CC BY
27
ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՄՈՒԹ ՆՅՈՒԹԸ
Սերգեյ Գրիեյաև, Ալեքսանդր Ֆուֆն
Տիեզերաբանության և աստղաֆիզիկայի մեջ գոյություն ունի «մութ կամ փակ նյութի» հասկացությունը։ Այդ բառակապակցությամբ ներկայացվում են աստղագիտական այն օբյեկտները, որոնք հասանելի չեն աստղագիտության ժամանակակից միջոցներով ուղղակի դիտարկման համար, բայց անուղղակիորեն դիտարկվում են զննվող օբյեկտների վրա տիեզերական ձգողականության գործած էֆեկտների միջոցով։
Կարծիք կա, թե Տիեզերքի զանգվածի մոտավորապես 30%-ը կազմված է մութ նյութից։ Դրա գոյության մասին աստղագետները կռահում էին դեռ անցյալ դարավերջին, երբ սկսեցին ուսումնասիրել մեր և այլ գալակտիկաների պտույտը։ Անտեսանելի նյութի բնույթը մինչև օրս էլ հանելուկ է մնում։ Պարզ է միայն մի բան. այն կազմված է մասնիկներից, որոնք չափազանց թույլ են փոխգործակ-ցում սովորական նյութի հետ։
Արդի համաշխարհային տնտեսության մեջ տիրող իրավիճակը նման է աստղաֆիզիկական հիմնախնդիրներին. այստեղ նույնպես առկա են «մութ» օբյեկտներ, որոնք աղավաղում են տնտեսական տարածքն ու էական ազդեցություն գործում համաշխարհային գործընթացների ընթացքի և ելքի վրա։
Սույն հոդվածում մենք կդիտարկենք նման մի քանի «մութ» օբյեկտներ, որոնք վերջին ժամանակներս ձեռք են բերել կամ մոտ ապագայում ձեռք կբերեն կարևոր նշանակություն։
Կատարված վերլուծության արդյունքների հիման վրա կփորձենք պատասխանել հետևյալ հարցին. հիմնարար ի նչ ուժեր ու շահեր են կանգնած համաշխարհային տնտեսության այդ «մութ» օբյեկտների հետևում։
1. Հեջ-ֆոնդեր
Տնտեսության առավել հայտնի մութ օբյեկտներն են այսպես կոչված հեջ-ֆոնդերը։ «Հայտնի» բառը վերաբերում է այդ ֆոնդերի ձևին և ոչ թե դրանց բովանդակությանը, կառուցվածքին, ռազմավարությանը։
Թեև հեջ-ֆոնդերի մասին արդեն մի քանի տասնամյակ խոսում ու գրում են, ոչ ֆինանսիստ մասնագետների մեծամասնությունն այնքան էլ հստակ պատկերացում չունի դրանց գործունեության մասին: Որպես կանոն, հեջ-ֆոն-
43
Ս.Գրիեյաե, Ա.Ֆոմիե
<21 րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
դեր ասելով հասկանում եե մասնավոր եերդրումայիե ֆոնդերը, որոնք վարձավճար եե գանձում իրենց ծառայությունների դիմաց ե սովորաբար բաց են սահմանափակ թվով որակյալ ներդրողների համար [1]:
«Հեջ-ֆոեդ» անվանումն առաջացել է ապահովագրման մեխանիզմից [2]: Փորձելով սահմաեափակել հնարավոր կորուստներն իրենց հիմնական շուկաներում' ֆոնդերը հաճախ օգտվում եե կարճ դիրքերի մեթոդից' վաճառելով արժեթղթեր, որոնք իրենք չունեն:
ԱՄՀ փորձագետների սահմաեմամբ' հեջ-ֆոեդերը էկլեկտիկ եերդրումայիե պուլեր (միավորումներ) եե, որոնք հաճախ կազմակերպվում եե մասնավոր գործըեկերություեեերի ձեով ե ավելի հաճախ գրանցվում եե օֆշո-րայիե գոտիեերում («հարկային նավահանգիստներում»)' ելնելով հարկման ե պետական կարգավորման ռեժիմի հետ կապված նկատառումներից [3]: Ըստ Վիկիպեդիայի' հեջ-ֆոեդը մասնավոր, նորմատիվ կարգավորմամբ չսահմանափակված եերդրումայիե ֆոնդ է, որը հասանելի չէ անձանց լայն շրջանակին ե կառավարվում է եերդրումայիե պրոֆեսիոնալ կառավարչի կողմից [2]:
Հատուկ գրականության մեջ սովորաբար ներկայացվում է, որ հեջ-ֆոեդը սովորական մասնավոր եերդրումայիե գործընկերություն է, որը հիմնականում ներդրումներ է կատարում հրապարակայնորեն վաճառվող արժեթղթերում կամ ածանցյալ ֆինանսական գործիքներում [4]: Այլ իեստիտուցիոեալ ներդրողներից (բանկեր, կենսաթոշակային ֆոնդեր, ապահովագրական ընկերություններ ե այլ ֆինանսական հաստատություններ, որոնք խոշոր ակտիվներ ունեն) հեջ-ֆոեդերի կարեոր տարբերությունն այն է, որ դրաեցում կարգավորում գրեթե չկա [5]:
Ընդունված է համարել, որ առաջին հեջ-ֆոեդը ստեղծվել է 1949թ. ԱՄՆ-ում: Դա պատահական իրադարձություն չէր: Անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել այն հանգամանքին, որ հեջ-ֆոեդերի գործուեեություեե սկսվեց 1944թ. բրետոեվուդյաե համաձայեագրից 5 տարի աեց ե հետպատերազմյան Եվրոպային ֆինանսական օգնություն ցուցաբերելու' Մարշալի պլանի հայտարարումից գրեթե անմիջապես հետո:
Տեղեկանք. Բրետոեվուդյաե համաձայնագիրը փաստորեն օրինականացրեց ԱՄՆ դոլարի' որպես միակ համաշխարհային արժույթի, կիրառումը: Դրանով ավարտվեց ամերիկյան արժույթի աստիճանական մոնոպոլացման բազմամյա գործընթացը' ի հաշիվ սկզբում ռուբլու, այեուհետե' գերմանական մարկի ու ֆրանսիական ֆրանկի ե, վերջապես, անգլիական ֆունտ ստեռլինգի դուրսմղման: 1944թ. սկսած' միայն ԱՄՆ դոլարն իրավունք ուներ փոխանակվել ոսկով, իսկ այլ երկրեերի ազգային արժույթները պետք է «հարմարվեին» երան:
Այս մոնոպոլացման բացասական հետեաեքե իրեն երկար սպասել 44
44
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ԱԳրիեյաև, ԱՖոմին
չտվեց. ԱՄՆ-ում սկսվեց ապրանքներով ու ծառայություններով չապահովված դոլարի մասշտաբային տպագրությունը: Ինֆլյացիան կանխելու շուտափույթ միջոցառումներ էին անհրաժեշտ: Եվ դրանք շուտով մշակվեցին, արտաքին քաղաքական իրավիճակն իր հերթին նպաստում էր դրան: 1945թ. ավարտվեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը: Եվրոպան ավերակների մեջ էր: Եվ ԱՄՆ-ը, իրեն հատուկ' մնացյալ ողջ աշխարհն անձնվիրաբար փրկելու մշտական պահանջմունքին համապատասխան, որոշեց «օգնել» նրան: Հանրահայտ Մարշալի ծրագրի համաձայն' Ամերիկան Եվրոպային տրամադրեց $12 մլրդ: Ընդ որում' ըստ մեծի մասի դա նույնիսկ պարտք էլ չէր. $12-ից 9 մլրդ-ը պարզապես նվեր էր: Զուգահեռաբար $2 մլրդ էլ «նվիրաբերվեց» Ճապոնիային: 1966թ. Ամերիկայից Եվրոպա դրամական ալիքը հասավ բարձրակետին' $54,6 մլրդ:
ռ
Ո րն էր այս չլսված առատաձեռնության իմաստը: Այն, որ ամերիկացիներն իրենց ինֆյյացիան փաթաթում էին Եվրոպայի ու Ճապոեիայի վզին: Իրենց խնդիրներն ուրիշների վրա դնելու մեխանիզմն աշխատում էր հետևյալ կերպ: Ամերիկան չապահովված փողեր է տպում' բյուջետա-յիններին վճարելու, իր ծախսերը ֆինանսավորելու, դրսում նավթ գնելու համար... Հասկանալի է, որ սա բարձր ինֆլյացիայի էր հանգեցնելու:
ԱՄՆ պետքարտուղար Մարշալի պլանն այն էր, որպեսզի հարկերի օգնությամբ հասցնեն հավաքել չապահովված փողերը և մինչ ինֆլյացիան կսկսվի' այդ թղթերը «փոխարինաբար տալ» եվրոպացիներին' իսկական փողերի անվան տակ: Այսպիսով, կարելի է ծախսել ավելին, քան վաստակում ես և ապրել ուրիշների հաշվին: ԱՄՆ-ը հույս ուներ, որ «եվրադոլարները» երբեք հետ չեն վերադառնա և Եվրոպային դրանց դիմաց ոսկի վճարելու հարկ չի լինի: Բայց այն պատճառով, որ ԱՄՆ-ը եվրոպացիներին, այնուամենայնիվ, ոչ թե փող, այլ թուղթ էր արտահանել, 1950-ական թթ. Եվրոպայում այնպիսի ինֆլյացիա սկսվեց, որ այն անգամ Մեծ անվանեցին:
Սկզբում, քանի դեռ ԱՄՆ ֆինանսական համակարգը հաստատուն էր, իսկ դոլարը' հարաբերականորեն կայուն, արժեթղթերի շուկայում աճ էր նկատվում, հեջ-ֆոնդերը մնում էին ստվերում և ներդրողների ուշադրությանն առանձնապես չէին արժանանում: Սակայն մակրոտնտեսական իրադրության վատթարացման, արժութային շուկայում լարվածության, բաժնետոմսերի շուկայում անկայունության աճի պայմաններում մասնագետները վերադարձան հեջ-ֆոնդերի օգտագործման գաղափարին, որոնք ոչ միայն շահույթ էին երաշխավորում, այլ նաև նպաստում էին ներդրումային ռիսկի նվազեցմանը: 45
45
Ս.Գրիեյաե, Ա.Ֆոմիե
<21 րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
Ներկայումս կարելի է առանձնացնել հեջ-ֆոեդերի աշխատանքի հետևյալ կարևոր ասպեկտները [6].
