Научная статья на тему 'ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТИДА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ЗАХИРАЛАРИ ТАҲЛИЛИ ВА ДИНАМИКАСИ'

ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТИДА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ЗАХИРАЛАРИ ТАҲЛИЛИ ВА ДИНАМИКАСИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
113
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ишлаб чиқариш захиралари / ишлаб чиқариш захиралари таркиби ва динамикаси / ишлаб чиқариш захиралари харажатлари / ташиш таннархи.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Мунаввара Юлдашева, Ботир ХўЖаев

Мазкур мақолада янги меъёрий ҳужжатлар асосида темир йўл транспорти корхоналарида ишлаб чиқариш захираларилари ҳисобини ташкил қилиш, унинг ўзига хос хусусиятлари, хусусан, юк, йўловчи, багаж ва почта ташиш таннархида ишлаб чиқариш захиралари харажатларининг динамикаси, сарфланган маблағларнинг ўзгариши илмий жиҳатдан таҳлил қилинган. Шунингдек, мақолада ишлаб чиқариш захираларининг таркибий тузилиши, ташиш таннархида тутган ўрни, уларнинг таъминоти, фаолият турлари, моддий ресурсларни меъёр даражасида сарфлаш чоралари масаласи ҳам ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТЕМИР ЙЎЛ ТРАНСПОРТИДА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ЗАХИРАЛАРИ ТАҲЛИЛИ ВА ДИНАМИКАСИ»

Т

ТОйИНЕЫТ Г1АУ1_ДТ ТЙЛНЗРОРТ иМ^ЕНЁНЁТ!

Ташкентский гссударстмнчый транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

ТЕМИР ИУЛ ТРАНСПОРТИДА ИШЛАБ ЧИКАРИШ ЗАХИРАЛАРИ ТА^ЛИЛИ ВА ДИНАМИКАСИ

Мунаввара ЮЛДАШЕВА,

Тошкент давлат транспорт университета "Бухгалтерия цисоби" кафедра

доц. в.в.б.

Ботир ХУЖАЕВ,

Бухгалтерия цисоби ва аудит йуналиши талабаси БХ^А-41 гуруц талабаси й01: ЬирвУШ.ОгаЛ0.47689/978-9943-7818-0-1-оо181-184

Аннотация: Мазкур мацолада янги меъёрий цужжатлар асосида темир йул транспорти корхоналарида ишлаб чицариш захираларилари цисобини ташкил цилиш, унинг узига хос хусусиятлари, хусусан, юк, йуловчи, багаж ва почта ташиш таннархида ишлаб чицариш захиралари харажатларининг динамикаси, сарфланган маблагларнинг узгариши илмий жицатдан тацлил цилинган. Шунингдек, мацолада ишлаб чицариш захираларининг таркибий тузилиши, ташиш таннархида тутган урни, уларнинг таъминоти, фаолият турлари, моддий ресурсларни меъёр даражасида сарфлаш чоралари масаласи цам ёритилган.

Калит сузлар: ишлаб чицариш захиралари, ишлаб чицариш захиралари таркиби ва динамикаси, ишлаб чицариш захиралари харажатлари, ташиш таннархи.

Темир йул транспорти корхоналари фаолияти натижаларига ба;о беришда ишлаб чицариш захираларнинг и^тисодий мазмуни буйича гуру;лаш ало;ида а;амиятга эга булиб, унинг таркиби сарфланган моддий ресурслар тугрисида маълумот беради. Темир йул транспортида юк, йуловчи ва багаж ташишда ^уйидаги ишлаб чицариш захиралари сарфланади: хомашё ва материаллар, бутловчи ^исмлар, ё^илги, э;тиёт ^исмлар, ^урилиш материаллари, идиш ва идиш материаллари, инвентар ва хужалик анжомлари ва бош^а материаллар. Темир йул транспорти фаолиятида ишлаб чицариш захиралари ;исобининг узига хос хусусияти улар таъминотининг марказлашган тартибда амалга оширилишида, харажатлар номенклатурасида темир йул транспортининг тармо^ корхоналари ташиш жараёнида, сарфлайдиган материалларнинг таркиби берилганлигида уз аксини топади.

Ишлаб чицариш захиралари харажатлари темир йул транспортида ташиш таннархига, таннарх эса корхонанинг даромадига таъсир килади. Шу сабабли уларни тугри ;исобга олиш му;им а;амиятга эга. Шу ма^садда бевосита моддий бойликлар билан корхонанинг таъминланганлик даражасига, улардан самарали фойдаланишнинг ;олатига, ма;сулот ;ажмини устиришда бойликларни тугри бош^аришнинг а;амиятига, моддий ресурсларни тежаш юзасидан ички имкониятларни белгилаш ва йулга ^уйишга му;им а;амият берилади.

Бухгалтерия ;исобининг ахборотлари материалларидан рацонал фойдаланиш, харажат нормаларини камайтириш, материалларини о^илона

ж

ТОЙНКЕЫТ ОАУ1_ДТ ТЙДЫЁРйЙТ иЬНУЕЙЙНГП

Ташкентский государственный транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

саклаш ва уларнинг бутлигини таъминлаш йули билан ма^сулот таннархини камайтиришга ундаши керак.

