CC BY
20
DOI: 10.12845/bitp.42.2.2016.8
kpt. mgr inz. Andrzej Krauze1 mL bryg. dr inz. Adam Krasuski1 inz. Bartlomiej Slçczkowski2
Przyjçty/Accepted/Принята: 18.09.2015; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 02.05.2016; Opublikowany/Published/Опубликована: 30.06.2016;
Studium teoretyczne przewidywania ryzyka wyst^pienia rozgorzenia, wstecznego ci^gu plomieni oraz zapalenia gazow pozarowych3
Theoretical Study of Fire Behaviour Concerned with the Prediction of Threats from Flashover, Backdraft and Ignition of Gases
Теоретическое исследование прогнозирования угрозы вспышки, обратной
тяги и воспламенения пожарных газов
ABSTRAKT
Cel: Niniejszy artykul opisuje zjawiska wyst^puj^ce podczas przebiegu pozarow wewn^trznych. Szczegoln^ uwag£ poswi^cono mechanizmowi powstawania wstecznego ci^gu plomieni oraz rozgorzenia. Zaprezentowano rowniez mozliwosci ich przewidywania na podstawie symptomow zwi^zanych z rozwojem pozaru oraz zgromadzonych danych sensorycznych. Artykul ukazuje rowniez potrzeb^ stworzenia systemu, ktory wspomagalby kieruj^cego dzialaniem ratowniczym na miejscu akcji.
Wprowadzenie: Nieliniowe efekty pozaru, takie jak rozgorzenie, wsteczny ci^g plomieni, czy tez zapalenie lub wybuch gazow pozarowych stanowi^ powazne zagrozenie dla strazakow. Czynnikiem stwarzaj^cym niebezpieczenstwo dla ratownikow, b^d^cym skutkiem gwaltownego rozwoju pozaru w obiekcie, s^ przede wszystkim wysoka temperatura i zwi^zane z ni^ promieniowanie cieplne. Na podstawie danych zgromadzonych w trakcie rozpoznania trudno jest dokladnie okreslic szanse wyst^pienia wspomnianych zjawisk. Istnieje zatem koniecznosc podj^cia prac nad stworzeniem systemu, posiadaj^cego mozliwosc przewidywania wyst^pienia wstecznego ci^gu plomieni oraz rozgorzenia, takze na podstawie danych sensorycznych pochodz^cych z pomieszczenia obj^tego pozarem. Wspomniany system bylby niew^tpliwie przydatnym narz^dziem zwi^kszaj^cym efektywnosc i bezpieczenstwo dzialan strazakow. Ponadto taki system dalby kieruj^cemu dzialaniem ratowniczym wi^ksz^ pewnosc w podejmowaniu decyzji oraz pozwalalby na eliminaj decyzji prowadz^cych do powstania rozgorzenia lub wstecznego ci^gu plomieni. Metodologia: Przy opracowaniu artykulu bazowano na dwoch metodach naukowych: analizie i krytyce pismiennictwa, stanowi^cej punkt wyjsciowy do analiz i zrodlo hipotez naukowych podlegaj^cych weryfikacji oraz uogolnionej metodzie ankietowej polegaj^cej na konfrontacji obecnego stanu wiedzy reprezentowanego przez pismiennictwo z wiedz^ eksperck^ doswiadczonych dowodcow PSP.
Wnioski: Nieliniowe efekty pozaru, w przypadku ich wyst^pienia, stanowi^ duze zagrozenie dla strazakow-ratownikow. Stworzenie systemu analizuj^cego na biez^co dane sensoryczne gromadzone w miejscu prowadzonych dzialan pozwoliloby na przewidywanie z wyprzedzeniem ich powstania, co wplywaloby na podniesienie bezpieczenstwa strazakow. System taki moglby dzialac zarowno w oparciu o dane pochodz^ce z czujnikow, jak i z rozpoznania - strazak wprowadzalby dane do urz^dzenia r^cznie, co dawaloby mozliwosc pelnego wykorzystania jego potencjalu.
Slowa kluczowe: nieliniowe efekty pozaru, rozgorzenie, wsteczny ci^g plomieni, zapalenie gazow pozarowych Typ artykulu: artykul przegl^dowy
ABSTRACT
Aim: This article describes events, which occur during the development of a fire inside buildings. Special attention is devoted to the development of backdraft and flashover. Additionally, the article identifies possibilities for earlier prediction of potential developments based on symptoms and data from sensors. Furthermore, the article highlights a need to build a system, which supports commanders at the scene of an incident. Introduction: Extreme fire behaviour such as ventilation induced flashover, backdraft, and gas ignition or smoke explosion, pose significant threats to human life and property. A factor contributing to the significant risk for firefighters is associated with the rapid increase in the rate of heat release and temperature within structures. Based on data gathered from a reconnaissance, it is difficult to predict the probability of above mentioned events happening. Therefore, there is a need to devise a system with the potential for prediction of extreme fire behaviour, based on sensor data derived from premises engulfed by a fire. Such a system will undoubtedly be a useful tool, which will enhance the effectiveness and
Szkola Glöwna Sluzby Pozarniczej / The Main School of Fire Service, Poland; andrzejkrauze.sitp@gmail.com;
Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej - Panstwowy Instytut Badawczy / Scientific and Research Centre for Fire Protection -National Research Institute;
Procentowy wklad merytoryczny w opracowanie artykulu / Percentage contribution: A. Krauze - 55%; A. Krasuski - 35%; B. Slçczkowski - 10%;
D01:10.12845/bitp.42.2.2016.8
safety of firefighters. Furthermore, such a tool will support incident commanders in decision making and allow for the elimination of decisions, which could lead to development of flashover or backdraft.
Methodology: The study utilised two scientific approaches: review and critical analysis of literature, which provided an exit point and source of verifiable scientific hypotheses. This was enhanced by survey methods based on a contrast of current knowledge identified in literature with practical know how of experienced commanders from the Polish State Fire Service.
Conclusions: Non-linear progression and unpredictable fire behaviour, when it occurs, creates significant dangers to firefighters. Development of a system, which can analyse current sensor data gathered at the scene of a fire incident, will allow for the anticipation of extremes in fire progression with a consequential impact on safety. Such a system could function on the basis of data obtained from sensors as well as from information gathered during a reconnaissance - a firefighter could enter data manually, thus maximising the use of the system potential.
