CC BY
29CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.
TEMIR YO'L AVTOMATIKA TIZIMIDA TEXNIK HUJJATLARNI ELEKTRON YURITISHNING SAMARALI USULI
Baratov D.X
Toshkent davlat transport universiteti avtomatika va telemexanika kafedrasi professor v.b., texnika fanlari doktori Astanaliyev E. T
Toshkent davlat transport universiteti avtomatika va telemexanika kafedrasi
magistratura talabasi Panjiyev Sh.Z
Toshkent davlat transport universiteti avtomatika va telemexanika kafedrasi
talabasi
ANNOTATSIYA
Maqolada ternir yo'l avtomatika tizimida texnik hujjatlarni elektron yuritishni avtomatlashtirilgan jarayonning funksional xususiyatlari ko'rsatilgan, temir yo'l avtomatika va telemexanika qurilmalarini nazorat qilish va boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimining interfeysi ko'rsatilgan, tizim talablari va avtomatlashtirilgan usulni sinovdan o'tkazish ko'rsatilgan. QR-kodlash usulidan foydalangan holda avtomatika va telemexanika tizimidagi jarayonlarni boshqarish va nazorat qilish qurilmalari to'g'risida ma'lumotlarni to'plash, almashtirilgan qurilmalarni tekshirish, ma'lumotlarni kiritish maqsadida avtomatlashtirilgan tizim orqali nazorat qilishda ishlatilgan. Ta'mirlash va qayta ishlash bo'limiga taqdim etilgan qurilmalar bo'yicha ma'lumotlarni dasturiy ta'minot tizimiga avtomatlashtirilgan holatda kiritishni amalga oshirish jarayoni ishlab chiqilgan.
Kalit so'zlar: avtomatika va telemexanika qurilmalari, texnik hujjat, elektron hujjat, texnologik jarayon, avtomatlashtirilgan tizim, QR kod.
Temir yo'l avtomatika va telemexanika qurilmalarini hisobga olish va boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimi ta'mirlash-texnologik maydonda yoki nazorat-o'lchash punkti ishini rejalashtirish uchun mo'ljallangan.
Avtomatlashtirilgan tizim temir yo'l avtomatika va telemexanika qurilmalarini nazorat qilishda qo'llaniladi. Avtomatlashtirilgan tizimning asosiy funksiyalari: ma'lumotlar bazasini yaratish va unga xizmat ko'rsatish, shu jumladan aniq qurilmalarning ma'lumotlari va ularni o'rnatish joyini aniqlash; davriy almashtirishlar, qurilma ma'lumotlarini dastur bazasidan chiqarish va jarayob bilan bog'liq qurilmalarning harakatini kuzatish; texnologik zarur axborotni berish bilan qurilmalarni almashtirishni rejalashtirish; qurilmalarni almashtirish rejalarining bajarilishini nazorat qilish; avtomatika va telemexanika qurilmalarining nosozliklarini tahlil qilish; ta'mirlash va texnologik jarayon bosqichlarini rejalashtirish; qulay holatda ma'lumotlar bazasida qurilmalarni qidirish imkoniyati [1,2].
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.
Temir yo'l avtomatika va telemexanika qurilmalarini hisobga olish va boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimini ishlash jarayonining maxsus dasturi texnik hujjatlarni nazorat qilish va boshqarish serveridan foydalanishga asoslangan. Server foydalanuvchilarning ishini ta'minlovchi asosiy funksiyalarni bajaradi: ma'lumotlar bazasidan avtomatika qurilmalarni qidirish, qurilmalar soni haqida ma'lumot berish, QR kodini o'qish. Avtomatika va telemexanika qurilmalarini boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimi 1-rasmda ko'rsatilgan.
Dasturning asosiy obyektlari - qurilmalar ro'yxati va qurilmalarni o'rnatish joylari, texnik hujjatlar. Rejalashtirilgan almashtirishni amalga oshirishda ro'yxatlar juft bo'lib ko'rsatiladi: avtomatika va telemexanika qurilmalarining bitta (pastki) ro'yxati va bo'sh joylar - ushbu holatda qurilmani o'rnatish yoki almashtirish mumkin; ikkinchi (yuqori) ro'yxat esa almashtirilishi mumkin bo'lgan qurilmalar ro'yxati [3,4,5].
