The Connection between multifunctional auxiliary elements in the Language the Monuments of the X-XIII Centuries with Southern Vernaculars of the Tajik Language Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

УДК 80/81 ББК 81.2Т-4

РОБИТАИ АНОСИРИ ЁВАРИ Щргонов Зох^ид Дещонович,

СЕРВАЗИФАИ ОСОРИ САДАХОИ н.и. филол., дотсенти кафедраи забони

X-XIIIБО ГУИШХОИ ЧАНУБИИ тоцикии МДТ «ДДХ ба номи акад.

ЗАБОНИ ТОЧИКИ Б.Гафуров» (Тоцикистон, Хуцанд)

СВЯЗЬ МНОГОФУНКЦИОНАЛЬНЫХ Кургонов Зохид Дехконович,

ВСПОМОГАТЕЛЬНЫХ ЭЛЕМЕНТОВ к.филол. н., доцент кафедры таджик-

ЯЗЫКА ПАМЯТНИКОВ X-XIII вв. ского языка ГОУ «ХГУ имени акад.

С ЮЖНЫМИ ГОВОРАМИ Б.Гафурова» (Таджикистан,

ТАДЖИКСКОГО ЯЗЫКА Худжанд)

THE CONNECTION BETWEEN Kurgonov Zohid Dehqonovich, candidate of MULTIFUNCTIONAL AUXILIARY philological sciences, Associate Professor of ELEMENTS IN THE LANGUAGE THE the department of the Tajik language under MONUMENTS OF THE X-XIII SEI "KhSUnamed after acad. B.Gafurov" CENTURIES WITH SOUTHERN (Tajikistan, Khujand) VERNACULARS OF THE TAJIK E-MAIL: Suhanvar1983@mail.ru LANGUAGE

Калидвожа^о: фар%анг%ои тафсири ва гуиши, унсуруои ёвари сервазифа, пешояндуои аслии сода, пайвандакуо, %иссача%о, гуиш, тобишуои маънои

Мацола ба омузиши вижагиуои унсуруои ёвари сервазифаи гуишуои цанубии тоцики ва робитаи ощо бо забони осори ниёгон пайванд гирифтааст. Муаллиф бо такя ба мавод аз осори намояндагони а%ли адаби асри X-XIII ва %амчунин маъхазуои цугрофиву таърихии садауои X-XIII таъкид мекунад, ки бархе аз тобишуои маъноии унсуруои ёвари сервазифа имруз дар нутци хаттй истифода нашуда, тан%о дар гуишуои алоуида мауфуз мондаанд. Ба вазифаи якдигар истифода шудани %исса%ои номустацили нутц, ба хусус пешояндуо яке аз %одиса%ои маъмули даврони асримиёнагй маусуб меёбад (пешоянди ба ба цои бар, барои). Дар гуишуои цанубии забони тоцики ин %одиса то имруз боцй мондааст, ки дар ин бобат истифодаи пешоянди ва (гунаи гуишии пешоянди ба) ба цои пешоянди аз шауодат медиуад. Хулоса шудааст, ки вазифауои бархе аз унсуруои ёвар дар гуишуо маудуд шуда, баръакси ин тамоюли цисми дигари он%о вазифауои навро ба худ касб кардаанд.

Ключевые слова: толковые словари, словари говоров, многофункциональные вспомогательные элементы, исконные простые предлоги, союзы, частицы, говор, смысловые оттенки

Рассмотрена проблема особенностей многофункциональных вспомогательных элементов таджикских говоров и их связи с языком наследия предков. На основе богатого материала из произведений литераторов Х-ХШ вв., а также географических и исторических памятников доказывается, что некоторые смысловые оттенки многофункциональных вспомогательных элементов сегодня не используются в письменной речи, но

150

Щргонов З. Д. Робитаи аносири ёвари сервазифаи осори сададои X-XIII бо гуишдои чанубии забони точикй

сохранились в отдельных говорах. Так, в средние века функциональная взаимозаменяемость несамостоятельных частей речи, особенно предлогов, была обычным явлением (предлог ба вместо предлогов бад, барои). В южных говорах таджикского языка зафиксировано использование предлога ва (диалектный вариант предлога ба) вместо предлога аз. Делается вывод, что в говорах произошло ограничение функций некоторых вспомогательных элементов, и, наоборот, отдельные элементы приобрели новые функции.

