The application of virtual simulation in training within the scope of safe use of facilities based on the example of an airport terminal Текст научной статьи по специальности «Компьютерные и информационные науки»

DOI: 10.12845/bitp.43.3.2016.15

dr inz. Jacek Roguski1

mjr dr inz. Mariusz Chmielewski2

dr inz. Roman Wantoch-Rekowski2

Przyjçty/Accepted/Принята: 08.05.2015; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 09.08.2016; Opublikowany/Published/Опубликована: 30.09.2016;

Zastosowanie symulacji wirtualnej do szkolenia w zakresie bezpieczenstwa uzytkowania obiektu na przykladzie terminalu

lotniczego3

The Application of Virtual Simulation in Training within the Scope of Safe Use of Facilities Based on The Example of an Airport Terminal

Применение виртуальной симуляции для обучения безопасности использования объекта на примере терминала аэропорта

ABSTRAKT

Cel: W artykule przedstawiono zastosowanie symulacji wirtualnej do szkolenia w zakresie procedur post^powania wybranych sluzb w kontekscie szeroko poj^tego bezpieczenstwa, zwiqzanego z eksploatowanym obiektem na przykladzie terminalu lotniczego w Modlinie. Wprowadzenie: Jednym ze sposobow utrzymania wysokiej sprawnosci i efektywnosci dzialania sluzb jest cwiczenie procedur post^powania w warunkach rzeczywistych. Prowadzic to moze do kolizji interesow z uzytkownikami obiektu, ktorzy mog^ potraktowac prowadzone dzialania szkoleniowo-doskonal^ce jako realne dzialania ratownicze, doprowadzaj^c do sytuacji kryzysowych, trudnych do przewidzenia i opanowania. Alternatywnym rozwiqzaniem jest wykonywanie cwiczen w ramach wirtualnej rzeczywistosci, ktore ograniczaj^ do minimum ryzyko zniszczenia lub uszkodzenia wykorzystywanego przez zespoly cwicz^ce sprz^tu oraz zagrozen dla zycia i mienia uzytkownikow terminalu lotniczego. Metodologia: W artykule przedstawiono mozliwosc zastosowania symulatora wirtualnego do cwiczen zwiqzanych z dzialaniami ratowniczo-gasniczymi (RG) oraz dzialaniami innych sluzb na przykladzie pirotechnikow. Cwiczenia zostaly ukierunkowane na specyfik^ dzialan w obiekcie terminalu lotniczego na przykladzie lotniska w Modlinie. Rozwazania oparto na wynikach prac rozwojowych realizowanych w projekcie pt. „Wirtualny system doskonalenia taktyki ochrony granicy panstwowej oraz kontroli ruchu granicznego" finansowanym ze srodkow Narodowego Centrum Badan i Rozwoju (nr umowy DOBR/0023/R/ID3/2013/03).

Podsumowanie: Lotniskowa Sluzba Ratowniczo-Gasnicza (LSRG) jest specjalistyczn^ sluzb^ Przedsi^biorstwa Panstwowe Porty Lotnicze (PPL) realizuj^c^ szereg dzialan z zakresu ochrony przeciwpozarowej. Zadaniem LSRG jest mi^dzy innymi udzial w akcjach RG w rejonie operacyjnym lotniska, usuwanie i neutralizacja rozlewisk substancji ropopochodnych, zabezpieczenie tankowania samolotow z pasazerami na pokladzie, a takze realizacja procedur wynikaj^cych z wykonywania operacji lotniczych przy ograniczonej widzialnosci. Jednoczesnie ratownicy i specjalisci LSRG kontroluj^ obiekty lotniskowe oraz prowadz^ dzialania profilaktyczne z zakresu bezpieczenstwa i ochrony przeciwpozarowej. Aby powyzsze zadania byly realizowane bardziej efektywnie, mozna prowadzic ich trening z wykorzystaniem symulatora wirtualnego. Sluzb^, ktora prowadzi dzialania w terminalu lotniczym s^ takze pirotechnicy. Ich dzialania s^ szczegolne ze wzgl^du na koniecznosc ci^glej kontroli duzej liczby bagazy oraz dzialanie w warunkach duzego zag^szczenia osob.

Wnioski: Stosowanie symulatorow wirtualnych do wspomagania szkolenia pozwala osi^gn^c nast^puj^ce korzysci: zmniejszenie kosztow szkolen; Cwiczenie sytuacji, ktore s^ bardzo trudne do odtworzenia w rzeczywistosci; Cwiczenie sytuacji, ktore nie s^ mozliwe do odtworzenia w rzeczywistosci ze wzgl^du na duze koszty lub duze zagrozenia dla Cwicz^cych; mozliwosc Cwiczenia efektywnosci procedur oraz weryfikacja nowych procedur oraz mozliwosc cwiczenia z uzyciem urz^dzen, ktorych jeszcze nie wyprodukowano.

Slowa kluczowe: symulacja, srodowisko wirtualne, szkolenie, pirotechnika Typ artykulu: doniesienie wst^pne

ABSTRACT

Objective: This article shows the way of using virtual simulation in the process of training safety procedures of selected services associated with the used facility based on the example of an airport terminal in Modlin.

Centrum Naukowo Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej - Panstwowy Instytut Badawczy / Scientific and Research Centre for Fire Protection -National Research Institute, Poland; jroguski@cnbop.pl;

Wojskowa Akademia Techniczna / Military University of Technology in Warsaw;

Autorzy wniesli rowny wklad merytoryczny w opracowanie artkulu / The authors contributed equally to this article;

D01:10.12845/bitp.43.3.2016.15

Introduction: One way to maintain high efficiency and effectiveness of services is to exercise conduct procedures in real conditions. This can lead to conflicts of interest with the users of the facility, who can treat these training and improvement activities as viable rescue operations, which would lead to crisis situations that are difficult to predict and control. An alternative solution is to perform exercises in virtual reality, which minimizes the risk of damage or destruction of the used equipment.

Methodology: The article presents the possibility to use a virtual simulator for exercises related to rescue and firefighting training (RG) and activities of other services based on the example of pyrotechnics. Exercises are targeted to the specific nature of activities at the airport terminal building based on the example of the airport in Modlin. Discussion was carried out on the basis of the results of the project "Virtual system of enhancing the tactics of national border protection and border traffic control" financed by the National Research and Development Centre (contract no. DOBR/0023/R/ID3/2013/03).

