Научная статья на тему 'ТЕНГЛИК ВА БАХТ ТУШУНЧАЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ МУНОСАБАТЛАРДА ТУТГАН ЎРНИ'

ТЕНГЛИК ВА БАХТ ТУШУНЧАЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ МУНОСАБАТЛАРДА ТУТГАН ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
42
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тенглик / тенгсизлик / бахт / фаровонлик / жамият / имтиёзлар. / equality / inequality / happiness / well-being / society / benefits.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Салимов, Бахриддин Лутфуллаевич, Абдусатторов, Фатхулла Хайрулла Ўғли, Ғанибоев, Дилмурод Анваржон Ўғли

Мақолада ижтимоий муносабатлардаги тенгсизлик ва бахт борасида ҳам тўхталиб ўтилган, ҳамда кишилик жамиятидаги мазкур тушунчалар мана бир неча минг йилки ўз қадр-қимматини йўқотмасдан келаётганлиги, ўтмиш замоннинг барча даврларида яшаган кўп алломалар бу масалага муҳим омил сифатида қарашганлиги таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по философии, этике, религиоведению , автор научной работы — Салимов, Бахриддин Лутфуллаевич, Абдусатторов, Фатхулла Хайрулла Ўғли, Ғанибоев, Дилмурод Анваржон Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF THE CONCEPTS OF EQUALITY AND HAPPINESS IN SOCIAL RELATIONS

In the article, inequality and happiness in social relations were also discussed, and it was analyzed that these concepts in human society have been coming without losing their value for several thousand years.

Текст научной работы на тему «ТЕНГЛИК ВА БАХТ ТУШУНЧАЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ МУНОСАБАТЛАРДА ТУТГАН ЎРНИ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(3), March, 2023

ТЕНГЛИК ВА БАХТ ТУШУНЧАЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ МУНОСАБАТЛАРДА ТУТГАН УРНИ

Салимов Бахриддин Лутфуллаевич

Тошкент давлат транспорт университети профессори в.б. Абдусатторов Фатхулла Хайрулла ртли Тошкент давлат транспорт университети талабаси Ганибоев Дилмурод Анваржон ртли

Тошкент давлат транспорт университети талабаси

Мацолада ижтимоий муносабатлардаги тенгсизлик ва бахт борасида уам тухталиб утилган, уамда кишилик жамиятидаги мазкур тушунчалар мана бир неча минг йилки уз цадр-цимматини йуцотмасдан келаётганлиги, утмиш замоннинг барча даврларида яшаган куп алломалар бу масалага мууим омил сифатида царашганлиги таулил этилган.

Калит сузлар: тенглик, тенгсизлик, бахт, фаровонлик, жамият, имтиёзлар.

В статье также обсуждались неравенство и счастье в социальных отношениях, и анализировалось, что эти понятия в человеческом обществе приходят, не теряя своего значения, уже несколько тысяч лет.

Ключевые слова: равенство, неравенство, счастье, благополучие, общество, блага.

In the article, inequality and happiness in social relations were also discussed, and it was analyzed that these concepts in human society have been coming without losing their value for several thousand years.

Key words: equality, inequality, happiness, well-being, society, benefits.

Бир нарсани унутмаслик лозимки, факат тартибларни булишигина жамиятдаги тенгликни таъминлаб бера олмайди. Зеро бунинг учун жамиятда белгиланган тартибларга хдмма бирдек риоя этишлари талаб этилади1. Айникса, давлатни бошкараётган табака вакилларининг тартибларга риоя этишлари них,оятда мух,им ахдмиятга эгадир. Бу шуниси билан ахдмиятлики: биринчидан,

1 Salimov, Bakhriddin Lutfullaevich (2023). OPINIONS OF CENTRAL ASIAN SCHOLARS ON SOCIAL RELATIONS. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3 (1-2), 178-182.