Ишлаб чикариш захиралари харажатлари темир йул транспорти асосий фаолияти харажатларида сезиларли салмокка эга. Ишлаб чикариш захиралари таркиби ва динамикаси та^лили "Узтемирйулйуловчи" ВЧД-2 филиали корхонаси мисолида ёритилган.

4-жадвал. ВЧД-2 филиалида ишлаб чикариш захиралар таркиби ва

динамикаси та^лили (минг. сум):

Курсаткичлар 2018-йил 2019-йил 2020-йил Мутлак узгариши

2020-йилда 2018-йилга нисбатан 2020-йилда 2019-йилга нисбатан

1. курилиш материаллари 312 251 167 788 214 469 -97 782 46 681

2. Хомашё ва материаллар 1 231 445 1 498 726 1 565 828 334 383 67 102

3. Екилш 726 916 352 764 912 587 185 671 559 823

4. Вошка материаллар 15 230 961 33 760 092 22 431 704 7 200 743 -11 328 388

Шу жумладан: Махсус кийимлар 191 512 383 086 234 830 43 318 -148 256

Вошка томонга кайта ишлашга берилган материаллар 2 950 170 26 704 338 9 515 557 6 565 387 -17 188 781

Жами: 1 7501 573 35 779 371 25 124 588 7 623 015 -10 654 783

Темир йул транспортида "ВЧД-2 филиали" тармоги ало^ида а^амиятга эга. Чунки ушбу хужалик субъект фаолиятининг асосий максади йуловчи вагонларни катновга тайёрлаш ва йуловчиларга хизмат килиш, йуловчи вагонларга техник хизмат курсатиш. Жадвал маълумотларига кура ,корхонада, асосан, курилиш материаллари, хомашё ва материаллар, ёкилги, махсус кийимлар ва бошка томонга кайта ишлашга берилган материаллар сарф килинган. Ушбу ишлаб чикариш захиралари таркибида энг куп сарфланган захиралардир . курилиш материаллари сарфи 2020-йилда 2018-йилга нисбатан 97 782 минг сумга кам сарфланган булса, 2020-йилда 2019-йилга нисбатан 46681 минг сумга куп сарфланган. Бу корхонада таъмирлаш ишлари ^ажмининг 2020-йилда 2019-йилга нисбатан куп режалаштирилганлиги сабаб булган. Корхонада ёкилги сарфи йилдан-йилга ошган. Йуловчи ташиш жараёнига, маълумки, ёкилги сарфи асосий курсаткичлардан ^исобланади. Махсус кийимлар сарфи 2020-йилда 2019-йилга нисбатан 148 256 минг сумга камайган, бунга сабаб махсус кийимлар белгиланган муддатда ишчи ходимларга берилишидир. Моддий захиралар сарфи жамига нисбатан 2020-йилда 2019-йилга нисбатан 10 654 783 минг сумга кам сарфлангани кузатилган, бу камайиш ,асосан, бошка томонга кайта ишлашга берилган материаллар ^исобига булган. Бу курсаткич салбий ^исобланмайди, чунки

Т

ТОйИНЕЫТ Г1АУ1_ДТ ТЙЛНЗРОРТ иМ^ЕНЁНЁТ!

Ташкентский гссударстоенчый транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

корхонада бошка томонга кайта ишлашга беришга э;тиёж булмаган. ВЧД-2 филиалининг моддий ресурс харажатлари факат йуловчи ташув таннархига олиб борилади. Шу нуктаи назардан, йуловчи ташишдан олинган даромадлар йуловчи ташиш харажатларини копламаганлиги боис айнан материал харажатларини камайтириш максадга мувофик.

Ишлаб чикариш учун зарур булган материаллар, ёкилги, инвентар, асбоблар ва бошка моддий бойликларни сотиб олиш вактида моддий захиралар биринчи боскичда пул шаклида айланишни бошлайди. Иккинчи боскичда улар ишлаб чикариш жараёнида иштирок этади ва унинг якунида ишлаб чикарилган ма;сулотнинг кийматига кушилади. Ишлаб чикариш жараёнининг учинчи боскичида ма;сулот сотилади, моддий захиралар яна пул куринишида намоён булади. Ву ;олда моддий захиралар корхонанинг фойда олишида иштирок этади. Шу боис ишлаб чикариш захираларининг айланувчанлигини ошириш чораларини ишлаб чикиш керак.