Keywords: interpretation dictionaries, dialect dictionaries, multifunctional auxiliary elements, primitive simple prepositions, conjunctions, particles, vernacular, semantic shades

The article dwells on the problem beset with the peculiarities of multifunctional auxiliary elements of Tajik dialects and their connection with the language of the heritage of their ancestors. On the basis of rich material from the literary productions belonging to the pen of the writers who lived in the X-th - the XIII-th centuries, geographical and historical monuments the author of the article proves that certain semantic nuances of multi-functional auxiliary elements are not used today in written speech, but are preserved in separate dialects as well. So, in the Middle Ages functional interchangeability of non-independent parts of speech, especially prepositions, was a common occurrence (the preposition ba instead of the prepositions bad, baroi). In the southern dialects of the Tajik language the use of the preposition va (the dialect version of the preposition ba is recorded instead of the preposition az. In a nutshell, the author of the article comes to the conclusion that in dialects there has been a limitation of the functions of some auxiliary elements, and, conversely, individual elements have acquired new functions.

Дар солдои охир забоншиносони точик ба омузиши вижагидои лугавии гуишдои точикй ва робитаи ондо бо забони осори ниёгон чиддан камар баста, натоичи таддиди хешро дар шакли рисола, фардангнома ё мадолоти гуногун ироа кардаанд. Масалан, тадияи «Фарданги гуишдои чанубии забони точикй», ки аз чониби забоншиносон Мансур Махмудов, Еаффор Ч,ураев ва Бадром Бердиев сурат гирифта-аст, яке аз иддомоти мудим дар ин самт аст. Бояд гуфт, ки «ин фарданг дар навъи худ яке аз чомеътарин атласдои гуишдои точикии шохаи чанубй аст» (13, с.9).

Лозим ба таъкид аст, ки дар фардангномаи мазкур мураттибон маводи ганй ва гаронбадоеро дар доираи вожаву ифодадои мансуб ба диссадои номустадилмаънои нутд ва аносири ёвари точикй гирд овардаанд, ки он аз меднати сангину задмати дерини эшон шадодат медидад.

Дастоварди дигари забоншиносии точик дар усули таддиди диёсй ва мудоисавй -таърихй буда, он ба омузиши робитаи сарчашмадои илмиву адабии сададои асри-миёнагй бо маводи гуишдои мухталифи забони точикй пайванд гирифтааст. Дар саргади ин навъи пажудиш профессорон Д.Саймиддинов, Ш.Кабиров, А.Х,асанов ва дигарон меистанд. Аз мудаддидони мазкур профессор А.Х,асанов доир ба масъалаи мавриди назар китоби арзишмандеро бо унвони «Унсурдои лугавй ва сарфию надвии осори сададои X-XIII дар гуиши шимолй (бахши Фаргонаи гарбй)» (ниг.:16) ба нашр расонидааст, ки дар он масъаладои алокаи унсурдои лугавй ва бархе колабдои сарфию надвии осори сададои X-XIII бо шохаи Фаргонаи гарбии гуиши шимолй мавриди таддид дарор гирифтааст. Як бахши таддидоти мазкурро унсурдои ёвари сервазифа дар осори ниёгон ва пойдормонии ондо дар гуишдои шимолй ташкил кардааст.