АННОТАЦИЯ

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(3), March, 2023

жамиятнинг юкори табака вакилларининг билимлари, куникмалари, тажрибалари баланд ва умуман олганда бошка жихатдаги имкониятлари юкорирокдир; иккинчидан, хар кандай жамиятдаги мавжуд тартиблар уша жамиятдаги юкори, яъни элита табака вакиллари томонидан яратилади; учинчидан, юкори табака вакиллари камчилик булганлари учун колган жамият аъзолари томонидан доимий равишда назорат остида буладилар; турттинчидан, юкори табака вакилларини хатти-характлари бошкалар учун урнак булиш хусусиятига эга, шунингдек, нафрат уЙFOтиши хам мумкин. Конфуций жамият ва ундаги ижтимоий муносабатлар хакида мулохаза юритар экан у тенгсизлик ва нотинчлик борасида хам тухталиб утади.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Айтиш мумкинки, кишилик жамиятидаги мазкур муаммо мана бир неча минг йилки уз кадр-кимматини йукотмасдан келаётир2. Утмиш замоннинг барча даврларида яшаган куп алломалар бу масалага жиддий равишда ёндашишган ва жамият осойишталигини саклаб, келгусида баркарор ривожланишини таъминлайдиган мухим омил сифатида карашган. Улар, нафакат узлари яшаётган жамиятни, балки, келгуси авлодлар яшайдиган жамиятларни юксалтириш учун кандай тадбирларни амалга ошириш кераклиги борасида бош котиришган. Бу борада Конфуций: «Давлат бошкарувчилари ва оила бошликлари камбаFалликдан эмас тенгсизликдан куркишлари, шунингдек, ёлFизликдан эмас, осойишталик йуклигидан куркишлари керак3 . Негаки, моддий бойликларни тенглик билан таксимланиши камбаFаллика йул куймайди. Х,амма нарса бир-бирига узаро мувофик келадиган, ривожланган жамиятда эса ёлFизлик йук. Шунинг баробарида осойишталик хукм сурган жамиятда хавф-хатарлар остида яшайдиганлар булмайди»4.

Кддимги машхур фалсафий окимлардан бири даосизмда хам тенглик асосий FOялардан бири сифатида эътироф этилган. Улар кадимий даврларда, яъни ибтидоий жамоа тузумида мавжуд булган, мутлок тенглик хукм сурадиган хаёлий идеал жамиятга кайтишни орзу килишган. Уларнинг назарида бундай жамиятда "Хукмдор хам, унга тобе инсонлар хам йук. Одамларга кишан такилмаган ва бирон бир нарсага мажбуран боFлаб куйилмаган. Х,амма нарсани

2 Салимов Бахриддин Лутфуллаевич, Х,асанов Миршод Нуъмонович. ШАРК^ МУТАФАККИРЛАРИНИНГ КОМИЛ ИНСОН ТАРБИЯСИ МАСАЛАЛАРИ ТАХЛИЛИ. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. Volume: 2, lssue 4, 2022. -Р.1345-1354.

3 Salimov, Bakhriddin Lutfullaevich (2023). OPINIONS OF CENTRAL ASIAN SCHOLARS ON SOCIAL RELATIONS. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3 (1-2), 178-182.

4 Салимов Б.Л. Ижтимоий муносабатларнинг коммуникация ва транспорт тизими билан детерминистик боглщлигининг гносеологик та^лили. Фалсафа фанлари доктори диссертацияси. Узбекистон Миллий университети. Тошкент. 2022, 224 б.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(3), March, 2023

