Научная статья на тему 'ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТИДАН КЕЛИБ ЧИҚАДИГАН ТЕБРАНИШЛАР ҲАҚИДА'

ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТИДАН КЕЛИБ ЧИҚАДИГАН ТЕБРАНИШЛАР ҲАҚИДА Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
88
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
темир йўл / тебраниш / замин / туннел / амплитуда / тўлқинлар. / railway / vibration / ground / tunnel / amplitude / waves.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Sh. Yuldashev, S. Xakimov

Илмий мақолада темир йўл транспортидан келиб чиқадиган тебранишлар ва уларни тарқалиши,турли хил заминларда тарқалиш частоталари ҳақида малумотлар берилган. Тебранишларни қабул қилувчиларига тасири ҳақида маълумотларга тўхталиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ABOUT VIBRATION ARISING FROM RAILWAY TRANSPORT

The scientific article provides information about the vibrations caused by railway transport and their propagation, propagation frequencies on different surfaces. Information about the effect on the receivers of the vibrations is discussed

Текст научной работы на тему «ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТИДАН КЕЛИБ ЧИҚАДИГАН ТЕБРАНИШЛАР ҲАҚИДА»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ТЕМИР ЙУЛ ТРАНСПОРТИДАН КЕЛИБ ЧЩАДИГАН ТЕБРАНИШЛАР

^АЦИДА

Юлдашев Шарафитдин Сайфитдинович

Наманган Мухандислик-^урилиш Институти профессори Хакимов Содицжон Расулжон ^ли

Наманган Мухандислик-^урилиш Институти стажёр-тадкикотчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7066636

Аннотация. Илмий мацолада темир йул транспортидан келиб чицадиган тебранишлар ва уларни тарцалиши,турли хил заминларда тарцалиш частоталари %ацида малумотлар берилган. Тебранишларни цабул цилувчиларига тасири %ацида маълумотларга тухталиб утилган.

Калит сузлар: темир йул, тебраниш, замин, туннел, амплитуда, тулцинлар. О ВИБРАЦИИ, ВОЗНИКАЮЩЕЙ ОТ ЖЕЛЕЗНОДОРОЖНОГО ТРАНСПОРТА

Аннотация. В научной статье приведены сведения о вибрациях, вызываемых железнодорожным транспортом и их распространении, частотах распространения на различных поверхностях. Обсуждаются сведения о воздействии на приемники колебаний.

Ключевые слова: железная дорога, вибрация, грунт, тоннель, амплитуда, волны. ABOUT VIBRATION ARISING FROM RAILWAY TRANSPORT

Abstract. The scientific article provides information about the vibrations caused by railway transport and their propagation, propagation frequencies on different surfaces. Information about the effect on the receivers of the vibrations is discussed

Keywords: railway, vibration, ground, tunnel, amplitude, waves.

КИРИШ

Дунёнинг ривожланиши билан мамлакатларни иктисодий алокалари тобора юксалиб бормокда. Иктисодий алокаларни боглашда товар хомашё экспорти ва импорти мухим урин тутади. Бундай алокаларни ривожлантиришда транспорт тармогинининг урни жудаям катта хисобланади. Давлатларни узоро алокаларини боглашда темир йул транспорта асосий уринни эгаллайди десак муболага булмайди. Албатта бу темир йул транспорт тизинини лойихалашда ахоли жойлашган худудлардан хам утишига тугри келади. Бу эса уз навбатида ахолини шовкин ва хар хил тебранишлар оркалини яшаш фаолиятига тускинлик келиб чикишига олиб келиши мумкин. ^олаверса эскирган бинолар ва куп каватли бинолар ёнларидан утган линияларда биноларни пойдевор кисмига кескин тасир килиши мумкин. Шундай муамоларни этиборга олиб темир йул транспортида тебранишни камайтириш буйича илмий янгиликлар килиб келинмокда.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Ер ости темир йул туннеллари буйлаб поездлар харакатланганда поездлар харакатидан сирт тулкинлари ва тебранишлар юзага келади. Бу тебранишлар 2 хил усулда акустик тебраниш билан яни хавода товуш тулкини оркали таркалади ва замин оркали ер ости оркали таркалади.

