Научная статья на тему 'ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТИНИНГ ЗАРАРЛАНГАН ҲУДУДЛАРИДА АВАРИЯ-ҚУТҚАРУВ ИШЛАРИНИ ЎТКАЗИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ'

ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТИНИНГ ЗАРАРЛАНГАН ҲУДУДЛАРИДА АВАРИЯ-ҚУТҚАРУВ ИШЛАРИНИ ЎТКАЗИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
55
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Темир йўл транспорти / темир йўллар / темир йўл бекатлари / станциялар / йўловчи поездлар / заҳарли кимёвий моддалар / радиация / авария / ёнғин / авария-қидирув / авария-қутқарув ишлар. / Rail transport / railways / Railway Stations / stations / passenger trains / toxic chemicals / radiation / accident / fire / accident-search / accident-rescue work.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Шахобидинов, Вохиджон Эркинович

Темир йўл транспорти юк ва йўловчиларни, шунингдек халқ хўжалиги юклари, хавфли ўта хавфли юкларни ташишни амалга оширадиган транспорт тармоғидир. ТЙТда заҳарли кимёвий моддаларни ташишда фавқулодда вазиятларлар юз берганда, содир бўлган аварияларни бартараф қилишда авария-қутқарув ишларини ташкил этишдаги долзарб вазифаларни бажариш жуда муҳим ва мураккаб ҳисобланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Шахобидинов, Вохиджон Эркинович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EMERGENCY RESCUE MEASURES IN THE DAMAGED AREAS OF RAILWAY TRANSPORT

Rail transport is a transport network that carries out the transportation of cargo and passengers, as well as national economy cargo, dangerous extremely dangerous goods. When emergency situations occur in the transport of toxic chemicals in RT, it is considered very important and complex to carry out urgent tasks in the organization of accident-rescue work in the elimination of accidents that have occurred.

Текст научной работы на тему «ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТИНИНГ ЗАРАРЛАНГАН ҲУДУДЛАРИДА АВАРИЯ-ҚУТҚАРУВ ИШЛАРИНИ ЎТКАЗИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ»

ТЕМИР ЙУЛ ТРАНСПОРТИНИНГ ЗАРАРЛАНГАН Х^УДУДЛАРИДА АВАРИЯ-ЦУТЦАРУВ ИШЛАРИНИ УТКАЗИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ

Вохиджон Эркинович Шахобидинов

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети хдрбий тайёргарлик укув маркази катта укитувчиси, доцент, резервдаги подполковник e-mail: vosouz71@gmail.com +99897 740-10-57

АННОТАЦИЯ

Темир йул транспорти юк ва йуловчиларни, шунингдек халц хужалиги юклари, хавфли ута хавфли юкларни ташишни амалга оширадиган транспорт тармогидир. ТЙТда зауарли кимёвий моддаларни ташишда фавцулодда вазиятларлар юз берганда, содир булган аварияларни бартараф цилишда авария-цутцарув ишларини ташкил этишдаги долзарб вазифаларни бажариш жуда мууим ва мураккаб уисобланади.

Калит сузлар: Темир йул транспорти, темир йуллар, темир йул бекатлари, станциялар, йуловчи поездлар, зауарли кимёвий моддалар, радиация, авария, ёнгин, авария-цидирув, авария-цутцарув ишлар.

АННОТАЦИЯ

Железнодорожный транспорт - это транспортная сеть, осуществляющая перевозку грузов и пассажиров, а также грузов народного хозяйства, опасных грузов повышенной опасности. Когда возникают чрезвычайные ситуации при транспортировке токсичных химикатов в ЖДТ, считается очень важным и сложным выполнение неотложных задач по организации аварийно-спасательных работ при ликвидации произошедших аварий.

Ключевые слова: Железнодорожный транспорт, железные дороги, вокзалы, полустанки, пассажирские поезда, ядохимикаты, радиация, авария, пожар, аварийно-поисковые, аварийно-спасательные работы.

ABSTRACT

Rail transport is a transport network that carries out the transportation of cargo and passengers, as well as national economy cargo, dangerous extremely dangerous goods. When emergency situations occur in the transport of toxic chemicals in RT, it is considered very important and complex to carry out urgent tasks in the organization of accident-rescue work in the elimination of accidents that have occurred.

Keywords: Rail transport, railways, Railway Stations, stations, passenger trains, toxic chemicals, radiation, accident, fire, accident-search, accident-rescue work.