Keywords: extreme fire behaviour, flashover, backdraft, ignition of gases Type of article: review article
АННОТАЦИЯ
Цель: Статья описывает явления, происходящие во время внутренних пожаров. Особое внимание было уделено механизму формирования обратной тяги пламени и вспышки. Были представлены также возможности их прогнозирования на основании признаков, связанных с развитием пожара и собранных сенсорных данных. В статье показана необходимость создания системы, которая могла бы поддержат руководителей спасательной операции на месте действия.
Введение: Нелинейные признаки пожара, такие как вспышка, обратная тяга пламени или взрыв, а также возгорание горючих газов представляют собой серьезную угрозу для пожарных. Фактором, создающим опасность для спасателей, который является результатом быстрого развития пожара на объекте, является, в первую очередь, высокая температура и связанное с ней тепловое излучение. На основе данных, собранных в ходе диагностики, тяжело есть точно определить вероятность возникновения этих явлений. Существует, следовательно, необходимость проведения работы по созданию системы, которая сможет прогнозировать возникновение обратной тяги пламени, а также возгорания на основе сенсорных данных полученных из помещения охваченного пожаром. Эта система, несомненно, была бы инструментом для повышения эффективности и безопасности действий пожарных. Кроме того, такая система была бы, без сомнений, инструментом, который дал бы руководителю спасательной операции уверенность в принятии решений и позволяла бы устранить те, которые проводят к созданию вспышки или обратной тяги.
Методология: Во время создания статьи авторы опирались на два научных метода: анализ и критику литературы, которая является начальной точкой для анализа и источником научных гипотез, которые будут подданы проверке и обобщенному методу опроса, заключающимся в сопоставлении нынешнего состояния знаний в литературе с экспертными знаниями опытных командиров ГПС. Выводы: Нелинейные признаки пожара, в случае их появления, представляют собой серьезную угрозу для пожарных-спасателей. Создание системы, которая анализировала бы сенсорные данные, собранные на месте проводимых действий, позволило бы предсказывать их появление, что способствовало бы повышению безопасности пожарных. Такая система могла бы работать как на основе данных с датчиков, так и распознания - пожарный вводил бы данные в устройство вручную, что дало бы возможность полностью использовать его потенциал.
Ключевые слова: нелинейные признаки пожара, вспышка, обратная тяга, воспламенение пожарных газов Вид статьи: обзорная статья
1. Wprowadzenie
Wdrazanie innowacji technologicznych w gospodarkach panstw skutkuje m.in. wprowadzaniem do powszechnego uzytku wielu nowych materialów i tworzyw. Wymagania przeciwpozarowe dla elementów wykonczenia wn^trz i wypo-sazenia stalego, a takze warunki przechowywania materialów palnych w obiektach reguluj^ akty prawne [1-2]. Niemniej jednak prowadzone przez Pañstwow^ Straz Pozarn^ staty-styki wskazuj^, ze wi^kszosc pozarów wyst^puje w obiektach mieszkalnych, w których nie prowadzi si§ kontroli (lub jest ona bardzo ograniczona) w rozumieniu post^powania admi-nistracyjnego [3]. W zwi^zku z powyzszym, dzisiejsze poza-ry mieszkan charakteryzuj^ si§ zwi^kszon^ intensywnosci^ wydzielania ciepla oraz wi^ksz^ ilosci^ powstaj^cego dymu. Produkty spalania, czyli gazy pozarowe powstaj^ce w wyniku rozwoju pozaru, cechuj^ si§ duz^ toksycznosci^, jak równiez podatnosci^ na zapalenie [4]. W przypadku pozarów ze-wn^trznych, wi^kszosc ciepla powstaj^cego podczas spalania paliwa j est emitowana poprzez konwekj oraz promieniowa-nie i nie wraca do przestrzeni obj^tej spalaniem. Natomiast w inny sposób przebiegaj^ pozary w przestrzeniach zamkni^-tych (obiekty budowlane). Materialy stanowi^ce wyposazenie oraz konstrukj pomieszczen pochlaniaj^ cz^sc promienio-wania cieplnego emitowanego ze strefy spalania. Pozostala cz^sc energii promieniowania, która nie zostala pochloni^ta, jest odbijana i powraca do przestrzeni, w której rozwija si§ pozar. Prowadzi to do wzrostu temperatury srodowiska poza-rowego oraz przyspieszenia procesów pirolizy i spalania. Pro-cesy te dodatkowo s^ mocno okreslane przez warunki wen-
tylacji [5]. Zgodnie z obowi^zuj^cym prawem budowlanym, budynki powinny charakteryzowac si§ okreslon^ szczelnosci^ powietrzn^ [2]. Dzisiaj powstaj^ budynki energooszcz^dne i pasywne, gdzie wszystkie rodzaje strat ciepla powinny byc ograniczone do minimum, a zatem ich szczelnosc powietrzna jest bardzo wysoka. Ponadto zgodnie z przepisami [2] budy-nek i urz^dzenia z nim zwi^zane powinny byc tak zaprojek-towane i wykonane, aby w trakcie pozaru byla m.in. ograniczona mozliwosc rozprzestrzenienia si§ ognia, dymu oraz przedostania si§ pozaru na s^siednie budynki. Przepis ten dotyczy równiez instalacji wentylacyjno-klimatyzacyjnych, przepustów instalacyjnych, czy tez szybów kablowych, wy-st^puj^cych niemal w kazdym obiekcie. W zwi^zku z powyzszym pozar rozwijaj^cy si§ w jednym z pomieszczen danego budynku moze wejsc w faz§ pozaru kontrolowanego przez wentylaj Wplyw warunków wentylacji na przebieg pozaru, zostal dokladniej przedstawiony w kolejnych rozdzialach artykulu.