узлари яратганлар. Kурол-яроFни билмаганлар, зуравонликларга чидашга мажбур булмаганлар. Шон-шухрат ва шармандали холатларни хам курмаганлар. Кушинларга бирлашишмаган ва харбий юришларда хам иштирок этишмаган»5. Куриниб турганидек, ушбу хулосаларда утопик, яъни хаёлий жамият хакида мулохазалар юритилган. Гарчанд, унда юксак инсоний FOялар мадх этилган булсада, аммо хакикий, реал хаётда бу FOяларнинг руёбга чикиши ута мушкул ишдир. Негаки, барча инсонлар бир хилда фикр юритишмайди, уларнинг орзу-умидлари ва интилишлари хам хар хил. Шундай экан, хеч кандай куч ёки FOя ва мафкуралар инсонлар хаётини бир хил колипга тушириш кудратига эга эмасдир. Лекин, бу тенглик керак эмас деган хулосага олиб бормаслиги лозим. Ижтимоий муносабатларнинг баркарор фаолият юритиши учун ушбу муносабатларнинг субъекти булган одамлар орасида тенглик урнатилиши керак. Ижтимоий муносабатларнинг система сифатида баркарор ишлаши, ижтимоий муносабатлар доирасида имтиёзлар булмаслигини такозо этади 6 . Имтиёзларнинг у ёки бу тарзда берилиши тенгсизликни келиб чикишига сабаб булади. Аввал кичкина, арзимас булиб туюлган тенгсизликлар эса кейинчалик авж олиб жамиятларни инкирозга олиб борувчи жуда катта ижтимоий хавфга айланиб кетиши мумкин.

Кддимги Х,индистондаги фалсафий - диний окимларда ижтимоий муносабатлар узига хос тарзда тахлил этилган. Бу ердаги «Барча фалсафий мактабларнинг ягона максади бу - хаммани бахт-саодатга эришиш йулини ёритишдан иборат»7 булган. Узи инсоният онгли мавжудот сифатида фаолият курсатаётган пайтдан бошлаб кай тарзда узи учун бахтли хаётни таъминлаш борасида бош котириб келган. Албатта, бу уринда бахт тушунчаси турли замонларда турлича мазмун ахамият касб этиб келган. Масалан, кадимий ибтидоий жамоа тузумининг илк боскичларида тирик колиш учун озик-овкат топиш ва оддий бошпанага эга булиш одамлар хаётининг бош максади булган. Ибтидоий одамларнинг барисини бутун умрлари ана шу кундалик эхтиёжларини кондириш йулида утиб кетган. Эркакларнинг доимий вактлари овда утган булса, аёллар эса кун буйи рУзFор юмушлари билан банд булишган. Минглаб, ун минглаб ва юз минглаб йиллар ана шу тарзда давом этган. Чорвачилик ва дехкончиликни хамда хунармандчиликни вужудга келиши ва

5 Салимов Б. Л., Мазбутов Д., Жураев А. (2022). ИЖТИМОИЙ МУНОСАБАТЛАРДА ТЕНГЛИК ВА ТЕНГСИЗЛИК К;ОНУНЛАР ВА УРФ -ОДАТЛАРНИНГ УЗАРО БОFЛИK;ЛИГИ Journal of Integrated Education and Research, 1(6), 11-17.

6 Salimov, Bakhriddin Lutfullaevich (2023). OPINIONS OF CENTRAL ASIAN SCHOLARS ON SOCIAL RELATIONS. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3 (1-2), 178-182.

7 Салимов Б.Л. Ижтимоий муносабатларнинг коммуникация ва транспорт тизими билан детерминистик боFликлигининг гносеологик тахлили. Фалсафа фанлари доктори диссертацияси. Узбекистон Миллий университети. Тошкент. 2022, 224 б.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(3), March, 2023