Кискартмалар руйхати

"УТЙ" АЖ - "Узбекистон темир йуллари" акциядорлик жамияти;

ТЙТ - Темир йул транспорти;

ФВ Фавкулодда вазият;

КТКЗМ - Кучли таъсир курсатувчи захарли модда;

МТУ УК - Минтакавий темир йул узели унитар корхона;

АКИ - Авария-куткарув ишлари;

КБШИ - куткарув ва бошка шошилинч ишлар;

Л-1 - Енгил химоя костюмлари;

ВПХР - Х,арбий кимёвий разведка курилмаси;

ДП-5В - Нурланиш дозалари улчагичи;

ИП-4, ГП-5В - Нафас олиш органларининг шахсий химоя воситалари;

АХКМ - Авариявий хавфли кимёвий моддалар;

ТП - Тиклаш поезди;

ЁП - Ёнгин поезди;

КИРИШ

Темир йулларнинг мамлакатимизда юк ва йуловчиларни ташишдаги улуши катта булиб, ташиш хажмларининг мунтазам усиши темир йулларнинг техник жихозланиши, технологияларининг, табиий ва техноген тусдаги фавкулодда вазиятлар окибатларини бартараф этишда авария куткарув ишларини такомиллашиб боришини такозо этмокда.

Умуман техноген авариялари ва халокатлари нималар киради:

- экипаж аъзолари ва йуловчиларнинг улимига, хаво кемаларининг тулик парчаланишига ёки каттик шикастланишига хамда кидирув ва авария-кидирув ишларини талаб киладиган авиахалокатлар;

- ёнгинга, портлашга, харакатланувчи таркибнинг бузилишига сабаб булган ва темирйул ходимларининг, халокат худудидаги темир йул платформаларида, вокзаллар биноларида ва шахар иморатларида булган одамлар улимига, шунингдек ташилаётган КТКЗМлар билан халокат жойига туташ худуднинг захарланишига олиб келган темирйул транспортидаги халокатлар ва авариялар (агдарилишлар);

- портлашларга, ёнгинларга, транспорт воситаларининг парчаланишига, ташилаётган КТКЗМларнинг зарарли хоссалари намоён булишига ва одамлар

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(10), October, 2023

улими (жарохатланиши, захарланиши)га сабаб буладиган автомобиль транспортининг халокати ва авариялари, шу жумладан, йул-транспорт ходисалари;

- одамларнинг улимига, шикастланишига ва захарланишига, метрополитен поездлари парчаланишига олиб келган метрополитен бекатларидаги ва тунелларидаги халокатлар, авариялар, ёнгинлар;

- газ, нефть ва нефть махсулотларининг (авария холатида) отилиб чикишига, очик нефть ва газ фаввораларининг ёниб кетишига сабаб буладиган магистрал кувурлардаги авариялар.

Фавкулодда вазиятларлар юз берганда объектларнинг фукаро мухофазаси бошлиги маълумотларига асосланган холда, штаб ишлари ташкил этилади. Объект фукаро мухофазаси бошлиги, штаб бошлиги тузилмалари фавкулодда вазиятлар шикастланиш учокларида авария-куткарув ишларини ташкил этадилар.

Уткир захарли кимёвий моддалар сакланадиган иншоотларда, транспорт турлари оркали ташишларда авария ёки бузилишлар руй берганда, кимёвий зарарланиш худудлари юзага келади. Ушбу худудларда авария-куткарув ишларини олиб бориш учун кимёвий холат бахоланади. Кимёвий моддалар билан зарарланган майдон захарли моддалар консентратсиясининг хаво билан биргаликда таркалишда чукурлиги (Ч), кенглиги (К) ва юзаси (Ю) билан характерланади.

Кимёвий холатга бахо бериш учун куйидаги маиумотларни билиш керак:

- уткир захарли кимёвий моддаламинг тури ва микдори;

- метеорологик холати;

- майдоннинг топографик холати;

- куйилиш характери;

- захарланган хавонинг таркалиш йуналиши;

- ишчи, хизматчи ва ахолининг химояланганлик даражаси.

Кимёвий холатга бахо бериш куйидагии беш изохни уз ичига олади:

1 .Кимёвий зарарланган худуднинг майдони ва улчамларини аниклаш.

2.Зарарланган хавонинг ахоли масканига етиб келиш вактини аниклаш.

З.Уткир захарли кимёвий моддаларнинг зарар келтирувчи вактини

4.Кимёвий зарарланиш худудидаги кишилами мумкин булган йукотишларни аниклаш.

5.Кимёвий зарарланган худудни иш хужжатларига тушириш.

аниклаш.

Кимёвий зарарланган худуднинг юзаси ва улчамлари куп жихатдан метеорологик холат ва хавонинг вертикал (тик) баркарорлигили билан боглик. Шунинг учун зарарланган худуднинг катталикларини топиш учун, дастлаб хавонинг баркарорлик даражаси (инверсия, изотермия, конвекция) топилади.

Инверсия - бу ер юзасидан юкорига баландлик ортиши билан хаво хароратининг кутарилиб боришидир.

Изометрия - хаво хароратининг мунтазам тургунлиги билан характерланади.