Kurgonov Z. D. The Connection between Multifunctional Auxiliary Elements of the Language of the Monuments of the X-XIII Centuries with Southern Vernaculars of the Tajik Language

To oh ^oe, kh mo HTTHiot gopeM, to x,oi oug 6a po6uTau T06umx,0H MatHOHH yHcypx,0H ëBapu cepBa3H$au ocopu cagax,0H X - XIII 6o moxau ryHmx,0H ^aHy6uu 3a6o-hh to^hkh, 6a ^y3 KaKgx,0H h^mojh, KoBHrn^ou ^uggK 6a Ha3ap HaMepacag. X,aga$H Mex,BapuH MaKOiau Ma3Kyp hh3 6a x,aMHH HHrapoHHga mygaacT.

flap MaKOia Kymum mygaacT, kh BH:®arHx,0H yHcypx,0H ëBapu cepBa3H$a gap ocopu HHëroH 6appacK myga, gapa^au noKgopMOHHH ohx,o gap ryumx,OH ^aHy6K gap 3aMHHau MaBogu «Oapx,aHru ryum^ou ^aHy6uu 3a6oHH to^hkh» MaBpugu 6appacK Kapop rupag.

Ba Ba3H$au HKgurap ucra^oga mygaHH x,uccax,0H HOMycTaKHiu HyTK, 6a xycyc nemoflHgxo HKe a3 x,0gucax,0H MatMyiu gaBpoHH acpHMHëHara Max,cy6 ë$Ta, hh BH^arK, 6emaK, Mepoc a3 gaBpau MHëHau HHxumo^u 3a6oHH to^hkh Me6omag. MacaiaH, nemoaHgu cogau aciuu 6a gap ocopu gaBpau acpHMHëHarK 6a Ba3H$au nem0HHgx,0H 6ap (BapoMag 6a caHru rapoH caHru xypg,/ X,aM OHy x,aM hh caHr 6umKacT xypg (14, ^.1, c.52); Arap gap oh 6a xuio^a™ aKugaTH axju cyHHaT ... x,HK0HTe 6omag ... (15, c.64), 6apou (MaHH 6aHga, yMeg OBapgaaM, Ha ToaT Ba 6a gapro3a OMagaaM, Ha TH^opaT (18, c.97); rap gupaM gopK, ra3aHg opag 6a gHH /Bu^KaH ypo, rypMH gapBemK ry3HH! (11, c.335), 6o (nac, A6y6aKp HatiaHHH pacyi, caiaB0Ty-i-^0x,H aiaKxu, HeK Kapg Ba 6a HKgurap Mepa^TaHg, to 6ag-0H Kyx,H CaBp pacugaHg (12, c.174); Ba x,aM HumacTaHg Ba mapo6 xypgaHg (4, c.148), gap (Manu iati nem opy nemu MaH oh /Ba hk gacT ^OMy 6a hk gacT naHr! (11, c.130); MaH KaBMH xempo ry^TaM to 6a gaxje3 6uHmuHag (7, ^.11, c.394) Ba to (B-a3 nyHOH 6oHru 6aiaHgy Hatpaao,/Ku 6a MHje Mepacug a3 BaH cago (10, c.367) ucTH^oga Memyg.

A3 pyu MaBogu «Oapx,aHrH ryHmx,0H ^aHy6uu 3a6oHH to^hkh» MatiyM rapgug, kh HMpy3 gap ryumx,0H ^aHy6K nemoaHgu 6a TaHx,0 6a Ba3H$au nemoaHgu a3 ucTH^oga MemaBag, kh hh paBaHg gap ocopu cagax,0H X - XIII MatMyi 6yg: Hux,0He, kh gopag, kh ryag 6a mo /X,aMa Hopau oh 6u^yag 6a mo (14, ^.5, c.448); Ba xoHae, kh aHgap oh xoHa MapgeBy xyKe Ba mepe 6omag Ba 6a Mapg xupag xocTaHg Ba 6a xyK - op3yH Ba 6a mep -xamM (4, c.103); y xamM x,aMerupag, Ty y3p x,aMexox, /X,ap py3 6a HaB ëpu gurap MeHaTaBOH Kapg! (11, c.84).

flap $apx,aHru Ma3Kyp 6apou hh Ba3H$a HyHHH gaiei 3a6T mygaacT: To^HKtm Ba (ryHau ryumuH nemoaHgu 6a - 3.) K,tprt3 - tm ^aBK, HagomTaH (K|i6. - 13, c.75).