ривожланиши билан одамларнинг турмуш тарзлари ва хаётга булган муносабатлари узгара борган. Одамлар факат бугунни эмас, балки эртанги кунни уйлаб хам яшай бошлашган. Хдйвонларни хонакилаштирилиши ва купайтирилиши одамларнинг гуштга булган эхтиёжини кондириб, уларни доимий тарзда хаётларини хавф-хатарга куйиб овда юришларига чек куйган. Дехкончиликни йулга куйилиши оркасидан эса бир неча кунларга ва ойларга, хаттоки йилларга етадиган мул-кул хосил туплаш имконини берган. Одамлар энди емиш кидириб сарсон-саргардон булиб юриш азобидан халос булишган. Хунармандчиликнинг тараккий этиши одамлар хаётини кулайлаштиришга, уларнинг маиший турмушларининг яхшиланишига хизмат кила бошлаган8. Хунармандчиликнинг темирчилик, кулолчилик, тукувчилик, заргарлик каби сохаларининг ривожи ва меъморчиликнинг шаклланиши кишилик тарихида янги боскичга йул очиб бера бошлади. Шу тарика одамларнинг хаётга булган муносабатлари узгариб, улар энди бахт деганда факат шунчаки кун кечириш эмас, балки эртанги кун учун, келажак учун яшашни, бунинг учун доимий мехнат килиш ва изланишда булиш лозимлигини англай бошладилар.

Бирок, инсоният хар доимо уз хохлагандек яшай олмаган. Минглаб йиллар мобайнида хукм сурган ижтимоий муносабатлар инсонларга узлари орзу килган бахтга етишиш имконини бермаган9. Ижтимоий муносабатлар доирасидаги зиддиятлар авж олган булиб, асосий бойликлар ва хукмронлик жамиятдаги муайян ижтимоий катламлар кулида булган ва улар рохат-фароFатда яшашган. Жамиятдаги мавжуд бошка купчилик одамларнинг хаёти эса мактагуйлик ахволда булмаган. Мухтожлик ва нохаклик улар турмуш тарзининг одатий хамрохи булган. Уз замонасининг илFор фикрли кишилари уша даврлардаги ижтимоий адолатсизликларнинг мавжудлигини тушуниб етишган ва уни бартараф этиш чора-тадбирларини излашган10. Улар жамиятда яшовчи хамма инсонларни ахилликда, фаровонликда, тинч-осуда бахтли хаёт кечиришларининг тарафдори булишган. Бунинг учун уз FOя ва карашларини илгари суришган хамда жамият хаётига нисбатан татбик этишга даъват этишган. Лекин, аввалги даврлардаги ижтимоий муносабатларнинг табиати, хукмрон бошкарувчи синф вакилларининг шавкатсизлиги, боз устига паст табака вакилларининг, уша давр ибораси билан айтганда, авом халкнинг уз хак-хукукларини билмаслиги ва бунинг учун курашиш лозимлигини англаб

8 Salimov, Bakhriddin Lutfullaevich (2023). OPINIONS OF CENTRAL ASIAN SCHOLARS ON SOCIAL RELATIONS. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3 (1-2), 178-182.

9 Бахриддин Лутфуллаевич Салимов (2022). ЖАМИЯТНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА ТАКОМИЛЛАШУВИДА БОШКДРУВ ВА ТАРБИЯ САНЪАТИНИНГ УРНИ. Academic research in educational sciences, 3 (11), 359-365.

10 Salimov, Bakhriddin Lutfullaevich (2023). OPINIONS OF CENTRAL ASIAN SCHOLARS ON SOCIAL RELATIONS. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3 (1-2), 178-182.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(3), March, 2023

етмаслиги, бирдамликнинг йуклиги, локайдлик ва мутейлик кайфиятининг устуворлиги уларнинг бахтли хдётга эришишларига монейлик килган11.