Конвекция - атмосфера катламида хавонинг вертикал алмашувидир.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

ТЙТ ФВ юзага келиши мумкин булган жойлар асосан темир йул станцияларининг юклаш, тушириш, хавфли юклар билан тузиладиган ва таркатиладиган поездлар хисобланади.

Жуда тез таъсир этувчи захарли моддалар билан содир булган бахтсиз ходиса авариялар юз берганда, "УТЙ" АЖ объектлари худудининг бир кисми токсик моддалар концентрацияси ошган худудда булиши мумкин.

Зарарланган худудда жамоат ишчилари, ахоли ва уй хайвонлари, йуловчи поездлари, МТУ УК объектлари (темир йул бекатлари, станциялар, ишлаб чикариш объектлари ва бошкалар), тогли худуд оркали утадиган темир йуллари булиши мумкин.

ТЙТ объектларида одамлар бор поездлар, портловчи, ута фаол захарли моддалар ва бошка хавфли юклар булган вагонларнинг булиши, тузилмаларни тушириш, ярадорларни чикариш, эвакуация килиниши билан боглик вазиятнинг мураккаблигидадур.

Одамларни куткаришга каратилган энг мухим чора-тадбирлар радиацияга ва кимёга карши химоя хисобланади.

У куйидагиларни уз ичига олади:

- радиациядан химояланиш режимларини ишлаб чикиш;

- радиация ва кимёвий холатни аниклаш ва бахолаш;

- дозиметрик ва кимёвий назоратни утказиш;

- ахолини радиация ва кимёга карши воситалари билан таъминлаш;

- радиоактив ва кимёвий ифлосланиш окибатларини бартараф этиш.

Дозиметрик ва кимёвий назоратсиз зарарланган худудларда куткарув

ишларини олиб бориш мумкин эмас. У фукаро мухофазаси булинмалари ходимлари, ишчи ва хизматчиларни иш кобилиятини бахолаш максадида, улардан фойдаланиш тартиби, одамларнинг сони ва санитария холатини асбоб-ускуналар, машиналар, транспорт, кийимларни зарарсизлантириш ва дегазация

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

килиш, радиоактив ифлосланиш зоналарида озик-овкат махсулотлари, сув ва ем-хашакдан фойдаланиш имкониятини аниклаш максадида утказилади.

Объект (худуд) штаби ва фукаро мухофазаси хизматлари дозиметрик (кимёвий) назоратни ташкил килади, тузилма командирлари ва разведка булинмалари кучлари (развтдкачи-кимёгарлар ва разведкачи-дозиметристлар) томонидан амалга оширилади.

Радиоактив ифлосланиш (ифлосланиш) холатида куткарув ишларини олиб боришнинг асосий усуллари:

- радиоактив ифлосланиш хакида огохлантириш;

- шахсий химоя воситаларидан, химоя иншоотларида бошпанадан фойдаланиш;

- радиацияга карши профилактик дориларни куллаш;

- ифлосланган худудларда одамларнинг узини тутиш коидаларига риоя килиш;

- ифлосланган махсулотлар ва сув истеъмолини йук килиш;

- ифлосланган худудлардан ахолини (агар керак булса) эвакуация килиш.

Кимёвий ифлосланиш булганда куткарув ишлари куйидагиларни уз

ичига олади:

- кимёвий хавф хакида огохлантириш;

- шахсий химоя воситаларидан фойдаланиш;

- ифлосланган худудда хатти -харакатлар режимига риоя килиш;

- одамларни ифлосланган худуддан эвакуация килиш;

- одамларга санитар ишлов бериш, худудларни, иншоотларни, асбоб-ускуналарни, мулкни, транспортни, кийимларни газсизлантириш.

ТЙТ объектларида ^БШИни утказишнинг мураккаблиги шундаки, хар хил юклар, шу жумладан хавфли юклар куп булган вагонлар одатда нисбатан кичик худудда тупланган. Поездлар ва вагонларда одамлар булиши мумкин.

Поезд вагонлари бир-бирига жуда якин жойлашган булиб, бу ёнгиннинг тез таркалиш хавфини, портловчи моддалар, ёнувчан суюкликлар булган машиналарнинг портлаши ва ут учирувчиларнинг ёниш жойларига киришини кийинлаштиради, чунки утиш жойлари йук, айникса йуллар буйлаб вагонлар остида ут учириш шлангларини ёткизиш кийин, чунки шлангларни релс остига ёткизиш керак, балластда чукурликлар хосил булади (5-расм). Вагонларни шикастланиши кимёвий ва радиоактив ифлосланиш зоналарининг пайдо булишига олиб келиши мумкин.

о

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(10), October, 2023

5-расм. ТИТ ёнувчан суюкликлар ташишдаги ФВ.