Summary: Aerodrome Rescue-Extinguishing Service (LSRG) is a specialized service of the state enterprise "Polish Airports" (PPL) which carries out a number of activities in the field of fire protection. The task of LSRG, among others, is to participate in RG actions in the operational area of an airport, remove and neutralize oil spills, secure refueling of airplanes with passengers on board as well as to implement procedures resulting from air operations at reduced visibility. At the same time, LSRG rescuers and specialists control airport facilities and carry out preventive measures in the field of security and fire protection. While analyzing these tasks, one can performing training courses using a virtual simulator which results in greater efficiency of operation. An airport terminal is also a special place from the point of view of operations performed by pyrotechnics. A special element is the necessity for continuous monitoring of large amounts of luggage and working under conditions where there is a large number of people over one area.

Conclusions: Using virtual simulators to support training, one can achieve the following benefits: reducing the cost of training, performing exercises in situations which are very difficult to recreate in reality; performing exercises in situations which are impossible to be recreated in reality due to high costs or high risk for the trainees; opportunity to practice the efficiency of procedures and to verify new procedures, and the opportunity to practice using equipment which has not yet been produced.

Keywords: simulation, virtual reality, training, pyrotechnics Type of article: short scientific report

АННОТАЦИЯ

Цель: В статье приведен пример использования виртуальной симуляции для обучения процедурам поведения некоторых служб в контексте широко понимаемой безопасности, связанной с эксплуатируемым объектом на примере терминала аэропорта в Модлине. Введение: Одним из способов поддержания высокой эффективности и результативности работы служб является проведение тренировок в реальных условиях. Это может привести к конфликту интересов с пользователями объекта, которые могут воспринять проводимые занятия по повышению квалификации как реальные спасательные действия, что может привести к кризисным ситуациям, которые трудно спрогнозировать и контролировать. Альтернативным решением является выполнение тренировок в виртуальной реальности, которая сводит к минимуму риск повреждения или уничтожения используемого группами курсантов оборудования, а также появления угроз жизни и имуществу пользователей терминала аэропорта.

Методология: В статье представлена возможность использования виртуального тренажера для упражнений, связанных со спасательно-гасящими действиями (RG) и другими действиями разных служб на примере пиротехников. Упражнения были ориентированы на конкретный характер деятельности в здании терминала на примере аэропорта Модлин. Идеи были основаны на результатах опытно-конструкторских работ, осуществляемых в рамках проекта под названием «Виртуальная система совершенствования системы охраны государственной границы и пограничного контроля», финансируемого Национальным центром науки и развития (контракт № DOBR/0023/R/ID3/2013/03).

Заключение: Пожарная служба аэропорта (LSRG), являющаяся специализированной службой Государственного предприятия Польские аэропорты (PPL), осуществляет ряд мероприятий в области противопожарной защиты. Задачей LSRG, помимо прочего, является участие в спасательно-гасящих действиях в области эксплуатации аэропорта, удаление и нейтрализация разливов нефтепроизводных веществ, обеспечение безопасности дозаправки самолета с пассажирами на борту, а также осуществление процедур, связанных с осуществлением воздушных операций в условиях ограниченной видимости. В то же время, спасатели и специалисты LSRG контролируют объекты аэропорта и проводят профилактические мероприятия в области обеспечения общей и пожарной безопасности. Анализируя вышеуказанные задачи, использование виртуального стимулятора позволяет повысить эффективность проводимых учений. Терминал аэропорта - это также особое место, с точки зрения деятельности пиротехников. Особым элементом является необходимость постоянного мониторинга большого количества багажа, и работа в условиях определенной площади с большим скоплением людей.

Выводы: Использование виртуальных тренажеров для поддержки обучения позволяет достичь следующие преимущества: сокращение расходов обучения, тренировка ситуаций, которые очень сложны для воспроизведения в реальных условиях, прорабатывание ситуаций невозможных для воспроизведения в реальности из-за больших расходов или большой угрозы для курсантов, возможность тренировок эффективности процедур и верификации новых процедур, а также возможность тренировки с инструментами, которые еще не были произведены.

Ключевые слова: симуляция, виртуальная среда, обучение, пиротехника Вид статьи: предварительный отчет

1. Wstfp

Uzytkowanie obiektow takich jak terminale lotnicze wy-maga wspolpracy roznych grup zawodowych. Od ich sprawno-sci dzialania i wyszkolenia zalezy bezpieczenstwo osob przeby-waj^cych w danych obiektach, zwlaszcza w przypadku sytuacji kryzysowej, takiej jak pozar czy atak terrorystyczny. Jednym ze sposobow utrzymania wysokiej efektywnosci dzialan tych grup s^ szkolenia wykorzystuj^ce elementy wirtualnej rzeczy-wistosci. Dzi^ki zaawansowanym rozwi^zaniom technicznym

w odwzorowywaniu warunkow rzeczywistych wirtualne sce-nariusze szkoleniowe mog^ bye bardzo zblizone do realnych. Dost^pne na rynku symulatory wirtualne (silniki symulacyjne i silniki graficzne) umozliwiaj^:

• budow^ wlasnych scenariuszy,

• symulaj przebiegu scenariusza,

• budow^ i modelowanie wlasnych obiektow z odwzoro-waniem ich wlasciwosci taktyczno-technicznych, oraz obiektow, ktore nie istniej^ w rzeczywistosci,

ТЕХНИКА И ТЕХНОЛОГИЯ

• budowç wlasnych map z odwzorowaniem rzeczywistych obszarów nawet do kilkudziesiçciu kilometrów kwadra-towych,

• programowanie warunków atmosferycznych oraz zacho-wania symulowanego srodowiska naturalnego,

• ingerencjç instruktora w trakcie symulacji, dziçki czemu zwiçksza siç realizm prowadzonego cwiczenia,

• programowanie zachowania obiektów (ludzi, pojazdów),

• rejestrowanie i odtwarzanie przebiegu symulacji (ang. AAR - after action review),

• l^czenie z innymi symulatorami,

• budowç zobrazowania wielkoformatowego. Zastosowanie symulatora wirtualnego pozwala m.in.

przygotowac i przeprowadzic cwiczenia zwi^zane z wybra-nymi zagadnieniami dotycz^cymi dzialan ratowniczo-gasni-czych oraz procedur postçpowania z podejrzanym bagazem pozostawionym na terenie terminalu lotniczego. Na etapie przygotowania takich cwiczen nalezy:

• opracowac mapç wirtualn^ na podstawie rzeczywistych danych GIS,

• opracowac modele wirtualne obiektów, a w szczególnosci wiernie odwzorowac model terminalu lotniczego,

• opracowac modele funkcjonariuszy poszczególnych sluzb z uwzglçdnieniem ich umundurowania, wyposaze-nia i uzbrojenia,

• opracowac modele (logikç dzialania) obiektów symu-lacyjnych w tym: personelu lotniska, spoleczenstwa, ewentualnych zamachowców, funkcjonariuszy Strazy Granicznej,

• przygotowac scenariusze szkoleniowe odpowiadaj^ce okreslonym sytuacjom.