• տրամադրում են սպեկուլյատիվ ներդրումներ ե բնութագրվում են բարձր ռիսկայնությամբ, ներդրողը կարող է կորցնել իր միջոցների զգալի մասը,
• հեջ-ֆոնդերի փաստաթղթերը (ազդագրեր, ներդրումային ռազմավարություններ ե այլն) իշխանական մարմինների' ո'չ պետական, ո'չ տեղական, ո'չ հանրապետական, կողմից չեն դիտարկվում ե ենթակա չեն նրանց հավանությանը,
• հեջ-ֆոնդը կարող է կարճատև պատմություն ունենալ (կամ ընդհանրապես չունենալ), ե այն կարող է օգտագործել հիփոթետիկ կամ ֆորմալ գործունեության տվյալներ, որը կարող է չհամապատասխանել կառավարիչների ու խորհրդականների իրական գործողություններին, հե-տեաբար՝ դրան պետք է զգուշորեն մոտենալ. ներդրողները չպետք է հենվեն հեջ-ֆոնդերի գովազդային ազդագրերին,
• հեջ-ֆոնդերի կառավարիչները կամ խորհրդականները գործողությունների նկատմամբ լիակատար իշխանություն ունեն,
• հեջ-ֆոնդը կարող է չապահովել իր ներդրումների (ներառյալ ենթաֆոն-դերը ֆոնդերի կառուցվածքում) թափանցիկությունը ներդրողների առջե, ինչը հնարավորություն չի տալիս ներդրողներին անցկացնել հեջ-ֆոնդե-րի սպեցիֆիկ ներդրումների մոնիթորինգ կամ իմանալ' արդյոք ենթա-
ռ
ֆոնդի ներդրումները հեջ-ֆոնդի ռազմավարության մաս կազմո ւմ են,
ռ ռ
թե ոչ ե ինչպիսի ն է նրանց ռիսկի մակարդակը,
• հեջ-ֆոնդերին չեն ներկայացվում պարբերաբար անցկացվող վերագնահատումների կամ վերահաշվարկների մասին ներդրողներին կանոնավորապես տեղեկատվություն տրամադրելու պահանջներ, այլ կերպ ասած' ֆոնդերը պարտավոր չեն հրապարակել տեղեկատվություն իրենց ֆինանսական վիճակի մասին, բացի այդ' շուկաներում առետրի որոշակի մեթոդները ե ներդրումավորման ռազմավարությունները ֆոնդերի նոու-հաուն են, ուստի ե այդ տեղեկատվությունը փակ է մնում:
Հեջ-ֆոնդերի այս առանձնահատկություններին ծանոթանալուց հետո ակամա այնպիսի զգացողություն է առաջանում, թե այս ամենը ծանոթ է, ինչ-որ տեղ եղել է, ինչ-որ տեղ մենք այդ մասին լսել կամ կարդացել ենք: Եվ հիշողությունների ոչ երկար փնտրտուքից հետո գիտակցությանդ մեջ հայտնվում են սմբակների գծով տեխնիկական տնօրենի ու լիազորի լուսավոր կերպարները: Իսկապես, նույնն է, թե անմոռանալի «Պոզեր ու սմբակները», միայն թե համաշխարհային մասշտաբով, այլ ոչ թե առանձին վերցրած ք.Չեռնոմորս- 46
46
«21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ՍԳրիեյաև, ԱՖոմիե
կում: Օ.Բեեդերիե շատ դուր կգար այե, որ հեջ-ֆոեդը կարող է օգտագործել
ռ
հիփոթետիկ կամ ֆորմալ գործուեեությաե մասիե տվյալեեր: Ի եչ կարող ես ասել: Միայե այե, որ ամերիկացիեերը կրկիե, իրեեց հատուկ ավաեդակաե ձևով, յուրացրիե ուրիշի հայտեագործություեը:
ԱՄՆ-ում ավելի քաե 9 հազար հեջ-ֆոեդ կա (Նկ. 1), որոեց միասեակաե ակտիվեերը կազմում եե $1,8 տրլե (մոտ 1,5 աեգամ ավելի 2007թ. Ռուսաս-տաեի ՀՆԱ-ից) [1, 7]: Փորձագետեերը եշում եե, որ վերջիե մի քաեի տարիեե-րի ըեթացքում այդ ֆոեդերի ակտիվեերի ծավալե ամեե տարի ավելաեում է միջիեը $130-200 մլրդ-ով (Նկ. 2): Ներկայումս իրեեց ըեդհաեուր ակտիվեերով հեջ-ֆոեդերը զիջում եե փոխադարձ եերդրումայիե ֆոեդերիե (մոտ $10 տրլե), իեչպես եաև բաեկերիե ու ապահովագրակաե ըեկերություեեերիե: Սակայե զարգացմաե տեմպերով հեջ-ֆոեդերը ԱՄՆ ֆիեաեսակաե սեկտորի առավել արագ աճող սեգմեետե եե:
Նկ. 1
'91 "93 95 97 99 01 93 05 '07
Տ մ ԼՈՌ Ւազ.
■ ֆոնղերի կառավար մամ բ կաււ|իւուևւլ|ւ ծավալներ
■ ֆոնդերի թի վը (աք ււանւդյլակ)
Աղբյուրը. Hedge Fund ЯевенгсИ
Կ ւսպիւրւալի զուտ հոսքը
Ց1 '93 Э5 97 ր99 01 ։03 35 07
$ մ |_ПП
Արլրյուոը Hedge Fund Research
47
Նկ. 2
Ս.Գրիեյաե, Ա.Ֆոմիե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
Հարկերը նվազագույնի հասցնելու համար ամերիկացիները հաճախ ստեղծում են օֆշորային հեջ-ֆոնդեր չհարկվող իրավասության գոտիներում: Նման առավել հայտնի գոտիներ են (մասնագիտացած են ներդրումային ֆոնդերի գրանցման ու սպասարկման մեջ) Կայմանյան կղզիները, բրիտանական Վիրգինյան կղզիները և նիդեռլանդական Անթիլները:
Հարկավոր է նշել մի շատ կարևոր մանրամասն. ամերիկյան հեջ-ֆոնդե-րը չեն ընկնում ԱՄՆ 1940թ. Ներդրումային ընկերությունների մասին օրենքի (որը պահանջում է հետևել կարգավորող ռեժիմին) և 1933թ. Արժեթղթերի մասին օրենքի տակ (որը պարտավորեցնում է ներդրումային ֆոնդերին գրանցվել ԱՄՆ արժեթղթերի ու բորսաների Հանձնաժողովում (SEC): Այսպի-սով, արժեթղթերով գործառնությունների պարագայում կարգավորող ռեժիմին և այլ կանոնների հետևելու տեսակետից հեջ-ֆոնդերը շուկայի այլ մասնակիցների համեմատ ավելի ազատ դաշտում են գտնվում:
Շատ երկրներում նույնպես ուղղակիորեն տրված չեն հեջ-ֆոնդի իրավաբանական սահմանումները: Դրա համար էլ, լինելով մասնավոր ընկերություններ, դրանք խուսափում են ֆինանսական մարմինների ուղղակի կարգավորումից: Պետական անմիջական հսկողությունից դուրս գտնվելով' հեջ-ֆոնդերը սահմանափակ պատասխանատվություն ունեն ներդրողների հետ սեփական պայմանագրերում, ուստի կարող են ընտրել ավելի բարդ (հաճախ' ավելի ռիսկային) ներդրումային ռազմավարություններ, օրինակ' վաճառք առանց վճարի, ներդրումներ ֆյուչերսային, սվոփ և այլ շուկաներում:
Վերջին տարիներին հեջ-ֆոնդերի ակտիվությունը հանրային արժեթղթերի շուկաներում զգալիորեն մեծացել է: Ամերիկյան շուկայում բոլոր պար-տատոմսերի 30%-ը վաճառվում է հեջ-ֆոնդերի միջոցով: Դրանք մասնակցում են նաև ԱՄՆ և Եվրոպայի ֆոնդային շուկաների 30% տրանզակցիաներին (գործարքներին): Դրանց միջոցով է կատարվում ներդրումային վարկանիշի դերիվատիվներով գործարքների մոտ 50%-ը, ինչպես նաև զարգացող շուկաների պարտատոմսերի սակարկությունների ծավալի ավելի քան 55%-ը: Հեջ-ֆոնդերը գերիշխում են նաև որոշ «բաց» շուկաներում, օրինակ' բարձրեկա-մտաբեր դերիվատիվների առևտրում: Ֆինանսական ճգնաժամերով հարուստ 2007 թվականին հեջ-ֆոնդերի ակտիվությունը կտրուկ բարձրացավ հումքի, առաջին հերթին' նավթի, մետաղների և հացահատիկի շուկաներում [1]:
Այս առումով անհրաժեշտ է մի ոչ մեծ շեղում կատարել: Վերջին ժամանակներս ԱՄՆ հիփոթեկային ճգնաժամի զարգացման և դրա' ֆինանսական գործունեության այլ ոլորտների վրա տարածվելու հետ կապված' շատ երկր-ներում ակտիվ գործողություններ են ձեռնարկվում այդ ճգնաժամի պատճառները պարզելու համար: Առաջին մեղավորներն արդեն հայտնի են. իբր ռիսկերը զննող վարկանիշային գործակալությունները: Որոշ վերլուծաբաններ երկ- 48
48
«21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ՍԳրիեյաև, Ա.Ֆոմիե
րորդ պատճառն առավել հաճախ համարում եե ժամկետային շուկայի տարրերը' ֆյուչերսեերը, օպցիոեեերը և այլն:
Մեր կարծիքով' ամերիկյաե հիփոթեկայիե ճգեաժամը վաղուց կաեխո-րոշված էր, կարելի է ասել' այե ծրագրված էր: 2000թ. S&P վերլուծաբաեեերը հիփոթեկայիե վարկատուեերի տվյալեերի հիմաե վրա տարօրիեակ հետևու-թյուե արեցիե այե մասիե, որ կոմբիեացված վարկի դեֆոլտը (երբ փոխառուե ի լրացումե հիփոթեկայիե վարկի վերցեում է երկրորդը' թողեելով երա եախեա-կաե մուծումը) ավելի քիչ հավաեակաե է, քաե սովորակաե հիփոթեկայիե վարկի դեպքում: Ըեդուեված որոշումե ավելի ուշ եպաստեց բարձրռիսկայիե հիփոթեկայիե վարկերի շուկայի վերելքիե միեչև $1,1-1,3 տրլե: Այստեղ չեեք կարող մեկեաբաեություե չաեել. հետաքրքիր կլիեեր տեսեել այդ խելացիեե-րիե, որ արել եե այս հետևություեը, և երաեց, ովքեր հավատացել եե դրաե: Հետևելով երաեց տրամաբաեությաեը' այեուհետև կարելի է հաջորդաբար վերցեել 3-րդ, 4-րդ, 5-րդ և այսպես շարուեակ վարկեր' սկզբեակաե մուծմաե ապահովմամբ: Եվ ըեդամեեը $10-100 հազարով գեել ԱՄՆ ողջ էկոեոմիկաե, ըեդ որում' առաեց դեֆոլտի ռիսկի բարձրացմաե:
Միայե 2006թ. Տ&Ր֊ը փոխեց կարծիքը, բայց արդեե ուշ էր:
Մեր կարծիքով' բաեե այստեղ ժամկետայիե շուկաե չէր (այսիեքե' ֆի-եաեսակաե քաղաքակաեությաե գործիքեերը չէիե, որոեք, իեչպես և ցաեկա-ցած այլ գործիք, կարող եե օգտակար կամ վեասակար լիեել' եպատակից կախված), այլ հեջ-ֆոեդերի տիպի այե կազմակերպություեեերի փակ լիեելը, որոեք կիրառում եե այդ գործիքը:
Իրակաեում հեջ-ֆոեդերը «գաղտեի, խավարով պատված» ֆիեաեսակաե «սև աեցքեր» եե. դրաեք չեե եեթարկվում կարգավորմաե պետությաե կողմից: Հեջ-ֆոեդերի գործերիե չմիջամտելու տեսակաե հիմքե այե է, որ երաեց հաճա-խորդեերի բազաե կազմված է այեպիսի եերդրողեերից, որոեց աեձեակաե կապիտալը գերազաեցում է $1 մլե-ը և որոեց եկամուտեերը տարեկաե ավելի քաե $200 հազար եե: Եեթադրվում է, որ եմաե մարդիկ բավակաե ֆիեաեսակաե հոտառություե պետք է ուեեեաե' սեփակաե եերդրումեերը իեքեուրույե վերահսկելու համար: Ստաեդարտ տոկոսավճար է համարվում 2%-ը' եերդր-ված կապիտալի 20% վերադարձի դեպքում:
ռ
Տարօրիեակ է, չէ: Ֆիեաեսակաե կազմակերպություեեերի համար, որոեց ակտիվեերի ըեդհաեուր ծավալը համադրվում է ԱՄՆ որոշ ազգայիե ֆոեդայիե շուկաեերի կապիտալացմաե հետ, հարմար օրեեք չի գտեվել: Այլ խոսքերով' հեջ-ֆոեդերը, որոեք ի վիճակի եե' եթե չփլուզեե էլ, ապա գոեե էապես ձևախեղեե ցաեկացած զարգացող երկրի (Հեդկաստաե, Չիեաստաե, Ռուսաստաե, Բրազիլիա) ֆոեդայիե շուկաե և ապահովեե դրաեց կազմակեր-պիչեերիե աեհրաժեշտ ուղղությամբ զգալի կապիտալեերի վերաբաշխումը, ոչ 49
49
Ս.Գրիեյաե, Ա.Ֆոմիե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
մեկի կողմից չեն կարգավորվում ե ոչ մեկին որեէ տեղեկատվություն չեն ներկայացնում իրենց գործունեության մասին: Եվ դա տեղի է ունենում մի երկրում, որի ղեկավարները հանդես են գալիս շուկայական հարաբերությունների օգտին, բոլոր բարձր ամբիոններից խոսում են թափանցիկության ապահովման անհրաժեշտության, մոնիթորինգի ու միջազգային վերահսկողության իրականացման մասին: Հասկանալի է, որ օրենսդրության մեջ առկա թերությունները պատահական չեն կամ էլ բացթողումներ չեն անփույթ պաշտոնյաների կողմից ե այլն, այլ հատուկ ստեղծված սողանցք են' նախատեսված ապօրինի միջոցներով ֆինանսական շուկաները կառավարելու համար: Եվ գրոշ (կամ սենթ) անգամ չարժե իդեալական թափանցիկությունը նրա մյուս սեգմենտներում, այն դեպքում, երբ նրա զգալի մասը, որն էլ միշտ լինելու է վճռորոշը ճգնաժամային իրավիճակներում, բացառապես անթափանց է:
Ուստի, զարմանալի չէ, որ հեջ-ֆոնդերը, հատկապես օֆշորայինները, վերջին տարիներին մի շարք երկրների կառավարությունների ու միջազգային ինստիտուտների սևեռուն ուշադրության առարկան են դարձել, որոնք պատերազմ են հայտարարել «կեղտոտ փողերի» լվացմանը:
Բնականաբար, օֆշորային բոլոր հեջ-ֆոնդերը չէ, որ օգտագործվում են ֆինանսական մեքենայությունների համար, սակայն, ինչպես նշում են փորձագետները, օֆշորային աշխարհում տեղի ունեցող ինչ-որ բան, այնուամենայնիվ, անհանգստության տեղիք է տալիս:
Որպես օֆշորային տարածքների միջոցով կապիտալի հետ կապված կասկածելի գործարքների օրինակ հաճախ բերվում է խաղաղօվկիանոսյան Նաուրու կղզին: Այն իր տարածքով (ընդամենը 21 կմ2) գերազանցում է միայն Վատիկանին ու Մոնակոյին: Բնակիչների թիվը 12,3 հազար մարդ է: Փոխա-րենը' բանկային գաղտնիքի մասին կղզում գործող օրենքները 1998թ. (այս թվականի վերաբերյալ են առկա վերջին տվյալները) թույլ տվեցին օֆշորային բանկերի միջոցով «քաշել» ավելի քան $70 մլրդ-ի կապիտալ, որը կասկածելի ձեով դուրս էր բերվել Ռուսաստանից [8]:
Այսպիսով, հեջ-ֆոնդերն ավելի շուտ ոչ թե որակյալ ներդրումավորման, այլ ԱՄՆ-ին անհրաժեշտ ուղղություններով մեծ կապիտալների փոխանցման ու կենտրոնացման գործիքներ են:
Ֆոնդերի ազդեցության աճը ավելի ու ավելի հաճախ է նրանց գործունեության մեջ օրենսդրական սահմանափակումներ մտցնելու անհրաժեշտության մասին բանավեճերի առիթ հանդիսանում:
Իրենք' հեջ-ֆոնդերի կազմակերպիչներն էլ են հասկանում, որ ճիշտ չէ հենվել միայն մենեջմենթի արդյունավետության վրա: 2008թ. հունվարի վերջին լոնդոնյան առաջատար հեջ-ֆոնդերի մի խումբ (հայտնի են որպես HFWG) հայտարարեց հեջ-ֆոնդերի մենեջերների համար կամավոր կանոնների ցան- 50
50
«21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ՍԳրինյաև, ԱՖոմին
կի ստեղծման մասին: Խմբի մեջ եե մտնում Բրիտաեիայի 14 խոշոր հեջ-ֆոն-դեր, ներառյալ Man Group-ը, GLG Partners-ը, Lansdowne Partners-ը, Marshall Wace-ը և Breva Howard-ը: Սա փաստորեն ֆինանսների այս ճյուղում ինքնակարգավորում մտցնելու առաջին փորձն էր, որն ավանդաբար ազատ է համարվել ամեն տեսակ վերահսկողությունից:
Ինչպես հայտարարել է Անգլիայի Բանկի կառավարչի նախկին տեղակալ, «HFWG խմբի» ղեկավար Էնդրյու Լարջը, բրիտանական օրենսգիրքը կախված կլինի հեջ-ֆոնդերին ներդրողների ներկայացրած պահանջներից' «ենթարկվել պահանջներին կամ բացատրել հրաժարումը» սկզբունքին համապատասխան: Ճյուղի նոր ստանդարտները կանցնեն Ստանդարտների խորհրդի (HFSB) հսկողության տակ: Այն ֆոնդերի մենեջերները, որոնք կմտնեն խորհուրդ, կամ կենթարկվեն կանոններին, կամ կբացատրեն իրենց հրաժարումը: Բացի այդ, Բրիտանիայում տեղակայված հեջ-ֆոնդերից կպահանջվի գործողությունների և ներդրումային ռազմավարության, ստանձնած ռիսկերի ու բարդ ակտիվների գնահատման մեթոդների ավելի մեծ բացություն:
Կարևոր նորամուծություն է այն, որ կանոնները թույլ չեն տա փոխառություն ստացած բաժնետոմսերը բաժնետերերի ժողովներում քվեարկության համար օգտագործելու' մինչ օրս տարածում գտած գործելաոճ: Այդ գործելակերպը Բրիտանիայում և ԱՄՆ-ում միաձուլման և կլանման մի շարք գործարքների ժամանակ լուրջ քննադատության է ենթարկվել, քանի որ թույլ էր տալիս հեջ-ֆոնդերին ազդեցություն գործել ընկերություններում տեղի ունեցող գործընթացների վրա' առանց սեփական ներդրումների:
ռ
Ուշադիր կարդացեք նախորդ պարբերությունը: Ի նչ շուկայական տնտեսության մասին կարող է խոսք լինել միլիարդների հասնող գործարքների այս տեսակ իրականացման դեպքում: Արդեն միայն այս փաստը վկայում է այն, որ համաշխարհային տնտեսությունը լուրջ, գուցե արդեն անբուժելի հիվանդ է:
Բրիտանական ապահովագրողների ասոցիացիան (նրա շատ անդամներ հեջ-ֆոնդերի ներդրողներ են) հանդես է եկել լավատեսական հայտարարությամբ, թե նոր կանոնները «լավ սկիզբ» են, բայց ճյուղին' կանոնների գործողության մոնիթորինգի համար, մեծ թափանցիկություն կպահանջվի:
Նոր համակարգը ստանդարտների կոշտ կատարում չի ենթադրում. դրանք հեջ-ֆոնդերի նկատմամբ չգործադրելու որոշման համար որևէ պատժամիջոց չի կիրառվի: Այսպիսով, նոր կանոնները գործնականում անօգուտ են ստացվում: «Թեև սկզբում համակարգը կարող է նորմալ գործել, բավական կլինի մի դեպք, որպեսզի այն դադարի աշխատել: Եթե այս կամ այն ֆոնդը հայտարարում է կանոններին իր հավատարմության մասին, իսկ այնուհետև հրաժարվում է, ապա ստանդարտների համակարգի ողջ հեղինակությունը 51
51
Ս.Գրիեյաե, Ա.Ֆոմիե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
հայտնվում է սպառնալիքի առջե»,- հեջ-ֆոեդերի ինքնակարգավորման նոր վարքակաեոեե այսպես է մեկնաբանել ճյուղի գծով KPMG-ի խորհրդական Թոմ Բրաուեը:
Փորձագետները կարծում եե, թե ֆոնդերի այս որոշումն առաջ է եկել հեջ-ֆոեդերի գործունեությունը պետական հսկողության տակ վերցնելու' քաղաքական գործիչների կողմից հաճախակիացած կոչերով պայմանավորված: Օրինակ, այդ մասին խոսել է Գերմանիայի ֆինանսների նախարար Փեեր Շտայեբրյուքը G8֊ի անցյալ տարվա գագաթաժողովում: Գերմանիան, իսկ այնուհետև' եաե Ֆրանսիան հեջ-ֆոեդերը քեեադատությաե հեղեղով պատեցին' դրանք անվանելով «ֆինանսների կովբոյներ», որոնց գործունեությունը որեէ կերպ չի կարգավորվում ե հանգեցնում է աեկաեխատեսելի հետևանքների: 2007թ. աշնանը ԱՄՆ Ֆինանսների նախարարությունը հեջ-ֆոեդերի առաջատար ներդրողների ե մենեջերների հատուկ խումբ ստեղծեց' ԱՄՆ տարածքում ճյուղի համար վարքակաեոե մշակելու համար:
2 Պետական եերդրումայիե (սուվերեն) ֆոնդեր