Тебранишларни таркалиши заминннинг турига, таркалаётган тебраниш амплитудасига ва тезлигига боглик. Бундай тебраниш ён атрофдаги биноларга уз тасирини курсатади. Поезддан келиб чикадиган тебранишни уч кисмга ёки боскичга булиш мумкин:

INTERNATЮNAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 ШР-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

a) Манба;

b) Таркалиш йули; О ^абул килувчи.

Шу асосда тебранишга манба деб, поезд ва йулни караш мумкин. Чунки тебраниш харакатланиш оркали узага келяпти яни харакатланаётган транспорт ва йул оркали юзага келади шунинг учун поезд ва йул манба булиб хизмат килади. Замин уз навбатида таркалиш йули хисобланади. Сабаби тебранишни даврий ёки кабул килувчига етиб боришига заминнинг хусусиятлари жуда хам мухим хисобланади. Заиф замин кабул килувчига тебранишни утказиш коефисенти жудаям катта хисобланади. Тебранишни кабул килувчиси булиб, бино ва уни ичидаги инсонларни караш мумкин хисобланади.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Тулкинларни таркалиши бир жинсли грунтларда (изатроп), хар хил жинсли грунтларни таркалиши хар хил ахамиятга эга булади. Изотроп, бир жинсли ва эластто мухитга куч, заррача тасир килганда силжиш пайдо булади ва икки хил турдаги тулкин пайдо булади. Бундай тулкинлар манбадан узоклашади ва барча йуналишлар буйлаб харакатланади. Тулкинлар бир хил мухитда таркалади. Бу тулкинлар горизонтал ва буйлама тулкинлар хисобланади. Горизонтал тулкинлар энг юкори таркалиш тезлигига эга ва улар биринчи келадиган тулкин хисобланади. Горизонтал тулкин учун заррачалар харакати таркалиш йуналиши параллел.

Бу ерда, Е - Юнг модули; V - Пуассон коефиенсенти; р - грунтнинг зичлиги.

Яна бир келиб чикадиган тулкин тури силжиш тулкинлари, бу тулкинлар буйлама тулкинларга караганда секинрок таркади. Кундаланг тулкин учун заррачаларнинг харакати таркалиш йуналишига перпендикуляр. Силжиш тукинларини таркалиш тезлиги куйидагича топилади:

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

1

2

>

Бу ерда, р - зичлик; О - тукин жойлашган мухитнинг силжиш модули. Силжиш тулкинлари хавода таркала олмайди. Силжиш тулкини базан бузилиш, кесиш ва S тулкини деб аталади. Бу тукинлардан ташкари Райлигх ва Стонлей тулкинлари учрайди бу тулкинларни таркалиш тезлиги кундаланг тулкин тезликларидан паст хисобланади. Райлигх тулкинлари 0,2-0,6 ораликда тезлиги нормал таркалади, 1,3 дан кейин таркалиши умуман пасайиб кетади. Стонлей тулкинини таркалиш тезлиги Райлигх тулкинига караганда тезрок хисобланади. МУ^ОКАМА

Тулкин хар кандай жисмоний мухитда таркалса энергия атроф мухитга йуколади, яни тулкин заифлашади. Бу босиб утилган масофага асосан амплитуде аста-секин сунади. Эластик тулкинларни таркалиш тезлигига тасир килучи бир канча жисмоний омиллар мавжуд улар:

- Грунт тури;

- Текстуралар;

- Зичлик;

- Говаклик;

- Анизотропия;

- Стресс;

- Сув таркиби;

- Х,арорат.

Гурунт турида тулкиннинг таркалиши поезд харакатидан хосил буладиган П тулкинларда хар хил тош турида каршиликка учрайди. Масалан, охактошда тулкин 2,0 ва 6,0 км/с гача булиши мумкин.Гранит ва кумтош икккаласини таркиби хам кремнийдан ташкил топган лекин структуравий тузилиши оркали тулкин утказиши 5,0 км/с ва 3,0 км/с гача фарк килади. ХУЛОСА