Sluzb^ odpowiedzialn^ za bezpieczenstwo terminali lot-niczych jest m.in. Lotniskowa Sluzba Ratowniczo-Gasnicza (LSRG) Przedsiçbiorstwa Panstwowe Porty Lotnicze (PPL). Zadaniem LSRG jest miçdzy innymi udzial w akcjach RG w rejonie operacyjnym lotniska, usuwanie i neutralizacja roz-lewisk substancji ropopochodnych, zabezpieczenie tankowa-nia samolotów z pasazerami na pokladzie, a takze realizacja procedur wynikaj^cych z wykonywania operacji lotniczych przy ograniczonej widzialnosci. Jednoczesnie ratownicy i specjalisci LSRG kontroluj^ obiekty lotniskowe oraz prowadz^ dzialania profilaktyczne z zakresu bezpieczenstwa i ochrony przeciwpozarowej. Zadania, które maj^ byc przez пц wyko-nywane s^ okreslone i szczególowo opisane w planie dzialania w sytuacji zagrozenia (PDSZ) opracowywanym dla kazdego z obiektów PPL. Dane zawarte w tym planie stanowi^ glówne zródlo informacji wykorzystywanych w sytuacjach kryzyso-wych. Dokument ten kazdorazowo zawiera: operacyjny plan ratownictwa lotniskowego, procedury dzialania w sytuacji: pozaru obiektu lotniskowego, sabotazu z uwzglçdnieniem zagrozenia bombowego, z uzyciem materialów niebezpiecz-nych, katastrofy naturalnej lub awarii technicznej, zagrozenia epidemiologicznego. Ponadto okresla on Centrum Operacyj-ne, Centrum Koordynacji Antykryzysowej, Ruchome Centrum Dowodzenia.

Zgodnie z procedurami PDSZ do zadan LSRG nalez^: in-terwencyjne zabezpieczenie ratowniczo-gasnicze operacji lot-niczych, organizowanie i kierowanie dzialaniem ratowniczym w przypadku wyst^pienia wypadku lub incydentu zwi^zanego z cywilnym statkiem powietrznym, organizowanie i kierowa-nie dzialaniem ratowniczym w przypadku powstania pozaru lub katastrofy budowlanej obiektów i urz^dzeñ lotniskowych danego portu. LSRG bierze takze udzial w likwidacji miej-scowych zagrozen mog^cych spowodowac pozar lub zagro-zenie dla zdrowia, zycia i bezpieczenstwa ludzi i mienia oraz srodowiska naturalnego. Dokument PDSZ zobowi^zuje tç sluzbç do podejmowania dzialan zapobiegaj^cych powstaniu i rozprzestrzenianiu siç pozaru, klçski zywiolowej lub innego

DOI:10.12845/bitp.43.3.2016.15

miejscowego zagrozenia, a takze do prowadzenia kontroli sta-nu bezpieczenstwa pozarowego na terenie administracyjnym i w obiektach lotniska.

Do zadan LSRG nalezy równiez podejmowanie dzialan organizacyjno-technicznych w celu utrzymania stalej i wy-maganej gotowosci operacyjno-technicznej sprzçtu pozarni-czego, sprawowanie nadzoru nad utrzymaniem niezbçdnego sprzçtu i wyposazenia we wlasciwym stanie technicznym (ilo-sciowym i jakosciowym), prowadzenie teoretycznego i prak-tycznego szkolenia dla personelu LSRG. Ponadto w miarç potrzeb, prowadzenie szkolenia z zakresu ochrony przed pozarami oraz znajomosci i obslugi podrçcznego sprzçtu ga-sniczego dla pracowników portu oraz wykonywanie innych czynnosci zwi^zanych z ochrony przeciwpozarow^ w celu za-pewnienia wymaganego bezpieczenstwa na terenie lotniska.

Zgodnie z rozporz^dzeniem Ministra Transportu, Bu-downictwa, Gospodarki Morskiej z dnia 4 kwietnia 2013 r. [1] lotniskowa sluzba ratowniczo-gasnicza powinna:

• osi^gac czas reakcji wynosz^cy do trzech minut do kazdego punktu drogi (dróg) startowej uzywanej do operacji lotniczych na lotniskach naziemnych dla samolotów;

• miec mozliwosc natychmiastowego podjçcia interwen-cji lub przebywac w bezposrednim s^siedztwie lotniska podczas wykonywania operacji lotniczych - na lotniskach nawodnych dla samolotów i smiglowców oraz na lotniskach dla smiglowców na obiektach;

• osi^gac czas reakcji wynosz^cy do dwóch minut - na lot-niskach naziemnych dla smiglowców.

Czas reakcji jest mierzony od ogloszenia alarmu dla lotni-skowej sluzby ratowniczo-gasniczej do pierwszej interwencji pojazdu lub pojazdów ratowniczo-gasniczych, zapewniaj^cych podanie co najmniej 50% wydatku srodków gasniczych okre-slonych w zal^czniku nr 1 do powyzszego rozporz^dzenia.

2. Zakres szkolen doskonal^cych dla pracowników LSRG

2.1. Warunki i program szkolenia lotniskowych sluzb ratowniczo-gasniczych

Zgodnie z zapisami rozporz^dzenia Ministra Transportu, Budownictwa, Gospodarki Morskiej z dnia 4 kwietnia 2013 r. w sprawie przygotowania lotnisk do sytuacji zagrozenia oraz lotniskowych sluzb ratowniczo-gasniczych [1], zarz^dzaj^cy lotniskiem zapewnia udzial pracowników lotniskowej sluzby ratowniczo-gasniczej, przynajmniej raz na 4 lata, w szkole-niu w zakresie ratownictwa lotniskowego, prowadzonego w osrodku szkolenia lotniskowych sluzb ratowniczo-gasni-czych. Szkolenia s^ przeprowadzane w formie kursów sklada-j^cych siç z czçsci teoretycznej i praktycznej.

Czçsc praktyczna powinna byc przeprowadzana w gru-pach od 3 do 9 osób, w szczególnosci na:

• stanowiskach cwiczen,

• placach cwiczen,

• poligonie specjalistycznym,

• na terenie obiektów infrastruktury lotniskowej.

W zaleznosci od potrzeb i mozliwosci czçsc praktyczna szkolenia moze odbywac siç na terenie jednostki lotniskowej sluzby ratowniczo-gasniczej.