Корхонада моддий захиралар билан таъминлашга ало;ида эътибор каратиш максадга мувофик. Корхонада энг куп ишлатиладиган материаллар махсус кийимлар, дизел ёкилгилари, ;ужжатлаштиришда ишлатиладиган турли хил бланк кабилар. Агар ушбу хил моддий захиралар уз вактида таъминланмаса, ишнинг тухташига, бу эса даромад, фойда, курсаткичларига салбий таъсир курсатади. Шу сабаб корхонада утган йил ишлатилган моддий захиралари микдорига кура корхона ишлаб чикариш булимлари омборларини моддий захиралар билан таъминлаш чора-тадбирлари ишлаб чикилади. Кераксиз, ортикча моддий захиралар ;ам корхонанинг молиявий ;олатига салбий таъсир курсатади. Демак, корхона иктисодчилари томонидан моддий захираларнинг маълум даврга мулжалланган меъёри ишлаб чикилиши максадга мувофик. Моддий захираларни меъёрлашда уларга булган талаб аникланади. Улар моддий захираларнинг меъёрий ;ужжатларини ишлаб чикиш оркали амалга оширилади. Моддий захиралар ишлаб чикариш фаолияти курсаткичининг бирлигига материаллар, ёкилги захиралари ва бошка турдаги материалларга тугри келувчи минимал э;тиёж ;ажмидир. Моддий захиралардан самарали фойдаланиш натижасида ишлаб чикарилаётган ма;сулот уртача харажатлари ёки таннархлари пасаяди. Вунинг натижасида ташишдан соф фойда ортади.

Корхона уз ишлаб чикаришининг бир меъёрда самарали ривожланишини таъминлаш максадида узок муддатга мулжалланган бизнес режаларига асосланган ;олда моддий захиралар билан таъминлашга ало;ида эътибор берадилар. Моддий захиралар йуклиги ёки уз вактида олиб келинмаганлиги сабабли корхоналарнинг ишлаб чикариш фаолияти туриб колиши мумкин.

Ву со;ада ташиш таннархида ишлаб чикариш захиралари харажатларини меъёридан оширмаслик учун куйидаги масалаларга ало;ида а;амият каратиш лозим:

- ма;сулот таннархини ;исоблашда сарфланган материалларни калькуляция объектлари уртасида тугри таксимлаш;

- моддий ресурслар таъминот режасининг бажарилишига ба;о бериш;

- ресурслар ва улар буйича нормативларни ишлаб чикиш;

fr

TDSHKENT DAVLAT TRANSPORT UNIVERSITÄT I

Ташкентский государственный транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 I-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

- моддий ресурслар ва улардан самарали фойдаланишнинг даражасига ба;о бериш;

- моддий айланма маблаглар, моддий ресурслар айланишини урганиш;

- му;им самарадорлик курсаткичлари ва уларнинг узгаришини омилли та;лил этиш;

- ма;сулот ;ажмининг узгаришига таъсир этувчи моддий бойликлари билан боглик булган омилларни урганиш;

- ишлаб чикариш харажатлари таркибида моддий бойликларининг салмок курсаткичларини урганиш кабилар киради.

Ишлаб чикариш за;ираларининг таркиби буйича урганиш корхона бажарилган иш ва хизматлар учун кандай материал турлари сарфлаганлиги тугрисида маълумот беради. Сунгги йилларда моддий ресурсларнинг таркибий узгаришига юк ва йуловчи ташувлари ;ажми, ишлар ;ажми, нар;-навонинг узгариши ва катор омилларнинг баркарорлиги таъсир этмокда.

Иктисодиётнинг эркинлашуви шароитида темир йул транспорти корхоналари ;ам эркин ракобатда иштирок эта бошлади. Буларнинг барчаси темир йул транспорти корхоналарида бозор муносабатлари чукурлашаётган шароитда ишлаб чикариш захиралари харажатлари ;исобини такомиллаштиришни талаб этади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Узбекистон Республикасининг "Темир йул транспорти тугрисида"ги Конуни 766-1-сон, 15.04.1999-йил.

2. Узбекистон Республикаси Вазирлар Ма;камасининг 05.11.2002 даги 378-сонли "Узбекистон темир йуллари ДАТК бошкарув тизимини бундан кейинги такомиллаштириш тугрисида"ги Карори

3. Узбекистон Республикаси "Бухгалтерия ;исоби тугрисида"ги Конун. -Т.: 2016 й. 13.04.

4. Бухгалтерия ;исобининг халкаро стандартлари,2018-йил.

5. Молиявий ;исоботнинг халкаро стандартлари,2018-йил.

6. Узбекистон Республикаси Вазирлар Ма;камасининг 05.02.1999 даги 54-сонли Карорига илова "Ма;сулот иш, хизматларни ишлаб чикариш ва сотиш харажатларининг таркиби ;амда молиявий натижаларни шакллантириш тартиби тугрисида"ги Низом.

7. Ф.Г. Гуломова Бухгалтерия ;исобини мустакил урганувчилар учун кулланма. - Т.: "NORMA" нашриёти 2018 й. 1-2 кисм.

8. B.A. Хаsanov, А.А. Xashimov. Boshqaruv hisobi. Darslik. - Т.: "Cho'lpon", 2013.

9. Красов А.П. Бухгалтерский финансовый учет на железнодорожном транспорте. Учебник - М.: «Транспортная книга», 2008.

10. А. Каримов, Ф. Исломов, А. Авлокулов. Бухгалтерия ;исоби. Дарслик. -Т.: Шарк 2010.

11. Ш.Т. Эргашева "Бухгалтерский учёт". Учебная пособия. - Т.: "Iqtisod-Moliya" 2010.

12. Е.А. Федоров Управленческий учёт на предприятиях железнодорожного транспорта. Учебная пособия. Москва 2008 г.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.