Boag ry^T, kh gap ryHmx,0H ^aHy6uu 3a6oHH to^hkh MyB03HH gurapu nemoaHgu 6a 6a maKjiH 6aH (Hho 6aH 3aH - a mugaH (X,h^.); Ban xyHa - pa gtpo, aMa (K6. - 13, c.81) ucTH^oga MemaBag, kh hh Tap3H Kop6ypgu nemoaHgu Ta3aKKypë$Ta gap ocopu cagax,0H X - XIII 6a Ha3ap HaMepacag.

nemoHHgu cogau aciuu 6ap 6a Ba3H^au 6apou (maKiu ryumuam 6apu) ^aM gap ocopu cagax,0H X - XIII Ba x,aM ryum^ou ^aHy6K Mymo^uga MemaBag: rap ox,ycr 6ap Mapg Myu caneg /Typo pumy cap ramT nyH 6apru 6eg (14, ^.1, c.236); ^en hh3 6ap y nymuga HecT (9, c.73); 3at$H mo nymuga Ha6yBag 6ap MapgyMOH (9, c.79); Bap Kac ManucaHg, oh hh 6a xyg HanucaHgn (8, c.73).

Mhcoi a3 ryHmx,0H ^aHy6K: Bapu ^aMHKa Kop HtmtM - tM HOxyHa mugacT (XyM.). HaMy 6apn ryiaKO KynpyK - aH (rx. - 13, c.87).

Mactaiau gurapu ^oih6h gHKKaT oh acT, kh 6apxe a3 nemoaHgx,ou cogau aciH gap ryum^OH Ma3Kyp 6a Ba3H^au nemoaHg^ou homhh TapKu6uu h30^h ucTH^oga MerapgaHg. MacaiaH, nemoaHgu 6apou (maKiu ryumuam 60 BapuaHTx,0H 6apofl, 6apoHH Ba 6apu H^oga MemaBag) gap ryum^ou MaBpugu TaxjHi 6a Ba3H^au a3 6apou gynop Merapgag: Be xyHa - m - a Xo^a yMag 6apoH gtxTa (Ki6.); Mlmkhh 6apoHu xoHgaH OMaga 6omaH (KnH.); y maB pa^TyM 6apoH Ha ucnupoBKa, nemu gtxTtp (^h^ - 13, c.90). Hh HyKTa hh3

152

Щргонов З. Д. Робитаи аносири ёвари сервазифаи осори садахои X-XIII бо гуишхои чрнубии забони тоцики

шоистаи зикр аст, ки бархе аз калимахо ба вазифаи пешоянди барои истифода шудаанд. Масалан, феъли модалии «боистан» дар шевахои чанубй ба вазифаи пешоянди содаи аслии барои меояд. Мухаккикон бар ин назаранд, ки «феълхои боистан ва шоистан таърихан ба тагйироте дучор шуда омадаанд ва дар забони хозира танхо шаклхои чудогонаи онхо истеъмол меёбад... Истеъмоли ёридихандаи боистан аз чихати шакл хеле махдуд мебошад. Дар забони хозираи точик асосан ду шакл (бояд ва мебоист - КЗ) - и ифодаи он маъмул буда, дар таркибхои феълй ва синтаксисй аксар барои ифодаи таъкид, зарурат ва катъияти мансуб ба ичрои амал кор фармуда мешавад» (6, с.183 - 185). Вазифаи дигари ин вожахо, ки барои ифодаи пешоянд меояд, дар осори илмиву таълимй зикр нашудааст. Аз руи мушохидаи мо корбурди ин калима дар чунин вазифа танхо дар маводи фактологии «Фарханги гуишхои чанубии забони точикй» ишора шудааст: Мо медонем, омадано - т боисти мо, мо сурма кашем, хоки кадамойи шумо (фолк.); Маркази давлат ича бъдай, боисти (барои - К З.) хами зур бъдаги (Куг.). Шишай хуб бъдай, боисти (барои - КЗ) руган монда будум (Лаг. - 13, с.111).