Texnik hujjatlarni elektron yuritish usulining avtomatlashtirilgan tizimi quyidagi asosiy funksiyalarni o'z ichiga oladi, ular quyidagilarga imkon beradi:
—Ma'lumotlarni yangilash;
— Asosiy nazorat markazidan turib masofadan qurilmalarni qo'shish;
— alohida qism qo'shish;
— qurilma qo'shish;
— qurilma haqidagi ma'lumotlarni tahrirlash;
— qurilmalar haqidagi ma'lumotlarni ko'rish;
— qurilmani olib tashlang;
— qurilmani almashtirish;
— qurilmaning QR-kodini o'qish;
— qurilmaning QR-kodini chop etish.
Отчет Сервис
*BL
П(5А)
oqsA)
Ч(БДШ-20)
Ч1С(НМШ2-4000) ,
ЧЗС(НМШ2-4000|
Ч4С(НМ Ш2-4000) .
НЗС(НМ Ш2-4000)
Н4С(НМШ2-4000)
M16C(HMID2-4DD0
ПМ160РМШ2-Д0)
Ч10(НМШ2-4000)
Ч1АС(НМШ2-400а
Ч1С0Ж(НМШ1-14
" Прибори выбранною раздела 1^11 s llrfs-l
MPIM ШЧ-ШОЛЯ,™
Стать 24
№ Раздел Место ТИПб0 № прибора Дата таГ" -
'Ш1МД
904 Статив 34 011-2 5А 85 сх 03.04.2017 5 год 03.04.2022 36
905 Статив 34 82 БДШ-20 2286 ч 09.01.2014 10 год 09.01.2024 58
906 Статив 34 92 НМШ2-4000 100274 Ч1С 03.02.2014 1год 03.02.2015 -50
907 Статив 34 93 НМШ2-4000 30408 чзс 24.04.2012 7год 24.04.2019 0 „
Основные гриборы
|ji Раздел Место Тип протзерки Дата Оставшиеся
904 | Статив 34 011-2 5А 85 |СХ 03.04.2017 5 год 03.04.2022 36
Просроченные приборы
№ Раздел Место Тип № прибора пИ™ВаН Дата Оставшиеся
ХЕШ BBDH В9 -
Fig. 1. Avtomatlashtirilgan tizimning ishlash jarayoni
Avtomatlashtirilgan tizim temir yo'l avtomatika va telemexanika qurilmalarini nazorat qilishda samarali usul hisoblanadi. Avtomatlashtirilgan tizimning asosiy funktsiyalari:
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.
- ma'lumotlar bazasini yaratish va tizimni ishlatish, shu jumladan muayyan qurilmalarning nomlari va ularni o'rnatish manzili to'g'risidagi ma'lumotlar;
- davriy almashtirishlar, hisobdan chiqarishlar, tahliliy ma'lumotlar va jarayon bilan bog'liq holda qurilmalarning ishlashini nazorat qilish;
- texnologik zarur ma'lumotlarni berish bilan qurilmalarni almashtirishni rejalashtirish;
qurilmalarni almashtirish rejalarining bajarilishini monitoring qilish; avtomatika va telemexanika qurilmalarini nosozliklarini tahlil qilish;
- ta'mirlash va texnologik jarayon ishini rejalashtirish;
Temir yo'l avtomatika va telemexanika qurilmalarini nazorat qilish va boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimida server dasturi signalizatsiya va aloqa masofaviy tarmog'iga ulangan kompyuterda bajariladi. Server uchun alohida kompyuter tanlash yoki tarmoq ish stantsiyalaridan birini ishlatish mumkin. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, yangi qurilmalarni ro'yxatdan o'tkazish va asboblar bilan bog'liq ishlar va hisobotlarni yaratish ma'lumotlar bazasi hajmini va diskdagi u egallagan hajmi oshadi, shuning uchun o'sishni hisobga olish uchun qattiq disk hajmi yetarli ekanligiga ishonch hosil qilishingiz kerak [6,7,8].