Ամենայն համոզվածությամբ իրենց ազդեցությամբ համաշխարհային տնտեսության «մութ կողմի» մեկ այլ օբյեկտ կարելի է անվանել պետական եերդրումայիե ֆոնդերը:
Ամբողջ աշխարհում պետական եերդրումայիե (սուվերեն) ֆոնդերի ակտիվները մոտավորապես կրկնակի գերազանցում եե հեջ-ֆոեդերի միացյալ ակտիվները: 2012թ. դրանք $3,2 տրիլիոնից կարող եե հասնել $5 տրիլիոնի, կարծում եե Deutsche Bank-ի վերլուծաբաեեերը, որ հրապարակել եե այդ կառույցների գործունեության 11.09.2007թ. տեսությունը [9]: Սուվերեն ֆոնդերը դառնում եե համաշխարհային ֆինանսական շուկաների խոշոր խաղացողներ:
Աշխարհի շատ տարածաշրջաններում, ներառյալ Ռուսաստանը, ԱՄՆը, Չինաստանը, ԵՄ-ը, կա 'մ քննարկվում, կա 'մ արդեն ընդունվում եե օրինագծեր, որոնք տարբեր ձեերով սահմանափակում եե օտարերկրյա կառավարությունների կողմից վերահսկվող կորպորացիաների' տնտեսության ռազմավարական ճյուղերում ներդրումներ կատարելու հնարավորությունները: Սուվերեն ֆոնդերը հեջ-ֆոեդերից հետո քաղաքական գործիչների կողմից քեեադատությաե ենթարկվող երկրորդ օբյեկտն եե դարձել:
Ըստ որոշ գնահատականների' ներկայումս սուվերեն ֆոնդերի ակտիվները կազմում եե համաշխարհային ֆոնդային շուկայի կապիտալացման մոտ 7 ե համաշխարհային բանկային համակարգի ակտիվների մոտ 5%-ը [9, 10]: 52
52
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ՍԳրինյաե, ԱՖոմին
Աղյուսակ 1
Երկիրը Ֆոնդը Կապիտալը, $մլրդ Հիմնադրման տարեթիվը Եկամուտների աղբյուրը
ԱՄԷ Աբու Դաբիի ներդրումային գործակալությ ուն 875 1976 Նավթ
Սինգապուր Սինգապուրի կառավարական ներդրումային կորպորացիա 330 1981 Ոչ հումքային
Նորվեգիա Նորվեգիայի կառավարական թոշակային ֆոնդ 350 1990 Նավթ
Սաուդյան Արաբիա Մի քանի ֆոնդեր 300 Տ.չ. Նավթ
Քուվեյթ Քուվեյթի ներդրումային գործակայությ ուն 250 1953 Նավթ
Չինաստան Կենտրոնական Հուջինի ներդրումային ընկերություն 100) 2003 Ոչ հումքային
Չինաստան Չինաստանի ներդրումային ընկերություն 200 2007 Ոչ հումքային
Հոնկոնգ Հոնկոնգի մոնետար գործակալության ներդրումային պորտֆել 140) 1998 Ոչ հումքային
Ռուսաստան Կայունացման ֆոնդ 158 2003 Նավթ
Սինգապուր Temasek Holdings 159 1974 Ոչ հումքային
Ավստրալիա Ապագայի կառավարական ֆոնդ 61 2004 Ոչ հումքային
Լիբիա Պահուստային ֆոնդ 50) Տ.չ. Նավթ
Կատար Կատարի ներդրումային գործակալությ ուն 40) 2000 Նավթ
ԱՄՆ Ալյասկայի մշտական պահուստային ֆոնդ 40֊) 1976 Նավթ
Կանադա CPP Investment Board 119
Բրունեյ Բրունեյի ներդրումային գործակալությ ուն 85) 1983 Նավթ
Իռլանդիա Թոշակային պահուստների ազգային ֆոնդ 29') 2001 Ոչ հումքային
Ալժիր Պահուստային ֆոնդ 25') Տ.չ. Նավթ
Հարավային Կորեա Կորեայի ներդրումային կորպորացիա 20֊) 2006 Ոչ հումքային
Մալայզիա Khazanah 18֊) 1993 Ոչ հումքային
Ղազախստան Ղազախստանի ազգային ֆոնդ 18') 2000 Նավթ, գազ, մետաղներ
*)Տվյալեերը '[11]:
53
Ս.Գրիեյաե, Ա.Ֆոմիե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
Համաշխարհային տնտեսության վրա ունեցած իրենց ազդեցությամբ սուվերեն ֆոնդերը էապես տարասեռ են: Դրանց շարքում են Նորվեգիայի, Իռ-լանդիայի, Հարավային Կորեայի ֆոնդերը, որոնց ռազմավարական նպատակները թափանցիկ են և իրականանալի, քանի որ դրանք համապատասխանում են ԱՄՆ ֆինանսական քաղաքականության ընթացքին:
Երկրորդ խմբում այն սուվերեն ֆոնդերն են, որոնք կողմնորոշված են դեպի համապատասխան պետությունների ազգային շահերը, բայց որոնք ներկայացնում կամ ապագայում կարող են մրցակցություն ներկայացնել ԱՄՆ ֆինանսական շահերին: Նման ֆոնդերը, որպես կանոն, վաղ թե ուշ խնդիրներ և դժվարություններ են ունենում նպատակներն իրականացնելիս: Օրինակը աշխարհում ամենախոշոր Abu Dhabi Investment Authority սուվերեն ֆոնդն է Արաբական Միացյալ Էմիրություններում: Այն արդեն հանդիպել է արևմտյան կարգավորողների հակազդեցությանը: Նրանց կողմից վերահսկվող ընկերություններին թույլ չտվեցին գնել ամերիկյան 6 նավահանգիստները և սկանդինավյան բորսայի բլոկփաթեթը:
Վերջապես, սուվերեն ֆոնդեր գոյություն ունեն այնպիսի երկրներում, ինչպիսին Ռուսաստանն է: Այդ ֆոնդերը ոչ միայն չեն ծառայում ազգային շահերին, այլև աղավաղում և ձևախեղում են իրենց երկրների տնտեսությունը: Ճիշտ այնպես, ինչպես դրանց ֆիզիկական անալոգները' աստղագիտական <<սև անցքերը», որ խեղաթյուրում են տարածություն-ժամանակը և անդառնալիորեն կլանում են նյութն ու էներգիան:
Իսկապես, ԱՄՀ պահանջներին համապատասխան, որոնց չգիտես ինչու հետևում է Ռուսաստանը, ռուսաստանյան հումքային ընկերությունների ողջ հասույթը պետք է վաճառվի արժութային բորսայում: Հիմնական խաղացողն այստեղ Կենտրոնական բանկն է (ԿԲ): Սա առաջին տարօրինակությունն է (նման տարօրինակությունների դեռ շատ կհանդիպենք հետագա շարադրանքում)' սակարկություններին թույլատրել կազմակերպության, որը դրամ տպելու բացառիկ իրավունք ունի և դրանով հանդերձ գործն այնպես ներկայացնել, ասես արտարժույթի փոխարժեքն արդարացիորեն սահմանվում է շուկայի կողմից:
Բնական է, որ ԿԲ-ն այս հարցը լուծում է իրեն հատուկ ձևով. պարզապես տպում և շրջանառության մեջ է մտցնում լրացուցիչ ռուբլիներ, որոնց մի մասը որոշ ժամանակ անց վերադարձվում է Ֆիննախին հարկերի տեսքով: Բայց նոր տպագրված ռուբլիների մնացած մասը շարունակում է մնալ շրջանառության մեջ:
Բնական է, որ վերադարձված ռուբլիները նպատակահարմար է հանել շրջանառությունից, այլապես դրանք կհանգեցնեն լրացուցիչ ինֆլյացիայի: Ուստի դրանք փոխանցվում են Ֆիննախի հատուկ հաշվին և «նստում» են կայունացնող ֆոնդում' համարժեք արտահայտությունն ստանալով ԿԲ ոս-կու-արտարժույթի պահուստներում: Այլ խոսքերով' այդ միջոցները ձևականորեն համարվում են ԿԲ պասիվներ և «լուծվում» են ոսկու-արտարժույթի պահուստների (ՈԱՊ) կազմում: Կայունացնող ֆոնդի ակտիվների մեծության դինամիկան ներկայացված է Նկ. 3-ում և Աղյուսակ 2-ում:
54
«21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ՍԳրիեյաև, Ա.Ֆոմիե
Նկ. 3
Աղյուսակ 2
Պարամետրի անվանումը 2008թ. 2009թ. 2010թ.
Պահուստային ֆոնդ, մլրդ ռուբ. 3848 4324 4997
Ազգային բարեկեցության ֆոնդ, մլրդ ռուբ. 851 1066 1027
Ֆոնդերի ընդհանուր ակտիվներ, մլրդ ռուբ. 4699 5390 6014
ՀՆԱ, մլրդ ռուբ.
Նավթի միջին տարեկան կաեխատեսելի գինը, $/ բարեյ 74 66 62
Աղբյուրը ' ՌԴ տետեսակաե զարգացման և աոևտբի նախարարություն
2008 թվականից կայունացնող ֆոեդը բաժանվել է երկու ֆոնդերի' պահուստային և ազգային բարեկեցության:
Հոդվածը գրվելու պահին կայունացնող ֆոնդի այդ երկու «ժառանգորդներն» ունեին համապատասխանաբար' $125,4 և $32 մլրդ:
Այս ամենը' դեռ ոչինչ: Բայց ինչպես հայտնի է, ռուսաստանյան ՈԱՊ-երը տեղակայված են ԱՄՆ իբր հուսալի և ցածր տոկոսներով արժեթղթերում, որոնց տոկոսը զգալիորեն ցածր է ԱՄՆ դոլարի ինֆլյացիայի իրական տեմպից: Ուստի, արտաքին քաղաքական իրավիճակի ցանկացած ծավալման դեպքում այդ փողերն այլևս Ռուսաստան չեն վերադառնա:
Կայունացնող ֆոնդը դատապարտված է անշարժ մնալ. եթե այն օգտագործվի ներքին նպատակներով, ապա ինֆլյացիան Ռուսաստանի տնտեսությունում զգալիորեն կմեծանա: Դրա համար էլ մեզանում այդպիսի հրաշքներ 55
55
Ս.Գրիեյաե, Ա.Ֆոմիե
<21 րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
եե տեղի ունենում. սուվերեն ֆոնդի իբր խոշոր ծավալների պարագայում առաջանում են լիկվիդայնության հետ կապված խնդիրներ, իսկ ռուսական ընկերություններն ու կազմակերպությունները պարտք են վերցնում ոչ թե իրենց երկրում, այլ արտերկրում:
Ռուսաստանյան կայունացնող ֆոնդի միջոցները (ավելի ճիշտ' դրանց արտարժույթի արտահայտությունը ՈԱՊ-ով) մինչ օրս ծախսվել են միայն արտաքին պարտքի մարման վրա կամ ձևականորեն տեղափոխվել են այլ ֆոնդեր (Աղյուսակ 3):
Աղյուսակ 3
Տրաևշի ժամանակը Ֆոնդի միջոցների օգտագործման ուղղությունը Տրանշի ծավալը, մյրդ ռուբ.