Dzialania zwi^zane z podawaniem pr^dów rozproszo-nych wody, czy tez stosowanie wentylacji nadcisnieniowej, s^ metodami stosowanymi przez strazaków w celu opanowania pozaru rozwijaj^cego si§ wewn^trz obiektów budowlanych. Niemniej jednak podczas kazdego pozaru wewn^trz budynku istnieje powazne ryzyko powstania bardzo niebezpiecz-nych zjawisk, takich jak rozgorzenie, wsteczny ci^g plomieni czy zapalenie lub wybuch gazów pozarowych. Artykul jest wprowadzeniem teoretycznym do zagadnienia wykrywania efektów nieliniowych rozwoju pozaru wewn^trznego na pod-stawie róznych typów danych. W niniejszej pracy opisano ak-tualne mozliwosci przewidywania zjawisk nieliniowych po-
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ
zaru oraz przedstawiono obowi^zuj^c^ metodykç w zakresie prowadzonych szkolen dla strazaków. Zrozumienie, a takze umiejçtnosc rozpoznawania czynników i warunków prowa-dz^cych do powstania ekstremalnego rozprzestrzeniania siç pozaru wewnçtrznego, jest decyduj^ce dla prawidlowego, bezpiecznego oraz skutecznego prowadzenia dzialan gasni-czych wewn^trz obiektów. Z uwagi na powyzsze stwierdza siç wysok^ potrzebç opracowania dodatkowej metody (systemu), która oprócz odpowiedniego treningu i szkolenia, a takze doswiadczenia nabytego w czasie wczesniejszych akcji, po-zwoli dowódcy/strazakom bardziej precyzyjnie przewidywac mozliwosc wyst^pienia zjawisk wpisuj^cych siç w tzw. Extreme Fire Behaviour [5]. Analiza wielu tragicznych w skutkach pozarów pozwala dzisiaj stwierdzic, ze dzialania prowadz^ce do uzyskania kontroli nad rozwojem pozaru s^ priorytetem w akcjach strazaków i powinny byc zawsze podejmowane w pierwszej kolejnosci (nawet przed przeszukaniem objçtego ogniem pomieszczenia). W drugim rozdziale artykulu przedstawiono szczególowy opis wspomnianych zjawisk, czyli tzw. nieliniowych efektów rozwoju pozaru wewnçtrznego. Na-stçpne rozdzialy omawiaj^ czynniki wplywaj^ce na przebieg pozarów wewnçtrznych, a takze symptomy i oznaki zwi^zane z przebiegiem pozarów. Artykul konczy siç podsumowaniem, w którym zawarto konkretne propozycje dotycz^ce mozliwo-sci dopracowania aktualnej metodyki przewidywania niebez-piecznych zjawisk pozarowych podczas dzialan prowadzo-nych przez strazaków.
2. Nieliniowe efekty pozaru
Do nieliniowych efektów pozaru (inaczej z ang. Extreme Fire Behavior) zaliczamy takie zjawiska jak: rozgorzenie, wsteczny ci^g plomieni oraz zapalenie/wybuch gazów pozarowych [5]. Zwi^zane z tymi zjawiskami bardzo szybkie roz-przestrzenianie siç pozaru, stanowi ogromne niebezpieczenstwo dla strazaków, glównie z uwagi na bardzo duzy wzrost temperatury i promieniowania cieplnego [6-7]. Jednoczesnie niezwykle trudno nauczyc siç przewidywania powyzszych zdarzen, bazuj^c tylko na tradycyjnym rozpoznaniu [5]. Prawidlowe wyjasnienie przywolanych zagadnien wymaga w pierwszej kolejnosci wyczerpuj^cego omówienia przebiegu pozaru wewnçtrznego.
Pozar moze zostac zapocz^tkowany w rózny sposób, np. poprzez celowe podpalenie lub nieswiadome pozostawiony tl^cy siç papieros, czy tez zwarcie w urz^dzeniu elektrycznym. W sytuacji, gdy pozar nie jest wynikiem podpalenia, pierw-szym etapem rozwoju pozaru moze byc tzw. faza inkubacji (faza tlenia). Na tym etapie nie ma jeszcze spalania plomie-niowego, natomiast zachodzi proces utleniania siç materialu palnego. W momencie zainicjowania spalania plomieniowe-go pozar wchodzi w tzw. fazç wzrostu. Podczas spalania materialu do otoczenia uwalniana jest energia w postaci ciepla. Uwolnione cieplo moze ulegac akumulacji, w szczególnosci dotyczy to pozarów rozwijaj^cych siç w pomieszczeniach zamkniçtych. W rezultacie ogrzewane s^ kolejne materialy znajduj^ce siç w s^siedztwie, które najpierw ulegaj^ rozklado-wi termicznemu (pirolizie), a nastçpnie zapaleniu. Powstanie odpowiednich proporcji palnych mieszanin gazowych (pro-duktów niepelnego spalania i pirolizy), a takze przekrocze-nie wartosci krytycznych temperatury oraz promieniowania cieplnego (temperatura gazów pozarowych pod sufitem pomieszczenia osi^ga temperaturç 500-600oC, a gçstosc stru-mienia promieniowania cieplnego na poziomie podlogi 1520 kW/m2 [8]), powoduje nagle, niemalze jednoczesne zapa-lenie wszystkich zgromadzonych w pomieszczeniu materia-lów. Moment przejscia pozaru rozwijaj^cego siç do stadium w pelni rozwiniçtego (spalaniem objçte s^ wszystkie dostçpne materialy palne) nazywamy rozgorzeniem. Po pewnym cza-
D01:10.12845/bitp.42.2.2016.8
sie temperatura pozaru stopniowo maleje. Jest to zwi^zane z wypalaniem siç paliwa oraz wyczerpywaniem utleniacza. Przyjmuje siç, ze gdy temperatura spadnie o co najmniej 1/5 jej maksymalnej wartosci podczas pozaru, pozar przechodzi w kolejne stadium, czyli w tzw. fazç wypalania siç materialu palnego oraz stopniowego stygniçcia (faza zaniku pozaru). Niemniej jednak przejscia pomiçdzy poszczególnymi fazami s^ trudne do uchwycenia podczas realnych pozarów. Ponadto ksztalt krzywej mocy pozaru zalezy scisle od ilosci i rodzaju paliwa, a takze warunków wentylacji [5]. Trzeba podkreslic, ze zjawiska rozgorzenia nie nalezy rozumiec jako jednego z podstawowych etapów rozwoju pozaru, lecz jako bardzo gwaltowne przejscie z fazy wzrostu pozaru do fazy pozaru w pelni rozwiniçtego. Kluczem do zrozumienia zachowania siç i przebiegu rozwoju pozaru wewnçtrznego jest umiejçt-nosc rozróznienia i opisania pozaru kontrolowanego przez paliwo oraz pozaru kontrolowanego przez wentylacjç.