Вокзалда ФВ окибатларини бартараф этиш купинча уз худудидан поездларни кушни бекатларга, перегонга ва кириш йулларига олиб чикиш зарурати билан боглик. Биринчидан, одамлар ва хавфли юклар булган поезд ва вагонлар чикарилади.

Электрлаштирилган худудларда, ёнгин содир булганда, станция йулларини кучсизлантириш керак. Харакатланувчи таркибни таркатиш учун тепловозлар ишлатилади.

- темир йул транспорти объектлари ва харакатланувчи таркибидаги ёнгинларни учириш ва тегишли куткарув ишларини олиб бориш;

- бахтсиз ходисалар, авариялар, табиий офатлар, ёнгинлар билан кечадиган бошка фавкулодда вазиятларда ёрдам курсатиш;

- ёнгинларни учиришда иштирок этиш ва темир йул транспорти билан боглик булмаган объектларда автоматлаштирилган бошкарув тизимларини уз тактик-техник имкониятлари доирасида утказиш, шунингдек ёнгин хавфсизлиги сохасида хизматлар курсатиш.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Поезд ходимлари шахсий химоя воситалари (филтрловчи ва изоляцияловчи ёки сикилган хаво мосламалари, регенератив патронлар), Л-1 енгил химоя костюмлари, ВПХР харбий кимёвий разведка курилмаси, ДП-5В дозалаш улчагич билан таъминланади.

Ёнгин поездларини, шунингдек, ишлайдиган локомотив парки булган йирик станцияларда (юк, йуловчи, сортировка участкаси) жойлаштирилади. Турар жойи икки томонлама чикишни таъминлаши керак. Бу йулда бошка харакатланувчи таркибни жойлаштиришга йул куйилмайди.

Чикиш кисми ёнгин поездини манзилга етказиш учун зарур булган вактга (1,5 соатдан куп булмаган) караб белгиланади, унинг радиуси 100 км дан

ЁП куйидагилар учун мулжалланган:

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

omMacnuru KepaK.

Ëhfhh cogup SynraH ^oöra ëHFHH noe3guHH naKupum noe3g gucneTnepu ëKH cтaнцнa xH3MaTHHCH ToMoHugaH aManra omupunagu. Ëhfhh xaKHga xaSap onran, noe3g gucneTHepu SynuM HaBSaTHucura xaSap Sepagu, y SunaH Supra BoKea ^OHura KaöcH noe3g roSopunumuHH aHHKgafigu, yT ynupum noe3gura SyHpyK roSopagu Ba BOK3an HaBSaTHucura roSopum SyöpyFHHH Sepagu.

3neKTpnamTupunraH ynacraanapga noe3gHH hokomothb (napaBO3 hokomothbh) onuS Sopagu. noe3gHH эпeктpoвoз SunaH onuS SopraHga, SynHM HaBÖaTHHCH ëHFHH ^oHura Kenumu ynyH Tenn0B03 ëKH napaBO3HH TaôëpnaS KyHumu KepaK.

3neKTpnamTupunraH MaögoHnapga ëHFHH ynupum $aKar TapMOF эпeктpннcнgaн ë3Ma pyxcaT onraHugaH cyHr aManra omupunagu, SyHga энepгogнcпeтнepннннг SyHpyFH paKaMH Ba KynnaHumHH ynupum BaKTH KypcaranagH. 3neKTpnHHHHr Kenumu ynyH BaKT TanaS KunuHca, paguo opKanu pyxcaT onumra pyxcaT Sepunagu.

BaroHnap xaB^nu WKnap SunaH H3gaH hhkhS KeTraHH x,aKuga xaSap onuHraHgaH cyHr, KyTKapyB noe3gu SunaH ëHFHH noe3gu x,aM Supra, KyTKapyB Ba OB THKnam umnapuga xaB^cronuruHH TatMHHnamra ëpgaM Sepum ynyH roSopunagu. HynoBHH noe3gnapuga KyTKapyB umnapuHH onuS Sopumga KyTKapyBHunap BaroHHH TamKapucugaH ëKH unugaH Kupum эmнкпapн opKanu Kupagunap. Arap ynap thkh^hô Konca, naHrap, MucpaHr, ucKaHa Ba Sockoh umnaranagu (6-pacM).

6-pacM. Hy^OBHH noe3giapHga ^apo^aT^aHraaiapra ëpgaM öepnm.

BaroHra gepa3a opKanu Kupum ynyH HapBoH Ba apKoHnapgaH ^oöganaHagu. KyTKapyBHunap Sup-Supura ëpgaM SepuS ëKH Ky^napugaH TopTuS Kupumu MyMKHH. OnuS Tamnam KepaK SynraH gepa3a oHHacuHHHr yTKup SynaKnapu aHHHKca xaB^nugup. BaroHra KupraHgaH cyHr, KyTKapyBHunap Kyne эmнкпapннн

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

очиш, кидирув, эвакуация килиш ва жарохатланганларга ёрдам беришни давом эттирадилар (7-расм).