Հունվար 2005թ. ԱՄՀ պարտքի մարում 93,5
Հունիս 2005թ. Փարիզի ակումբի անդամ երկրների պարտքի մի մասի մարում ժամկետից շուտ 430,1
Դեկտեմբեր 2005թ. ՌԴ Կենսաթոշակային ֆոնդի դեֆիցիտի ծածկում 30
1998-1999թթ. Ֆիննան]^ վարկերի գծով Чեեշէկոեոմբաեկիե պարտքի մարում ժամկետից շուտ 123,8
Օգոստոս 2006թ. Փարիզի ակումբի անդամ երկրների պարտքի մի մասի մարում ժամկետից շուտ 616,8
Նոյեմբեր 2007թ. Գույքային մուծում Զարգացման բանկի կապիտալում 300
Աղբյուրը ' Ֆիննախ
Բայց 2007թ. վերջին ռուս ֆինանսական ինտելեկտուալները ներդրումա-վորման նոր ուղղություն հորինեցին: Հղում կատարելով «մասնագիտական գերատեսչություններից մեկի աղբյուրին»' «Ինտերֆաքսը» հաղորդել է, որ «ՌԴ ԿԲ-ն որոշ ժամանակ առաջ մոտ $40 մլրդ է տեղակայել հիփոթեկային Freddie Mac և Fannie Mae գործակալություններում»: 2008թ. նախատեսվում է ներդրումներ կատարել զարգացման 15 ամերիկյան և եվրոպական ինստիտուտների պարտատոմսերում, այդ թվում' վերը նշված հիփոթեկային գործակալություններում, պահուստային ֆոնդի և ազգային բարեկեցության ֆոնդի միջոցների 15%-ը կամ ավելի քան $20 մլրդ [12]:
Այսինքն' այն ժամանակ, երբ արևմտյան բանկերն իրենց սնանկ են հայտարարում և ընդունում են ամերիկյան հիփոթեկում միջոցների ներդրման իրենց ռազմավարության սխալականությունը, Ռուսաստանը պատրաստ է 56
56
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ՍԳրինյաև, ԱՖոմին
տասնյակ միլիարդավոր դոլարներ զոհել իրավիճակի կայունացման համար: Նկատի ունեցեք, $60 մլրդ-ը ֆինանսական այն միջոցների ($160 մլրդ) ավելի քան մեկ երրորդն է, որ հատկացնում է ԱՄՆ կառավարությունը հիփոթեկային ճգնաժամի բացասական հետևանքների վերացման ու շարքային ամերիկացիներին օգնելու համար: Ստացվում է, որ Ռուսաստանը նույնպես պետք է մասնակցի դրան' մոռանալով իր քաղաքացիների բազմաթիվ ու անհամեմատ ավելի լուրջ խնդիրների մասին:
Այս առնչությամբ նշենք ևս մի տարօրինակություն. դաշնային բյուջեի' տարեցտարի մշտական դարձող պրոֆիցիտն անընդհատ աճող հարկային բեռնվածության պարագայում (Նկ. 4), որն աճում է ոչ միայն անվանական, այլև իրական արտահայտությամբ (այսինքն' ինֆլյացիայի շտկմամբ): Դա միայն մի բացատրություն կարող է ունենալ. կառավարությունում հստակ գիտակցում են, որ ռուսաստանյան սուվերեն ֆոնդի (սուվերեն ֆոնդերի) միջոցները երբեք տնտեսություն չեն վերադառնա:
Եվ ինչն առավել վրդովեցուցիչ է' ֆինանսական չինովնիկները բերում են պարզունակ փաստարկներ' ցանկանալով թաքցնել իրերի իսկական դրությունը:
Բայց ԿԲ տպագրած ոչ բոլոր ռուբլիներն է հաջողվում վերադարձնել հարկերի տեսքով. դրանց մի մասը շարունակում է շրջանառվել տնտեսությունում' թեժացնելով ինֆլյացիան:
Նկ. 4
Հարկահավաքման կաոուցվածքը
180 160 140 120 100 80 60 40 20
0 ,
2007 2008
Թվական
□ ԱԱձ -109,2%
■ ՕՀՍձ” - 54,2%
ՕՇահութահարկ - 29,1% ՕԵկամաահարկ - 32,2% ИՍրաաբյուջեաայիե ֆոնդեր - 22,7%
” Օգտակար հանածոների արդյունահանման հարկ
Հենց ապրանքներով ու ծառայություններով չապահովագրված ռուբլու առկայությունն է բարձր ինֆլյացիայի հիմնական աղբյուրը, այլ ոչ թե չարամիտ չինացիները, ովքեր իրենց ողջ 1,5 միլիարդով հանկարծ սկսեցին կաթ խմել: Եվ ոչ էլ գյուղատնտեսական արտադրանքի ռուս վերագնողները. կարելի է մտածել, թե նրանք նախորդ տարիներին չեն եղել (այս մասին էին, իբրև 57
57
Ս.Գրիեյաե, Ա.Ֆոմիե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի հիմնական պատճառի, գրում մի շարք լրատվամիջոցներ):
«Աղետի ծավալների» բացահայտման նպատակով գնահատենք ռուսաս-տանյան տնտեսության այդ «սև անցքի» հզորությունը:
2007թ. ռուսաստանյան ՈԱՊ հաշիվներին է փոխանցվել մոտ $160-170 մլրդ, այսինքն' Համախառն ներքին արտադրանքի մոտ 12-13%-ը: Այլ խոսքերով' ՌԴ յուրաքանչյուր քաղաքացի' ակտիվ տարիքի մարդիկ, երեխաներ, ծերեր, հաշմանդամներ, փաստորեն տուրք են վճարել ԱՄՆ-ին ընդհանուր եկա-մուտի մեկ ութերորդի չափով: Հենց տուրք, այլ ոչ թե հարկ, որովհետև հարկերը վերադարձվում են սոցիալական նշանակության ներդրումներով: Իսկ այս պարագայում տնտեսությունից ընդմիշտ դուրս են բերվում ակտիվներ:
Թաթար-մոնղոլական լծի ժամանակ Ռուսաստանի բնակիչները վճարում էին բոլոր եկամուտների մոտ տասներորդ մասը: Եվ դա հանգեցրեց տնտեսության խոր ու երկարատև անկման:
Հիմա ավելի շատ ենք վճարում: Ուստի, չպետք է զարմանալ այն տխուր իրավիճակից, որում իրականում հայտնվել է Ռուսաստանի տնտեսությունը 2008թ. սկզբին: Առանց չափազանցելու կարելի է ասել, որ արդի Ռուսաստանի հիմնական դժբախտությունները 90%-ով պայմանավորված են նրա տնտեսությունից ամեն տարի հարյուր միլիարդավոր դոլարների դուրսբերմամբ:
2008թ. սկզբին Ռուսաստանի և Թայվանի արժութային պահուստները կազմում են մոտ $0,5-ական տրիլիոն, Չինաստանինը' մոտ $1,5 տրիլիոն, Ճա-պոնիայինը' մոտ $1 տրիլիոն: Այս բոլոր փողերը փոխանցվել են ԱՄՆ երկարաժամկետ պարտատոմսերին: Ընդ որում' պնդվում է, որ այդ պարտատոմ-սերը հուսալի են, թեև ցածր տոկոսադրույքով:
Ցածր տոկոսադրույքի մասին հարցեր չկան. տոկոսադրույքն իսկապես ցածր է: Այնքան, որ նույնիսկ չի փակում իրական ինֆլյացիան ԱՄՆ-ում (ըստ ՀՆԱ դեֆլյատորի):
Իսկ ահա այդ պարտատոմսերի հուսալիության վերաբերյալ հարցեր կան, այն էլ' շատ: Բանն այն է, որ հուսալիության մակարդակները սահմանվում են վարկանիշային գործակալությունների կողմից: Վերջին ժամանակներս այդ կազմակերպությունները կառավարվում են ֆինանսական իշխանությունների կողմից: Դրա համար էլ հուսալիության հետ կապված հարցերն այստեղ բավական վիճահարույց են. 2007թ. հիփոթեկային ճգնաժամն ԱՄՆում դրա վառ վկայությունն է: Բացի այդ, բացարձակապես ոչ մի երաշխիք չկա, որ ԱՄՆ-ի ու այն երկրի միջև հարաբերությունների սրման դեպքում, որն իր պահուստները ձևակերպում է դոլարով, այդ պահուստների վրա կալանք չի դրվի, և դրանք բոլորը պարզապես անհատույց չեն բռնագրավվի: ԱՄՆ ռազմական հզորության պարագայում, որն ընդունակ է միայնակ դիմակայել ողջ մնացյալ աշխարհին, այդ միջոցների վերադարձելիության հեռանկարի վրա կարելի է վստահաբար մի մեծ խաչ քաշել: 58
58
«21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ՍԳրինյաև, ԱՖոմին
Նշանակում է' լավագույն պարագայում այդ ՈԱՊ-երը կարժեզրկվեն ավելի բարձր ինֆլյացիայով, իսկ վատագույն դեպքում' դրանք պարզապես կառգրավվեն: Բոլոր տարբերակներում տրիլիոնավոր դոլարներ դուրս կբերվեն շրջանառությունից, այսինքն' կստերիլիզացվեն:
Ինչպես հայտնի է ֆիզիկայից, սև անցքի մերձակայքում ժամանակը դանդաղում է: Երևում է' տնտեսության մեջ նույնպես համանման երևույթ գոյություն ունի. ի հաշիվ ներդրումների մակարդակի իջեցման նվազում են երկրի զարգացման տեմպերը' երկար ժամանակով կոնսերվացնելով բոլոր բացասական միտումները, օրինակ' կոռուպցիան, տնտեսության հումքային ուղղվածությունը, տեխնոլոգիական հետամնացությունը:
3. Պետկորպորացիաևեր
Չնայած օգտագործվող ակտիվների մեծ ծավալներին ու դրանց բարձր արդյու-եավետությաեե իրենց ստեղծողների համար, սուվերեն և հեջ-ֆոնդերն ինչ-որ իմաստով արդեն «խփված» խաղաթղթեր են ֆինանսական մեծ ստվերային խաղում: Դրանք արդեն բացահայտվել են, ընկել են կամ շուտով կընկնեն վերահսկողության տակ. շուտով դրանցից ստիպված կլինեն հրաժարվել: Դրա համար էլ հրատապ է եթե ոչ բովանդակային, ապա գոնե ձևի առումով նոր ստվերային կազմավորումների ստեղծումը: Իսկ եթե հրատապ է, ապա վաղ թե ուշ դրանք ստեղծվելու են:
Սակայն այսօր արդեն կարելի է կանխագուշակել նման ստվերային նոր կազմավորումների հիմնական գծերը: Իսկապես, հումքի հետազոտված պա-շարների սպառման, աշխարհում էկոլոգիական և ջրային պրոբլեմների սրման, բնակչության աճի պայմաններում օբյեկտիվորեն ուժեղանում է պետության և միջազգային կազմակերպությունների պլանավորող ու կարգավորող դերը, կարևորվում է խիստ կենտրոնացված պլանավորման և սահմանափակ ռեսուրսների կառավարման նպատակահարմարությունը: Այս առնչությամբ, համաշխարհային տնտեսության «մութ նյութի» նոր ձևերը հարկադրված կլինեն ինտեգրվել պետական կառույցներին: Ընդ որում' տրամաբանական է թվում, որ առաջին հերթին նման կազմավորումներ պետք է առաջանան զարգացող երկրներում, որոնցում առավել սրված են սոցիալ-տնտեսական բոլոր հիմնական խնդիրները:
Հավանաբար, ներկա պահին մենք այդ նոր ստվերային ձևերի կազմավորման սկզբնական փուլի ականատեսն ենք: Ռուսաստանում դրանք ստացել են «պետկորպորացիաներ» հպարտ անվանումը: Ենթադրվում է, որ պետկոր-պորացիաները նախարարությունների նման մի բան են լինելու, բայց սովորական ֆինանսական մարմինների կողմից չվերահսկվող ֆինանսական միջոցների օգտագործման զգալիորեն ավելի ազատ սխեմաներով:
Սկզբնապես «պետկորպորացիաներ» հասկացության մեջ բոլորովին այլ իմաստ էր դրվում: Ենթադրվում էր, որ դրանք պետք է նախատեսված լինեն արտաքին շուկաներում հայրենական բիզնեսի պաշտպանության համար:
59
Ս.Գրիեյաե, Ա.Ֆոմիե
<21 րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
Իսկապես, մի շարք օբյեկտիվ պատճառներով Ռուսաստանում բազմաթիվ ապրանքների արտադրությունը կապված է աշխատանքի ու էներգիայի ավելի մեծ ծախսի հետ, քան Եվրոպայի ու Ասիայի շատ այլ երկրներում: Ուստի, համաշխարհային շուկայում ռուսական արտադրանքն ավելի պակաս մրցունակ կլինի, հատկապես եթե դրա ռուսական արտադրողները մրցակցեն նաև միմյանց միջև:
Սկզբում մտածում էին, որ պետկորպորացիաները կլինեն կառույցներ, որոնք կբացառեն ռուսական արտադրողների արտաքին մրցակցությունը և կնպաստեն ռուսական բիզնեսի զարգացմանը' որպես ինքնատիպ անցում տնտեսության' տարբեր պայմաններում գտնվող բնագավառների միջև. ռուսականի' մի կողմից և եվրոպականի կամ ասիականի' մյուս կողմից: Այսինքն' ենթադրվում էր ներկայիս Գազպրոմի կամ Ռոսօբորոնէքսպորտի բարելավված մի ինչ-որ տարբերակ: Բայց ռուսական ներքին շուկայում ապրանքարտադրողների միջև ուժեղ մրցակցային միջավայրի ստեղծման անհրաժեշտ պայմանի պարագայում: Դրա համար առաջարկվում էր ստեղծել ռազմավարական հումքի ու ապրանքների առևտրի հատուկ բորսա ռուբլով (ապրանքային հատված), արտարժույթով (արժութային հատված) և ածանցյալ ֆինանսական գործիքներով (ժամկետային շուկա): Դրանում կարող էին իսպառ վաճառվել արտահանվող ապրանքները և վաճառվել ներմուծվող հումքն ու ապրանքները: Պետկորպորացիաներին այս պարագայում հատկացվում էր ձեռք բերվող ծառայությունների ու արտաքին շուկաներում ռուսական արտադրանքի առաջմղման հայտերը ձևակերպողի դերը: Այլ կերպ ասած' պետկոր-պորացիաներին հատկացվում էր պլանային ու շուկայական տնտեսական մեխանիզմների առավելությունները համատեղողի կարևոր դերը:
Մոտ ժամանակներս Ռուսաստանում վերջնականապես կձևավորվեն մի քանի տասնյակ պետկորպորացիաներ (Նկ. 5):
Բայց մեր երկիրը, ցավոք, այնպես է կառուցված, որ նրանում օգտակար շատ մտահղացումներ իրենց հակադրությանը վերածվելու առանձնահատկությունն ունեն: Դրանից խուսափել չկարողացան նաև պետկորպորացիանե-րը: Այժմ դրանք աստիճանաբար վերածվում են ինքնատիպ ներքին օֆշորնե-րի, վոտչինաների, որոնք վերահսկվում են բարձրագույն իշխանությանը մոտ կանգնած մարդկանց կողմից: Դրանցից շատերի նպատակներն ու խնդիրները հիմնականում դեկլարատիվ կամ ընդհանրապես ֆիկտիվ են: Իզուր չէ, որ լայն տարածում է ստացել «Եթե չգիտես ինչ անես, պետկորպորացիա ստեղծիր» ասացվածքը: Պատահական չէ, որ ռուսաստանյան պետկորպորացիանե-րի մեծամասնությունը կազմավորվել է խորհրդարանական ու նախագահական ընտրություններից առաջ: Ամենայն հավանականությամբ, թաքնվելով սոցիալական բարձրարժեք նպատակների հետևում' հասարակական վերահսկողության տակ գտնվող ֆինանսական մեծ միջոցներ կհանվեն ու կտարվեն պետկորպորացիաներ: 60
60
«21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ՍԳրիեյաև, ԱՖոմիե
Նկ.5
61
Ս.Գրիեյաե, Ա.Ֆոմիե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
Այսինքն' ձևավորվում է պետության կողմից հովանավորվող ստվերային տնտեսության նոր տեսակ, նոր «մութ նյութ»' հեջ-ֆոնդերի ավելի վատ տեսակն ու նմանակը:
Թվում էր, թե նման կառույցներ ստեղծելուց առաջ նպատակահարմար կլիներ օրենսդրորեն ամրագրել դրանց իրավունքներն ու պարտականությունները, փոխգործակցության պայմաններն արդեն ստեղծված համանման կառույցների, ֆինանսական համակարգի տարրերի ու իշխանության մարմինների հետ: Այլ կերպ ասած' անհրաժեշտ էր ընդունել համապատասխան դաշ-նային օրենքներ: Բայց ոչ մի նման բան տեղի չունեցավ: Պետական դուման յուրաքանչյուր նիստի շարունակում է քննարկել և ընդունել տասնյակ, եթե ոչ հարյուրավոր երկրորդական օրենքներ (մեղվաբուծության, սեռական փոքրամասնությունների, ավտոքաղաքացուհու, ռուսերենի մաքրության, Հաղթանակի դրոշի և այլնի մասին), այնինչ մինչ օրս չկան օրենքներ ընդերքի, նախագահի, կոռուպցիային հակազդելու, պետկորպորացիաների մասին օրենքներ: Ուստի, երկիրը շարունակում է ապրել հիմնականում ոչ թե օրենքներով, այլ հասկացողություններով:
Այս առնչությամբ, լավատեսները կարծում են, թե ռուսական նոր հայտնագործությունը' պետկորպորացիաները, ինչպես «Պոզերն ու կոտոշները», կգրավեն իրենց արժանի տեղը նաև այլ երկրներում, ապագա համաշխարհային ֆինանսական համակարգի մութ օբյեկտների ցանկում:
Հոռետեսների կարծիքներն ավելի լավ է տպագիր ձևով չներկայացնել:
4 Ճգնաժամեր ֆոնդային շուկաներում
Վերջին տարիներին ֆոնդային շուկաներում առավել հաճախ են ծագում ու զարգանում ճգնաժամային երևույթներ: Այդ շուկաների իրավիճակային տեխնիկական վերլուծությունների սիրահարները տեղի ունեցող քաոտիկ գործընթացներում փորձում են առանձնացնել մի քանի տասնամյակ առաջ հաստատված հայտնի օրինաչափությունները («Էլիոթի ալիքներ» և այլն): Բայց ամբողջական պատկեր ստանալ չի հաջողվում: Պատճառը պարզ է. այդ օրինաչափությունները հաստատվել են իրական ֆոնդային շուկայի համար, որը գործում է իրական տնտեսությունում, որտեղ չկա այն խեղաթյուրող «մութ նյութը»:
Եվ կրկին, զուգահեռներ անցկացնելով աստղաֆիզիկայի հետ' կարելի է ասել, որ ֆինանսական շուկաների ճգնաժամերը համաշխարհային տնտեսության «մութ էներգիան» են: Իսկ իրենք' շուկաները, «մութ նյութի» առկայության դետեկտորն են' նման տիեզերական ուժեղ ձգողական ալիքների դետեկտորներին, որ գալիս են խոշոր տիեզերական աղետների վայրից:
Ժամանակակից ֆոնդային շուկաները, ինչպես և 20-րդ դարի կեսերի շուկաները, նույնպես քաոտիկ են, բայց, ի տարբերություն իրական տնտեսու- 62
62
«21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ՍԳրիեյաև, ԱՖոմիե
թյաե, այդ քաոսը լավ կազմակերպված է: Արդի պայմաններում ֆոեդայիե և արժութային շուկաները վերածվել եե դոլարի զանգվածի ստերիլացմաե արդյունավետ միջոցի:
Երևույթի մասշտաբի գնահատման համար բերենք տվյալներ վերջին տարիների ճգնաժամային երևույթների խորության մասին (Աղյուսակ 4 5):
2007թ. համաշխարհային ֆոեդայիե շուկայում առաեձեացաե ճգնաժամային երևույթների 3 շրջաեեեր' ձմռաե-աշեաե, ամռան, աշեաե: Դրաեցից յուրաքանչյուրին համապատասխանում է Աղյուսակ 4-ի երեք սյունակ: Սյունակներում եշված եե հիմնական ֆոեդայիե ինդեքսների վերիե և ստորին արժեքները ճգեաժամերի սկզբում և վերջում, ինչպես եաև ինդեքսների մեծությունների (%) փոփոխությունը:
Աղյուսակ 4
Ինդեքս գարուն 2007 ինդեքսի մեծության փոփոխ.,% ամաո 2007 ինդեքսի մեծության փոփոխ.,% աշուն 2007 ինդեքսի մեծության փոփոխ.,%
սկիզբ վերջ սկիզբ վերջ սկիզբ վերջ
26.02 5.03 23.07 16.08 1.11 26.11
DJIA 12632,3 12050,4 -4,6 13943,4 12845,78 - 7,87 13705,7 12743,4 - 7,02
NASDAQ 100 1830,6 1712,9 -6,43 2036,3 1846,09 -9,34 2219,2 1989,4 - 10,36
FTSE-100 6434,7 6058,7 -5,84 6624,4 5858,9 -11,56 6586,1 6180,5 - 6,16
NIKKEI- 225 18215,4 16642,3 -8,64 17963,6 16148,49 -10,1 16870,4 15135,2 - 10,29
HANG SENG 20508 18664,9 -8,99 23365,6 20672,39 -11,57 31492,9 27626,6 - 12,28
РТС 1970,77 1737,71 -10,14 2091,26 1820,3 -12,96 2220,16 2177,07 - 1,94
2008թ. սկզբից բոլոր ֆոեդայիե շուկաներում եոր մասշտաբային անկում սկսվեց: Չի բացառվում, որ այս հոդվածի գրվելու պահիե այե դեռ ավարտված չլինի, բայց առայժմ աեկմաե նվազագույն կետը գրանցվել է 2008թ. փետրվարի 8-իե: Հիմնական ֆոեդայիե ինդեքսների մեծությունների փոփոխությունները ներկայացված եե Աղյուսակ 5-ում:
Ինչպես երևում է Աղյուսակ 4 5-ից, 2007թ. յուրաքանչյուր ճգնաժամում հիմնական ֆոեդայիե ինդեքսների մեծությունների նվազումը կազմել է 7-10%: 2008թ. աեկմաե խորությունը զգալի է' 1,5-2 անգամ ավելի: Տպավորությունն այեպիսիե է, որ բացասական հետևանքներն աճելու միտում ուեեե: 63