2.1. Rozgorzenie
Rozgorzenie moze wyst^pic tylko w przypadku, gdy po-mieszczenie, w którym rozwija siç pozar, posiada odpowied-ni poziom wentylacji pozwalaj^cej na doplyw powietrza [5]. Rozgorzenie wystçpuje w chwili, gdy promieniowanie cieplne od zródla pozaru i palnych gazów zgromadzonych pod sufitem przekroczy wartosc graniczn^. Dzieje siç tak, gdy temperatura gazów pozarowych pod sufitem pomieszczenia osi^ga temperaturç 500-600°C, a gçstosc strumienia promieniowania cieplnego na poziomie podlogi 15-20 kW/m2 [8].
Rozgorzenie wystçpuje podczas zwyczajnego przebiegu pozaru z wystarczaj^cym doplywem powietrza od momen-tu rozpoczçcia spalania. Jednakze mozliwa jest sytuacja, w której pozar przed wyst^pieniem rozgorzenia bçdzie kon-trolowany przez wentylacjç. Wtedy doplyw powietrza (np. wybite pod wplywem wysokiej temperatury okno) spowo-duje rozgorzenie.
2.2. Wsteczny ci^g plomieni
Wsteczny ci^g plomieni lub inaczej ognisty podmuch jest polskim tlumaczeniem terminu backdraft [10]. Warunki do powstania wstecznego ci^gu plomieni tworz^ siç podczas niecalkowitego spalania, przy malej objçtosci plomieni lub wrçcz ich braku, przy wystçpuj^cym zarzeniu w slabo wen-tylowanych pomieszczeniach [5]. Niedostateczna ilosc tlenu prowadzi do powstawania niepelnych produktów spalania, które s^ palne. W wyniku dalej postçpuj^cego procesu pirolizy powstaj^ gazy, które mog^ ulec zapaleniu (glównie CHy oraz CO). Czynnikiem inicjuj^cym powstanie wstecznego ci^gu plomieni moze byc np. otwarcie drzwi. Do pomieszczenia dostaje siç wtedy silny strumien powietrza, formuj^c stru-gç, w której mieszaj^ siç gazy pozarowe z powietrzem [11]. W strudze mieszaj^ siç gazy pozarowe z powietrzem. Po-wstaje „kanal palnej mieszanki", który rozszerza siç od drzwi w gl^b pomieszczenia. Mieszanka ta dociera do zarz^cej siç powierzchni i wtedy nastçpuje zaplon. Gazy pozarowe wy-mieszane z tlenem zaczynaj^ siç palic i plomien przemieszcza siç w stronç przeciwn^ do ruchu powietrza, czyli w miejsce, sk^d dociera swieze powietrze. Ruch plomienia jest przyspie-szony, im blizej drzwi, tym wiçcej tlenu. Osi^ga maksymaln^ prçdkosc (deflagracja lub eksplozja). Towarzyszy mu huk, dzwiçk przypominaj^cy poci^g jad^cy w tunelu. Plomien, czçsto w postaci kuli ognia, przedostaje siç przez drzwi i ulega urwaniu, jezeli nie ma dalej gazów pozarowych, które mog^ ulec zapaleniu. Bior^c pod uwagç srednie rozmiary pomiesz-czen, czas miçdzy otwarciem drzwi, wybiciem okna, czy tez otworu doprowadzaj^cego powietrze, a wyrzutem plomieni wynosi od kilku do kilkunastu sekund. Jednak bywaj^ sytu-acje, w których opóznienie jest znacznie wiçksze [5].
Odpowiednie rozpoznanie warunków pozarowych umozli-wia strazakom podj^cie mozliwie najbardziej efektywnych dzia-lan, które b^d^ jednoczesnie dopuszczalne z uwagi na ich bez-pieczenstwo. Kazdy pozar wysyla sygnaly, które swiadcz^ o fazie jego rozwoju. Istniej^ równiez symptomy mog^ce wskazywac na mozliwosc pojawienia si§ wstecznego ci^gu plomienia:
• „tlusty", czarny dym wydostaj^cy si§ z pomieszczen,
• dym lub j^zyki plomieni pojawiaj^ce si§ w otworach i maj^ce pulsuj^cy, okresowy charakter,
• drz^ce w oknach szyby, wydaj^ce charakterystyczny dzwi^k i jednoczesnie tak gor^ce, ze nie mozna ich do-tkn^c,
• dym „zassany" z powrotem do pomieszczenia,
• pojawienie si§ niebieskich plomieni,
• szum w uszach powodowany przez ruch powietrza skie-rowany ku zródlu ognia i tworz^cy zawirowania dymu.
Nalezy w tym miejscu podkreslic, ze pozary piwnic i in-
nych zamkni^tych pomieszczen zwi^kszaj^ prawdopodobien-stwo pojawienia si§ wstecznego ci^gu plomieni.
Szybkosc uwalniania energii podczas wstecznego ci^gu plomieni jest niezwykle duza. Ponadto gwaltowny wzrost mocy pozaru jest zazwyczaj krótki, przejsciowy [5], [11]. Niemniej jednak w pewnych warunkach zaleznych m.in. od ilosci paliwa czy zródla zaplonu, mozliwe j est wydzielenie du-zej ilosci energii we wzgl^dnie dlugim przedziale czasu. Zna-ne s^ przypadki przebiegu tego zjawiska, nawet przez okolo 5 minut.
Zjawisko wstecznego ci^gu plomieni jest wywolane do-plywem dodatkowego powietrza, podobnie jak w przypadku rozgorzenia (wywolanego np. poprzez wybicie okna). Zasad-nicza róznica pomi^dzy tymi dwoma zjawiskami lezy w inten-sywnosci i szybkosci przyrostu mocy pozaru. Wsteczny ci^g plomieni jest blyskawicznym spalaniem (deflagracj^, eksplo-zj^), natomiast w rozgorzeniu nie mamy do czynienia z tak szybk^ reakj utleniania gazów pozarowych i pirolitycznych.