Вагон тагига тушган одамларни озод килиш учун, агар керак булса, кутарилади. Бу ишлар юк кутариш кранлари ёки огир юк кутариш кувватига эга махсус кранлар ёрдамида амалга оширилади. Баъзида курбонларни ер остидан чикариб олиш учун тешик очиш максадга мувофикдир.

7-расм. Йуловчи вагонлардаги кущарув ишлар.

Ёнгин пайтида йуловчиларга вагонининг шикастлаш омиллари юкори харорат, тугридан-тугри олов, ёниш жараёнидан келиб чикадиган захарли моддалар хисобланади. Буларнинг барчаси вахима билан янада кучаяди.

Йуловчи вагонлардаги портлашлар ФВ турларидан биридир. Портлашларнинг сабаби портловчи моддаларни ташиш коидаларини бузилиши, поезд йуналишида (пасттекисликларда) портловчи аралашманинг пайдо булиши, террорчилик харакатлари булиши мумкин.

Вокзалда ёнгинни учиришда поездни бекатдан хавфсиз жойга олиб чикиш керак:

- перегонда - бу ахоли пункти, туннеллар, куприклар ва бошка иншоотлар ташкарисидаги жой;

- бекатда - тикилиб коладиган йул, кириш йуллари, алохида йулдаги жой, асосий йулдан энг узок, бинолар, иншоотлар.

Биринчидан, одамлар билан поездлар ва транспорт хавфини тугдирадиган хавфли юклар чикарилади.

^аттик жисмлар катта олов чикармай ёнади, куп микдорда тутун ва токсик моддалар чикаради. Суюк моддалар катта ёниш майдони, баланд маъшала ва каттик тутун пайдо булиши билан ёнади. Суюк ёнувчи материаллар бор цистерна ёниш пайтида олов баландлиги 40-50 м, ёниш

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

MafigoHH 1500 KBagpaT MeTpHH эгаппанgн.

ËHyBnaH cywKHHKnapH 6op цнcтepнaпap ëHraHga, ynapHH gapxon ynnpHrn Kepap. ^CTepHaHHHr ohhk öyÖHHgaH cyroK 6yF ëHHÔ HHKKaHga, yHH ycTHra Kon^OK ëKH HaMaT Tamnam KepaK (8-pacM).

8-pacM. ËHyBnaH cyroK^HK^apu 6op цнcтepнa^apнннг ëHiimii.

TapKannô ëHaëTraH cyroK^HKHH cyB, KynHK, agcopöcnoH MaTepnannap 6nnaH yHHpnnagH (9-pacM). CywK^HKHH xaB^cro ^oöra HyHanTHpnm ynyH Map3anam MyMKHH. Arap KymHH noe3gnapra ëHFHH xaB^H Tyrnnca, ëHaëTraH цнcтepнaнн xaB^CH3 ^oöra ohhö 6opn6, yHH yHHpnmHH Tammn KHnnm KepaK. Bnp BaKTHHHr y3Hga 6up HenTa цнcтepнa ëHHÔ KeTraHga, ynapHH coByTHm Ba KymHH BaroHnap Ba цнcтepнaпapнн x,hmoa KH^um KepaK.

9-pacM. Цнстернaнн KynHK, agcopöcuoH MaTepua^ap ÖH^aH ynupum.

BaroHga ëHFHH cogHp öynraHga, TamKH TOMOHgarH ohhk ëHFHHHH ynnpHm KepaK, KefiHH эca nroK Ba эmнкпap opKanH BaroHra (KOHTeÖHepra) yT yHHpHm BOCHTanapHHH KHpHTHm KepaK. Eat3Hga, энг KynnH ëHHm ^oönapHga, tom Ba geBopnapga ëHFHHra KapmH BocHTanapHH KHpHTHm ynyH TemHKnap onHnagH.

О

R

Ш

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

Агар ёнаётган газ машъалини йук килишнинг иложи булмаса, унинг эркин ёниб кетишига йул куйилади.

Портлаш эхтимолини истисно килиш учун ёнаётган цистернани доимо сув билан совутиб туриш керак (10-расм).

10-расм. Цистернани доимо сув билан совутиб туриш.

Темир йулда фавкулодда кимёвий хавфли моддаларни чикишини тухтатиш учун идишлар техникларини ёпиш, идишлар ичидан суюкликни захирага хайдаш, хавфли махсулотларни хавфсиз жойга утказиш оркали амалга оширилади.

Идиш тешиклари ёгоч ёки пластик пона ёрдамида ёпилади. Баъзан кискичлардан фойдаланилади.