Темир йулларда поездлар харакатланганда тебраниш тулкинлари хосил булади ва бундай тулкинлар узатувчи оркали инсонларга ва инсонлар яшаб турган мухитга кенг таркади. Бу тебранишлар инсонга салбий тасир курсатиб стрессларга олиб келади. Бинолар пойдеворлари оркали узатилиб, бино конструксияларини ишдан чикишига олиб келиши тажрибаларда куринган. Шуларни этиборга олиб тулкинларни турлари ва уларни келиб чикиши хакида малумотларга эга булиш керак. Бундай тулкинлар кандай мухит тасир килганда камаяди ёки суниши хакида малумотларга эга булиш тебранишларга карши чоралар ишлаб чикишни осонлаштиради.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

REFERENCES

1. Хакимов С. АКТИВ ВА ПАССИВ СЕЙСМИК УСУЛЛАРИ ^АМДА УЛАРНИНГ АСОСИЙ ВАЗИФАЛАРИ //Журнал интегрированного образования и исследований. -2022. - Т. 1. - №. 2. - С. 30-36.

2. Ильичев В. А., Юлдашев Ш. С., Саидов С. М. Исследование распространения вибрации при прохождении поездов в зависимости от расположения железнодорожного полотна //Основания, фундаменты и механика грунтов. - 1999. -№. 2. - С. 12-13.

3. Yuldashev S. S., Boytemirov M. Influence of the level of the location of the railway canvas on the propagation of waves from train motion // ISJ Theoretical & Applied Science, 05 (85). - 2020. - С. 140-143.

4. Azimovna M. S., Shokhrukhovich U. F., Sodirovich U. B. Problems in the Implementation of Quality Management Systems in Small Business Enterprises //Eurasian Research Bulletin. - 2022. - Т. 7. - С. 54-57.

5. Yuldashev S. S., Karabaeva M. U. Soil surface vibrations in the training of metro trains in parallel tunnels // ISJ Theoretical & Applied Science, 05 (85). - 2020. - С. 117-121.

6. Mirsaidov M., Boytemirov M., Yuldashev F. Estimation of the Vibration Waves Level at Different Distances // Proceedings of FORM 2021. - Springer, Cham, 2022. - С. 207-215.

7. Azimovna M. S., Ilkhomovna U. D. Problems of Marketing in the System of Higher Education //Academic Journal of Digital Economics and Stability. - 2022. - Т. 13. - С. 7175.

8. Yuvmitov A., Hakimov S. R. Influence of seismic isolation on the stress-strain state of buildings //Acta of Turin Polytechnic University in Tashkent. - 2021. - Т. 11. - №. 1. - С. 71-79.

9. Ювмитов А. С., Хакимов С. Р. ИССЛЕДОВАНИЕ ВЛИЯНИЯ СЕЙСМОИЗОЛЯЦИИ НА ДИНАМИЧЕСКИЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ ЗДАНИЯ //Acta of Turin Polytechnic University in Tashkent. - 2020. - Т. 10. - №. 2. - С. 14.

10. Шаропов Б. Х., Хакимов С. Р., Рахимова С. Оптимизация режимов гелиотеплохимической обработки золоцементных композиций //Матрица научного познания. - 2021. - №. 12-1. - С. 115-123.

11. Хакимов С., Шаропов Б., Абдуназаров А. Бино ва иншоотларнинг сейсмик мустах,камлиги буйича хорижий давлатлар (россия, япония, хитой, а;ш) меъёрий хужжатлари тах,лили //barqarorlik va yetakchi tadqiqotlar onlayn ilmiy jurnali. - 2022. -С. 806-809.

12. Azimovna M. S., Ilkhomovna U. D., Shokhrukhovich U. F. INNOVATIVE STRATEGIES OF TOURISM DEVELOPMENT IN UZBEKISTAN //EUROPEAN JOURNAL OF INNOVATION IN NONFORMAL EDUCATION. - 2022. - Т. 2. - №. 1. - С. 1-4.

13. Юлдашев Ш. С. и др. Влияние высоты расположения железнодорожного полотна на уровень колебания грунта, возникающего при движении поездов // Научное знание современности. - 2018. - №. 10. - С. 55-57.

14. Юлдашев Ш. С., Карабаева М. У. Прогнозирование уровня вибрации в грунтах, распространяющейся от тоннелей метрополитена круглого сечения //Молодой ученый. - 2016. - №. 6. - С. 249-253.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.