Лозим ба ёдоварист, ки вазифахои алохидаи пешояндхои аслии сода то имруз дар шеваи чанубй махфуз мондаанд. Масалан, яке аз пешояндхои аслии содаи серис-тифодаву серистеъмол дар нутки хаттй ва шифохй - аз мебошад, ки дар шеваи чанубй ба гунаи ай (13, с.46) истифода мешавад. Дар «Фарханги гуишхои чанубии забони точикй» шаш маънои ин пешоянд забт карда шудааст (13, с.43-49). Яке аз маънохои роичи ин унсур барои ифодаи макон омадани он аст, ки дар осори садахои Х - XIII низ ин вазифааш фаъол буд: Чу аз Машрик у суи Ховар кашад /Зи Машрик шаби тира сар баркашад (14, ч.1, с.30); Ба гоме супурд аз Хито то Хутан /Ба як так давид аз Бухоро ба Вахш (2, с.80).

Дар гуишхои чанубии забони точикй низ ин унсур барои ифодаи маънои мазкур серистифода аст: Тамоку - ра ай Панчакент оварда бъдан (Лш.); Ай хъде ки Шехмизон омадестай (Бм. - 13, с.46).

Ин пешоянд дар осори садахои Х - ХШ, барои ифодаи замон, низ фаровон мавриди истифода карор гирифтааст: ... огоз кардем ин китобро андар сифати Замин дар соли сесаду хафтоду ду аз хичрати пайгамбар, салавот-ул-лохи алайх (17, с.9); То нахурад шир хафт мах ба тамомй /Аз сари урдибихишт то буни обон (11, с.141).

Дар гуишхои чанубй низ пешоянди мазкур барои ифодаи маънои мавриди назар истифодаи васеъ дорад: Ай хафсолаги - му кор мекънем (Яр.); Ай рузе Ьъкъмат умад аЬвол - му нагз шид (Ках. - 13, с.46 - 47).

Далелхои мавчуда аз он шаходат медиханд, ки пешоянди содаи аслии аз дар осори садахои Х - ХШ барои ифодаи таъинот низ истифода шуда, корбурди он дар чунин маънову вазифа имруз дар гуишхои чанубй побарчо мондааст: Кухангашта ин достонхо зи ман /Х,аме нав шавад бар сари анчуман (14, ч.2, с.342). Як тозиёна хурдй бар чон аз он ду чашм /К-аз дарди у бимондй монанди зардсеб (2, с.40).

Намуна аз гуишхои чанубй: Ай тъ мътахам нестъм (Ёл). Ай хаму авкот камтар те (Дак. - 13, с.47).

Ба маънои киёс истифода шудани ин пешоянд хануз дар ашъори шоирони садахои Х-Х111 фаровон ба назар мерасад: Писандидатар кас зи фарзанд нест /Чу пайванди фарзанд пайванд нест (14, ч.1, с.131); Дар ин замона буте нест аз ту некутар /На бар ту бар шаманй аз рахй-т мушфиктар (2, с.23).

Барои ифодаи сабаб ба кор рафтани вожаи мавриди тахлил дар осори даврони ёдшуда ва хам гуишхои чанубй роич аст: Ман ин чо дер мондам, хор гаштам /Азиз аз

Kurgonov Z. D. The Connection between Multifunctional Auxiliary Elements of the Language of the Monuments of the X-XIII Centuries with Southern Vernaculars of the Tajik Language

мондани доим шавад хор /Чу об андар шамар бисёр монад /Зухумат гирад аз ороми бисёр (2, с.332). Ва пайгомбар, алайхи-с-салом, дилтанг хамебуд аз сухани он кофирон (12, с.645); Ва аз паси он то ба кутби чанубй кас натвонад будан аз сахтии гармои у ва биллох-ут-тавфик (17, с.11); Ва он чо кас муким натвонад шудан аз сахтии гармо (17, с.17).

Намуна аз гуишхои чанубй: Ай тарс - а гърехтъм (Ках.); Ай тарса чувозак мекашъм (Нд. - 13, с.47).