Тукилган захарли моддани марзалаш, унинг таркалишига тускинлик килиш, зарарли моддаларни табиий чукурликларга, махсус арикларга ёки идишларга йигиш, зарарсизлантирувчи моддалар ва адсорбентлар (кум, майдаланган тош, тупрок) билан зарарли кимёвий моддаларни тозалаш керак. Марзалаш учун булдозерлар, автогрейдерлар, экскаваторлар ва кулда тупрокка ишлов берувчи асбоблар ишлатилади.

Зарарланган худуддан авариявий хавфли кимёвий моддалар (АХКМ) циситерналарга куйилади.

Шундан сунг, худудни ва транспорт воситаларини дезинфекция килиш ишлари олиб борилади.

Хавфли кимёвий моддаларни суюк усулда зарарсизлантириш ёнгин, сув куйадиган машиналар, автоматик тулдирувчи ва насос станциялари ёрдамида амалга оширилади (11-расм).

Хавфли кимёвий окибатларини бартараф этишда барча чоралар юкнинг характери ва авария картасида курсатилган эхтиёт чораларини хисобга олган

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

холда амалга оширилиши керак.

Кондуктор ёки юк жунатувчии мутахассислар томонидан хавфли юкларни кузатиб боришда, А^И пайтида уларнинг курсатмаларини хисобга олиш керак.

Куткарувчилар хавфли кимёвий моддаларнинг асосий хусусиятлари ва уларни дезинфекция килиш воситалари билан таниш булиши керак.

Поездлар халокатга учраганда ва йулларда авария юз берганда, улар одамларни ва моддий бойликларни куткариш, поездлар харакатини энг киска вакт ичида очиш билан боглик ишларни бажарадилар.

11-расм. ТЙТ ФВ кимёвий хавфли моддалардан зарарсизлантириш.

Поезд халокати ва йулларда авария юз берганда бажариладиган ишлар кулами аник вазиятга боглик. Умуман олганда, у куйидагиларни уз ичига олади:

- йулни, харакатланувчи таркибни, алока тармогини ва бошка тузилмаларни бузилганлиги ва ифлосланишининг табиати ва даражасини аниклаш, ёнгинларнинг кулами, шикастланган одамлар, хавфли юкларнинг мавжудлиги ва холати, фавкулодда куткарув кучларини жойлаштириш тартибини аниклаш.

- вайрон булган вагонларда одамларни кидириш, жабрланганларга биринчи ёрдам курсатиш ва уларни тиббий муассасаларга эвакуация килиш;

- шикастланмаган одамларни хавфсиз жойларга олиб чикиш, ёнгинларни учириш, харакатланувчи таркиб ва бошка асбоблар йулини дезинфекция килиш (агар керак булса);

- вайрон булган харакатланувчи таркибни, хавфли ва кимматбахо юкларни хавфсиз масофада олдиндан тушириш ва бинога якин жойдан олиб кетиш;

- ярокли ёки озгина шикастланган харакатланувчи таркибни релсларга куйиш, уни энг якин алохида пунктга етказиш ва кейинчалик таъмирлаш;

- йул тушагини, йул устки кисмини, алока тармогини, алока ва бошка тузилмалар ва курилмаларни тиклаш;

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

- одамларга санитар ишлов бериш (агар керак булса).

ТП харакатланувчи таркиб издан чикиши ва тукнашувини бартараф этиш, шунингдек, табиий офатлар юз берганда ёрдам курсатиш учун мулжалланган. Агар курбонлар булса, биринчи навбатда АКИ амалга оширилади.

ТП юк кутаргич (темир йулга урнатилган кранлар - 2 дона, гусеницали кран - 1 дона), тортиш ва ташиш техникаси, прокат, кувват ва бошка ускуналар, материаллар, инвентарлар, химоя Л-1 нурли химоя костюми) ва кийим-кечаклар, нафас олиш органларининг шахсий химоя воситалари (противогаз ИП-4, ГП-5В, респираторлар), кимёвий (ВПХР харбий кимёвий разведка курилмаси) ва радиация (ДП-5В нурланиш дозалари улчагичи) асбоблари билан жихозланган булиши керак.

12-расм. ТЙТ ФВ тикловчи поезд

Кайта тиклаш поезди катта станцияда (юк, йуловчи, сортировкалаш ёки участка) локомотив парки мавжуд жойларда булади (12-расм). Поезднинг тухташ жойи икки томонлама чикиш йулидаги йулларда жойлашган булиши ва статционар ишлаб чикариш ва коммунал хоналар билан жихозланган булиши керак. Кайта тиклаш поезди тухташ жойига бошка харакатланувчи таркибни жойлаштириш такикланади. Кайта тиклаш поездларининг дислокация нукталари орасидаги масофа 200 км дан ошмаслиги керак.