Ko'p foydalanuvchilar ishlaydigan tizim markazlashtirilgan boshqaruvga ega bo'lishi kerak. Ushbu funksiya tizimni o'rnatish va boshqarish bo'yicha yagona izchil jarayonni amalga oshiradigan, tizim javobgarligi maxsus tayinlangan xodimlar tomonidan amalga oshiriladi.
Tizim xodimlarining majburiyatlari, xususan, quyidagilarni o'z ichiga oladi:
- tashkilotning joriy tuzilmasi tizimida aks ettirish;
- foydalanuvchilarni ro'yxatga olish; tizimning xato xabarlarini ko'rish; ma'lumotlar bazasi jadvallarini yangilash.
Ushbu funksiyalarga qo'shimcha ravishda, tizim xodimi avtomatika va telemexanika qurilmalarini avtomatik nazorat qilish tizimi serverini ishga tushirish va to'xtatish, tizimni sozlash va texnik xizmat ko'rsatish, tizim ma'lumotlar bazalarining zaxira nusxalarini yaratish va nosozliklar yuzaga kelganda tizimni qayta ishga tushirishni ham ta'minlaydi [9,10,11].
Tizimda ro'yxatdan o'tgan avtomatika va telemexanika xodimlari, ularning ish vazifalari bilan belgilanadigan ishchi xodimlar tizim foydalanuvchilari deyiladi. Faoliyat turiga qarab, tizim foydalanuvchisiga admin tomonidan ma'lum harakatlarni bajarish va muayyan funksiyalarga kirish huquqi beriladi.
Tizimning funksional xususiyatlari. Foydalanuvchi serveriga ulangandan so'ng dastur bilan ishlash uchun asosiy oyna ochiladi. Ushbu muloqot oynasida
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. avtomatlashtirilgan tizimning barcha asosiy funksiyalari foydalanuvchiga qulay tarzda taqdim etiladi, xususan:
- qurilmalar haqida ma'lumotlarni kiritish;
- qurilma ma'lumoti;
- qurilmalarni dastur bazasidan chiqarish;
- ta'mirdagi qurilmalar ro'yxati;
- qurilmalarni rejalashtirilgan almashtirish;
- zaxira qurilmalar ro'yxati;
Kerakli maydonlarni to'ldirgandan so'ng, ushbu ro'yxatlar orqali ma'lumotlar bazasi jadvali ko'rinishida saqlanishi va avtomatlashtirilgan tizimda qurilmaga seriya raqami berilishi kerak. Shundan so'ng tizim bilan keyingi ishlar davom ettiriladi. Yagona ma'lumotlar bazasida saqlangan ro'yxatlarga tezkor kirish uchun turli parametrlar bo'yicha qidiruv jarayonlari talab qilinadi. Hujjatlarni boshqarish tizimidagi asosiy qidiruv parametrlari qurilmaning markasi va manzilini o'z ichiga oladi [12,13,14].
QR-kodlash tizimidan foydalangan holda avtomatika va telemexanika qurilmalarini nazorat qilish va boshqarish jarayonida qurilmalar to'g'risida ma'lumotlarni to'plash, qurilmalarning to'g'ri almashtirilganligini tekshirish, ta'mirlash va qabul qilish to'g'risidagi ma'lumotlarni kiritish uchun texnik hujjatlarni elektron yuritish samarali hisoblanadi. Bu tizim xavfsizlik yuqori darajada ta'minlanadi va qisqa vaqt ichida ko'plab qurilmalarni nazorat qilish imkoniyatini beradi. Avtomatlashtirilgan tizimning dasturiy ta'minoti orqali ma'lumotlar bazasidagi qurilmalarni qulay tarzda saralash imkoni mavjud. Uchta qismga bo'lingan ulardan birinchisida barcha qurilmalarni bitta jadvalda chiqarish, ikkinchi qismda almashtirish sanasiga bir oy qolgan qurilmalar ro'yxati, uchinchi qismda almashtirish muddati o'tib ketgan qurilmalar jadvalini shakllantiradi.
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. Baratov D., Astanaliev E. Using innovative technologies of electronic technical document management for railway automation and telemechanics //International Engineering Journal for Research and Development. - 2020. - Т. 5. - С. 5-9.
2. Ogli A. E. T., Dilshod B. Raster and vector formats of electronic document of technical documentation //Universum: технические науки. - 2021. - №. 7-3 (88). -С. 35-37.