Powoluj^c si§ na publikacje [4] oraz [12], backdraft moze-my podzielic na 6 podstawowych, umownych etapów:
1. Podobnie jak w przypadku zjawiska rozgorzenia, wsteczny ci^g plomieni moze powstac w wyniku zainicjowania spalania jednego przedmiotu znajduj^cego si§ w po-mieszczeniu. Pozar rozwija si§ w miar^ uplywu czasu i ogien moze obj^c kolejne przedmioty znajduj^ce si§ w pomieszczeniu poprzez propagaj plomieni lub za-palenie wywolane promieniowaniem cieplnym pocho-dz^cym glównie od gor^cej warstwy podsufitowej dymu. Pozar moze przestac si§ rozwijac lub nawet zacz^c przy-gasac, jezeli pomieszczenie b^dzie zamkni^te i zacznie brakowac tlenu. Podczas tzw. pozaru niedowentylowa-nego powstaje duza ilosc niepelnych produktów spalania oraz pirolizy, które s^ palne. W miar^ uplywu czasu dym zaczyna wypelniac cal^ obj^tosc pomieszczenia. Zasad-niczo istniej^ dwie mozliwosci, po których proces nie-kontrolowanego spalania w pomieszczeniu zamkni^tym, moze stac si§ pozarem niedowentylowanym. W pierw-szym przypadku wzrost mocy pozaru jest obserwowa-ny do momentu wyczerpania tlenu znajduj^cego si§ w pomieszczeniu. Nie ma zadnego dodatkowego zródla naplywu powietrza, które mogloby podtrzymac spala-nie. W drugim przypadku ilosc tlenu znajduj^cego si§ w pomieszczeniu jest wystarczaj^ca, aby wyst^pilo zjawisko rozgorzenia i pozar przeszedl w faz§ pozaru w pelni rozwini^tego. Po wyst^pieniu rozgorzenia intensywnosc spalania jest bardzo duza, a zuzycie tlenu jest tak inten-sywne, ze pozar przechodzi w faz§ kontrolowan^ przez wentylacj^.
2. Po otwarciu drzwi, okna lub powstania innego otworu w pomieszczeniu, zaczyna naplywac grawitacyjnie po-wietrze, które jest zasysane z duz^ szybkosci^ w kierun-
D01:10.12845/bitp.42.2.2016.8
ku strefy spalania. Jednoczesnie z pomieszczenia zaczyna wyplywac dym zawieraj^cy równiez palne produkty niepelnego spalania oraz pirolizy. Z uwagi na róznic^ w g^stosci naplywaj^cego powietrza oraz wyplywaj^cego dymu, tworz^ si§ dwie „warstwy (korytarze) przeplywu". Dym wyplywa poprzez górn^ cz^sc otworu, natomiast powietrze naplywa doln^ cz^sci^ otworu.
3. Tworzy si§ mieszanina palna, w pierwszej kolejnosci na granicy mieszania warstwy dymu oraz naplywu powie-trza.
4. W obszarze mieszania powinno istniec zródlo zaplonu (tl^ce si§ materialy, plomien, gor^ca powierzchnia itp.), które zainicjuje reakj gwaltownego spalania mieszani-ny dymu z powietrzem.
5. Czolo plomienia przemieszcza si§ wzdluz pomieszczenia w kierunku otworu, z którego naplywa powietrze. Prze-mieszczanie plomienia, a takze zwi^kszenie intensywno-sci spalania prowadzi do gwaltownego wzrostu cisnienia oraz bardziej nasilonego mieszania palnych produktów spalania i pirolizy z powietrzem. W zwi^zku z tym powstaje coraz wi^ksza ilosc mieszaniny b^d^cej w grani-cach zapalnosci.
6. Wzrost cisnienia powoduje burzliwy wyrzut dymu poprzez otwór. Dym formuje kul§, która miesza si§ z powietrzem i ulega zapaleniu. Efektem jest tzw. wyrzut kuli ognia, na odleglosc nawet kilkunastu metrów na ze-wn^trz od pomieszczenia.
2.3. Zapalenie lub wybuch gazów pozarowych
Zapalenie gazów pozarowych jest zjawiskiem podobnym w skutkach i przebiegu do wstecznego ci^gu plomieni, jednak istniej^ róznice, przez które zjawiska te klasyfikowane s^ jako odr^bne [13]. Warunkami koniecznymi do wyst^pienia wstecznego ci^gu plomienia jest wysoka temperatura (powy-zej temperatury samozaplonu) oraz wysokie st^zenie palnych produktów spalania i pirolizy (powyzej granicy zapalnosci), a takze niskie st^zenie tlenu. Natomiast, aby wyst^pilo zjawisko zapalenia gazów pozarowych, musz^ si§ one znajdowac w mieszaninie z powietrzem, która b^dzie w granicach zapalnosci, ale jednoczesnie temperatura tej mieszaniny b^dzie ponizej temperatury samozaplonu. Czynnikiem inicjuj^cym zapalenie gazów pozarowych jest punktowy bodziec energe-tyczny, ale moze tez to byc wzrost temperatury mieszaniny palnej do temperatury samozaplonu. Pod wieloma wzgl^dami zjawisko zapalenia/wybuchu gazów pozarowych jest podobne do wybuchu propanu lub gazu ziemnego wewn^trz budyn-ku. Czynniki, które wplywaj^ na gwaltownosc i intensywnosc przebiegu tego zjawiska to:
• stopien ograniczenia mieszaniny przez elementy wypo-sazenia i konstrukcji wewn^trz obiektu,
• wartosc st^zenia palnych gazów pozarowych i pirolitycz-nych w mieszaninie z powietrzem.
Im bardziej hermetyczne jest pomieszczenie oraz im bliz-sza jest wartosc st^zenia mieszaniny palnych gazów z powietrzem wzgl^dem st^zenia mieszaniny idealnej (stechiome-trycznej), tym reakcja spalania jest intensywniejsza.
3. Czynniki wplywaj^ce na przebieg pozaru wewn^trznego
Podstawowymi czynnikami i zmiennymi wpiywaj^cymi na rozwój i przebieg pozaru wewn^trznego (w pomieszczeniu) s^ [5]:
• rodzaj, ilosc i rozmieszczenie materialu palnego (paliwa),
• warunki wentylacji (dost^pnosci powietrza z zewn^trz),
• uklad, ksztalt i konfiguracja elementów konstrukcyjnych oraz wyposazenia pomieszczenia.
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ
Wlasciwosci fizyczne i chemiczne materialu palnego oraz jego dostçpnosc determinuj^ calkowit^ energiç potencjaln^ (obci^zenie ogniowe) oraz potencjaln^ szybkosc uwalniania ciepla (HRR).
W przypadku braku naplywu wystarczaj^cej ilosci swie-zego powietrza, pozar przechodzi w tzw. fazç kontrolowan^ przez wentylacjç. Prowadzi to do zmniejszenia szybkosci spalania palnych gazów pirolitycznych, przy jednoczesnym wzroscie powstawania kolejnych porcji palnego paliwa w fa-zie gazowej. Palne skladniki dymu (gazy pozarowe i piroli-tyczne) s^ krytycznym czynnikiem warunkuj^cym powsta-wanie takich zjawisk jak rozgorzenie spowodowane popraw^ warunków wentylacji, wsteczny ci^g plomieni czy zapalenie/ wybuch gazów pozarowych. W zwi^zku z powyzszym bardzo wazne jest, aby strazacy mieli swiadomosc, ze dym jest jak dodatkowy material palny (paliwo).