Масъалаи дигари кобили таваччух, корбурди хиссахои номустакили нутк дар гуишхои чанубй, истифодаи пайвандакхо ба вазифаи пешояндхост, ки намунаи боризи онро низ мо дар осори садхои Х - XIII дучор меоем. Чунончи, дар байти мазкур пайвандаки пайвасткунандаи паихами ва (-у) ба вазифаи пешоянди содаи аслии аз омадааст: Ман тарки висоли ту нагуям /Илло ба фироки чисму чонам (19, с.231). Дар гуишхои чанубй низ чунин шеваи баён ба назар мерасад: Сатта гълоси ганда - ра ва чангал гъръфтъм - ъ вардъм - ъ пайван кардъм (Тд. - 13, с.129).

Лозим ба таъкид аст, ки вазифаи пайвандакхои пайвасткунанда бо хамин махдуд нашуда, онхо накши хиссачахоро низ меоянд. Масалан, дар «Фарханги гуишхои чанубии забони точикй» хангоми нишон додани тобишхои маъноии пайвандаки пайвасткунандаи хилофии вагарна (гунаи гуишияш - агане) таъкид шудааст, ки ин пайвандак дар гуишхои мазкур дар баробари он ки барои ифодаи пайвандаки тобеъкунандаи шартии агар меояд (Агане бачоо - м мезистан, хазор лак кор мекаум (Ках. - 13, с.45), хамчунин ба вазифаи хиссачаи охир (Х,абибъло агане хела зиндагони кад ана акъ се сол шид бърафт (Ееш - 13, с.45) низ омадани он ишора шудааст.

Манзараи корбурди хиссачахо низ дар гуишхои мавриди тахлил кобили мулохиза мебошад. Дар «Фарханги гуишхои чанубии забони точикй» хангоми шархи хиссачаи магар (каринаи гуишияш - магарам//магарем//магарим//магаръм//магам) муаллифон таъкид кардаанд, ки ин унсур ба вазифаи калимаи модалии шояд ба кор меравад: (Ачай мън ай нав дандон бъбърора, ба (баъд) гав зана магам (Ках. - 13, с.429). Бояд гуфт, ки чунин тарзи баён дар сарчашмахои осори садахои X - XIII ба хадди вофир дар истифода карор дошт: Ва аз марг бигрехтанд ва гуфтанд, ки дар ин шахр вабо ва беморй ва марг бисёр мебошад, боре аз ин шахр берун равем, то магар мо бинамирем (12, с.69); Дарбониёни дузах уро як соат бидоштанд бар дари дузах. Гуфтанд: «Бибошед, то магар тавба кунад ва бозгардад» (12, с.75); Шумо ёр бошеду неру кунед /Магар к-он сипохи варо бишканед» (14, ч.1, 209).

Хулоса, накши лугатномахо, ба хусус «Фарханги гуишхои чанубии забони точикй» дар ошкор сохтани вазифа ва тобишхои маъноии унсурхои ёвари нутк басо мухим буда, махз ба туфайли онхо пахлухои аз назар пинхонмондаи вожахо ифшо мешавад. Дар ин радиф «Фарханги гуишхои чанубии забони точикй» истисно нест, зеро, чунонки ишора шуд, дар ин сарчашмаи пурарзиш чузъитарин шархи хиссахои номустакили нутк аз назари тартибдихандагон пинхон намонда, вазифахои ин гурухи аносири лугавй бо зикри далоили котеъ аз минтакахои гуногуни гуишхои чанубй асоснок карда шудааст.

Маводи фактологии дар ихтиёрбуда шаходати он аст, ки таносуби истифодаи унсурхои ёвари сервазифаи осори садахои X-XIII бо гуишхои чанубии забони точикй хамгун набуда, бархе аз онхо дар сарчашмахои асримиёнагй доираи корбурди васеъ доштаанд. Аз чанд вазифаи онхо имруз дар гуишхои мавриди назар танхо як ё ду вазифаашон махфуз мондааст. Баръакси ин ходиса, бархе аз вазифахои хиссахои

Щргонов З. Д. Робитаи аносири ёвари сервазифаи осори сададои Х-ХШ бо гуишдои чрнубии забони тоцикй

номустакили нутк дар гуишдои чанубии забони точикй ба назар мерасад, ки пайдо

кардани ондо дар осори сададои Х - XIII гайриимкон аст.