3. Baratov D., Astanaliev E. Minimization of the automatic machine structure process of accounting and control of railway automation and telemechanics devices //E3S web of conferences. - EDP Sciences, 2021. - Т. 244. - С. 08024.
4. Astanaliev E. Formalization of electronic technical document management of railway automatics and telemechanics //International Journal of Engineering and Information systems (IJEAIS). - 2020. - Т. 4. - №. 12.
5. Saloydinov, S. Q. (2021). Creation of feasibility studies to reduce energy costs in ginneries. "Экономика и социум", 9(88), 147-149.
6. Astanaliev E. T. Important principles of innovative reforms in the process of electronic document management in railway automation and telemechanics //The American Journal of Engineering and Technology. - 2020. - Т. 2. - №2. 12. - С. 26890984.
7. Baratov D., Astanaliev E. Developing a new monitoring mechanism of electronic document management of technical documentation for railway automation //E3S Web of Conferences. - EDP Sciences, 2021. - Т. 264. - С. 05018.
8. Astanaliev Elmurod. Analysis and classification of electronic document management system //Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR). - 2021. -Т. 10. - №. 4.
9. Салойдинов, С. К. (2022). С паровой турбиной 471 МВт на Талимарджанской ТЭЦ расчет электрических режимов при максимальной зимней нагрузке. "Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)", Special issue, 116-121.
10. Evia C., Tech V., Priestley M. Structured authoring without XML: Evaluating lightweight DITA for technical documentation //Technical Communication. - 2016. -Т. 63. - №. 1. - С. 23-37.
11. Zakoldaev D. A. et al. Computer-aided design of technical documentation on the digital product models of Industry 4.0 //IOP Conference Series: Materials Science and Engineering. - IOP Publishing, 2019. - Т. 483. - №. 1. - С. 012069.
12. Астаналиев Э. Т. Разработка алгоритмов ведения технической документации //Вестник магистратуры. - 2021. - №. 1-1. - С. 47.
13. Astanaliev E. TECHNOLOGICAL SCIENCES //CUTTING EDGE-SCIENCE. - 2020. - С. 135.
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.
14. Astanaliev Elmurod. Technological process of devices in railway automation and telemechanics. Polish science journal. - 2021. Part 2. Issue 1(34), pp. 76-78. ISBN 978-83-949403-4-8.
15. Saloydinov, S. Q. (2021). Paxta tozalash zavodlarida energiya sarfini kamaytirishning texnik-iqtisodiy mexanizmini yaratish. "Academic research in educational sciences", 2(9), 886-889. https://doi.org/10.24412/2181-1385-2021-9-886-889
16. Saloydinov, S. Q. (2021). Creation of feasibility studies to reduce energy costs in ginneries. "Экономика и социум", 9(88), 147-149.
17. Caлойдинов, C. К. (2021). Образовательные кредиты в Узбекистане. "Экономика и социум", 12(91), 470-472.
18. Caлойдинов, C. К. (2021). Спрос на рынке дифференцированных продуктов. "Экономика и социум", 12(91), 473-476.
19. Салойдинов, С. К. (2022). С паровой турбиной 471 МВт на Талимарджанской ТЭЦ расчет электрических режимов при максимальной зимней нагрузке. "Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)", Special issue, 116-121.
20. Сaрдoржoн Кoдиржoн Ynm Сaлoйдинoв. (2022). Иннoвaциoннoе решение для пoлyчения 6TOrasa. "Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)", 2(3), 280-285. https://doi.org/10.24412/2181-2454-2022-3-280-285
21. Dadaboyev, Q. Q. (2021). Refrigerator in modern heating power stationstechnical water waste through reconstruction of the towerreduction. "International journal of philosophical studies and social sciences", 1(3), 96-101.
22. Dadaboyev, Q. Q. (2022). Issiqlik elektr stansiyalarida texnik suv isrofini barataraf etish. "Academic research in educational sciences", 3(1), 434-440. https://doi.org/10.24412/2181 -2454-2022-1 -41 -47
23. Dadaboyev, Q. Q. (2022). Bug'-gaz qurilmasi gradirniyalaridagi aylanma suv isrofini kamaytirish "Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)", Special issue,15-21