4. Wskazniki, objawy oraz oznaki przebiegu i rozwoju pozaru
Pod koniec lat 90., zaczçto szkolic strazaków w zakresie odczytywania podstawowych symptomów zwi^zanych z roz-wojem pozaru. Od pocz^tku 2000 roku do programu szkolen wprowadzono metodç SHAF, która wskazuje na koniecznosc obserwacji czterech glównych oznak przebiegu pozaru: smoke (dym), air track (doplyw powietrza), heat (cieplo) oraz flame (plomien). W 200S roku do wspomnianego skrótu dodano równiez literç B, która oznacza budynek (building) [9]. Osta-tecznie opracowano procedurç B-SHAF (wymowa tozsama z be safe - b^dz bezpieczny). Metoda pomaga strazakom w odczytaniu aktualnego przebiegu pozaru oraz w przewidy-waniu dalszego rozwoju pozaru, przy wykorzystaniu jedynie wlasnego doswiadczenia oraz zmyslów (wzrok, sluch, zmysly somatyczne itp.) [S], [9]. Opieraj^c siç na opracowanych zasa-dach, strazak powinien uwaznie obserwowac oznaki rozwoju pozaru w kontekscie charakterystyki obiektu, wlasciwosci dymu, doplywu powietrza do pozaru, emisji ciepla oraz cech plomienia. Niektóre sposród wymienionych czynników, takie jak np. charakterystyka obiektu, s^ niezmienne, natomiast inne ulegaj^ zmianie wraz z rozwojem pozaru (wlasciwosci dymu, cechy plomienia).
W przypadku charakterystyki obiektu mozliwe jest usta-lenie parametrów budynku przed ewentualnym wybuchem pozaru, juz nawet na etapie projektowania. Niestety w wielu obiektach nie ma obowi^zku dokladnego analizowania warunków ochrony przeciwpozarowej (np. budynki mieszkalne, domy jednorodzinne). Niemniej jednak poprzez odpowiedni system szkolen, prób w warunkach poligonowych oraz po-równanie rzeczywistych pozarów z przeszlosci, jest mozliwe wypracowanie metodyki oceny wplywu parametrów obiektu na przebieg pozaru. Te zagadnienia s^ przedmiotem pracy m.in. stowarzyszenia CFBT-US LLC [9]. Natomiast kluczowa jest obserwacja reakcji budynku na juz rozwijaj^cy siç pozar (drzenie szyb, stopien nagrzania elementów konstrukcyjnych oraz wykonczeniowych itd.). Jednoczesnie nalezy zauwazyc, ze bez w^tpienia najistotniejsze czynniki, daj^ce informacjç o przebiegu pozaru, s^ zwi^zane z wlasciwosciami dymu. Stopien zadymienia, wygl^d i temperatura dymu mog^ dostar-czyc cennych wskazówek na temat umiejscowienia pozaru, rodzaju plon^cego materialu, warunków wentylacji, czy tez fazy rozwoju pozaru. W wiçkszosci przypadków istnieje mozliwosc pewnej wstçpnej oceny dymu oraz warunków wentylacji juz z zewn^trz obiektu. Obserwacja prçdkosci przeplywu/ wyplywu dymu, zachowanie siç elementów konstrukcji i wy-posazenia pod wyplywem temperatury, a takze odczuwanie zmian temperatury przez strazaka, stanowi^ kolejny element oceny oraz prognozy dalszego rozwoju pozaru. Niemniej jednak nalezy pamiçtac, ze ubranie ochronne strazaka zapewnia
D01:10.12845/bitp.42.2.2016.8
pewn^ izolacjç, w zwi^zku z tym moze byc trudne dokladne wychwycenie zmian temperatury. Parametry plomienia takie jak: umiejscowienie, kolor, objçtosc itp. s^ istotne, ale mu-sz^ byc odczytywane l^cznie i w odniesieniu do pozostalych wskazników, tak aby mozliwe bylo uzyskanie pelnego obrazu sytuacji pozarowej.
S. Podsumowanie
Aby zapobiec groznym konsekwencjom zwi^zanym z na-razeniem strazaka na wysokie temperatury oraz promie-niowanie cieplne wystçpuj^ce podczas rozgorzenia, nalezy ostrzec go przynajmniej minutç przed pojawieniem siç tego zjawiska [14]. W przypadku wstecznego ci^gu plomienia, ostrzezenie powinno zostac przekazane strazakom zanim podejd^ oni w okolice pomieszczenia (bezwzglçdnie przed otwarciem pomieszczenia, np. drzwi). Bior^c pod uwagç po-wyzsze, nalezy stwierdzic, ze poprawa bezpieczenstwa straza-ków, wymaga stworzenia systemu, który bçdzie przewidywal mozliwosc wyst^pienia nieliniowych efektów pozaru.
Strazacy powinni otrzymac narzçdzie, które umozliwia sledzenie danych pochodz^cych z zainstalowanych lub mo-bilnych sensorów, co umozliwi okreslenie czasu lub szansy wyst^pienia wstecznego ci^gu plomieni lub rozgorzenia. Zasadniczo przyjmuje siç, ze zjawisko wstecznego ci^gu plomieni moze wyst^pic, gdy ulamek objçtosciowy palnych gazów pozarowych w zamkniçtym pomieszczeniu przekroczy pewn^ wartosc graniczn^. Natomiast, gdy stçzenie palnych gazów pozarowych jest zdecydowanie wiçksze niz teoretycz-na dolna granica zapalnosci mieszaniny okreslonych gazów palnych, wtedy zjawisko wstecznego ci^gu plomieni przebie-ga gwaltownie i bardzo wyraznie, poniewaz towarzyszy mu wyrzut kuli ognia przez otwór na zewn^trz pomieszczenia. Jednak ilosc wytwarzanych palnych gazów pozarowych, pod-czas niepelnego spalania, jest inna dla kazdego z materialów spalanych. W zwi^zku z tym dolne granice wybuchowosci/ zapalnosci oraz minimalna wartosc ulamka objçtosciowego paliwa w mieszaninie, która doprowadzi do backdraft, równiez zalezy od materialu, jaki jest spalany, i jest odmienna dla róznych pozarów. W oparciu o powyzsze zalozenia konieczne jest dokladne zbadanie warunków krytycznych do wyst^pie-nia zjawiska wstecznego ci^gu plomienia [1S]. Wyniki takich badan stanowilyby podstawç do stworzenia algorytmu przewiduj^cego mozliwosc wyst^pienia wstecznego ci^gu plomienia na podstawie pomiaru stçzen gazów pozarowych. Jednoczesnie nalezy rozwi^zac problem pozyskiwania danych sensorycznych, czyli stçzen gazów pozarowych. Stworzona metoda musi byc opracowana w kontekscie mozliwosci po-bierania takich danych w przypadku realnych dzialan ratow-niczo-gasniczych.