Szkolenie przeprowadzaj^:

• specjalisci z zakresu ratownictwa i ochrony przeciwpoza-rowej w lotnictwie,

• funkcjonariusze Panstwowej Strazy Pozarnej,

• specjalisci z zakresu budowy i eksploatacji statków po-wietrznych,

• inni specjalisci z zakresu:

- lotnictwa,

- ratownictwa.

Szkolenie konczy siç egzaminem teoretycznym i prak-tycznym, obejmuj^cym wszystkie tematy bçd^ce przed-miotem szkolenia. Termin i warunki egzaminu okreslone s^ w regulaminie szkolenia osrodka szkolenia lotniskowych sluzb ratowniczo-gasniczych, uzgodnionym z komendantem glównym Panstwowej Strazy Pozarnej i zatwierdzonym przez prezesa Urzçdu Lotnictwa Cywilnego. Szkolenie przeprowa-dza siç zgodnie z programem szkolenia lotniskowych sluzb ratowniczo-gasniczych, okreslonym w zal^czniku nr 2 do rozporz^dzenia. Zarz^dzaj^cy lotniskiem organizuje na tere-nie jednostki lotniskowej sluzby ratowniczo-gasniczej system biez^cego szkolenia doskonal^cego pracowników lotniskowej sluzby ratowniczo-gasniczej.

Biez^ce szkolenie doskonal^ce obejmuje nastçpuj^ce za-gadnienia:

• operacyjne przygotowanie lotniska,

• topografiç lotniska i rejonu operacyjnego lotniska,

• budowç statków powietrznych,

• bezpieczenstwo osobiste personelu ratowniczo-gasni-czego,

• systemy l^cznosci, alarmowania, wspóldzialania i dowo-dzenia,

• budowç i eksploatacjç sprzçtu i pojazdów ratowniczo-ga-sniczych,

• srodki gasnicze i sposób ich zastosowania,

• taktykç dzialan ratowniczych, równiez w przypadku ma-terialów niebezpiecznych,

• udzielanie pomocy osobom poszkodowanym w warunkach pozaszpitalnych,

• wspóldzialanie sluzb podleglych zarz^dzaj^cemu lotniskiem oraz sluzb i podmiotów zewnçtrznych w trakcie dzialan ratowniczych w rejonie operacyjnym lotniska i poza nim.

Po ukonczeniu szkolenia uczestnicy powinni:

• znae:

- zasady obowi^zuj^ce podczas operacji startu i l^do-wania statków powietrznych, ruchu naziemnego po-jazdów na terenie lotniska,

- kierunki l^dowan i startów statków powietrznych, drogi kolowania i dojazdowe oraz warunki i zasady bezpiecznego i szybkiego dojazdu do miejsca wypad-ku lub incydentu lotniczego,

- budowç samolotów i smiglowców maj^c^ wplyw na przeprowadzenie skutecznej ewakuacji zagrozonych ludzi oraz prowadzenie dzialan ratowniczych,

- budowç, parametry taktyczno-techniczne, zasady dzialania i wykorzystania sprzçtu bçd^cego na wypo-sazeniu lotniskowych jednostek ratowniczych,

- wybrane zagadnienia z zakresu zapobiegania poza-rom i przeciwdzialania innym zagrozeniom wystçpu-j^cym na terenie lotniska,

- srodki gasnicze i neutralizatory oraz mozliwosci ich stosowania,

- funkcje i zasady dowodzenia, w szczególnosci zastç-pem i sekcj^,

- mechanizmy procesu spalania i rozwoju pozaru sa-molotów,

- metody i sposoby gaszenia pozarów samolotów i in-nych obiektów na terenie lotniska,

- zasady taktyki dzialan ratowniczych prowadzonych przez lotniskowe sluzby ratowniczo-gasnicze podczas róznych zdarzen i w róznych warunkach,

- zasady organizacji i utrzymania l^cznosci dowodzenia i wspóldzialania,

- zasady postçpowania przy wystçpowaniu materialów niebezpiecznych,

- zasady udzielania pomocy osobom poszkodowanym w warunkach pozaszpitalnych podczas wypadków

DOI:10.12845/bitp.43.3.2016.15

i incydentów lotniczych,

- zasady bezpieczenstwa i higieny pracy w straznicach, podczas szkolenia, ewiczen i dzialan ratowniczych,

• umiee:

- obslugiwae sprzçt znajduj^cy siç na wyposazeniu lot-niskowych sluzb ratowniczych i wykorzystywae walo-ry taktyczno-techniczne sprzçtu,

- prowadzie rozpoznanie w róznych warunkach i pod-czas róznych zdarzen,

- dowodzie zastçpem i sekj

- organizowae oraz utrzymywae l^cznosé dowodzenia i wspóldzialania,

- organizowae i prowadzie ewakuacjç i ratowanie ludzi oraz mienia podczas wypadków i incydentów lotni-czych i innych zdarzen,

- formulowae poprawnie pod wzglçdem tresci i formy rozkazy bojowe,

- skladae meldunki o rozwoju sytuacji i przebiegu dzia-lan,

- dokonywae wyboru odpowiednich srodków gasni-czych i skutecznie operowae pr^dami gasniczymi,

- okreslae niezbçdne sluzby i sprzçt do prowadzonych dzialan ratowniczych,

- organizowae i prowadzie zajçcia w ramach doskonale-nia zawodowego,

- sprawdzae stan techniczny powierzonego sprzçtu,

- udzielae pomocy osobom poszkodowanym w warunkach pozaszpitalnych,

- stosowae zasady bezpieczenstwa i higieny pracy w straznicach, podczas szkolenia, ewiczen i dzialan ratowniczych,

- gasie pozary róznych obiektów,

- oceniae mozliwose rozwoju pozaru,

- skutecznie prowadzie akcje ratownictwa techniczne-go, chemicznego i ekologicznego.

Na podstawie dostçpnych w literaturze przykladów zastosowania wirtualnej rzeczywistosci autorzy artykulu okreslili nastçpuj^ce obszary wykorzystania wirtualnej rzeczywistosci w szkoleniach pracowników LSRG:

• topografia lotniska i rejon operacyjny lotniska,

• l^cznose radiowa,

• budowa statków powietrznych,

• lotniskowy sprzçt ratowniczo-gasniczy,

• rozpoznawanie zagrozen,

• taktyka dzialan ratowniczych w lotnictwie,

• zagrozenia chemiczne i ekologiczne na lotnikach,

• wspóldzialanie sluzb podleglych zarz^dzaj^cemu lotniskiem oraz sluzb i podmiotów zewnçtrznych w trakcie

dzialan ratowniczych w rejonie operacyjnym lotniska

i poza nim.

