մակարդակն իր բացարձակ արժեքով հարաբերած ակտիվ բնակչության թվաքանակին 2019թ.-ի համար նվազել է 7%-ով կազմելով 18.9%, իսկ աղքատության մակարդակը 2018թ.-ի տվյալներով կազմել է 23.5%' նախորդ տարվա նկատմամբ նվազելով 8.6%-ով: Համաձայն գործոնային վերլուծության արդյունքների՝ չաշխատող վարկերի հարաբերությունը ընդհանուր վարկերին գործակիցն ունի անմիջական ազդեցություն գործազրկության մակարդակի վրա, մասնավորապես չաշխատող վարկերի բացասական իմպուլսի (նվազման) ֆոնի հետ նվազում է գործազրկությունը: Դիտարժան է նաև Բարձր իրացվելի ակտիվներ/ընդհանուր ակտիվների ազդեցությունը (x5) գործազրկության մակարդակի վրա, ըստ գծապատկերի բարձր իրացվելի ակտիվների աճը բացասաբար է ազդում գործազրկության վրա՝ նվազեցնելով այն:
Վարկեր/ՀՆԱ ցուցիչի գնահատման արուունՔներ
2019թ.-ը համադրելով 2018թ.-ի հետ՝ Վարկ/ՀՆԱ ցուցանիշը աճել է 7%-ով և կազմել 52%: Վերջին 20 տարիների ընթացքում՝ 2019թ.-ին, ցուցանիշը հասել է իր պատմական մաքսիմումին: Այն բացատրվում է ֆինանսական միջնորդության
խորացմամբ, մասնավորապես սպառողական ու հիպոթեքային վարկերի աճով: Պատմական մինիմումը գրանցվել է 2003թ.-ին՝ 6.6%: Համաձայն գործոնային վերլուծության՝ չաշխատող վարկերի շոկ չի նկատվում, ինչը խոսում է այն մասին, որ ֆինանսական միջնորդությունը մեծացնելու ֆոնին չաշխատող վարկերի տեսակարար կշիռը եղել է կառավարելի մակարդակում:
Պետական պարտք/ՀՆԱ ցուցիչի գնահատման արուունՔներ
ՀՀ պետական արտաքին պարտքը ՀՆԱ-ի նկատմամբ կազմում է 44.6%՝ վերջին 5 տարիների համար ցուցաբերելով միջինում 4% կայուն աճ: Պետական պարտքի ավելացումը, համաձայն գործոնային վերլուծության, հիմնականում ազդեցություն է ունեցել բանկային համակարգում բարձր իրացվելի ակտիվների (x5) տեսակարար կշռի վրա, ինչպես նաև շահութաբերություն ըստ ակտիվների (x2) ցուցանիշի վրա:
Հատկանշական է չաշխատող վարկերի (x1) տեսակարար կշռի ավելացման արդյունքում պետական պարտք/ՀՆԱ գործակցի էական աճը, ինչը կարող է բացատրվել կենտրոնական բանկի կողմից բանկերի ֆինանսական միջնորդությունը ավելացնելու նպատակով ներգրավված վարկային միջոցներով, ինչին նաև նպաստում է վերոնշյալ Վարկ/ՀՆԱ ցուցանիշի վերջին տարիների 7%-անոց աճը:
Արտերկրհց եկող տրանսՖերտներհ ծավաւ ցուցիչի գնահատման արուունՔներ
Մասնավոր տրանսֆերտները կարևոր դերակատարություն ունեն ՀՀ-ի տնտեսության համար ևս։ ՀՀ-ի տնտեսությունը մասնավոր տրանսֆերտներից ամենամեծ կախվածություն ունեցող երկրների ցանկում Համաշխարհային բանկի 2019թ.-ի տվյալներով զբաղեցնում է 13-րդ հորիզոնականը402: Մասնավոր տրանսֆերտները կազմում են Հայաստանի ՀՆԱ-ի 11.2%-ը: Տրանսֆերտների գերակշիռ մասը ՌԴ-ից և ԱՄՆ-ից են, որոնք ՀՀ-ի քաղաքացիներին սպասարկվում են ՀՀ-ի առևտրային բանկերի միջոցով: Համաձայն գործոնային վերլուծության՝ արտերկրից ստացվող տրանսֆերտների ծավալը ունի դրական իմպուլս, իսկ ժամանակային