Uzupelnieniem moze byc system oceny symptomów wstecznego ci^gu plomieni, na podstawie informacji pocho-dz^cych z rozpoznania przeprowadzanego przez strazaków lub tez z sensorów, np. sensor mierz^cy poziom drgan szyb, sensor mierz^cy temperaturç drzwi itp. W pierwszym przypadku rozwi^zaniem moze byc aplikacja, w której bçdzie mozna szybko zaznaczyc obserwowane symptomy np. w po-staci dotykowego pulpitu lub poprzez rozwijan^ listç. Druga opcja to zupelnie autonomiczny system pracuj^cy w oparciu o dane sensoryczne z urz^dzeñ pomiarowych umieszczanych w/na/przy budynku przez strazaków lub tez bçd^cych elementami wyposazenia obiektu. Powinny zostac podjçte prace badawcze, które bçd^ mialy na celu zdefiniowanie funkcji sza-cowania prawdopodobienstwa wyst^pienia wstecznego ci^gu plomienia lub rozgorzenia wywolanego zmian^ warunków wentylacji, dla której wejsciem bçd^ symptomy przebiegu pozaru. W celu sprecyzowania stopni wazkosci (istotnosci) kazdej z tych obserwacji, musz^ zostac wykonane prace ba-
Tabela 1. Zestawienie symptomów obserwowanych podczas pozaru, charakterystycznych dla okreslonej fazy przebiegu pozaru
Faza I Stadium pocz^tkowe pozaru, faza inkubacji Faza II Faza wzrostu pozaru Faza III Faza pozaru w pelni rozwinietego FazaIV Faza gasniecia pozaru
Obiekt - Kondensacja pary wodnej na szybach - Mozliwe pojawienie sie brqzowych plam na szybach - Moze dojsc do pekania szyb - Szyby ciemniej^ - Szyby pekaj^ - Zaczernione okna - Gorjee okna - Gorjee drzwi
Dym - Niewielka ilosc dymu - Brak wyraznie zarysowanej warstwy podsufitowej dymu - Kolor dymu jasny - Niska wypornosc dymu - Widoczna warstwa podsufitowa dymu - W przypadku mniejszych pomieszczeñ dym moze wyplywac przez drzwi, okna lub inne otwory - Duza objetosc dymu wyplywaj^ca przez otwory - Dym obniza sie do poziomu podlogi - Wysoka gestóse optyczna dymu - Dym o jasnym lub ciemnym kolorze staje sie gesty i przybiera barwe szaro- zólt^
Wentylacja - - Dwukierunkowy przeplyw powietrza (w dolnej czesci otworu drzwiowego) i dymu (w górnej czesci otworu drzwiowego) - Bardzo silny dwukierunkowy przeplyw powietrza (w dolnej czesci otworu drzwiowego) i dymu (w górnej czesci otworu drzwiowego) - Przeplywy mog^ miec charakter pulsuj^cy, a wyplyw dymu bedzie szybki oraz turbulentny
Temperatura - Niewielki wzrost temperatury powyzej temperatury otoczenia - Z zewn^trz widoczne podniesienie sie temperatury na termogramie kamery termowizyjnej - Wyrazny wzrost temperatury powyzej temperatury otoczenia - Z zewn^trz mozliwa obserwacja zmian temperatury i przeplywu ciepla na termogramie kamery termowizyjnej - Wysoka temperatura, odczuwana przez ubranie ochronne -
Plomien - Brak spalania plomieniowego - Widoczne plomienie obejmuj^ce czesc dostepnego materialu palnego - Plomienie obejmuj^ wszystkie dostepne materialy palne - Mozliwa obserwacja spalania plomieniowego przebiegaj^cego w warstwie gor^cych gazów pozarowych na kamerze termowizyjnej - Plomienie wychodz^ przez otwory poza obszar pomieszczenia - Zapalanie sie dymu wyplywaj^cego przez szczeliny - Znikaj^ce, urywaj^ce sie plomienie
Mozliwe przejscia pomiedzy fazami Faza I ä Faza II Faza II ä Faza III (moment przejscia to rozgorzenie) Faza II ä Faza IV Faza III ä Faza IV Faza IV ä Faza III (moment przejscia to wsteczny ci^g plomieni lub rozgorzenie wywolane zmian^ warunków wentylacji)
Zródlo: Opracowanie wlasne.
Stage I Ignition Stage II Growth Stage III Fully developed Stage IV Decay
Structure - Steam condensation on panes - Possible appearance of brown marks on panes - Possible cracking of panes - Panes become black - Panes crack - Blackened windows - Hot windows - Hot doors
Smoke - A small amount of smoke - Lack of a clear layer of ceiling smoke - Light smoke - Low displacement of smoke Clear layer of ceiling smoke - In case of smaller rooms smoke may flow out through doors, windows or other openings - Large volume of smoke flowing out through openings - Smoke drops to floor level - Large optical density of smoke - Light or dark smoke becomes dense, yellow-grey in colour
Ventilation - - Two- way air flow (in lower part of doorway) and smoke (in upper part of doorway) - Very strong two-way air flow (in lower part of doorway) and smoke (in upper part of doorway) - Flow may be pulsating and inflow of smoke may be fast and turbulent
Temperature - Small growth in temperature above environmental levels - Noticeable growth in temperature level, observed externally through an infrared camera - Large growth in temperature above environmental levels - Possible external observation to changes in temperature and heat flow, with the aid of an infrared camera - High temperature, perceptible through firefighting clothing -
Flame - Lack of flame combustion - Visible flames surrounding part of the flammable material - Flames surrounding all available flammable materials - Possible observation on infrared camera; flame combustion progressing along layer of hot gas - Flames flowing outside confined space through openings - Ignition of smoke flowing out through openings - Vanishing, flame tongue
Possible transitions beetween stages Stage I a Stage II Stage II a Stage III (flashover occurs during transition period) Stage II a Stage IV Stage III a Stage IV Stage IV a Stage III (during transition period transforms into backdraft or flashover caused by change of ventilation conditions)
Source: Own elaboration.