Wykorzystanie elementów wirtualnej rzeczywistosci moze podniese poziom wyszkolenia pracowników LSRG przy jednoczesnym sprowadzeniu do minimum jego kosztów. Ta-kie szkolenie gwarantuje takze peln^ powtarzalnose warun-ków nauki dla wszystkich jego uczestników.

3. Szkolenie w zakresie dzialan zespolów pirotechników na terminalu lotniczym z wykorzystaniem symulatora wirtualnego [14]

Wykonywanie zadan sluzbowych na terenie terminalu lotniczego zwi^zane jest ze wspóldzialaniem róznych forma-cji w tym równiez Strazy Granicznej. Jednym z kierunków rozwoju systemów szkolen specjalistycznych jest budowa narzçdzi symulacyjnych maj^cych na celu naukç i sprawdze-nie specyficznych, poprawnych zachowan funkcjonariuszy Strazy Granicznej (SG) w porcie lotniczym. Symulatory wir-tualne w tym wzglçdzie oferuj^ wartosciowe wsparcie, gdyz

ТЕХНИКА И ТЕХНОЛОГИЯ

D01:10.12845/bitp.43.3.2016.15

wizualizuj^c srodowisko, w ktorym rozgrywa si§ operacja, s^ w stanie realistycznie przedstawiac dzialania osob podejrza-nych i funkcjonariuszy uczestnicz^cych w scenariuszu symu-lacyjnym. W ramach projektu rozwojowego DOBR/0023/R/ ID3/2013/03 pt. „Wirtualny system doskonalenia taktyki ochrony Granicy Panstwowej oraz kontroli ruchu graniczne-go" przygotowany zostal symulator szkoleniowy obejmuj^cy zakres podstawowych zadan SG w ramach kontroli ruchu granicznego, a przede wszystkim dzialan pirotechnika Strazy Granicznej w zakresie reakcji na zagrozenia bombowe. For-macja SG posiada bogaty zbior dobrych praktyk, ktory wy-korzystywany jest jako regulamin dzialania sluzby. W szcze-golnych przypadkach katalog dobrych praktyk wspierany j est odpowiednimi aktami prawnymi dotycz^cymi obowi^zkow Strazy Granicznej (ustawa z dnia 12 pazdziernika 1990 r.

0 Strazy Granicznej) lub prowadzonych dzialan np. prawem lotniczym (ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze, za-l^cznik do obwieszczenia nr 5 Prezesa Urz^du Lotnictwa Cy-wilnego z dnia 9 sierpnia 2007 r. (poz. 20).

Scenariusze wspieraj^ce ksztalcenie, szkolenie i egzami-nowanie funkcjonariuszy pelni^cych rol§ pirotechnikow skla-daj^ si§ z dwoch etapow. W pierwszym etapie zamodelowane s^ podstawowe zachowania osob i funkcjonariuszy odwzoro-wuj^ce zwykle dzialanie portu lotniczego, w drugim etapie - zachowania wynikaj^ce z dzialan pirotechnika w reakcji na zdarzenia zwi^zane z obslug^ sytuacji kryzysowych. Od-wzorowanie drugiego aspektu wymaga modelowania warian-tow reakcji pirotechnika na poszczegolnych etapach analizy

1 usuni^cia zagrozenia bombowego. Dzialanie pirotechnika obejmuje przeprowadzenie nast^puj^cej sekwencji czynnosci:

• odnalezienie i zaraportowanie pozostawionego, podejrza-nego bagazu lub pakunku na hali odpraw portu lotniczego - informacje o takim obiekcie przekazywac mog^: pa-sazerowie, obsluga portu lotniczego i funkcjonariusze SG;

• identyfikaj zrodla zagrozenia, np. poprzez przegl^d do-st^pnych materialow z monitoringu.

Ponizej przedstawiono przykladowy scenariusz post^-powania w przypadku zagrozenia. Scenariusz ten zawiera sekwencji etapow, ktore cwicz^cy musi poprawnie wyko-nac. Srodowisko symulatora zaklada wykonanie scenariusza w zespole trzyosobowym. Uczestnicy szkolenia proszeni s^ o podejmowanie decyzji w przypadkach komunikowanych przez symulator w postaci okien dialogowych. Rozwi^zanie to upraszcza wizualizaj skomplikowanych graficznie czynnosci, ale przede wszystkim pozwala skupic si§ cwicz^cym na na-uce i weryfikacji procedur dzialan. Ograniczenie interaktyw-nosci pozwala rowniez zredukowac dzialania do minimum zwi^zanego z celem scenariusza. Zaw^zenie interakcji i obsza-ru dzialania w scenariuszu minimalizuje rowniez ewentualne bl^dy cwicz^cego, ktore mog^ spowodowac definitywne prze-rwanie cwiczenia. Procedury reagowania na zagrozenie wy-magaj^, oprocz realizacji poprawnego i regulaminowego po-dejscia do podejrzanego obiektu, ustalenie wlasciciela obiektu lub bagazu. Wszystkie czynnosci scenariusza musz^ miescic si§ w narzuconym rezimie czasowym, w zwi^zku z czym, symulator prezentuje stosowne ograniczenia czasowe, wzboga-cane dodatkowo przerywnikami fabularnymi, sugeruj^cymi zdarzenia maj^ce wplyw na scenariusz (np. przyjazd pojazdu specjalnego z osprz^tem pirotechnicznym).

Podejmowane przez cwicz^cego decyzje dotycz^ce do-boru sprz^tu oraz wykonywanych czynnosci maj^ wplyw na poprawn^ realizacji zadan. Jednym z zalozen narz^dzia do szkolenia pirotechnikow jest prezentacja poprawnego wa-riantu dzialania w przypadku wyboru wariantu bl^dnego. W ten sposob cwicz^cy uczy si§, podejmuj^c bl^dne decyzje. Wizualizacja w srodowisku 3D pozwala rowniez oswoic si§ cwicz^cym z realistycznymi warunkami dzialania na terenie portu lotniczego.