402 Համաշխարհային բանկ, Personal remittances, received (% of GDP) - Armenia, 2019:
172
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 4(7), 2020
տեսանկյունից անմիջական փոխազդեցություն շահութաբերությունն ըստ ակտիվների (x2) ցուցիչի հետ, որը բացատրվում է առևտրային բանկերի՝ տրանսֆերտներից գոյացած կոմիսիոն եկամուտների ավելացումով:
ԱոտաՔհն առևտոաշոջանառութտւն ցուցիչի գնահատման աոուունքնեո
Համաձայն ՀՀ-ի արտաքին և փոխադարձ առևտրի ցուցանիշների՝ 2020թ. ապրիլը 2019թ. ապրիլի նկատմամբ արտահանման գծով կազմել է 70%, ներմուծման գծով՝ 73%, իսկ 2020թ.-ի առաջին 4 ամիսների համար առևտրաշրջանառությունը անկում է ապրել: Անկումը հիմնականում պայմանավորված է կորոնավիրուսային համավարակով՝ լոքդաունի և օդային ճանապարհների փակ լինելու հանգամանքներով: Արտաքին առևտրաշրջանառության վրա ունեցած ազդեցությամբ առանձնանում են բարձր իրացվելի ակտիվները (x3, x4), ինչը կարող է բացատրվել բանկային համակարգից իրական հատված ուղղված կարճաժամկետ ֆինանսական միջնորդության ավելացմամբ:
Սպառողական ցնեոի ինդեքսի գնահատման աոուունքնեո
Սպառողական գների ինդեքսը (ՍԳԻ) համարվում է ՀՆԱ դեֆյյատոր: Այն 2020թ.-ի ապրիլը 2019թ.-ի դեկտեմբերի համադրությամբ կազմել է 102.6, 2019թ.-ի ապրիլի համադրությամբ կազմել է 101.4: Ըստ հանրապետության տնտեսության առանձին հատվածների՝ բացասական տատանումներ են նկատվում արդյունաբերողների արտադրանքի գների ինդեքսում և գյուղատնտեսության արտադրության միջոցների գնման գների ինդեքսում: Գործոնային վերլուծության արդյունքները ցույց են տալիս, որ չաշխատող վարկերի հարաբերությունը ընդհանուր վարկերին (x1) և
շահութաբերությունն ըստ ակտիվների (x2) ցուցանիշի շոկը ՍԳԻ վրա ունեն անմիջական և բացասական ազդեցություն, որը առաջին դեպքում վերականգնվում է 5 եռամսյակ, իսկ երկրորդի դեպքում՝ 8 եռամսյակ անց: Չաշխատող վարկերի ավելացումը նվազեցնում է ապրանքների ու ծառայությունների նկատմամբ սպառումը/ստացումը՝ կրճատելով դրանց նկատմամբ պահանջարկը, որն էլ ունենում է ՍԳԻ վրա բացասական ազդեցություն: Շահութաբերությունն ըստ ակտիվների գերակշիռ մասը բանկային համակարգում վերագրելի է տրամադրված վարկերից տոկոսային եկամուտներին, որոնց բացասական ազդեցությունը կորելացված է հենց չաշխատող վարկերի հետ:
3.2 Ֆինանսական համակարգի ցուցիչների միջև փոխասոեցութւուններ.