Пайнавишт:

1. Аттор, Ф. Тазкират - ул - авлиё. Тауия танзим ва баргардони матн М. Оцилова. -Хуцанд, 2009. - 700 с.

2. Ашъори уамасрони Рудакй. Тауияи матн ва луготу тавзеуот аз Худой Шарифов ва Абдушукур Абдусатторов. - Душанбе: Адиб, 2007. - 480 с.

3. Байуацй, А. Таърихи Байуацй/А. Байуацй. Тауиягари матн, муаллифи муцаддима, уавошй ва феуристуо Сайфуллоуи Муллоцон. - Душанбе: Бухоро, 2014. - 774 с.

4. Байуацй, А. Таърихи Байуацй. Бо тасуеуи Алиакбари Фаёз. Теурон: Интишороти Хурмус, 1387 (2009 - и мелодй). Чопи аввал. - 10 + 990 с.

5. Ганцавй, Н. Куллиёт (Хусраву Ширин). - Душанбе: Адиб, 2012. - 400 с.

6. Грамматикаи забони адабии уозираи тоцик. К..1. - Душанбе:Дониш, 1985. - 356 с.

7. Деухудо, А. Лугатнома. Цилди 11. - Теурон: Муассисаи интишорот ва чопи Донишгоуи Теурон, 1328.

8. Ровандй, М. Роуат - ус - судур ва оят - ул - масрур. Тасуеуи Мууаммад Ицбол ва Муцтабо Минуй.- Теурон: Амири Кабир, 1364.

9. Розй, А. Равз - ул - цинон ва рууул - ун цинон фи - тафсиру - л - Куръон. Тасуеуи Мууаммад Цаъфари Ёуацй ва Мууаммад Маудии Носеу.- Машуад: Нашри Остони Кудси Разавй, 1374.

10. Румй, Ц. Маснавии маънавй. Тауия танзим ва баргардони матн Бауриддин Ализода. - Теурон: Нашри замон, 2001. - 728 с.

11. Рудакй, А. Ашъор. Тауияву тадвини матн бо муцаддима ва луготу тавзеуот аз Расул Ходизода ва Алии Мууаммадии Хуросонй. - Душанбе: Адиб, 2007. - 416 с.

12. Тарцумаи «Тафсири Табарй» (дар як китоб ва уафт муцаллад). Тауия, тавзеуот ва таълицоти Н.Ю. Салимов, Н.Ш. Зоуидов, Н.И. Гиёсов, А.А. Хасанов, А. Самеев. -Душанбе: Бухоро, 2014. - 822 с.

13. Фаруанги гуишуои цанубии забони тоцикй. Мураттибон: М.Маумудов, Г.Цураев, Б.Бердиев. Мууаррири масъул А.Мирбобоев. - Душанбе, 2012. - 946 с.

14. Фирдавсй, А. Шоунома (Ахтарони адаб). Цилдуои 1, 2, 5. - Душанбе: Адиб, 2007 -2010.

15. Хамадонй, Р. Ф. Цомеъ - ут - таворих. Тасуеуи Мууаммад Мударриси Занцонй. -Теурон:Нашри иттилоот, 1364.

16. Шасанов А. А. Унсурдои лугавг ва сарфию надвии осори сададои Х-Х111 дар гуиши шимолг (бахши Фаргонаи гарбг). - Хуланд: Нури маърифат, 2003.- 253 с.

17. Худуд - ул - олам мина - л - Машриц ила - л - Магриб. Тауиякунандаи матн ва муаллифи пешгуфтор А.Хасанов. - Душанбе:Бухоро, 2014. - 587 с.