Ryc. 1. Lokalizacja sprz^tu [14] Fig. 1. Location of equipment [14]

Ryc. 2. Wykrycie podejrzanego bagazu [14] Fig. 2. Detection of suspicious luggage [14]

Ryc. 3. Identyfikacja podejrzanego bagazu [14] Fig. 3. Identification of suspicious luggage [14]

Ryc. 4. Uruchomienie procedury neutralizacji podejrzanego bagazu [14]

Fig. 4. Start-up procedures for neutralization of suspicious luggage [14]

D01:10.12845/bitp.43.3.2016.15

Ryc. 5. Wezwanie transportu specjalistycznego [14] Fig. 5. Call specialist transport [14]

Ryc. 6. Ustalenie zawartosci bagazu [14] Fig. 6. Determining the contents of luggage [14]

Ryc. 7. Neutralizacja zagrozenia [14] Fig. 7. Neutralizing threats [14]

Ryc. 8. Transport ladunku [14] Fig. 8. Transporting the charge [14]

Ryc. 9. Detonacja ladunku [14] Fig. 9. Detonating the charge [14]

W scenariuszu wykonywane s^ nastçpuj^ce czynnosci:

1. Lokalizacja sprzçtu technicznego wspieraj^cego piro-technika w prowadzonych operacjach oraz wykrycie bagazu i procedury zwi^zane z wywiadem osob bçd^cych swiadkami pozostawienia bagazu. Obsluga portu lotniczego sygnalizuje stosowanymi komunikatami informacje o bagazu pozosta-wionym na hali.

2. Wykrycie niezidentyfikowanego, pozostawionego bez opieki bagazu na terenie hali portu lotniczego. Wykrycie zglo-szone przez patrol Strazy Granicznej. Meldunek do kierowni-ka zmiany. Kierownik zmiany wzywa na miejsce znalezienia bagazu pirotechnika, ktory rozpoczyna czynnosci zwi^zane z identyfika j zagrozenia i jego neutraliza j Pirotechnik udaje siç pod wskazan^ w rozkazie lokalizacjç.

3. Po przeprowadzeniu wstçpnych czynnosci identyfikuj^-cych zagrozenie, na polecenie pirotechnika wzywany jest spec-jalistyczny sprzçt do transportu materialow wybuchowych. Pirotechnik, wykorzystuj^c dostçpne warianty uzycia sprzçtu technicznego, ustala zawartosc bagazu i identyfikuje potencjal-ne zagrozenia. Zwraca uwagç rowniez na dane z monitoringu

hali portu lotniczego. Pozyskane dane z monitoringu pozwalaj^ wstçpnie ocenic ryzyko prowadzonej operacji.

4. Po zidentyfikowaniu zagrozenia, pirotechnik wybiera scenariusz neutralizacji zagrozenia. Nastçpnie zaklada odpo-wiedni^ odziez ochronn^ oraz przystçpuje do neutralizacji na miejscu lub - w zaleznosci od stopnia zagrozenia - odtrans-portowuje bagaz do strefy neutralizacji. Funkcjonariusz musi wybrac odpowiedni wariant neutralizacji. Wybor zalezy od zawartosci bagazu i potencjalnego ryzyka zwi^zanego z po-prawn^ neutralizacji. Procedury neutralizacji zwi^zane s^ z wykorzystaniem odpowiednich srodkow technicznych, jak rowniez wykonywaniem czynnosci poza terenem portu lotniczego oraz w specjalnie przygotowanym miejscu.

4. Odwzorowanie elementow terminalu lotniczego w symulatorze wirtualnym na przykladzie terminalu lotniczego Modlin

Prezentowane w artykule srodowisko symulacji wirtual-nej VBS3, oprocz prowadzenia symulacji, dostarcza narzçdzia

ТЕХНИКА И ТЕХНОЛОГИЯ

do budowy scenariuszy szkoleniowych. Jest to bardzo wazne, poniewaz przygotowanie specjalnych scenariuszy odwzoro-wuj^cych elementy rzeczywiste jest kluczowym czynnikiem okreslaj^cym przydatnosc takich symulatorow. Srodowisko symulacyjne umozliwia:

• budowç map cyfrowych,

• budowç obiektow charakterystycznych dla terminalu wraz z samym terminalem lotniczym,

• budowç pojazdow,

• budowç postaci odwzorowuj^cych poszczegolne sluzby. Do budowy mapy cyfrowej wykorzystywane s^ nastçpu-

j^ce dane GIS:

• zdjçcia satelitarne (ortofotomapa),

• dane wysokosciowe,

• dane wektorowe:

- siec drogowa,

- obszary lesne,

- zbiorniki wodne,

- rzeki,

- budynki,

- inne obiekty jak ogrodzenia lub szlabany.

W rozpatrywanym przykladzie na podstawie rzeczywistych danych GIS (ryc. 10) opracowano mapç okolic terminalu Modlin [14]. Przy budowie mapy uwzglçdniono roz-mieszczenie zasadniczych budynkow, uklad drog, elementy roslinnosci oraz pas lotniska z drogami kolowania.

Kluczowym elementem scenariusza zwi^zanego z dzialaniami na lotnisku jest odwzorowanie terminalu lotniczego. W opracowanym modelu wirtualnym terminalu uwzglçdnio-no jego nastçpuj^ce miejsca:

• halç odlotow (stanowiska do nadawania bagazy)

• stanowiska kontroli bagazy i osob,

• halç za kontrol^,

• halç przylotow przed kontrol^,

• halç przylotow po kontroli,

• pomieszczenia na antresoli,

• zaplecze techniczne,

• pomieszczenia sluzbowe,

• pomieszczenia pirotechnikow.

Elementy te zostaly odwzorowane w modelu wirtualnym z uwzglçdnieniem ich rzeczywistych rozmiarow i wygl^du. Ryc. 11 przedstawia widok terminalu w symulatorze oraz projekt siatki 3D wykonany w programie Oxygen2.

D01:10.12845/bitp.43.3.2016.15

Wierne odwzorowanie ukladu pomieszczen terminalu wraz z jego otoczeniem umozliwia prowadzenie cwiczen oraz wspoldzialanie sluzb funkcjonuj^cych na terenie terminalu.

Poza budynkiem charakterystycznymi obiektami zwi^za-nymi z terminalem lotniczym s^ specjalistyczne pojazdy. W symulatorze odwzorowano ich nastçpuj^ce rodzaje:

• przyczepç do przewozenia ladunkow niebezpiecznych,

• specjalistyczne pojazdy lotniskowe typu „follow me",

• pojazdy strazy granicznej,

• pojazdy strazy pozarnej.

Przyczepa do przewozenia ladunkow niebezpiecznych zostala zaprojektowana w taki sposob, aby umozliwic prze-cwiczenie procedury zaladunku.

Ostatnim nieodzownym elementem scenariuszy s^ osoby. W ramach prac nad symulatorem do scenariuszy wprowa-dzono postacie reprezentuj^ce funkcjonariuszy poszczegol-nych sluzb. Odwzorowano ich wygl^d, elementy wyposazenia i uzbrojenia oraz zachowanie. Zapewniono takze mozliwosc sterowania manualnego postaciami z wykorzystaniem algo-rytmow sztucznej inteligencji (AI).

Opracowanie mapy, budynkow, obiektow oraz postaci stanowilo ostatni etap przygotowania danych do budowy sce-nariuszy.