ХУЛОСА

ТЙТ ФВ куламини мавжуд кучлар ва воситалар ёрдамида бартараф этиш мумкин булмаган холда, зарурий ёрдам курсатиш учун ФВ куламининг олдини олиш ва харакат килиш авария-куткарув ишларини амалга оширишда давлат тизимининг юкори рахбар органига ёрдам сураб мурожаат килинади. Шу билан бирга ФВ окибатларини бартараф этиш максадида хукумат комиссияси ташкил килиниши мумкин. ФВ бартараф этиш буйича тадбирларини маблаг билан

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(10), October, 2023

таъминлаш ФВ содир булган худудда жойлашган объектларнинг, вазирликлар ва идораларнинг маблаглари, тегишли буджетлар, сугурта жамгармалари ва бошка манбалар хисобидан амалга оширилади.

Бунда курсатилган маблаглар етарли ёки мавжуд булмаган такдирда, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг захира жамгармасидан ажратилиши кузда тутилади. Транспортнинг хохлаган тури инсон саломатлиги ва хаёти учун хавф тугдиради. Техник тараккиёт бир вактнинг узида харакатлаиииш кулайлиги ва тезлиги билан бирга анчагина катта даражадаги хавф-хатарни хам юзага келтиради. Транспорт авариясининг туридан келиб чикиб, йуловчилар куплаб жарохат ва куйиш, жумладан инсон хаёти учун хавф тугдирадиган шикастларни олиш эхтимоли мавжуд.

Темир йул транспортидаги авариялар ТЙТдаги авария ва халокатларга асосан йуллар, харакатдаги таркиб, сигнализациянинг носозлиги, диспетчерлар хатоси, машинистларнинг эътиборсизлиги ва локайдлиги сабаб булади.

^аракатдаги таркибнинг релслардан чикиб кетиши, тукнашувлар, переездлардаги тусикларга бориб урилиш, бевосита вагонларнинг узида ёнгин ва портлашларнинг келиб чикиши купрок содир булади.

Шунга карамай, поездда юриш самолётда учишдан тахминан уч марта, автомобилда юришдан 10 марта хавфсизрокдир.

Куйидаги коидаларга риоя килиш лозим:

- поезд харакатда булган вактда ташки эшикларни очманг, зиналарда турманг ва деразадан бошингизни чикарманг;

- юкларингизни юкоридаги юк жойлаштириладиган токчаларга яхшилаб жойлаштиринг;

- зарурат булмаса стоп-кранни ишга туширманг;

- хатто ёнгин чиккан такдирда хам куприк устида, туннелда ва эвакуатсия утказиш кийинлашиб кетадиган бошка жойларда поездни тухтатиш мумкин эмаслигини ёдда тутинг;

- факат белгиланган жойларда чекинг;

- узингиз билан ёнувчи, кимёвий ва портлаш хавфи мавжуд моддаларни олманг;

- вагоннинг электр тармогига маиший уй-рузгор асбобларини олманг;

- ёнаётган резина хидини сезсангиз ёки тутун пайдо булса, зудлик билан вагон кузатувчисига мурожаат килинг.

Авария вактида ёнилги тукилиб кетган булса, поезддан хавфсиз узок масофада туринг, ёнгин ёки портлаш ходисаси содир булиши мумкин. Ток утувчи сим узилиб, ерга осилиб колган булса, ундан сакраб-сакраб киска

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(10), October, 2023

кадамлар билан узоклашинг. Электр токи ер юзаси буйлаб узатиладиган масофа 2 метрдан (курук ер) 30 метргача (нам ер) булиши мумкин.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ (REFERENCES)

1. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1998 йил 27 октябрдаги 455-сон "Техноген, табиий ва экологик тусдаги фавкулодда вазиятларнинг таснифи тугрисида"ги Карори.

2. Узбекистон Республикасининг 1999 йил 20 августдаги 824-1-сон "Ахолини ва худудларни табиий хамда техноген хусусиятли фавкулодда вазиятлардан мухофаза килиш тугрисида"ги Конуни.

3. Закон Республики Узбекистан "О радиационной безопасности" № 120-II от 31 августа 2000 года.

4. Узбекистон Республикасининг 2008 йил 26 декабрдаги УРК-195-сон "Куткарув хизмати ва куткарувчи макоми тугрисида"ги Конуни.

5. Закон Республики Узбекистан «О внесении изменений и дополнений в Закон Республики Узбекистан "О радиационной безопасности"» № ЗРУ-282 от 13 апреля 2011 года.

6. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2011 йил 24 августдаги 242-сон "Узбекистон Республикаси Фавкулодда вазиятларда уларни олдини олиш ва харакат килиш давлат тизимини янада такомиллаштириш тугрисида" ги Карори.

7. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги 4947-сон "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси тугрисида"ги Фармони.

8. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 1 июндаги ПФ-5066-сон "Фавкулодда вазиятларнинг олдини олиш ва уларни бартараф этиш тизимини самарадорлигини тубдан ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармони.