Ֆինանսական համակարգի ցուցիչների փոխազդեցությունը գնահատելու նպատակով կառուցվածքային վեկտոր ավտոռեգրեսիոն մոդելի (SVAR) միջոցով կառուցել ենք փոփոխականների հետևյալ համակցությունը. ֆինանսական համակարգը բնութագրող թվով 5 ցուցիչներից (x1-x5) յուրաքանչյուրը բացատրել ենք նույն և մյուս՝ թվով 4 ֆինանսական ցուցիչների միջոցով, որտեղ
> x1^ չաշխատող վարկերի հարաբերությունը ընդհանուր վարկերին,
> x2^ շահութաբերությունն ըստ ակտիվների,
> x3^ բարձր իրացվելի ակտիվների հարաբերությունը ցպահանջ
պարտավորություններին,
> x4^ նորմատիվային ընդհանուր կապիտալի հարաբերությունը ռիսկով կշռված
ակտիվներին,
> x5^ բարձր իրացվելի ակտիվների հարաբերությունն ընդհանուր ակտիվներին,
Չաշխատող վաոկեոի հաոառեոութ/ունո ոնոհանուո վաոկեոին ցուցիչի գնահատման աոուունքնեո
173
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 4(7), 2020
Չաշխատող վարկերի հարաբերությունը ընդհանուր վարկերին ցուցանիշը նպատակ ունի բացահայտելու վարկային պորտֆելի ակտիվների որակի և ռիսկի հետ կապված խնդիրները: Վարկը դասակարգվում է չաշխատող, երբ վարկի մայր գումարները և/կամ տոկոսագորմարները դառնում են 90 և ավել օր կետանցված, կամ տվյալ տնտեսվարողը ճանաչվում է սնանկ: Վարկերն այս դասակարգումից հանվում են մարման, վերակառուցման կամ դուրսգրման արդյունքում: Ցուցանիշի վրա իրենց անմիջական ազդեցությամբ հատկանշական են Շահութաբերությունն ըստ ակտիվների (x2) և Բարձր իրացվելի ակտիվներ/ընդհանուր ակտիվներին (x5) գործակիցները, որոնք բացասաբար են ազդում գործակցի վրա՝ նվազեցնելով այն: Չաշխատող վարկերի նվազեցումը հիմնականում պայմանավորվում է ավելի մեղմ դրամավարկային քաղաքականության իրականացմամբ՝ շնորհիվ վարկային արձակուրդների,
պայմանների վերանայման ու վերակառուցման, ինչպես նաև ԱՍՆ-ից և ՌԴ-ից ստացվող տրանսֆերտների ավելացման:
Շահութառեոութ/ունն ըստ ակտիվների ցուցիչի գնահատման աոուունքնեո
Շահութաբերությունն ըստ ակտիվների ցուցանիշը սահմանվում է որպես տարեկան զուտ շահույթի և տարեսկզբից միջին տարեկան ընդհանուր ակտիվների հարաբերակցության ցուցանիշ: Այն ցույց է տալիս ակտիվների մեկ միավորին ընկնող շահույթի մեծությունը: Զուտ շահույթը վերցվում է հաշվարկված նախքան հարկերը' երկրների հարկային քաղաքականության ազդեցություններից զերծ պահելու և համադրելիությունը բարձրացնելու նպատակով: Ցուցանիշի վրա ըստ
ժամանակագրության ազդում են Չաշխատող վարկեր/ընդհանուր վարկեր (x1) և Բարձր իրացվելի ակտիվներ/ընդհանուր ակտիվներ ցուցանիշները: Չաշխատող վարկերի տեսակարար կշռի նվազումը գործակցի վրա ազդեցություն է ունենում 2 եռամսյակների ընթացքում՝ վարկերի մարման, վերակառուցման կամ դուրսգրման շնորհիվ, իսկ բարձր իրացվելի ակտիվների տեսակարար կշռի ավելացումն իր հերթին ազդում է գործակցի վրա բանկային ցպահանջ ավանդներից ու արժեթղթերից ստացվող տոկոսային եկամուտների տեսքով:
Բաոձո______իրացվեի______ակտիվների______հաոառեոութ/ունո_____ցպահանջ
աաոտավոոութւուննեոհն ցուցիչի գնահատման աոուունքնեո
Բարձր իրացվելի ակտիվներ/ցպահանջ պարտավորություններին ցուցանիշը ցույց է տալիս, թե ինչքանով են բանկերը իրացվելի իրենց կարճաժամկետ պարտքային պարտավորությունները կատարելու համար: Վերոնշյալ գծապատկերներից պարզ երևում է Չաշխատող վարկեր/ընդհանուր վարկեր (x1) և Շահութաբերությունն ըստ ակտիվների (x2) գործակիցների ազդեցությունը ցուցանիշի վրա: Չաշխատող վարկերի տեսակարար կշռի ավելացումը բերում է Բարձր իրացվելի ակտիվների նվազման՝ այդ նույն վարկերից մայր գումարների և/կամ տոկոսագումարների ծավալի նվազման չափով: Ինչ վերաբերում է Շահութաբերությունն ըստ ակտիվների գործակցի ազդեցությանը, ապա այն կարող է բացատրվել ակտիվների մեկ միավորին ընկնող շահույթի ավելացմամբ, ինչն էլ իր հերթին կավելացնի ազատ դրամական միջոցները և կբարելավի իրացվելիությունը:
Նոոմատիվաւհն ոնոհանուո կաահտաւհ հաոառեոութ/ունո ռիսկով կշռված ակտիվնեոին ցուցիչի գնահատման աոուունքնեո
Նորմատիվային ընդհանուր կապիտալը գումարային այն մեծությունն է, որը սահմանվում է կարգավորողի կողմից, որին պետք է բավարարեն բանկերը: Կարելի է հանդիպել կապիտալի համարժեքության ցուցանիշ անվամբ ևս: Բավարար
կապիտալացվածությունը իրացվելիության կարևոր ցուցիչ է: Այն միտված է նաև
174
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 4(7), 2020
հաճախորդների շահերի պաշտպանությանը, որպեսզի ապահովվի համակարգի անվտանգ և արդյունավետ շարունակականությունը: Ցուցանիշի վրա կտրուկ
ազդեցությամբ առաձնանում է Չաշխատող վարկեր/ընդհանուր վարկեր (x1) գործակիցը՝ կապիտալում չաշխատող վարկերի կորստից պահուստավորման գումարի չափով:
Բաոձո իոացվեի ակտիվների հաոառեոութ/ունն ոնոհանուո ակտիվներին ցուցիչի գնահատման աոուունքնեո
Բարձր իրացվելի ակտիվներ են համարվում դրամական միջոցները, բանկային ցպահանջ ավանդները, մինչև 3 տարի ՀՀ-ի կամ համայնքների կողմից թողարկված կամ երաշխավորված արժեթղթերը: Որքան քիչ ժամանակ է պահանջվում տվյալ ակտիվները դրամական միջոցների վերածելու համար, այնքան բարձր է դրանց իրացվելիությունը։ Բարձր իրացվելի ակտիվները հարաբերած ընդհանուր ակտիվներ գործակիցը շահագրգիռ կողմերի համար կարևորվում է բանկի վճարունակությունը գնահատելու տեսանկյունից, որը կատարվոմ է ընթացիկ ակտիվերի իրացվելիության բնութագրության հիման վրա: Ցուցանիշի վարքագծի վրա ազդող փոփոխականները նույնն են, ինչ Բարձր իրացվելի ակտիվներ/ցպահանջ պարտավորություններին գործակցի համար, այն է Չաշխատող վարկեր/ընդհանուր վարկեր (x1) և Շահութաբերությունն ըստ ակտիվների (x2) գործակիցները:
Եզրակացություն
Համաձայն մեր կողմից ՀՀ-ի օրինակով ներկառուցված մեթոդական մոտեցման և կառուցվածքային վեկտոր ավտոռեգրեսիոն մոդելի (SVAR) միջոցով իրականացված գործոնային վերլուծության արդյունքների՝ ֆինանսական ցուցանիշները հատկանշական են գործազրկության և սպառողական գների ինդեքսի վրա ունեցած ազդեցություններով:
Առաջին կապը ցույց է տայիս ֆինանսական ցուցիչներից չաշխատող վարկերի հարաբերությունը ընդհանուր վարկերին ցուցիչի անմիջական ազդեցությունը գործազրկության մակարդակի վրա, որը բացատրվում է չաշխատող վարկերի բացասական իմպուլսին (նվազմանը) զուգահեռ գործազրկության նվազող դինամիկայով: Ավելին' գործազրկության մակարդակն իր բացարձակ արժեքով հարաբերած ակտիվ բնակչության թվաքանակին 2019թ.-ի համար նվազել է 7%-ով' կազմելով 18.9%, որին նախորդել է 2018թ.-ի տվյալներով 23.5% աղքատության մակարդակը, որը նախորդ տարվա նկատմամբ նվազել էր 8.6%: Կարևոր ենք համարում նշել նաև ֆինանսական միջնորդությունը մեծացնելու ֆոնին չաշխատող վարկերի տեսակարար կշռի կառավարելի մակարդակում մնալու հանգամանքը:
Երկրորդ կապը ցույց է տալիս ֆինանսական ցուցիչներից երկուսի' չաշխատող վարկերի հարաբերությունը ընդհանուր վարկերին և շահութաբերությունն ըստ ակտիվների ցուցիչների անմիջական ու բացասական ազդեցությունները սպառողական գների ինդեքսի վրա, որը վերականգնվում է համապատասխանաբար միայն 5 և 8 եռամսյակ անց: Մեր համոզմամբ' չաշխատող վարկերի աճը նվազեցնում է ապրանքների ու ծառայությունների նկատմամբ սպառումը/ստացումը' կրճատելով դրանց նկատմամբ պահանջարկը, որն էլ ունենում է ՍԳԻ վրա բացասական ազդեցություն: Շահութաբերությունն ըստ ակտիվների գերակշիռ մասը
պայմանավորված է բանկերի կողմից տրամադրված վարկերից ստացվող տոկոսային եկամուտներով, որոնց բացասական ազդեցությունը կորելացված է հենց չաշխատող վարկերի հետ:
Մեր ուսումասիրության շրջանակներում և' տնտեսական, և' ֆինանսական ցուցիչների վրա ունեցած էական ազդեցությամբ ֆինանսական ցուցիչներից հատկանշական է եղել չաշխատող վարկերի հարաբերությունը ընդհանուր վարկերին ցուցիչը:
175
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 4(7), 2020
THE FACTOR ANALYSIS OF THE INFLUENCE OF THE FINANCIAL SYSTEM INDICATORS ON THE SUMMARIZED ECONOMIC INDICATORS
VAHAGN TEPOYAN
Yerevan State University, Faculty of Economics and Management, inance and Accounting Chair, Ph.D. Student,
Yerevan, Republic of Armenia
The purpose of this article is to build such an optimal system, consisting of the financial system indicators, which will give the best practice to understand and assess the impact on the summarized indicators of the economy, the interconnections, and will be representative enough. In the resulting system our task is to assess the impact of 7 financial indicators, widely used by the International Monetary Fund and the Central Bank of Armenia, on the indicators of 3 main sectors of the economy - the real sector, the public sector and the external sector, measuring the impact in quantitative and time terms.
In the course of the study, both the international and the local experience have been studied. A methodological approach consisting of 16 macroeconomic indicators has been developed, the factor analysis of which has been performed using a structural vector autoregression model (SVAR).
As a result of the study, it has been concluded that the financial indicators, particularly the ratio of Non-performing loans to total loans and the Profitability of assets, are characterized by their impacts on Unemployment rate and the index of Consumer Prices, respectively.
Key words: Factor analysis, Vector autoregression model, correlation, crisis, real sector, quantitative assessment, transfers, Consumer price index, trade, currency.
факторный анализ влияния показателей
ФИНАНСОВОЙ СИСТЕМЫ НА СВОДНЫЕ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ПОКАЗАТЕЛИ
ВААГН ТЕПОЯН
аспирант кафедры финансов и бухгалтерского учета факультет экономики и менеджмента Ереванского государственного университета, г. Ереван, Республика Армения
Целью статьи является построение оптимальной системы, состоящей из таких показателей финансовой системы, которая позволит лучше понять и оценить влияние на сводные показатели экономики, их взаимосвязанность и при этом будет максимально репрезентативной.
В ходе исследования мы изучили международный и локальный опыт. Нами разработан методический подход, состоящий из 16 макроэкономических показателей, факторный анализ которых проводился с использованием структурной модели векторной авторегрессии (SVAR). В полученной системе наша задача - оценить влияние 7 финансовых показателей, широко используемых Международным валютным фондом и
176
ԳԻՏԱԿԱՆ ԱՐՑԱԽ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 4(7), 2020
Центральным банком Армении, на показатели 3 основных секторов экономики: реального сектора, государственного сектора и внешнего сектора, измеряя влияние в количественной оценке и временным выражением.
В исследовании сделан вывод о том, что финансовые показатели, в частности, отношение неработающих кредитов к общей сумме кредитов и Прибыльность по активам, характеризуются своим влиянием на Безработицу и индекс Потребительских цен соответственно.
Ключевые слова: факторный анализ, векторная модель авторегрессии, корреляция, кризис, реальный сектор, количественная оценка, трансферты, индекс потребительских цен, торговый оборот, валюта.
177