18. Шерозй, С. Гулистон (бар асоси тасуеу ва табъи шодравон Мууаммадалии Фуругй (бо маънии вожауо ва шаруи цумлауову байтуои душвор). Мураттиб ва баргардони матн Обиди Шакурзода. - Душанбе, 2009. - 345 с.

19. Шерозй, С. Газалиёт. Тасуеуи Мууаммадалии Фуругй. - Теурон, 1313.

Reference Literature:

1. Attor F. Tazkirat-ul-Avliyo. Preparation and Prepositions of the Text by M. Okilova. -Khujand, 2009. - 700 pp.

Kurgonov Z. D. The Connection between Multifunctional Auxiliary Elements of the Language of the Monuments of the X-XIII Centuries with Southern Vernaculars of the Tajik Language

2. The Poetry of Rudakfs Contemporaries. Preparation of Text, Glossary, Applications by Khuram Sharifov and Abdushukur Abdusattorov. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2007. - 480pp.

3. Bayhaki A. The History of Bayhaki // A. Bayhaki. Preparation of text, preface, commentaries and indicators by Sayfullokh Mullojohn. - Dushanbe: Bukhara, 2014. - 774pp.

4. Bayhaki A. The History of Bayhaki. Under the editorship of Aliakbar Fayoz. - Tehran: Hermes, 1387 = 2009. The first edition - 10+990.

5. Ganjavi N. Compositions (Khusrav and Shirin). - Dushanbe: Man-of-Letters, 2012. - 400 pp.

6. Grammar of Modern Tajik Literary Language. - P.1. - Dushanbe: Knowledge, 1985. - 356 pp.

7. Dehkhudo A. Dictionary. V.11. - Tehran: Publishing-house of Tehran University, 1328 hi-jra.

8. Rovandi, M. Rohat-us-sudur va oyat-ul-masrur. Under the editorship of Muhammad Ikbol and Mujtabo Minavi. - Tehran: The Great Emir, 1364 hijra.

9. Rozi, A. Ravz-ul-jinon va ruhul-un-jinoni fi-tafsir. Under the editorship of Muhammad Jafar Yohaqi and Muhammad Mahdii Noseh. - Mashhad, 1374 hijra.

10.Rumi Dj. Masnavii Manavi. Preparation of the text and its transposition by Bahriddin Alizoda. - Tehran: Zamon (Time), 2011. - 728pp.

11.Rudaki A. Poems. Preparation of text, preface, glossary and commentaries by Rasul Khodizoda and Ali Muhammad Khurosoni. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2007. - 416pp.

12.Translation of "Tafsiri Tabari" (in two volumes and 7 books). Preparation, transposition of the text, commentaries and indicators by N. Yu. Salimov, N.Sh. Zohidov, N.I. Ghiyosov, A.A. Hasanov, A. Sameyev. - Dushanbe: Bukhara, 2014. - 822pp.

13. The Dictionary of the Southern Vernaculars of the Tajik Language. Compilers: M. Makh-mudov, G. Jurayev, B. Berdiyev. Editor-in-charge: A. Mirboboyev. - Dushanbe, 2012. -946 pp.

14.Firdawsi A. Shah-Name (Stars of Literature). - V.V. 1,2,5. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2007 - 2010.

15.Hamadoni R.T. Jome^-ut-Tavorikh. Under the editorship of Muhammad Mudarris Zanjoni. - Tehran, 1364 hijra.

16.Hasanov A.A. Lexical and Grammatical Elements of the X-th - the Xlll-th Centuries (Western Ferghana). - Khujand: Light of Enlightenment, 2003. - 253 pp.

17.Hudud-ul-olam mina-l- Mashrik ila-l-Maghtib. Preparation of the text and preface by A. Hasanov. - Dushanbe: Bukhara, 2014. - 587pp.

18.Sherozi S. Guliston (on the basis of the text prepared by Obid Shakurzoda). - Dushanbe, 2009. - 345 pp.

19. Sherozi S. Gazels. Under the editorship of Muhammadali Furughi. - Tehran, 1313 hijra.