9. S. Gazinazarova, O.R. Yuldashev "Avariya-qutqaruv ishlari. - 0'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta maxsus ta'lim vazirligi - T.: Cho'lpon nomidagi NM IU,

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

10. Маккамбаев П.А., Разиков Р.С. «Чрезвычайные ситуации и гражданская охрана на железнодорожном транспорте» Т.ТашИИТ 2018 г. 23-43 страницы.

11. Shahobiddinov, V. E., Khodjayev, O. S., & Oripov, S. G. (2021). Ternir yo 'l transportida sodir bo 'lgan tabiiy va texnogen tusdagi favqulodda vaziyatlar oqibatlarini bartaraf etishda avariya qutqaruv ishlarini takomillashtirish. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(9), 987-994.

2014.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(10), October, 2023

12. Абдазимов Ш. Х., Шахобидинов В.Э. (2022) «Влияние чрезвычайных ситуаций природного характера на железную дорогу в горных и предгорных районах при перевозке опасных грузов. аварийно-востоновительные работы при ЧС», O'zbekiston respublikasi favqulodda vaziyatlar vazirligi akademiyasi "Yong'in-portlash xavfsizligi" ilmiy-amaliy elektron jurnal "Пожаро-взрыво безопасность" научно-практический электронный журнал ISSN 2181-9327 № 1 (8), 2022, 188-195.

13. Шахобидинов, В. Э., & Разиков, Р. С. (2022). Особенности ликвидации последствий аварий на железнодорожном транспорте. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(8), 343-351.

14. Абдазимов Ш.Х., Алиев О.Т., Шахобидинов В.Э. «Организация и проведение аварийно-спасательных работ на железнодорожном транспорте» «СТАНКИН» ПРОИЗВОДСТВО. ТЕХНОЛОГИЯ. ЭКОЛОГИЯ. (ПРОТЭК'22). Выпуск 23. 152-157 стр, г. Москва 27-29 сентября 2022 г.

15. UDK: 001.891.001.5 "Transportda resurs tejamkor texnologiyalar" mavzusidagi xorijiy olimlar ishtirokidagi xalqaro ilmiy - texnika anjumani ilmiy ishlanmalari (2022 yil 2-3 dekabr). ОРГАНИЗАЦИЯ И ПРОВЕДЕНИЕ АВАРИЙНО-СПАСАТЕЛЬНЫХ РАБОТ НА ЖЕЛЕЗНОДОРОЖНОМ ТРАНСПОРТЕ Абдазимов Шавкат Хакимович, Шахобидинов Вохиджон Эркинович, Ташкент "TDTU", 2022 - 642-647 b.

16. UDK: 001.891.001.5 "Transportda resurs tejamkor texnologiyalar" mavzusidagi xorijiy olimlar ishtirokidagi xalqaro ilmiy - texnika anjumani ilmiy ishlanmalari (2022 yil 2-3 dekabr). "Ликвидация последствий аварий на железнодорожных путях и объектов чрезвычайных ситуации различного характера" Шахобидинов Вохиджон Эркинович Военной подготовки учебного центра Национального университета Узбекистана имени Мирза Улугбека Ташкент "TDTU", 2022 -

17. UDK: 001.891.001.5 "Transportda resurs tejamkor texnologiyalar" mavzusidagi xorijiy olimlar ishtirokidagi xalqaro ilmiy - texnika anjumani ilmiy ishlanmalari (2022 yil 2-3 dekabr). «Влияние чрезвычайных ситуации техногенного характера на железнодорожный транспорт при перевозке опасных грузов» Шахобидинов Вохиджон Эркинович, Абдазимов Шавкат Хакимович, Орипов Сохибжон Гайратжон угли, Ташкент "TDTU", 2022 - 659-665 b.

18. Шахобидинов, В. Э. (2023). УСТРАНЕНИЕ ПОСЛЕДСТВИЙ АВАРИЙ НА ЖЕЛЕЗНОДОРОЖНЫХ ПУТЯХ И ОБЪЕКТАХ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЙ РАЗЛИЧНОГО ХАРАКТЕРА. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3(2), 883-897.

648-658 b.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(10), October, 2023

19. Шахобидинов, В. Э. (2023). ДЕЙСТВИЯ ПРИ ОРГАНИЗАЦИИ РАБОТ ПО ЛИКВИДАЦИИ ПОСЛЕДСТВИЙ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЙ НА ТРАНСПОРТЕ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3(4), 825-835.

20. Шахобидинов, В. Э., & Разиков, Р. С. (2023). ОСОБЕННОСТИ ПРОВЕДЕНИЯ АВАРИЙНО-СПАСАТЕЛЬНЫХ И ДРУГИХ НЕОТЛОЖНЫХ РАБОТ НА ЖЕЛЕЗНОДОРОЖНОМ ТРАНСПОРТЕ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3(9), 405-418.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.