63
Ս.Գրիեյաե, Ա.Ֆոմիե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
Աղյուսակ 5
Ինդեքս սկիզբ ՎեԲ2 ինդեքսի մեծության փոփոխ.,%
DJIA 13395,4 12182,1 - 9,96
NASDAQ 100 2111,7 1773,7 - 19,06
FTSE-100 6461,2 5784 - 11,7
NIKKEI-225 15307,78 13017,2 - 17,6
HANG SENG 27370,6 23469,5 - 16,62
РТС 2290,51 1870,93 - 22,43
2007թ. սեպտեմբերի սկզբի դրությամբ համաշխարհային ֆոնդային շուկայի կապիտալացումը գնահատվում էր $170 տրլն: Ուստի, 2007թ. նոյեմբերին ընկերությունների կապիտալացման ընդհանուր կորուստները կազմել են մոտավորապես $10-12 տրլն: 2008թ. կապիտալացման կորուստները գնահատվում են $15-20 տրլն-ի մակարդակում (թեև որոշ փորձագետներ ավելի համեստ գնահատականներ են տալիս' $6, 7 տրլն): Այսինքն' ցանկացած պարագայում խոսքը վերաբերում է $10 տրլն կարգի մեծությանը:
Այդ գումարների մի մասը ներդրվել է կտրուկ թանկացած անշարժ գույքի, մյուս մասը' թանկարժեք մետաղների ու նավթի մեջ: Բայց այդ ակտիվների գների բարձրացումը չի ծածկում ֆոնդային շուկաների ընդհանուր կորուստները:
Ըստ գնահատումների' ակտիվների զգալի մասը (մոտավորապես 30-50%-ը) դուրս է բերվել ֆոնդային շուկայից ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգի հետ կապված գորշ ու մութ ֆինանսական կառույցների կողմից. բնական է, որ համաշխարհային արժույթի արտադրության ընդհանուր գերակշռության պայմաններում ԱՄՆ-ը ի վիճակի է կառավարել ճգնաժամերի մեծ մասը: Այլ կերպ ասած' ընդամենը մի ամսում (վերջին ճգնաժամային երևույթներին բնորոշ տևողություն) հաջողվում է շրջանառությունից դուրս բերել մոտ $3-5 տրլն: Համապատասխանաբար' $3-5 տրլն-ով նվազում են ԱՄՆ ֆինանսական համակարգին մնացյալ ողջ աշխարհի ունեցած պարտքային հավակնությունները: Հիշեցնենք, որ ամերիկյան պարտքի ընդհանուր մեծությունը ներկայումս գնահատվում է $40 տրլն: Այնպես որ, ևս նման 8-10 «ճգնաժամ», և 5 տարի անց ամերիկյան պարտքն ինքն իրեն «հետ կքաշվի»: Իսկ դուք ասում եք' «Էլիոթի ալիքներ»:
Բայց սա էլ դեռ ամենը չէ: Ֆոնդային շուկան իներցիա ունի: Ուստի, իր դիրքերը միանգամից չի վերականգնում, այլ 3-4 ամիս անց: Հենց այս պարբերականությունն է ի հայտ գալիս ֆոնդային ինդեքսների արդի դինամիկայում: 64
64
«21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ՍԳրինյաև, ԱՖոմին
Դրա համար էլ ճգնաժամային երևույթների առկայության դեպքում դոլարի շրջանառության արագությունը ԱՍՆ-ից դուրս արհեստականորեն դանդաղեցվում է, ինչը նպաստում է դոլարային գների ավելացման տեմպերի նվազմանը և դանդաղեցնում է անվստահության աճը ամերիկյան արժույթի նկատմամբ:
Վերլուծաբանների մեծ մասը վստահ է, որ ֆոնդային շուկայում շոշափելի տատանումները մոտ ապագայում կշարունակվեն, իսկ իրավիճակն ամերիկյան շուկայում դեռ երկար կորոշի համաշխարհային հարթակների դինամիկան:
Եթե 2008թ. ԱՄՆ-ում կրկնվի հիփոթեկային շուկայի հետ կապված պատմությունը, որը տեղի ունեցավ 2007թ. օգոստոսին, ապա հաշվառման տոկոսադրույքների հետագա նվազումը անհնարին կդառնա կամ, ծայրահեղ դեպքում, կհայտնվի դժվարին կացության մեջ: Այդ պայմաններում դոլարը դատապարտվում է հետագա արժեզրկման: Հարցը միայն այն է, թե որքան երկար այն կարժեզրկվի' առանց լուրջ հետևանքների համաշխարհային ֆինանսական համակարգի և գլոբալ տնտեսության համար: Դոլարի արժեզրկմանը զուգընթաց' աշխարհում թափ կառնի ինֆլյացիան. հումքային բոլոր հիմնական ապրանքները արժևորված են ամերիկյան արժույթով և թանկանում են դրա էժանացման արդյունքում: Միևնույն ժամանակ, ամերիկացիներն օգտագործում են իրենց սիրած ինֆլյացիայի արտահանման եղանակը, երբ իրենց ներքին խնդիրների համար վճարում է մնացյալ աշխարհը:
Վերլուծելով ֆինանսական ճգնաժամերի հետևանքները' կարելի է առաջ քաշել 2 այլընտրանք.
• Համաշխարհային տնտեսությունն ընկղմվում է քաոսի վիճակի մեջ. տրամաբանական հարց է ծագում համաշխարհային շուկայական տնտեսության արդյունավետության և դրա գլոբալացման գործընթացի նպատակահարմարության մասին,
• այդ «քաոսն» իրականում ամենևին էլ քաոս չէ, այլ բոլորովին էլ ոչ վատ կազմակերպված միջոցառումների համակարգ. ստացվում է, որ միակ երկիրը, որը կարող է դա անել, ԱՄՆ-ն է. այլ երկրների ֆինանսական հնարավորությունները չեն բավականացնի, իրենց համար շահավետ ձևով վերախմբավորելով ակտիվների կառուցվածքը, մեկ ամսվա ընթացքում համաշխարհային ֆինանսական շուկան սկզբում տապալելու, իսկ այնուհետև' վերականգնելու համար:
Ստացվում է, որ ցանկացած պարագայում զարգացած երկրները չեն կարող հույսեր կապել համաշխարհային տնտեսական համակարգի հետ:
Այս առնչությամբ տեղին է մեջբերել «Ведомости» թերթի խմբագրությանը հասցեագրված նամակներից մեկում արտահայտված միտքը. «...ԱՄՆ-ը զանազան անզուգակշռությունները վերացնելիս ջրից չոր դուրս գալու հետա- 65
65
Ս.Գրիեյաե, Ա.Ֆոմիե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
քրքիր հատկություն ունի: Տուժում եե նրանց գործընկերները, ընդ որում' դա տեղի է ունենում անկախ անզուգակշռության բնույթից: Օրինակ, 1980-ական-ներին ԱՄՆ-ը զգալի առևտրային դեֆիցիտ ուներ Գերմանիայի ու Ճապո-նիայի հետ: Այն վերացվեց, իսկ Գերմանիայում ե Ճապոնիայում ռեցեսիա սկսվեց, ընդ որում' Ճապոնիայում' 15 տարով: 70-ական թթ. ԱՄՆ-ը վարկային անզուգակշռություն ուներ Լատինական Ամերիկայի հետ' հօգուտ իրեն: Դրա վերացումը հանգեցրեց 10-ամյա լճացման Լատինական Ամերիկա-յում: Այժմ ԱՄՆ-ը ջանադրաբար աշխատում է դուրս գալ հերթական անզու-գակշռությունից: Այս հարցում ներկայիս «գործընկերը» Չինաստանն է» [13]:
Քանի որ ներկայումս մյուս երկրների համար ԱՄՀ-ի տիպի համաշխարհային ֆինանսական կառույցների օգնությունը հուսալը պատրանք է, ապա իրադարձությունների նշված զարգացման բնական հակազդեցությունը տարբեր երկրների ե երկրների խմբերի ֆինանսական համակարգերի տարածաշր-ջանային մեկուսիության խորացումն է, այդ թվում ե նոր տարածաշրջանային արժույթների' ոսկի յուանի, Ծոցի դինարի, ռուսական ռուբլու ներդրումը [14]:
Հետևություն
Եթե աստղերը վառվում են, նշանակում է' դա ինչ-որ մեկին պետք է: Եթե համաշխարհային տնտեսությունում ե ֆինանսական համակարգում երկար ժամանակ գոյություն ունի նյութական արտադրության ե բաշխման իրական համակարգը խեղաթյուրող «մութ նյութը», նշանակում է' նման աշխարհակարգը համապատասխանում է ոմանց նպատակներին ու շահերին:
Դժվար չէ հասկանալ, թե ում: Վերջին 20 տարիներին աշխարհում միայն մի երկիր կա, որն ի վիճակի է իր ազգային անվտանգության համար առանց լուրջ հետեանքների ձեախախտել ամբողջ աշխարհակարգը: Դա ԱՄՆ-ն է:
Եվ միանգամայն հասկանալի է, թե ինչու է նա դա անում. ամերիկյան դոլարի էքսպանսիայի համար: Փաստորեն, արդեն 1944-ից ԱՄՆ-ը տպում ե աշխարհով մեկ տարածում է ապրանքներով ե ծառայություններով չապահովված կանաչ թուղթ: Որ իսկապես այդպես է, փաստացի հաստատվել է ԱՄՆ նախագահ Ռ.Նիքսոնի կողմից, որը 1971թ. օգոստոսի 15-ին «կտրեց» ամերիկյան դոլարի ե ոսկու կապը ե դրանով իսկ շատ երկրների արժութային ռեզերվները վերածեց կանաչ թղթակույտի:
Բայց ավելորդ դոլարները պարբերաբար նպատակահարմար է դուրս բերել շրջանառությունից (ըստ ամերիկյան տերմինաբանության, որն ընդունված է նաե ռուսաստանյան ֆինանսիստների կողմից, ստերիլիզացնել), այլապես այդ արժույթի նկատմամբ վստահությունը կտրուկ կընկնի, այն կարժեզրկվի ե ոչ մեկի կողմից չի ընդունվի:
Մյուս կողմից' դոլարի արժեզրկումը շահավետ է ԱՄՆ-ին, քանի որ դա 66
66
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ՍԳրինյաև, ԱՖոմին
թույլ կտա լուծել այդ երկրի հսկայական պարտքի խնդիրը, որի մեծությունը, ըստ որոշ գնահատականների, մոտենում է $40 տրիլիոնի: Այսինքն' ԱՄՆ-ի առջև բարդ, եռանպատակ խնդիր է դրված. այնպես կազմակերպել իր արժույթի արժեզրկման գործընթացը (1-ին նպատակ), որ այն չդադարի օգտագործվել համաշխարհային ֆինանսական համակարգում (2-րդ նպատակ), իսկ աշխարհում շրջանառվող դոլարները չվերադառնան ամերիկյան տնտեսություն (3-րդ նպատակ): Դա թույլ կտա ԱՄՆ-ին էլի մի որոշ ժամանակ այլ երկրներից դուրս քաշել նյութական ռեսուրսներ' թղթի դիմաց:
Այս հիմնախնդիրը բոլորովին էլ հասարակ չէ և հատուկ գործիքների կիրառում է պահանջում. ֆինանսական, դիվանագիտական, ռազմական, ինչպես նաև դրանց համակցում: Իզուր չեն ասում. «Կարծում եք' Բուշի համար