dawcze w malej i duzej skali. Stanowiska badawcze powinny odwzorowywac pomieszczenia zamkniçte i zostac wyposazo-ne w aparaturç pomiarow^, która pozwoli na dokladn^ anali-zç charakteru oraz intensywnosci wystçpowania poszczegól-nych symptomów. Kompletny system powinien umozliwic odpowiednio wczesne przekazanie informacji strazakom o koniecznosci opuszczenia danej przestrzeni w budynku, a takze w ramach integracji z innymi systemami wskazac bez-pieczn^ drogç ucieczki. Wspomniane prace badawcze powinny byc równiez ukierunkowane na udoskonalenie stanowisk oraz programu szkolen dla strazaków w zakresie wykrywania oraz przeciwdzialania nieliniowym efektom pozaru [9].
Artykul zostal opracowany w ramach projektu rozwojo-wego pn. „Nowoczesne narzçdzia inzynierskie do wspoma-gania decyzji przeznaczone dla dowódców podczas dzialan ratowniczo-gasniczych PSP w obiektach budowlanych" nr O/ ROB/0010/03/001 finansowanego przez Narodowe Centrum Badan i Rozwoju.
Literatura
[1] Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia У czerwca 2Q1Q r. w sprawie ochrony przeciwpozarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. 2Q1Q Nr 1Q9, poz. У19 z pózn. zm.).
[2] Rozporz^dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2QQ2 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadac budynki i ich usytuowanie (Dz. U. 2QQ2 Nr 7S, poz. 69Q z pózn. zm.).
[3] Janik P., Diagnoza pozarowa, „Przegl^d Pozarniczy" nr 11, 2Q13.
[4] Kokot-Góra S., Standardy szkolenia i rzeczywistosc, „Przegl^d Pozarniczy" nr У, 2Q13.
[5] Grimwood P., Hartin E., McDonough J., Raffel S., 3D Fire Fighting: Training, Techniques, and Tactics, Fire Protection Publications, 1st Edition 2QQS.
[6] Stawicki T., Czynniki zagrazajqce bezpieczenstwu strazaków w warunkach pozaru, „Bezpieczenstwo pracy", Issues У-8, 2QQ4.
[У] Foster J.A., Roberts G.V., Measurements of the Firefighting
Environment - Research Report Number б1, 1994. [8] Peackock R.D., Reneke P.A., Bukowski R.W., Babrauskas V., Defining Flashover for Fire Hazard Calculations, "Fire Safety Journal", Vol 32 Issue 4, 1999, pp. 331-34S.
D01:10.12845/bitp.42.2.2016.8
[9] http://www.cfbt-us.com/resources.html [dost^p 10.08.2015]
[10] Fietz-Strychalska U., Kociolek K., Polka M., Koldej J., Podr^cznik dla sluchaczy kursu kwalifikacyjnego szeregowych Panstwowej Strazy Pozarnej Fizykochemia spalania i srodki gasnicze, Wydawnictwo KG PSP i Fundacji EDURA, Warszawa 2005.
[11] Porowski R., Lesiak P., Rudy W., Strzyzewska M., Zjawisko ciqgu wstecznego - backdraft, BiTP Vol. 30 Issue 2, 2013, pp. 41-50.
[12] Fleischmann CM, Backdraft phenomena, NIST-GCR-94-646, National Institute of Standards and Technology, Gaithersburg, MD 1994.
[13] Fleischmann C.M., Chen Z., Defining the difference between backdraft and smoke explosions, "Procedia Engineering" Vol. 62, 2013, pp. 324-330.
[14] Cyganski D., Duckworth R.J., Notarianni K., Development of a Portable Flashover Predictor (Fire-Ground Environment Sensor System), FEMA AFG 2008 Scientific Report, Worcester Polytechnic Institute, 2010.
[15] Chen A., Zhou L., Liu B., Chen W., Theoretical analysis and experimental study on critical conditions of backdraft, "Journal of Loss Prevention in the Process Industries" Vol. 24, 2011, pp. 632-637.
[16] Gottuk D.T., Peatross M.J., Farley J.P., Williams F.W., The development and mitigation of backdraft: a real-scale shipboard study, "Fire Safety Journal" Vol. 33 Issue 4, 2009, pp. 261-282.
[17] Strona internetowa projektu pn. ICRA, http://icra-project. org/?node=0, [dost^p: 10.08.2015].
[18] Bukowski R.W., Modeling backdraft: the fire at 62 Watts Street, "NFPA J." Vol. 89: November/December 1995, pp. 85-89.
[19] Gottuk D.T., Peatross M.J., Farley J.P., Williams F.W., 1995 class B Firefighting doctrine and tactics: Final Report, NRL/ MR/6180-97-7909, Naval Research Laboratory, Washington, DC, January 13, 1997.
[20] Chen A., Zhou L., Liu B., Chen W., Theoretical analysis and experimental study on critical conditions of backdraft, "Journal of Loss Prevention in the Process Industries", Vol. 24 Issue 5, 2011, pp. 632-637.
[21] Cyganski D., Duckworth R.J., Notarianni K., Development of a Portable Flashover Predictor (Fire-Ground Environment Sensor System), FEMA AFG 2008 Scientific Report, Worcester Polytechnic Institute, 2010.
A A A
kpt. mgr inz. Andrzej Krauze - asystent w Zakladzie Informatyki i t^cznosci Szkoly Glównej Sluzby Pozarniczej.
ml. bryg. dr inz. Adam Krasuski - adiunkt w Zakladzie Informatyki i t^cznosci Szkoly Glównej Sluzby Pozarniczej.
inz. Bartlomiej Slçczkowski - absolwent studiów pierwszego stopnia na Wydziale Inzynierii Bezpieczenstwa Pozarowego Szkoly Glównej Sluzby Pozarniczej. Specjalista w obszarze: podrçcznego sprzçtu gasniczego, srodków gasniczych oraz stalych urz^-dzen gasniczych w Zespole Laboratoriów Urz^dzeñ i Srodków Gasniczych CNBOP-PIB.