Technologie projektowania trenazerow i symulatorow w programowalnym srodowisku symulacji wirtualnej VBS3Z pozwala na budowç zaawansowanych wielostanowiskowych scenariuszy cwiczebnych realizuj^cych rozne cele szkolenio-we [5], [12], [17].

Ryc. 17 przedstawia widok okna glownego edytora scenariuszy w widoku 2D. Mozliwa jest takze budowa scenariusza w widoku 3D.

W podstawowym wariancie, Cwiczenia odbywaj^ siç na sali szkoleniowej wyposazonej w niezbçdny sprzçt kompute-rowy.

Instruktor uruchamia Cwiczenie, po czym kazdy z uczest-nikow szkolenia na swoim stanowisku realizuje zadania przy-pisane do swojej roli. Caly przebieg scenariusza jest kontrolo-wany przez instruktora i kierownictwo cwiczenia. W kazdym momencie instruktor moze ingerowac w przebieg scenariu-sza. Ma on m.in. mozliwosc:

• dodawania lub usuwania obiektow,

• niszczenia/naprawiania obiektow (np. podpalenie),

• zranienia/wyleczenia osob,

Ryc. 10. Fragment mapy rzeczywistej okolic Modlina i jej odwzorowanie w symulatorze wirtualnym VBS3 [14] Fig. 10. Actual map section of Modlin surroundings and its representation in virtual VBS3 simulator [14]

D01:10.12845/bitp.43.3.2016.15

Ryc. 12. Widok 3D hali odpraw oraz kontroli [14] Fig. 12. 3D view of the check and control hall [14]

Ryc. 13. Widok 3D hali odlotow oraz zaplecza technicznego terminalu [14] Fig. 13. 3D view of the departure hall and technical equipment base of the terminal [14]

■ *"

!!

Ryc. 14. Widok 3D hali przylotow [14] Fig. 14. 3D view of the arrivals hall [14]

ТЕХНИКА И ТЕХНОЛОГИЯ

D01:10.12845/bitp.43.3.2016.15

Ryc. 15. Projekty budynkow z biblioteki scenariuszy [14] Fig. 15. Designs of the buildings from the scenarios library [14]

Ryc. 16. Przyczepa do przewozu ladunkow niebezpiecznych [14] Fig. 16. A trailer for transporting dangerous goods [14]

• zmiany warunkow pogodowych,

• zmiany pory doby,

• zatrzymania/wznowienia symulacji,

• przyspieszania/zwalniania symulacji.

Istnieje mozliwosc zarejestrowania calej symulacji. Po zakonczeniu cwiczenia modul AAR (After Action Review) moze posluzyc do omowienia zrealizowanego Cwiczenia i oceny jego uczestnikow.

5. Podsumowanie

1. Zastosowanie symulatorow wirtualnych do szkolenia sluzb dzialaj^cych w obrçbie terminalu lotniczego sta-nowi uzupelnienie oraz alternatywç dla kosztownych i obarczonych duzym ryzykiem cwiczen na rzeczywistym sprzçcie i bezposrednio w terminalu lotniczym.

2. Zastosowanie roznorodnych scenariuszy zaimplemen-towanych w srodowisku symulacji wirtualnej umozliwia

3.

4.

przeprowadzenie szerokiego zakresu cwiczen w tym takich, ktore w rzeczywistych warunkach ze wzglçdow bez-pieczenstwa nie s^ przeprowadzane. Jednoczesnie mozna zasymulowac eskalacjç zdarzen, dziçki czemu mozliwa jest ocena decyzji, jakie podejmowaliby Cwicz^cy w rze-czywistych warunkach.

Zaprezentowany przyklad odwzorowania terminalu lotni-czego Modlin oraz jego najblizszej okolicy swiadczy o duzych mozliwosciach odtwarzania istotnych elementow obiektow rzeczywistych do budowy scenariuszy szkoleniowych, ktore dla Cwicz^cych s^ zblizone do realnych warunkow. Technologia projektowania trenazerow i symulatorow w programowalnym srodowisku symulacji wirtualnej VBS3 omawiana powyzej jako jedno z narzçdzi symulacji wirtualnej umozliwia prowadzenie szkolen skladaj^cych siç z wielu stanowisk. Mozliwe jest takze l^czenie i wspol-dzialanie z innymi specjalistycznymi symulatorami.

D0I:10.12845/bitp.43.3.2016.15

Ryc. 17. Pojazd LSRG, policji, strazy granicznej i ambulans [13-14] Fig. 17. LSRG, police, border police and ambulance vehicles [13-14]

Ryc. 18. Projektpostaci funkcjonariuszy roznych sluzb [13-14] Fig. 18. A design of the officers from various services [13-14]

Ryc. 19. Widok 2D ekranu glownego edytora scenariuszy [17] Fig. 19. 2D view of the main screen of scenarios editor [17]

ТЕХНИКА И ТЕХНОЛОГИЯ

W artykule przedstawiono wyniki badan w ramach pro-jektu rozwojowego nr DOBR/0023/R/ID3/2013/03 pt. „Wir-tualny system doskonalenia taktyki ochrony Granicy Pan-stwowej oraz kontroli ruchu granicznego" finansowanego ze srodków Narodowego Centrum Badan i Rozwoju oraz w ramach programu DEMONSTRATOR, UOD-DEM-1-501/001 pt. „Nowoczesny demonstrator symulatora dla operatorów pojazdów szynowych zwiçkszaj^cy efektywnose i bezpieczen-stwo ich dzialania" finansowanego ze srodków Narodowego Centrum Badan i Rozwoju.

Wykaz skrótów

LSRG - Lotniskowa Sluzba Ratowniczo-Gasnicza PDSZ - Plan Dzialania w Sytuacji Zagrozenia PPL - Przedsiçbiorstwa Panstwowe Porty Lotnicze RG - ratowniczo-gasniczych

Literatura

[ 1 ] Rozporzqdzenie Ministra Transporta, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 4 kwietnia 2013 r. w sprawie przygotowania lotnisk do sytuacji zagrozenia oraz lotniskowych sluzb ratowniczo-gasniczych (Dz. U. poz.487 z dnia 23 kwietnia 2013 r.)

[2] Wantoch-Rekowski R. (red.), Technologie projektowania trenazerów i symulatorow w programowalnym srodowisku symulacji wirtualnej VBS3, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016.