Окибатда, вокеликнинг асл мохиятини англаб етмаган одамларнинг бу хаётда бахтга эришишга булган умидлари сунади ва улар «Инсон юксак бахт-саодатга эришиш учун узи яшаб турган мавжуд борликликдан воз кечиши керак"12 чунки хакикий "Бахт бу дунёдаги эмас, балки у дунёдаги бахтдир»13 деган хулосага келишади. Ушбу мазмундаги хулоса нафакат Х,индистонда, балки бошка худудларда хам кенг таркалган. Зеро, жамиятлардаги ижтимоий тенгсизлик, купчилик халкнинг машакатли турмуш тарзи, бахтли хаётдан мосуво булиши хамма жойда бирдек мавжуд булган. Бу хаётда бахтли була олишга кузи етмаган оддий халк учун эса нариги дунёда рохат-фароFатда яшашни ваъда килувчи фалсафий ва диний таълимотлар жуда хуш келган. Лекин, буни туFри мазмундаги хулоса деб булмайди. Шу уринда бир нарсани айтиб утиб кетиш лозимки, урта асрларда яшаб утган Марказий Осиёлик буюк алломалардан бири Абу Наср Форобийнинг таъкидлашича, жохиллар шахри тоифасига кирувчи «Адашган шахар ахолисининг фикрича, бахт-саодатга факат

" 14

улгандан кейин етишиш мумкин»14. REFERENCES

1. Салимов Б.Л. Ижтимоий муносабатларнинг коммуникация ва транспорт тизими билан детерминистик боFликлигининг гносеологик тахлили. Фалсафа фанлари доктори диссертацияси. Узбекистан Миллий университети. Тошкент. 2022, 224 б.

2. Salimov, B. L. (2023). OPINIONS OF CENTRAL ASIAN SCHOLARS ON SOCIAL RELATIONS. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3(1-2), 178-182.

3. Салимов, Б. Л. (2022). ЖАМИЯТНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА ТАКОМИЛЛАШУВИДА БОШ^АРУБ ВА ТАРБИЯ САНЪАТИНИНГ УРНИ. Academic research in educational sciences, 3(11), 359-365.

11 Salimov, Bakhriddin Lutfullaevich (2023). OPINIONS OF CENTRAL ASIAN SCHOLARS ON SOCIAL RELATIONS. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3 (1-2), 178-182.

12 Ca^HMOB B..H. H^THMOHH MyHoca6araapHHHr KoMMyHHKaqaa Ba TpaHcnopT TH3HMH ÔH^aH geTepMHHHCTHK ôoraHK^HrHHHHr raoceo^orHK Tax^H^H. ®arca$a $aH^apu goKTopu gнccepтaцннcн. Y36eKHCTOH MHMHH yHHBepcHTeTH. TomKeHT. 2022, 224 6.

13BaxpuggHH .nyT^yraaeBHH CajiHMOB (2022). ^AMHMTHHHr fflAKraAHMfflH BA TAKOMHraAmyBH^A BOm^APyB BA TAPBHM CAHLATHHHHr YPHH. Academic research in educational sciences, 3 (11), 359-365.

14 Ca^HMOB B..H. H^THMOHH MyHoca6araapHHHr кoммyннкaцнн Ba TpaHcnopT TH3HMH 6raaH geTepMHHHCTHK 6oraHK^HrHHHHr raoceo^oraK Tax^H^H. ®arca$a $aH^apH goKTopH gHCcepTaqnacH. Y36eKHCToH MHMHH yHHBepcHTeTH. TomKeHT. 2022, 224 6.

ХУЛОСА

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(3), March, 2023

4. CanHMOB, E. R., Ma36yTOB, fl., & ^ypaeB, A. (2022). H^THMOHH MYHOCAEATRAP^A TEHrRHK BA TEHrCH3RHK ^OHYHRAP BA YPO-O^ATRAPHHHr Y3APO EOFRH^RHrH. Journal of Integrated Education and Research, 7(6), 11-17.

5. Jurayev, S. S. O. (2021). Abu Ali ibn Sinoning falsafiy qarashlarida baxt-saodat masalasi. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1), 395-401.

6. CanHMOB, E. R., & ^acaHOB, M. H. (2022). fflAP^ MYTAOAKKHPRAPHHHHr KOMHR HHCOH TAPEH3CH MACARARAPH TA^RHRH. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(6), 1345-1354.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.