ռ
հե շտ է»: Զգացվում է, որ ամերիկյան նախագահին կարեկցողը գիտե' ինչի մասին է խոսում: Իզուր չէ, որ ինքն էլ, թիապարտ ստրուկի նման, «թիավարել» է 8 տարի:
Բանն այնտեղ հասավ, որ 2008թ. փետրվարի 10-ին անվտանգության հարցերով հրավիրված ամենամյա կոնֆերանսում ելույթ ունենալով' 1-ին փոխվարչապետ Սերգեյ Իվանովն իր զեկույցում հավաստիացրեց ներկաներին, որ Ռուսաստանը «չի ձգտում ամբողջությամբ գնել ողջ «Հին աշխարհը իր նավթադոլարներով» (ընդգծումը մերն է) [15]: Այսինքն' ռուսական կառավարությունը հարկադրված է արդարանալ, որ որոշ քայլեր է ձեռնարկել հումքի վաճառքի դիմաց ստացած դոլարով ու եվրոյով արևմտյան ակտիվներ ձեռք բերելու համար: Եթե իրերն իրենց անուններով կոչենք, ապա այդ նախադասությամբ, փաստորեն, ընդունվում է համաշխարհային տնտեսության հռչակվող գլոբալացման գործընթացի ավարտը և դրա իսկական դերը: Այդ նախադասությունը բնութագրում է նաև Ռուսաստանի կառավարության' կարևոր ռազմավարական որոշումներ ընդունելու ինքնուրույնության իրական աստիճանը:
Համաշխարհային տնտեսական հարթությունում ավելորդ դոլարային զանգվածի ստերիլիզացման համար ստեղծվում և տեղաբաշխվում է «մութ նյութը» (զարգացած շուկայական տնտեսությամբ երկրներում դրանք հեջ-ֆոն-դերն են, կառավարվող վարչակարգեր ունեցող երկրներում' ԱՄՆ-ին ենթակա սուվերեն ֆոնդերը), պարբերաբար ծավալուն ճգնաժամեր են սարքվում ֆոնդային շուկաներում:
Աստղաֆիզիկայում գոյություն ունի նյութի կրիտիկական խտության հասկացությունը: Եթե իրի և էներգիայի իրական խտությունը ցածր լինի կրիտիկականից, ապա իրավիճակն, ի վերջո, կկայունանա: Բայց եթե նյութի խտությունը բարձր է լինում կրիտիկականից, ապա որոշ ժամանակ անց Տիեզերքը կսկսի անդառնալիորեն սեղմվել, և ամեն ինչ կավարտվի նոր Մեծ պայթյունով' գլոբալ աղետով: 67
67
Ս.Գրիեյաե, Ա.Ֆոմիե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
Նման իեչ-որ մի բան էլ տեղի է ունենում համաշխարհային տնտեսությունում: Ընդ որում' գործընթացը կարծես արդեն անդառնալի տեսք է ընդունել. «մութ նյութի» քանակությունն արդեն գերազանցել է կրիտիկական մակարդակը: Սրա վկայությունն է ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության կիրառած գործիքների ցանկի ընդլայնումը, որը, այլ երկրների թողտվությամբ, էլ ավելի անվիճարկելի է դառնում: Այլ գործիքների կիրառումը ցույց է տալիս, որ ավանդական սխեմաներն այլևս չեն գործում:
Ավելի նկատելի է դառնում գործընկեր-մրցակիցների համար լրացուցիչ հիմնախնդիրներ ստեղծելու ԱՄՆ ցանկությունը, հիմնախնդիրներ, որոնք կհեշտացնեին դոլարի տարածումն ու շրջանառությունն աշխարհով մեկ. պատերազմներն Իրաքում, Իրանի շուրջ լարվածության թեժացումը, հերոինի արտադրության համաշխարհային առաջատար դարձած (որի պատճառով թմրադեղից կախվածության մեջ է հայտնվել Եվրոպայի ու Ասիայի կեսը) Աֆղանստանի օկուպացիան: Եվ վերջապես, իրավիճակը Կոսովոյի ու Սեր-բիայի շուրջ, որը ռումբ է Եվրոպայի ու Ասիայի տասնյակ երկրների պետական կարգավորման տակ:
Միայն չափից ավելի միամիտ մարդը կարող է չտեսնել, որ ամերիկյան դոլարի հետ կապված հիմնախնդիրները' ածխաջրածինների և ուրանի նվազող պաշարների ֆոնին, ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության ագրեսիվությունը նույն շղթայի օղակներն են: Մենք չենք ուզում վախեցնել որևէ մեկին, բայց, մեր կարծիքով, համաշխարհային տնտեսության և ֆինանսական համակարգի զարգացման արդի միտումները, ԱՄՆ ռազմական ներուժի կտրուկ աճի և միջազգային վերահսկողության գործուն համակարգի բացակայության ֆոնին, լի են նոր համաշխարհային պատերազմի վտանգով: Համենայնդեպս, նախորդ համաշխարհային պատերազմները շատ բանով պայմանավորված էին համաշխարհային ֆինանսական համակարգի թերություններով:
Պատերազմը կանխելու համար պահանջվում է ՄԱԿ և մի շարք այլ միջազգային կազմակերպությունների արդիականացում, քանի որ տնտեսական անվտանգության կարևոր հիմնախնդիրները ոչ թե առանձին երկրների կամ նույնիսկ տարածաշրջանների, այլ ընդհանրապես ամբողջ աշխարհի խնդիրն են:
Մենք հասկանում ենք, որ հիասթափեցնում ենք այն ընթերցողներին, ովքեր կցանկանային սույն հոդվածը կարդալով' հստակ հանձնարարականներ տեսնել իրենց կամ իրենց ընկերության համար: Բայց հիվանդությունը շատ լուրջ է և խիստ բարձիթողի վիճակում. նույնիսկ ողջ երկրի կամ անգամ երկրների խմբի ներուժը կարող է չբավականացնել այն լուծելու համար:
Փետրվար, 2008թ.
68
«21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ՍԳրիեյաև, Ա.Ֆոմիե
Աղբյուրներ և գրականություն
1. Кокшаров А, «На этот раз не подвели», М., «Эксперт» № 7(596), от 18-24 февраля 2008.
2. http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B5%D0%B4%D0%B6-%D1%84%D0% BE%D0%BD%D0%B4
3. Миронов Е, «Хедж-фонды: кошмар нашего времени или нормальные инвесторы?», М., Информационный бюллетень «Консультации на фондовом рынке», 2000.
4. «Летучие голландцы налоговых оффшоров», «Российская газета» № 453 от 30.03.2004.
5. Мартыненко В.А, Хедж фонды — потенциальная опасность для развивающихся экономик, http://www.newforum.stockportal.ru/main/invest/world/hedge/hf_danger?print=yes
6. Хмыз О.В, «Особенности работы хеджиевых фондов во время кризисов на формирующихся рынках», М., «Управление рисками» №1 2006, с. 47-54.
7. Онлайновый информационный портал HedgeCo.Net
8. «Хедж-фонды - корабли-призраки в «налоговых гаванях», http://www.k2kapital.com/ analytics/investment_funds/detail.php?&BID = 6&ID = 93613&nav_page _6=1&to_date=23.11.2006
9. Угодников К, «Нежелательные инвестиции», http://www.karavan.ru/Paper2007.nsf/ Article/Itogi_2007_09_16_01_5905.html
10. «Коммерсантъ» № 165(3741), 12 сентября 2007.
11. Данные компаний Bloomberg, РИА РБК, 6 марта 2008.
12. Американская ипотека угрожает российским деньгам, http://www.pron.ru/readarticle.php? article_id=166
13. «Ведомости» № 29 (2051) от 18 февраля 2008.
14. http://www.polit.nnov.ru/2008/01/15/multigcconsens/
15. http://www.vesti.ru/doc.html?id=162307
ТЕМНАЯ МАТЕРИЯ МИРОВОЙ ЭКОНОМИКИ Сергей Гриняев, Александр Фомин
Резюме
Если в мировой экономике и финансовой системе длительное время существует «темная материя», искажающая реальную систему материального производства и распределения, значит, такой мировой порядок соответствует чьим-то целям и интересам.
69
Ս.Գրիեյաե, Ա.Ֆոմիե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
Нетрудно понять — чьим именно. Последние 20 лет в мире существует только одна страна, способная без серьезных последствий для своей национальной безопасности деформировать все мироустройство. Эта страна — США. И совершенно понятно, для чего она это делает — для экспансии американского доллара. Фактически, уже с 1944г. США печатают и распространяют по всему миру необеспеченную товарами и услугами зеленую бумагу. Но лишние доллары периодически целесообразно выводить из обращения, иначе произойдет резкая потеря доверия к этой валюте, она обесценится и не будет никем восприниматься. С другой стороны, обесценивание доллара выгодно для США, т.к. это позволит решить проблему огромного долга этой страны. Перед США стоит сложная трехцелевая задача — так организовать процесс обесценивания своей валюты (1-я цель), чтобы она не перестала использоваться в мировой финансовой системе (2-цель), а обращающиеся в мире доллары не вернулись в американскую экономику (3-я цель). Это позволит США еще некоторое время выкачивать из других стран материальные ресурсы в обмен на бумагу. Для стерилизации лишней долларовой массы по всему мировому экономическому пространству создается и распределяется «темная материя»: в странах с развитой рыночной экономикой — хедж-фонды, в странах с управляемыми режимами — подконтрольные США суверенные фонды, периодически устраиваются масштабные кризисы на фондовых рынках. 70
70