[3] Kaczmarczyk A., Kacprzak M., Maslowski A. , Wielopoziomowy trening symulacyjny w szkoleniu operatorów urzqdzen. Zastosowanie do szkolenia operatorów robotów mobilnych, „Elektronika" 2009, 11, 92-96

[4] Roguski J., Wantoch-Rekowski R., Szumiec K., Zastosowanie symulacji wirtualnej w zakresie szkolenia operatorów bezzalogowych platform lqdowych wykorzystywanych do dzialan ratowniczo-gasniczych, BiTP Vol. 36 Issue 4,2014, pp. 113-123.

[5] Wantoch-Rekowski R. (red.), Programowalne srodowisko symulacji wirtualnej VBS2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.

[6] Roguski J., Wantoch-Rekowski R., Koszela J., Majka A., Koncepcja symulatora do szkolenia kierowców wozów bojowych

D0I:10.12845/bitp.43.3.2016.15

PSP w zakresie zadan realizowanych w ramach krajowego systemu ratowniczo-gasniczego. BiTP Vol. 28 Issue 4, 2012, pp. 71-81.

[7] Wantoch-Rekowski R., Koszela J., Zastosowania symulatorow do szkolenia w zakresie sytuacji kryzysowych, BiTP BiTP Vol. 29 Issue 1, 2013, pp. 113-120.

[8] Koszela J., Drozdowski T., Wantoch-Rekowski R., Przygotowanie danych terenowych na potrzeby symulacji wielorozdzielczej, „Szybkobiezne Pojazdy G^sienicowe", 2012, 31, pp. 109-118.

[9] Wantoch-Rekowski R., Roguski J., Szkolenia operatorow bezzalogowych statkow powietrznych w zakresie dzialan ratowniczo-gasniczych, BiTP Vol. 41 Issue 14, 2016, pp. 75-83.

[10] Stopniak M., Wantoch-Rekowski R., Rozwoj srodowiska symulacji wirtualnej VBS3, „Szybkobiezne Pojazdy G^sienicowe" 2014, 149-154.

[11] Koszela J., Wroblewski P., Szymanska A., Wantoch-Rekowski R., Projekt i implementacja mechanizmow sztucznej inteligencji w srodowisku symulacyjnym VBS2, „Szybkobiezne Pojazdy G^sienicowe"2012, 31 (), 119-132.

[12] Instalacja srodowiska symulacji wirtualnej VBS3.

[13] Projekt rozwojowy Nr O ROB 0001 01/ID pt. „Opracowanie nowoczesnych stanowisk szkoleniowych zwiçkszaj^cych skutecznosc dzialan ratownikow KSRG" finansowany ze srodkow Narodowego Centrum Badan i Rozwoju, 2011-2013.

[14] Projekt rozwojowy nr umowy D0BR/0023/R/ID3/2013/03 pt. „Wirtualny system doskonalenia taktyki ochrony Granicy Panstwowej oraz kontroli ruchu granicznego" finansowany ze srodkow Narodowego Centrum Badan i Rozwoju, 2012-2015.

[15] Projekt programu DEMONSTRATOR+ nr umowy UOD-DEM-1-501/001 pt. „Nowoczesny demonstrator symulatora dla operatorow pojazdow szynowych zwiçkszaj^cy efektywnosc i bezpieczenstwo ich dzialania" finansowany ze srodkow Narodowego Centrum Badan i Rozwoju, 2014-2016.

[16] Projekt rozwojowy nr umowy DOB-BIO6/03/48/2014 pt. „Innowacyjne rozwi^zania metod stabilizacji konstrukcji budowlanych i technologicznych w warunkach dzialan ratowniczych podczas likwidacji skutkow katastrofy budowlanej" finansowany ze srodkow Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyzszego, 2014-2017.

[17] Serwis internetowy www.vbs3.com [dostçp: 10.02.2016].

A A A

dr inz. Jacek Roguski - jest adiunktem w Biurze Projektow i Obslugi Badan CNBOP-PIB. Zajmuje siç naukowo i praktycznie aspektami zwi^zanymi z zagadnieniami ochron osobistych, instalacji gasniczych oraz problemami eksploatacji urz^dzen technicz-nych. Jest autorem i wspolautorem szeregu artykulow i monografii oraz wyst^pien na konferencjach krajowych i zagranicznych.

mjr dr inz. Mariusz Chmielewski - od roku 2003 jest pracownikiem naukowo-dydaktycznym Wydzialu Cybernetyki Wojsko-wej Akademii Technicznej. Czlonek Zespolu Badawczego Modelowania, Symulacji i Informatycznego Wspomagania Decyzji w Sytuacjach Konfliktowych i Kryzysowych. Uczestniczyl w ponad 12 projektach badawczo-rozwojowych z zakresu wspomagania decyzji i symulacji komputerowej, w tym 2 realizowanych dla Europejskiej Agencji Obrony. Kierownik prac badawczych z zakresu budowy baz wiedzy, mechanizmow wnioskowania i konstrukcji systemow wspomagania decyzji. Specjalizuje siç w opracowaniu i aplikowaniu metod sztucznej inteligencji w zarz^dzaniu kryzysowym i medycynie. Kierownik projektu bu-dowy wielorozdzielczego srodowiska symulacyjnego wspomagania szkolenia funkcjonariuszy Strazy Granicznej. Wspolautor systemow symulacyjnych i wspomagania dowodzenia wdrozonych w Silach Zbrojnych RP. Autor i wspolautor ponad 20 rozdzia-low w monografiach oraz ponad 50 obcojçzycznych referatow zagranicznych. Zdobywca ponad 40 zespolowych i indywidual-nych miçdzynarodowych nagrod za innowacyjnosc i wynalazczosc. Architekt systemow symulacyjnych i wspomagania decyzji, wspolautor wielu autorskich rozwi^zan mobilnych systemow monitoringu biomedycznego.

dr inz. Roman Wantoch-Rekowski - od roku 1992 jest pracownikiem naukowo-dydaktycznym Wydzialu Cybernetyki Woj-skowej Akademii Technicznej. Jest czlonkiem Zespolu Badawczego Modelowania, Symulacji i Informatycznego Wspomagania Decyzji w Sytuacjach Konfliktowych i Kryzysowych. Byl kierownikiem prac badawczych wlasnych z zakresu analiz wlasciwosci sieci neuronowych, kierownikiem prac rozwojowych finansowanych ze srodkow NCBiR oraz prac badawczych zamawianych. Jest wspolautorem systemow symulacyjnych wdrozonych w Silach Zbrojnych RP. Jest autorem lub wspolautorem 10 monografii, 26 rozdzialow w monografiach, ponad 30 referatow na konferencjach krajowych oraz ponad 40 na konferencjach zagranicznych. Jest specjalist^ w zakresie metod sztucznej inteligencji oraz zastosowania zaawansowanych systemow symulacyjnych do Cwiczen wspomaganych komputerowo.